Sotish hajmiga tasir qiluvchi omillar - Экономика - Рефераты

Sotish hajmiga tasir qiluvchi omillar

Загружено в:

31.08.2023

Скачано:

0

Размер:

56.2607421875 KB

Sotish hajmiga tasir qiluvchi omillar Reja: 1. Sotish hajmiga ta’sir qiluvchi omillar tahlili 2. Mahsulot sotishning mohiyati, vazifalari va tahlil manbalari 3. Mahsulotni sotishdan tushumni shakllantirish omillari Foydalanalgan adabiyotlar

Sotish hajmiga ta’sir qiluvchi omillar tahlili Hozirgi sharoitda zamonaviy turdagi mahsulotlarni zaruriy miqdorda va yuqori sifatli ishlab chiqarish hal qiluvchi vazifalardan biri sanaladi. Mahsulot sifati – mahsulot sotish o‘sishiga imkon beruvchi asosiy omillardan biri bo‘lib, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar va korxonalar raqobatbardoshligining asosiy ko‘rsatkichlaridan biridir. Mahsulot sifati – uning mo‘ljallanganligiga muvofiq muayyan ehtiyojni qondirish uchun yaroqliligini shartlovchi mahsulotlar xususiyatlari majmuyidir. Sanoatning turli tarmoqlari mahsulotlari o‘ziga xos sifat parametrlariga ega. Mashinasozlik milliy iqtisodiyot uchun yangi texnikalar yaratish va amaldagi texnikalarni rekonstruksiya qilishda yetakchi tarmoq hisoblanadi. Engil va oziq-ovqat sanoati tarmoqlarida sifatni tavsiflovchi belgilar tovarlarning iste’mol xususiyatlarini oshirish, masalan, matolar asilligi, bo‘yoq chidamliliigi, mahsulotlar mustahkamligi, kaloriyalilik va boshqalar hisoblanadi. Yangi mahsulot ishlab chiqarish hajmi texnik taraqqiyot darajasini tavsiflaydi. Tabiiyki, yangi mahsulotlar ishlab chiqarishning ilk davrida katta xarajatlarni talab qiladi, lekin bu loyiha quvvatlarini o‘zlashtirish, kelgusida seriyali yoki ommaviy ishlab chiqarish natijasida o‘zini qoplaydi. Tobora mahsulot tannarxi kamayib, mos ravishda uning ulgurji narxlari ham pasayadi. Bu ham ishlab chiqaruvchilar, ham iste’molchilar uchun foydali hisoblanadi. Mahsulotlarning sifatini tashkil etuvchi bir yoki bir nechta xususiyatlarining miqdoriy tavsifi sifat ko‘rsatkichi, deb yuritiladi. Mahsulotlar sifat ko‘rsatkichining umumiy, individual va bilvosita ko‘rsatkichlari mavjud. Sifat ko‘rsatkichlari mahsulotlarning parametrik, iste’mol, texnologik dizayn xususiyatlarini, uning standart-ga muvofiqligi, ishonchliligi va chidamliligini tavsiflaydi. Umumiy ko‘rsatkichlar turi va mo‘ljallanganligidan qat’iy nazar barcha ishlab

