Статистик жамлаш ва гуруҳлаш - Экономика - Рефераты

Статистик жамлаш ва гуруҳлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Статистик жамлаш ва гуруҳлаш Режа: 1. Статистик жамлаш мазмуни ва уни масалалари. 2. Статистик гуруҳлашнинг моҳияти ва уни ижтимоий- иқтисодий ҳодисаларни таҳлил қилишдаги аҳамияти. 3. Статистик гуруҳлаш турлари. 4. Статистик гуруҳлашни тузиш принциплари. 5 . Статистик гуруҳлаш ёрдамида ечиладиган иқтисодий масалалар. 6. Кўп ўлчовли гуруҳлаш ва уни тузиш йўллари.

Статистик кузатиш маълумотларини тўплаш, бир тизимга солиш, қайта ишлаш, умумлаштириш босқичи сводкалаш ва гуруҳлаш деб юритилади. Статистик сводкалаш – бу тўпланган маълумотларни илмий текширишдан кўзланган мақсад ва вазифалар нуқтаи назаридан қайта ишлашдир . Агар маълумотлар жуда кўп бўлмаса, уларни ўсиб бориш ёки камайиб бориш тартибида бир тизимга солиш, яъни ранжирланган қаторларни тузиш мумкин. Агар кузатиш маълумотлари кўпсонли бўлса, бу ҳолда уларни гуруҳлашлар ёрдамида бир тизимга солиш мумкин бўлади. Статистик гуруҳлаш деб ижтимоий ҳодиса ва жараёнларни чуқур ва хар томонлама ўрганиш мақсадида муҳим белгилар бўйича бир хил гуруҳ ва гуруҳчаларга ажратиб ўрганишга айтилади. Гуруҳлаш ўрганилаётган ҳодисанинг характерли хусусиятини, ундаги қонуниятни аниқлашга имкон беради. Мазмунига кўра гуруҳлаш қуйидаги уч турга бўлинади:  типологик - ҳодиса л ар ижтимоий-иқтисодий типларга ажратилади ( ;  тузилмавий - ижтимоий-иқтисодии ҳодисалар тузилмаси ўрганилади;  аналитик - ҳодисалар ўртасидаги боғланиш аниқланади. Битта белги бўйича амалга оширилган гуруҳлашлар оддий , икки ва ундан ортиқ белгилар бўйича амалга оширилган гуруҳлашлар эса мураккаб ( комбинацион) гуруҳлашлар дейилади. Бундай гуруҳлашлар битта белги бўйича бажарилган гуруҳлашларга қараганда кенгроқ аналитик хусусиятга эга бўлади. Бунда гуруҳлар бошида битта белги бўйича шакллантирилади, кейин улар бошқа белгилар бўйича қуйи гуруҳчаларга бўлиб ташланади. Ҳар қандай гуруҳлашни амалга ошириш учун дастлаб гуруҳлаш белгиси ва оралиғи аниқлаб олинади. Агар булар нотўғри белгилаб олинган бўлса, у ҳолда гуруҳлаш ҳам сиёсий, ҳам иқтисодий, ҳам ижтимоий ҳаётни бўяб кўрсатувчи натижаларни беради. Гуруҳлаш белгиси дейилганда гуруҳлаш учун асос қилиб олинган белги тушунилади.

Ифодаланишга қараб, гуруҳлаш белгилари атрибутив ва миқдорий белгиларга бўлинади. Атрибутив белги дейилганда сон билан ифодаланмайдиган, бир-биридан мазмунан ва сифат жиҳатдан фарқ қилувчи белгилар тушунилади. Одамлар тоифаси, фазилати, кишининг касби, миллати, маҳсулот тури, иш ҳақи шакли кабилар бу белгига мисол бўла олади. Муқобил (альтернатив) белги атрибутив белгининг бир кўриниши бўлиб, иккита қарама-қарши, бир-бирини тақозо этмайдиган белгилардир. Масалан, маълумотли-маълумотсиз, тажрибали-тажрибасиз, ҳа-йўқ ва ҳоказо. Миқдорий белги деб сон (рақам) билан ифодаланувчи белгиларга айтилади. Масалан, маҳсулот ҳажми, талабалар сони, станоклар сони ва ҳоказолар бевосита рақамларда ифодаланади. Ҳодисалар ўртасидаги ўзаро боғланиш уларнинг омил ва натижавий белгилари бўйича гуруҳларга ажратиб ўрганилади. Омил белги натижага таъсир қилувчи белгидир. Натижавий белги эса омил белги таъсирида ўзгариб турувчи белгидир. Масалан, меҳнат унумдорлиги гуруҳлаш белгиси бўлиб, унинг таъсири остида маҳсулот таннар хининг ўзгариши кузатилаётган бўлса, у ҳолда меҳнат унумдорлиги омил белги, таннархнинг узгариши эса натижавий белги бўлиб ҳисобланади. Гуруҳлаш белгиси тўғри танлангандан сўнг, энг муҳим масалалардан бири, тўплам бирликларини гуруҳларга ажратишдир. Бу ерда гуруҳлар сони ва оралиғи (интервали)ни аниқлаш муаммоси пайдо бўлади. Бу муаммо миқдорий белгилар бўйича гуруҳлашга тегишлидир, чунки типологи к гуруҳлашда, одатда, гуруҳлар сони текширишнинг вазифаси билан аниқланади. Масалан, аҳолини жинси бўйича гуруҳлаш вазифаси қўйилса, бу ерда гуруҳлар сони аниқ - иккита. Ўрганилаётган белги бирликларининг тақсимланиш характерига қараб гуруҳ оралиғи тенг ва тенг бўлмаган ҳолда хамда очиқ ва ёпиқ, махсус кўринишларда бўлиши мумкин.

