Tovarlar sifatini shakllantiruvchi va saqlash davrida ularni sifatiga ta’sir qiluvchi omillar.

Tovarlar sifatini shakllantiruvchi va saqlash davrida ularni sifatiga ta’sir qiluvchi omillar.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

Tovarlar sifatini shakllantiruvchi va saqlash davrida ularni sifatiga ta’sir qiluvchi omillar. Reja: 1. Tovarlar sifatiga ta’sir qiluvchi omillar 2.Dastlabki materiallarning asosiy xossalari 3.Dastlabki materiallarning kimyoviy xossalari 4.Iste’mol qiymatini o‘zgartiruvchi omillar Tovarlarni tashish va saqlashning sifatiga ta’siri

1.Tovarlar sifatiga ta’sir qiluvchi omillar Tovarlar sifati ularga ta’sir qiluvchi ko‘pgina omillarga bog‘liqdir; ularni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiluvchi, sifatini yaxshilovchi va ishlab-chiqarishdan ishlatuvchiga yetib borguncha sifatini saqlovchi omillardur. To‘gridan-to‘gri tovarlar sifatiga ta’sir qiluvchi omillar bular dastlabki xom- ashyoni sifati, materiallar va komplektlovchi detallar, mahsulotni konstruksiyasi, texnologik jarayonni sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Tovarni sifatini o‘zgartirmay ishlab-chiqarishdan to ishlatuvchiga yetib borguncha to‘la saqlashga yordam beradigan omillardan upakovka, markirovka, tashishdagi sharoit, saqlash, sotish va ishlatishni olish mumkin. Tovarlar sifatiga ta’sir qiluvchi omillarni yana obyektiv va subyektivga bo‘lishadi. Obyektivi – konstruksiya, ishlab-chiqarish bazasini texnik darajasi, ishlab-chiqarishni mexanizatsiyasi va avtomatizatsiyasi, zamonaviy texnologiya va boshqalar. Ular subyektiviga nisbatan ancha stabil bo‘ladilar. Subyektivi – kishi faoliyatiga bog‘liq bo‘lib, ularni qobiliyatiga va ishlab chiqarishga munosabatlariga bog‘liq bo‘ladi. Ular professional ustaligi, bilim darajasi; texnologik yo‘nalishi, shaxsiy manfaatdorligi kabilardir. Tovarlar sifatiga yana yuqoridagi omillarni ta’sir qilish sharoiti xam ta’sir qiladi. M.: ishni tashkil etish, rag‘batlantirish, savdo qoniqarsizligi, bahoni oshishi va boshqalar. 2.Dastlabki materiallarning asosiy xossalari Xom-ashyo va materiallar – sifatida asosan turli-tuman moddalar ishlatiladi. Ularni tarkibi turlicha bo‘lib qishloq-xo‘jalik, qazilmalar, kimyo sanoati va boshqa sanoat mahsuloti xisoblanadi. Yarim tayyor maxsulot, xamda tayyor maxsulot degan tushunchalar xam bor. Gazlama, tayyor kiyimlar, qo‘g‘irchoq, mebel sanoati uchun xom-ashyo xisoblanadi. Gazlama chiqarish uchun paxta va ip xom-ashyodir va boshqalar. Xom-ashyoni tarkibiga qarab tayyorlangan maxsulot sifati aniqlanadi. M.: - kvars qumi tarkibidagi temir tuzlari undan ishlangan oynani xiraligiga olib keladi va ko‘kimtirlashtiradi. 2 api olishda ishlatiladigan loy tarkibida xam shu tuzlarni borligi ularni oppoq bo‘lishiga xalaqit beradi. Xom-ashyo tarkibini o‘zgartirib xoxlagan xususiyatli tovar olish mumkin. Xom-ashyolar kimyoviy tarkibiga qarab organik va anorganik; kelib chiqishiga qarab – tabiiy, sun’iy va sintetika bo‘ladi. Ko‘pincha tabiiy xom-ashyolar qayta ishlashga qiyinligi, yetishmasligi, qimmatligi, kerakli xususiyatlarini yetishmasligi sababli sintetik va sun’iy xom-ashyolar ishlatiladi. Anorganik xom-ashyo sifatida 2 apillyar 2 va qotishmalar, silikatlar va minerallar ishlatiladi. Metall va qotishmalar, ular asosida olingan tovarlar yuqori bosimga chidamli, cho‘zilmaydigan va egilmaydigan, issiqlik va elektr