chiqarilgan mahsulotlar sifatini masalan, quyidagilarning ulushini tavsiflaydi: – umumiy ishlab chiqarishda yangi mahsulotlar ulushi; – sertifikatlangan va sertifikatlanmagan mahsulotlar ulushi; – xalqaro standartlarga javob beruvchi mahsulotlar ulushi; – eksport qilinayotgan, jumladan yuksak rivojlangan sanoat mamlakatlariga jo‘natilayotgan mahsulotlar va boshqalar. Mahsulot sifatining individual (yagona) ko‘rsatkichlari uning xossalaridan birini tavsiflaydi: – foydalilik (sut yog‘liligi, ko‘mirning yonuvchanligi, rudada temir miqdori, oziq-ovqat mahsulotlarida oqsil miqdori va boshqalar); – ishonchlilik (chidamlilik, ishda buzilmasligi); – konstruktorlik va texnologik qarorlar samaradorligini aks etti- ruvchi texnologiklik (mehnat sig‘imi, energiya sig‘imi va hokazo); – mahsulotlar estetikligi. Bilvosita ko‘rsatkichlar – bular sifatsiz mahsulotlar uchun jari- malar, yaroqsizga chiqarilgan mahsulotlarning hajmi va ulushi, rekla-ma qilingan mahsulotlar ulushi, yaroqsizga chiqarishdan yo‘qotishlar va boshqalar. Mahsulot sifatini tahlil qilish asosida quyidagi vazifalar hal qili- nadi: – mahsulotlarning texnik darajasi baholanadi; – bazaviy va nazariy mumkin bo‘lgan darajaga nisbatan alohida mahsulotlar bo‘yicha ushbu darajaning og‘ishi aniqlanadi; – tayyorlash va yetkazib berish sifatini tavsiflovchi parametrlar bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish tarkibi tahlil qilinadi; – mahsulotlar texnik darajasini sekinlashtiruvchi omillar aniqla- nadi; – mahsulot sifatini oshirish, yaroqsiz mahsulot ishlab chiqarish va yo‘qotishlarni qisqartirish imkoniyatlari asoslanadi.

Mahsulot sifatini tahlil qilish uchun foydalaniladigan axborot tahlil qilinayotgan obyektning deyarli barcha jihatlarini qamrab oladi (konstruksiyalar haqida ma’lumotlar, mehnat vositalari va predmet-larida qo‘llaniladigan texnologik jarayonlar, ishlab chiqarish va sotish natijalari, reklama haqida ma’lumotlar va boshqalar) Axborot manbalari sifatida sinov hujjatlari, fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlarning laboratoriya nazorati ma’lumotlari, texnik nazorat bo‘limi (TNB) ma’lumotlari va boshqalar xizmat qiladi. Mahsulot sifati bo‘yicha rejaning bajarilishini umumlashtirma baholash uchun turli usullar, jumladan ball usuli qo‘llaniladi. Baholash-ning ball usuli mohiyati shundan iboratki, mahsulot sifatining o‘rtacha tortilgan bali aniqlanadi hamda uning haqiqatdagi va rejadagi darajasini taqqoslash yo‘li bilan sifat bo‘yicha reja bajarilishining foizi topiladi. Sifat nav bilan tavsiflanadigan mahsulotlar bo‘yicha har bir nav-ning umumiy ishlab chiqarishdagi ulushi, o‘rtacha navlilik koeffit-siyenti, taqqoslama shartlarda mahsulotning o‘rtacha tortilgan narxi hisoblanadi. Birinchi ko‘rsatkich bo‘yicha reja bajarilishini baholashda mahsulotning umumiy hajmida har bir navning haqiqatdagi ulushi rejadagi bilan, sifat dinamikasini o‘rganish uchun esa – o‘tgan davrlar ma’lumotlari bilan taqqoslanadi. O‘rtacha navlilik koeffitsiyenti barcha navdagi mahsulotlar qiymatining yuqori nav bahosi bo‘yicha qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi. 3.10-jadvaldan ko‘rinadiki, mahsulot ishlab chiqarish rejasi 98,8 % bajarilgan, yuqori navli mahsulot ishlab chiqarish 104,9 % , birinchi navli – 90,9 %. Biroq bu navlilik bo‘yicha reja bajarilganligini tavsif-lamaydi. O‘rtacha navlilikning rejadagi va haqiqatdagi koeffitsiyent-larini, shuningdek, mahsulot birligining o‘rtacha sotilgan bahosini aniqlash talab qilinadi.