Агар белгининг вариацияси жуда тор чегарада намоён бўлиб, тақсимланиш бир мунча текис бўлса оралиқлар тенг қилиб белгиланади. Тенг оралиқ дейилганда барча гуруҳлар учун бир хил бўлган оралиқ тушунилади. У қуйидагича ҳисобланади:n x x i min max   ёки N x x i      lg 322,3 1 min max бу ерда: i -оралиқ катталиги; max X - белгининг энг катга қиймати; min X -белгининг энг кичик қиймати; N -тўпламдаги бирликлар сони; n -гуруҳлар сони. Агарда гуруҳлар сони аниқ бўлмаса, уларнинг оптимал сонини Стерджесс формуласи билан аниқлаймиз: N n     lg 322,3 1 Тенг бўлмаган оралиқ дейилганда гуруҳдан гуруҳга ё ўсиб борувчи ёки камайиб борувчи оралиқ тушунилади. Бундай оралиқлар одатда тўплам бирликлари жуда катта тарқоқликка эга бўлган ҳолларда қўлланилади. Масалан, дўконлар кичик, ўрта ва йирик дўконлардан ташкил топган бўлса, уларни товар обороти бўйича бир хил интервалларда гуруҳларга ажратсак айрим гуруҳларга битта ҳам дўкон тушмаслиги мумкин. Тенг бўлган ва тенг бўлмаган оралиқлар ёпиқ ва очиқ кўринишда бўлиши мумкин. Агар оралиқ "дан – гача" аниқ берилган бўлса, у ҳолда оралиқ ёпиқ кўринишда бўлади. Агар оралиқ "гача" дан бошланиб "ундан юқори" билан тугаса, у ҳолда оралиқ очиқ кўринишда бўлади. Типологик гуруҳлаш ёрдамида тўпламнинг турли хилдаги бирликлари сифат жиҳатдан бир хил гуруҳларга, бир хил типларга ажратилади. Халқ хўжалигини тармоқларга бўлиш, аҳолини синфларга бўлиб ўрганиш, қишлоқ хўжалигини жамоа ва ижара, шахсий хўжаликлар миқёсида ўрганишлар типологик гуруҳлашларга мисол бўла олади. № т / р Ижтимоий-иқтисодий тоифалар Эркаклар Аёллар 2000 2007 2000 2007

1. Ишчилар – – – – 2. Деҳқонлар – – – – 3. Хизматчилар – – – – Тузилмавий гуруҳлаш ёрдамида бир хил типдаги, сифат жиҳатидан бир хил бўлган гуруҳларнинг (бирликларнинг) салмоғи ҳисобланади ва шу тариқа тўплам таркиби ўрганилади. Бундай гуруҳлашлар ёрдамида аҳолининг миллий, жинсий таркиби, ишчиларнинг касбий таркиби ёки тузилмаси кабилар ўрганилади. № т / р Самолётдаги ўриндиқлар сони Столлар сони Бандлари сони 1 жойга товарооборот 1. 25 гача – – – 2. 16 – 50 – – – 3. 51 – 70 – – – 4. 71 – 100 – – – Аналитик гуруҳлаш ёрдамида ҳодисалар ўртасидаги ўзаро боғланиш ўрганилади. Бундай гуруҳлашлар омил ва натижавий белгилар бўйича амалга оширилади. Масалан, ишчи малакасининг ошиши (омил белги) меҳнат унумдорлигининг (натижавий белги) ошишига олиб келади. № т / р Иш ўринлари бўйиач магазинларнинг гуруҳланиши Магазинлар сони Товарооборот 1 ишчига 1 иш жойига 1. 5 гача 100 12,0 13,0 2. 6 – 10 50 14,0 16,0 3. 11 – 15 10 15,0 17,0 4. 16 – 20 4 30,0 39,0 5. 21 – 25 2 31,0 42,0

Похожие

Статистик жадваллар ва графиклар

Статистик индекслар

Статистик кўрсаткичлар

Статистик таснифлаш ва гуруxлаш услубияти

Статистик курсаткичларнинг мазмуни ва ахамияти