o‘tkazuvchan, yonmaydigan va issiqlikka chidamli, zichligi yuqori xisoblanadi. Kamchiligi – tez korroziyaga uchrashi va qiyin qayta ishlanishidir. Silikat materiallar kremnezyomni boshqa oksidlar bilan aralashmasi bo‘lib, tabiiy va sun’iyga bo‘linadi. Sun’iy materiallarni tabiiy materiallarni qayta ishlash asosida olinadi. M.: oyna, shisha, 3 api va fayans, sopol. Tabiiy materiallar – tog‘ jinslari va minerallar bo‘lib, ular granit, dala shpati, kvars qumi, loylardir. Silikat asosida tayyorlangan tovarlar asosan yonmaydigan, mo‘rt (shisha tola, shisha gazlama, shisha plastiklardan tashєari), qattiq, ezilishga chidamli, issiq va elektrni kam o‘tkazuvchi xususiyatlarga egadir. Ular kislota, ishqor va boshqa kimyoviy moddalarga chidamlidir. Anorganik xom-ashyolarga yana qimmatbaho (olmos, izumrud va boshєalar), yarim qimmatbaho (topaz, ametist) va yodgorlik buyumlarni yasashda ishlatiladigan toshlar, zargarlik, galantereya va boshqa tovarlar ishlab chiqarishda ishlatiladigan materiallar kiradi. Ularni asosiylari aksariyat shaffof, chiroyli rangli, nurni o‘ta sindiruvchi, pishiq, qattiq va boshєa spetsifik xususiyatlarga egadirlar. Yana sun’iy toshlar ham ishlatiladi. Organik materiallardan sellyulozali, oqsilli va uglevodlik moddalar ishlatiladi. Ular tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Tabiiysi o‘simlik va xayvonlardan kelib chiqishi mumkin. M.: jun, ipak, teri, mo‘yna, shox, tuyoq, suyaklardir. O‘simlik asosidagi – tabiity kauchukdan tashqari – yog‘och, paxta, kanop, zig‘irdir. Sintetik organik materiallar – kauchuk va rezina, smolalar va ulardan kapron, lavsan va boshqalar, plastik massalar PXV, poliamid va boshqalar olinadi. Ularni hammasi yuqori molekulali birikmalar bo‘lib sintez usuli hamda polimerlarni modifikatsiyalash bilan olinadi. Ular xattoki yog‘och, teri, gazlamalar ustini qoplashda va ularga yuqori ko‘rsatkichlar berishda ham ishlatiladi. Mahsulotni konstruksiyasi – muhim omillardan bo‘lib, tayyor mahsulotni sifatini shakllanishida ahamiyati kattadir. Konstruksiya – forma, razmeri, biriktirish usuli, bo‘laklarni o‘zaro bog‘liqligi, ularni o‘zaro mutanosibligi, almasha olishi, ko‘p vazifa bajara olishi va boshqalardir. Mahsulot konstruksiyasi tovarlarga ishlatilishida qulaylik, chiroyli ko‘rinish, iqtisodiy tejamli, ixcham, ishonchli, ta’mirlashga yaroqlilik va uzoq ishlatiladigan xususiyatlar berishi kerak. 3.Dastlabki materiallarning kimyoviy xossalari