Nav belgilangan mahsulotlarning barcha turlari bo‘yicha shunga o‘xshash hisoblash bajariladi, natijalar umumlashtiriladi. Mahsulot sifatini oshirishning muhim shartlaridan biri detallar, yarimfabrikatlar va tayyor mahsulotlar yaroqsiz bo‘lib qolishiga yo‘l qo‘ymaslik hisoblanadi. Yaroqsizga chiqarishdan yo‘qotish odatda mahsulot tannarxi tahlili jarayonida tadqiq qilinadi. Mahsulot sotishning mohiyati, vazifalari va tahlil manbalari Korxona faoliyatining asosiy natijaviy ko‘rsatkichi sotilgan mahsulot Mazkur ko‘rsatkichning moliyaviy hisobotga kiritilishi shu bilan izohlanadiki, kiritilayotgan o‘zgarishlar maqsadlaridan biri moliyaviy hisobot analitikligini oshirish hisoblanadi. Bundan tashqari, mazkur ko‘rsatkich korxona o‘z tasarrufidagi mahsulotni sotishdan olingan daromadni tavsiflaydi. U foyda ko‘rsatkichlarining barcha keyingi hisoblashlari uchun baza hisoblanadi. Bu esa korxonalar hisobotida “Sotishdan sof tushumlar” ko‘rsatkichi paydo bo‘lishiga olib keldi. “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonunga muvofiq mahsulotni sotishdan olingan tushumlar uning bank muassasalari hisobiga tovarlar uchun to‘lovi yoki tovarlar jo‘natish va xaridorga hisob-kitob hujjatlarini ko‘rsatishiga asosan aniqlanadi. Umumqabul qilingan atamashunoslikka muvofiq, tushumni uning to‘lovi asosida aks ettirish kassa usuli, tushumni uning jo‘natilishi asosida aks ettirish esa hisoblash usuli,

deb yuritiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitiga tushumni jo‘natish bo‘yicha sotish asosida aks ettirish usuli ko‘proq mos keladi. Aynan ushbu usul bozor iqtisodiyotidagi mamlakatlarda qabul qilingan standart hisoblanadi. Biroq shuni ham hisobga olish zarurki, tushumni jo‘natish bo‘yicha sotish asosida aks ettirish (hisoblash usuli) usulida korxona ushbu sotilgan mahsulotlar bo‘yicha ulardan daromadlar ro‘yxatga olingan hisobot davrida shubhali debitorlik qarzlarining bir qismini hisobdan chiqarish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim. Korxonaning boshqa tashkilot va korxonalar bilan, shuningdek, alohida shaxslar bilan hisoblashishlari bo‘yicha shubhali qarzlar miqdori zaxiralanadi hamda foyda va zararlar hisobiga kiritiladi. Belgilangan muddatda (agar belgilangan muddat bo‘lmasa, buning uchun me’yoriy zarur vaqt davomida) qaytarilmagan va mutanosib kafolatlar bilan ta’minlanmagan korxonaning debitorlik qarzi shubhali, deb e’tirof etiladi. Shubhali qarzlar bo‘yicha zaxiralar yil oxirida amalga oshirilgan korxonaning debitorlik qarzi inventarizatsiyasi natijalari asosida tashkil qilinadi. Zaxira miqdori qarzdorning moliyaviy ahvoli (to‘lov qobi-liyati) va qarzni to‘liq yoki bir qismini qaytarish ehtimolini baholashga bog‘liq ravishda har bir shubhali qarz bo‘yicha alohida belgilanadi. Agar shubhali qarzlar bo‘yicha zaxira tashkil qilingandan keyingi yil oxirigacha ushbu zaxiraning qandaydir qismi foydalanilmagan bo‘lsa, u holda sarflanmagan summa mutanosib yilning foydasiga qo‘shiladi. Bozor iqtisodiyotidagi mamlakatlarda shubhali debitorlik qarzlarini hajmi hisoblanadi. Sotilgan mahsulot uchun yetkazib beruvchi korxona qilingan xarajatlarni qoplash va xo‘jalik faoliyatini davom ettirish uchun zarur bo‘lgan pul mablag‘larini oladi. Mahsulot sotishda foyda olinib, uning bir qismi korxonada qoladi va uning kapital qo‘yilmalari, aylanma mablag‘larni to‘ldirish, rag‘batlantirish jamg‘armalarini

