Стратегик режалаштириш моделлари - Экономика - Рефераты

Стратегик режалаштириш моделлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90 KB

Стратегик режалаштириш моделлари Режа: 1. Стратегия турлари 2. Стратегик қарорларни қабул қилиш тартиби 3. Стратегик дастурнинг мазмуни.

«Стратегия» тушунчаси икки қисмдан иборат (грекча « Strategia ») – stratos -қўшин, ago - олиб бормоқ, яъни масалан, келиб чиқиши бўйича ҳарбий атама ҳисобланади. Агар, «стратегия» тушунчасини, фуқаролик муҳитида қўлланилса, стратегия, аввало узоқ муддатли режалаштириш ва мавжуд бўлган аҳволни сақлаш, мақсадга мувофиқ бўлса ёки мақсадли кўрсатмаларга мувофиқ аниқланадиган, у ёки бу соҳада туб ўзгаришларга эришишга йўналтирилган иш - ҳаракатланиш дастурини ифодалайди. «Стратегия» атамаси турли иқтисодий тизимларда турлича тушунилади. Стратегик кўрсатмаларнинг қатъийлик даражаси бир хил тушунилмайди. Микмилан, унинг япон вариантини шундай таърифлаб ёзади: « бу ерда стратегия, пухталик билан ўйланган, А ва В га ва сўнгра Стратегик га ўтишга ижозат берадиган қоидалар йиғиндиси ва бажариладиган иш тартиби ўзаро мантиқан боғлиқлигини мутлақо билдирмайди». Японияда, стратегия деганда, амалий бошқарув тизимлари чегараси ташқарисида рўй берадиган воқеаларга тайёр туриш тушунилади. Ушбу мазмунда стратегия, мустаҳкам турган фикрлардан, у ёки бу четга чиқишлар мавжудлиги, ноаниқ шароитда ҳаракатнинг умумий мўлжалларини ишлаб чиқади. Инновацион стратегия, умумий иқтисодий стратегияда двигатель ролини ўйнайди. Инновацион стратегия ўрни, комплекс стратегия тузилишини таҳлил қилиш жараёнида аниқ кўрсатилган бўлиши мумкин. Такрор ишлаб чиқариш жараёнининг алоҳида қисмлари учун, субстратегияда комплекс стратегияни декомпоновкалаш мумкин. Декомпоновкалаш, горизонтал ва вертикал қирқимларда бажарилган бўлиши мумкин. Горизонтал қирқим: - ишлаб чиқариш дастурларининг ривожланиш субстратегияси; - ишлаб чиқариш-техник базаларининг ривожланиш субстратегияси;

- бошқарув тизимларининг ривожланиш субстратегияси. Вертикал қирқим, иқтисодий тизимларнинг бўғинлари ва элементлари учун стратегияни ишлаб чиқишни кўзда тутади (корхона учун стратегия - бўлинмалар ва таркибий бирликларнинг ривожланиши; тармоқлар учун алоҳида ишлаб чиқариш). Бутун бир интеграция сифатида кўриб чиқилаётган комплекс стратегия умумий ва ишчан стратегияга бўлинади. Умумий стратегия ташкилот мақсадига эришишга мўлжал олиб, ташқи ва ички ўзгаришларга таъсирланиш воситаси бўлади (фаолият йўналишини танлаш, масалан, манбалардан фойдаланиш, бозордаги муомала, туташиш, муваффақият ва ҳоказо). Умумий стратегияни амалга ошириш воситалари: нарх, кредит, молларни сотиш, рекламалар, мутахассислар ва ҳоказо кичик стратегияни ифодаловчи ишчан стратегия, алоҳида кичик стратегиядан иборатдир. Ишлаб чиқариш омиллари ривожланишининг ҳар бир субстратегияси омилларнинг ўзаро таъсири ва маҳсулот ривожланиш субстратегиясига тегишли бўлган, илмий-техник инновация элементларини ўз ичига олади. Шундай қилиб, инновацион стратегия, ишлаб чиқариш умумий мақсадларини ва умумий стратегиянинг кичик тизимларини амалга ошириш стратегиясидан иборатдир. Инновацион стратегия ишчан стратегия билан чамбарчас боғланган. Хуллас, бир томондан, инновацион сиёсат, аниқ молия –иқтисодий воситалар (ишчан кичик стратегия) соҳасида тегишли ёрдамни талаб қилса, бошқа томондан эса, уларнинг ўзи томонидан берилаётган имкониятлари маълум даражада аниқланади. Стратегиянинг вертикал қирқими улар макро-мезо (регионал) ва микродаражада кўриб чиқилишини кўзда тутади.