shakllantirish va boshqalarga yo‘naltiriladi, bir qismi esa davlat byudjetiga kiritiladi. Sotish hajmi ishlab chiqarish majmuasi sifatida korxona faoliyatining yakuniy natijasi bo‘lganligi uchun tushum tahlili butun korxona bo‘yicha ham, uning tuzilmaviy bo‘linmalari yoki mahsulotlar turlari kesimida ham, shuningdek, uning ixtisoslashtirilgan xo‘jalik birliklari bo‘yicha, yetakchi mustaqil ishlab chiqarish faoliyati (sexlar, filiallar) bo‘yicha amalga oshiriladi. Albatta, bunday tahlil butun korxonaning moliyaviy oqimlarida muayyan bo‘linma tushumini ajratish mumkin bo‘lgan, shuningdek, agar ushbu tushum miqdori umuman korxona uchun jiddiy bo‘lganda ma’noga ega bo‘ladi. mahsulot ishlab chiqarish tahlilida bo‘lgani kabi tushum tahlilda ham analitik xizmatlar va chiziqli bo‘linmalar xodimlarining sezilarli darajada vaqt sarflashi talab qilinadi. Shuning uchun korxona va uning alohida bo‘linmalari istiqbolini aniqlash uchun qanday foydali axborot berishigna qarab uni o‘zini oqlagan deb hisoblash mumkin. Mahsulot (ish, xizmat) sotishdan tushum O‘zbekiston Respublikasi “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonunga muvofiq belgilanadi. hisobdan chiqarish oxirgi 3-5 yil uchun sotilgan mahsulot hajmiga foiz nisbatidan kelib chiqqan holda potensial shubhali qarzlarni hisoblash asosidaham amalga oshirilishi mumkin. Bu mutanosiblik tamoyilidan chetga chiqmaslikka imkon berib, unga muvofiq mazkur hisobot davrida daromad olinishini ta’minlagan xarajatlar aks ettiriladi.Hisoblash usuli o‘ziga xos afzalliklarga ega chunki u: a) bozor iqtisodiyoti talablariga ko‘p jihatdan mos keladi; b) Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda mavjud daromad va xarajatlarni aks ettirish nomutanosibligini bartaraf etadi: aksariyat hollarda daromadlar kassa usulida, xarajatlar esa hisoblash usulida aks ettiriladi; c) xalqaro standartlarga mos keladi va potensial investorlar uchun yagona qoniqarli hisoblanadi; d) aksariyat hollarda korxonalar moliyaviy ahvoli o‘zgarishiga olib kelmaydi, chunki ko‘pincha ular mahsulotlarni oldindan to‘lov shartlariga ko‘ra sotadi.

Tahlilning asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: – rejaning bajarilish darajasini va mahsulotlar sotish dinamikasini baholash; – turli omillarning ushbu ko‘rsatkichlar miqdori o‘zgarishiga ta’sirini aniqlash; – mahsulot sotishni oshirishning ichki xo‘jalik zaxiralarini aniqlash; – aniqlangan zaxiralarni o‘zlashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish. Mahsulotni sotishdan tushumni shakllantirish omillari Mahsulot (ish, xizmat) sotishdan tushum tashkilotning ishlab chiqarish tsikli yakunlanganligi, ishlab chiqarishga bo‘naklangan tashkilot mablag‘larining pul shaklida qaytganligi va barcha mablag‘larning yangi tsikli boshlanganligini tavsiflaydi. Mahsulot sotish hajmidagi o‘zgarishlar tashkilotlar faoliyatining moliyaviy natijalariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Sotishdan tushumlar o‘zgarishi shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadigan omillar sirasiga quyidagilar kiritiladi: – sotish hajmi o‘zgarishi; – sotilgan mahsulotning chiqarish narxi o‘zgarishi; - sotish tarkibi o‘zgarishi. Sotishdan tushumlarning umumiy o‘zgarishi quyidagi tarzda omilli og‘ishlar miqdori ko‘rinishida tasvirlanishi mumkin: Δ T = T 1 − T 0 = Δ T q + Δ T p + Δ T c . Bu yerda T 1 – hisobot yilidagi tushum;