Макро стратегия баъзан марказий деб аталса, микро стратегия эса инс- титуционал, деб аталади. 4.2. Стратегик қарорларни қабул қилиш тартиби Ижтимоий ва иқтисодий прогнозлашда турли моделлардан кенг фойдаланилади. «Модель» лотинча сўз бўлиб, намуна, деган маънони англатади. Фанда модель ўрганилаётган объектнинг бирор турдаги шартли образи (шакли), «прогнозлаш» эса иқтисодий ёки ижтимоий жараёнларнинг аксини англатади. Модель иқтисодий прогнозлашни, ўрганилаётган жараённи илмий англашнинг муҳим воситаси ҳисобланади. Моделлаштириш жараёнини объектни ёки жараённи бошланғич ўрганиш,унинг амалга ошадиган хусусиятлари ва белгиларини ажратиш, назарий ва тажрибавий (эксперементал) таҳлили, моделлаштириш натижаларини объект ҳақидаги ҳақиқий маълумотлар билан солиштириш, моделни корректировкалаш ҳамда ойдинлаштириш кабилар асосида модель қуришни ташкил этади. Ижтимоий ва иқтисодий моделлар оптималлаштириш мезонлари ёки кутилаётган энг яхши натижага қараб таснифланиши мумкин. Вақт омили ҳисобга олинганда моделлар статистик (яъни, модель чегараси маълум бир вақт бўлаги деб ўрнатилади ва харажатлар мималлаштирилади) ёки динамик (бунда модель чегараси бир неча вақт кесмалари учун ўрнатилиб, харажатлар мималлаштирилади ёки якуний натижа максималлаштирилади) бўлиши мумкин. Иқтисодий моделларни қуйидаги турларга ажратиш қабул қилинган: омилли (факторли), таркибий (структуравий) ва аралаш иқтисодиёт ривожланиш кўрсаткичларини йиғиш даражасига қараб макроиқтисодий,

тармоқлараро, районлараро, тармоқли, регионал моделлар бўлиши мумкин. Иқтисодиётнинг ривожланиш жиҳатларига қараб, моделлар асосий фондлар, меҳнат ресурслари, молия тизими ҳамда нарх шаклланиши каби турларга бўлиниши мумкин. Омилли моделлар у ёки бу иқтисодий кўрсаткичли даражаси ва динамикасининг унга таъсир этувчи кўрсаткичлар - сабаблар даражаси ва динамикасига боғлиқлигини тавсифлайди. Ўзгарувчан иқтисодий моделлар экзоген (ташқи) ва эндоген (ички) каби турларга ажратилади. Масалан, омил бўлса, меҳнат ресурсларининг борлиги эндоген омилдир. Омилли моделлар турли ўзгарувчиларни ва уларга мос келадиган параметрларни ўз таркибига олади. Омилли моделларнинг энг оддий кўриниши – бу, бир омилли модел бўлиб, унда исталган вақтинчалик параметр омил ҳисобланади. Мазкур ҳолда бирор кўрсаткич таҳлили ва прогноз вақти хронологик қаторга боғлиқ равишда амалга оширилади ва шу йўл билан трендлар (қайси бир динамик қатор ўзгаришининг умумий тенденциясини характерловчи боғлиқлик) аниқланади. Чизиқли ва ночизиқли (нелинейное) кўринишдаги кўп омилли моделлар прогнозлаштирилаётган кўрсаткич динамикасини ва даражасига таъсир этувчи бир неча омилларни бир вақтнинг ўзида ҳисобга олиш имконини беради. Бунда моделларга макроиқтисодий ишлаб чиқариш функцияларини тавсифловчи моделлар, аҳоли даромади ва нархга боғлиқ равишда айрим истеъмол таварларига талабни таҳлил этиш моделлари мисол бўла олади. Таркибий моделлар икита бутун ёки агрегатни таҳлил этувчи алоҳида элементлар орасидаги алоқа ва боқлиқликни тавсифлайди. Бундай моделлар таркибий баланс кўринишдаги моделлар бўлиб, бунда бирор қаторда унинг элементлари орасидаги боғлиқлик кўриб чиқилади.