T 0 – bazis yildagi tushum; Δ T q – sotish hajmi o‘zgarishi natijasida og‘ish; Δ T c – sotish tarkibi o‘zgarishi natijasida og‘ish; T p - sotilgan mahsulotning chiqarish narxi o‘zgarishi natijasida og‘ish. Bunda tushumni (T) sotish narxining (r) sotish hajmiga (q) ko‘paytmasi sifatida tasavvur qilamiz. Bunda bazis yildagi tushum quyidagiga teng bo‘ladi: T 0 = p 0 * q 0 . Joriy yildagi tushum esa: T 1 = p 1 * q 1 . Bu yerda p 0 , p 1 – bazis va joriy yildagi sotish narxi; q 0 , q 1 – bazis va joriy yildagi sotish hajmi. Bundan kelib chiqqan holda sotish hajmi o‘zgarishining (o‘zgarmas narxlar holatida) tushum o‘zgarishiga ta’sirini hisoblash quyidagicha bajariladi: Δ T q 1 = p 0 * q 1 − p 0 * q 0 = p 0 ( q 1 − q 0 ) = p 0 * Δ q . Sotish narxi o‘zgarishining (o‘zgarmas hajmda) tushum o‘zgarishiga ta’sirini hisoblash quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: Δ T p 1 = p 1 * q 0 − p 0 * q 0 = q 0 ( p 1 − p 0 ) = q 0 * Δ p . Tahlil jarayonida sotish tarkibining o‘zgarishi kabi omillar ta’siri ham aniqlanadi. Bunda alohida assortiment pozitsiyalarning bazis va tahlil davrida sotishning umumiy hajmidagi ulushi belgilanadi, keyin esa strukturaviy o‘zgarishlarning umumiy sotish hajmiga ta’siri hisob-lanadi. Sotilgan mahsulot

assortimenti o‘zgarishi natijasida olinmay qolgan tushum – salbiy, rejadan tashqari tushum ijobiy baholanadi.Yanada batafsil tahlilda strukturaviy o‘zgarishlarning yanada aniqroq bahosi talab qilinadi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O‘zbekiston, 2014. 2. O‘zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi Qonuni, 2014 yil 6 may. 3.O‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonuni(yangi tahriri) (2016 yil 13 aprel, O‘RQ-404-son). 4.O‘zbekiston Respublikasining “Bankrotlik to‘g‘risida”gi qonuni (1998 yil 28 avgust). 5.O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni. 1998 yil 4 dekabr. 6.O‘zbekiston Respublikasining “Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”gi qonuni. 1998 yil 30 aprel. 7.O‘zbekiston Respublikasining “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va himoya choralari to‘g‘risida”gi qonuni (1998 yil 30 aprel).

Похожие

Kreditning bahosi va unga ta’sir qiluvchi omillar

Kredit tizimi va uning barqarorligiga ta’sir qiluvchi omillar

Tovarlar sifatiga ta’sir qiluvchi omillar va ularning fizik xususiyatlari

Kredit bo’yicha foiz stavkalar va unga ta’sir qiluvchi omillar

Tovarlar sifatini shakllantiruvchi va saqlash davrida ularni sifatiga ta’sir qiluvchi omillar.