Маҳсулот хомашё номеклатурасига қараб моделлар бир натижали ва кўп натижали каби турларга бўлинади. Биринчи гуруҳга тармоқда ишлаб чиқариладиган ёки шу тармоқда истеъмол қилинадиган бошқа ресурс ёки хомашё миқдорига битта чегара қўйилган моделлар киради. Иккинчи гуруҳга хомашё ёки бошқа ресурс истеъмоли учун бутун тармоқ бўйича ишлаб чиқариладиган маҳсулот талабига икки ёки ундан кўп чекланишлар қўйилган моделлар киради. Транспорт омилининг таъсир этиш даражасига кўра, тармоқли оптимал режалаштириш моделлари икки турга бўлинади: ишлаб чиқариш – транспорт модели (транспорт омили эътиборга олинмайди) ва ишлаб чиқариш – транспорт модели (транспорт омили эътиборга олинади). Тармоқлараро баланс (ТАБ)- иқтисодиётдаги асосий модел бўлиб, унда иқтисодиётдаги турли натурал ва қиймат алоқадорлиги кўрсатилади. У саноат, капитал қўйилмалар, меҳнат ресурслари ва тармоқлар бўйича маҳсулот ҳажмининг ўзаро боғланганлигини ҳисобга олган ҳолда режа даври қатор йиллари учун иқтисодиёт маҳсулотларининг ишлаб чиқарилиш ва тақсимланиш кўрсаткичларини аниқлаш имконини беради, ТАБ икки кўринишда шакллантирилаяпти: қиймат ва натурал шакилда. Мамлакат бўйича қиймат кўринишидаги ТАБ номенклатураси 120 та тармоқ номенклатурасини ўз ичига олади ва у барча моддий ишлаб чиқариш соҳасини қамраб олади. Натурал кўринишдаги ТАБ барча маҳсулотларнинг 80 %ини ташкил этувчи асосий маҳсулотларни қамраб олади. Ушбу балансда 600 га яқин зарурий маҳсулот турлари акс эттирилади. Натурал - қиймат баланси модели иқтисодиётнинг комплекс тавсифини акс эттиради. Моддий қиймат ТАБ моделининг баланслаштирилган ҳолдаги режа учун бошланғич маълумотидир. Бунга МД ҳажми, таркиби

кўрсаткичлари, экспорт, импорт ва капитал таъмирлаш ҳажми маълумотлари киритилади. ТАБ модели бўйича икки типдаги ҳисоб - китоблар амалга оширилади: 1. Бунда берилган якуний истеъмол даражаси бўйича маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва тақсимланишнинг баланслаштирилган режаси ҳисоблаб топилади. 2. Аралаш ҳисоб – китобларни ўз ичига олади. Бунда баъзи тармоқларда ишлаб чиқариш ҳажми тўғрисидаги маълумотлар ва бошқа тармоқларга якуний истеъмолга берилган маҳсулотлар бўйича ишлаб чиқариш ва тақсимлаш баланси тузилади. Макроиқтисодий даражада иқтисодий прогнозларни тузишда иқтисодий-математик моделлар кенг қўлланилади. Буларга бир ва кўп омилли иқтисодий ўсиш моделлари, МД ни тақсимлаш моделлари, таркибий тармоқ ва асосий фондларни қайта тиклаш моделлари,инвестицион оқим харажати модели, турмуш даражаси ва истеъмол таркиби моделлари, кенгайиб бораётган эко сиёсат модели, иш ҳақи ва даромадларни тақсимлаш моделлари киради. Иқтисодиёт балансини прогнозлашлаштиришни мукаммалаштиришнинг муҳим йўналиши - иқтисодий ўсишнинг асосий параметрларини прогнозлаштиришни, Верификацион-статистик ёндашиш динамик вақт қатори маълумотларидан максимал фойдаланишга асосланган ҳолда уларнинг ҳақиқий иқтисодий жараёнлар билан мослигини ва баҳоланаётган шароитлар маъносини текширишни кўзда тутади. Иқтисодий прогнозлаштириш макро иқтисодий моделлари тизимида бу усулдан фойдалашиш иқтисодиётнинг баланслаштирилганлиги таркибий ва омилли жиҳатларни ўрганиш ва уларни оптималлик принципи асосида синтезлаш билан боғлиқ.

Иқтисодиётнинг баланслиштирилганлик омили жиҳати маҳсулотни чиқарувчи объект ҳамда ишлаб чиқариш омиллари харажатлари (асосий фондлар ва меҳнат ресурслари) орасидаги боғлиқликка асосланади. У ишлаб чиқариш омиллари орасида маълум миқдорда маҳсулот ишлаб чиқаришни таъминлаб турувчи мутаносибликни аниқлашга бориб тақалади. Баланслаштирилганлик (вақт оралиғи) жиҳатлари ишлаб чиқариш омиллари харажатларини вақт бўйича тақсимлаш ва улар ўзаро боғлиқлигида эришиладиган тақсимотга асосланади. Асосий вақт оралиғи хусусиятлари асосий фондларни қайта тиклаш билан боғлиқ. Вақт оралиғи балансланганликка эришиш услуби харажатлар ва уларнинг асосий фондни қайта тиклаш жараёнини белгиловчи натижалари ҳамда хусусиятларининг кўрсаткичлар ўсиши суръатига боғлиқлигига асосланган. Ушбу усул асосий фондларни қайта тиклаш жараёни хусусиятлари ҳамда нарх индекслари, келиб турувчи манбалар миқдори ва капитал қўйилмалар ҳамда асосий фондлар чиқими, уларнинг таркибини белгиловчи ҳамда динамика кўрсаткичларини кечиктириш усули билан фарқланучи бутун бир моделлар гуруҳини тузиш имконини беради. Баланслаштирилганликнинг таркибий жиҳати ижтимоий ишлаб чиқаришнинг биринчи ва иккинчи бўлимлари орасидаги пропорцияларга ҳамда тармоқлараро таркибий моделлар ишлаб чиқариш фондлари, ишлаб чиқариш қўйилмалари ҳамда меҳнат ресурсларининг тармоқ структураси прогнозлашнинг тизмидан кенг фойдаланилади. +исқача хулосалар Хулоса сифатида шуларни айтиш мумкинки, стратегия узоқ муддатли режалаштириш ва мавжуд бўлган аҳолини сақлаш, мақсадга мувофиқ бўлса

ёки мақсадли кўрсатмаларга мавофиқ аниқланадиган, у ёки бу соҳада туб ўзгаришларга эришишга йўналитирлиган иш ҳаракатланиш дастурини ифодалайди. Бунинг натижасида, иқтисодиёт соҳасида ва иқтисодиёт тармоқлари таркибида рўй бериш мумкин бўлган ижобийлик ва салбийликларни олдини олиш имконияти мавжуд бўлади. Бунга биз умумий-иқтисодий, инновацион, умумий ва ишчан стратегиялар ёрдамида эришишимиз мумкин. Стратегик қарорларни қабул қилишда иқтисодий моделлар муҳим рол ўйнайди. Буларга: омили, таркиби, ва аралаш иқтисодиётни айтиш мумкин. Шунингдек, ТАБ ҳам иқтисодиётдаги асосий модел ҳисобланади ва унда иқтисодиётдаги турли натурал ва қиймат алоқадорлиги кўрсатилади. Иқтисодиёт балансини прогнозлашни мукаммаллаштиришнинг муҳим йўналиши эса иқтисодий ўсишнинг асосий параметирини прогнозлашни кўзда тутади. шундай экан, стратегик қарорлар қабул қилиш, стратегик дастурнинг мазмунини аниқлаш ҳозирда муҳим аҳамиятга эга эканлигини тушунтириш лозим. Кўриб чиқилаётган комплекс стратегия умумий ва ишчан стратегияга бўлинади. Модель иқтисодий прогнозлашни ўрганилаётган жараённи илмий англашнинг муҳим воситаси ҳисобланади.

Асосий адабиётлар 1. И.А.Каримов. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир». Ўзбекистон овози. 2005 й. 29 январ. 2. Каримов И.А. «Биз танлаган йўл – демакратик тараққиёт ва мафкуравий дунё билан ҳамкорлик йўли» Т. Ўзбекистон 2003. 3. Каримов И.А. «Хавфсизлик ва тинчлик учун курашиш зарур» Т. Ўзбекистон 2002. 4. Каримов И.А. «Озод ва обод ватан эркин ва фаровон ҳаёт» Каримов И.А. «Эришилган марраларимизни мустаҳкамлаб, ислоҳотлар йўлларини излаб бориш асосий вазифа» Халқ сўзи 2004й. 10 феврал. 5. И.А.Каримов Избраннўй нами путь-это путь демократического развития и сотрудничество с прогрессивнўм миром. Т. Узбекистан. 2003. 6. Прокопчук Л.О.,Козўрев А.А. Стратегическое планирование, Конспект лекций С.Петербург, 2000. 7. Кравченно Р.С. Кориоративное управление: обеспечение и и заҳита права акциинеров на информацию – М.: Спарк, 2002. 8. Гурков И.Б. Стратегический менеджмент организации. Учеб.прособ. 2-е изд., испр и дополи, М.: ТЕИС, 2004. 9. Якубов И.О., Абдусаттарова Х.М., Очилов К.Т. Ситдикова Л.А. Стратегик режалаштириш. Ўқув қўлланма. Т.: ЎзР Ёзувчилар уюшмаси адабиёт жамғармаси нашриёти., 2004.

Похожие

Стратегик режалаштириш

Стратегик режалаштириш

Стратегик режалаштириш структураси

Маркетингни стратегик режалаштириш

Фирманинг бизнес фаолиятини стратегик режалаштириш