Dastlabki materiallarni kimyoviy tarkibi – po‘lat tarkibidagi uglerod miqdoriga qarab uni qay yo‘sinda va nima uchun ishlatish mumkinligi belgilanadi. Uglerod qancha ko‘p bo‘lsa, po‘lat qattiqligi oshadi. U9; U15-0.9; 1,5% uglerod borligini bildiradi. Qimmatbaho metallar uchun ham qo‘shimchalarni miqdorini aniqlash ahamiyatlidir. Dastlabki materiallarni va tayyor maxsulotlarni asosiy xossalari kimyoviy, fizik, fizik-kimyoviy va biologiklarga bo‘linadi. Kimyoviy xususiyatlaridan asosiysi: suvga chidamligi, kislotaga chidamligi, ishqorga chidamligi, oksidlovchilarga chidamligi, erituvchi va qaytaruvchilarga chidamligi, yoruga va ob-havoga chidamligi hisoblanadi. Fizik xususiyatlariga – massasi, mexanik, termik, optik, akustik va elektrik xususiyatlari, suv, gaz va xavo o‘tkazish qobiliyati kiradi. Fizik-kimyoviy xususiyatlariga – sorbsion, suv o‘tkazishi, bug‘ o‘tkazishi, xavo o‘tkazishi, chang o‘tkazishi va boshqalar kiradi. Biologik xususiyatlarga – ko‘pincha organik moddalar asosidagi tovarlarni mikroorganizmlarga chidamliligi tushuniladi. Ular asosan zamburug‘lar va chirituvchi bakteriyalardir. Ularni ta’siri asosan atrof muxitni namlilik darajasiga, xaroratiga, bog‘liq bo‘ladi. Ular ta’sirida tovarlar o‘zlarining yaltiroqlik, mustaxkamlilik xususiyatlarini, tashqi ko‘rinishini, rangini yo‘qotadi, ba’zida tovar to‘la buziladi. Tovarlarni mikroorganizmlarga chidamlilik darajasini oshirish uchun NaF – suvda eruvchi; antrotset va kreozit moylari bilan ishlanadi. Ular suvda erimaydi. Biologik xususiyatlarini oldindan bilgan xolda ularni tara-upakovkasi, tashish usuli, saqlash va ekspluatatsiyasi tanlanadi 4.Iste’mol qiymatini o‘zgartiruvchi omillar Tovarlarga tashish, saqlash va ishlatish davrida ta’sir qiluvchi omillar asosan uchga bo‘linadi: fizik-kimyoviy, mexanik va biologik. Fizik-kimyoviy omillar – tovarlar sifatini pasaytiruvchi omillarga namlik, xarorat, yorug‘lik, havo kislorodi kiradi. Namlik – tovarlardagi ortiqcha namlik ularni tashqi ko‘rinishini buzadi, yelimi ko‘chadi (yog‘och mebellar, musiqa asboblari, televizor korpusi, metallar zanglaydi, oynalar xiralashadi, paryumeriya maxsulotlari loyqalanadi, motorlarni pishiqligi yo‘qoladi, rangi xiralashadi). Namlikni o‘ziga tez tortuvchi sellyuloza materiallari (yog‘och, qog‘oz, paxta, zig‘ir va boshqalar), oqsil moddalari (teri, jun, tabiy ipak, karein va boshqalar) bo‘lib hisoblanadi. Odatda namlikni yutuvchi materiallar va tovarlar tez zanglaydi (korriya), g‘ovak strukturaga ega bo‘lib, adsorbsion va 4 apillyar namlik to‘playdilar va suvga chidamsiz bo‘ladilar. Sellyuloza va oqsil tabiatli tovarlar ortiqcha namlik ta’sirida razmerlari o‘zgaradi,

qattiqligi yumshaydi, cho‘ziladi va chidamsizlanadi. Tog‘ charmi tabiiy charmli oyoq kiyimlar o‘z chidamlilik darajasini 3-5 marta yo‘qotadilar. Nam materiallar (tovarlar) issiqlik va elektr o‘tkazuvchanligi oshadi, biologik chidamliligi kamayadi (zamburug‘ va bakteriyalar tez rivojlanishidan). Upakovka va shamollatishini, hamda isitishini (ombor va savdo shaxobchalar) to‘g‘ri qo‘llanganda yuqoridagi yuqori namlik barham topadi va tovarlar yaxshi saqlanadi, sifati buzilmaydi. Xarorat – xaroratni omborxonalarda va transport vositalarida tez-tez o‘zgarishi havo namligini ham o‘zgartiradi va tovarlar sifatini pasaytiradi. Haroratni pasayishi nisbiy namlikni oshiradi va suv parlarini kondensatsiyasini tezlashtiradi. Aksincha harorat oshganda nisbiy namlik kamayadi va gigroskopik tovarlar quriydi (teri, ip-gazlama, jun…). Haroratni oshishi ba’zi kimyoviy moddalarni uchishini, qurishini, yumshashini yoki qotib qolishini tezlashtiradi. Past haroratda (-O°S)da ba’zi moddalar (PXV) qotadi va mo‘rt bo‘lib qoladi. Minus haroratda ko‘p suv tutuvchi tovarlar, emunsiyalar buziladi. Agar suv qismi muzga aylansa ularni hajmi 9% gacha kamayadi va ichki bosim oshadi (metall bochkalar, shisha idishlar, keramika …). Haroratni oshishi kimyoviy va biologik reaksiyalarni tezlashtiradi, natijada oksidlanish, zanglash, achish, chirish, issiqlikdan va yorug‘likdan eskirish (protsesslari) jarayonlari tezlashadi. Tovarlarni iste’mol qiymati pasayadi. Har bir 10°S ga xaroratni oshishi reaksiyalarni 2-4 marta tezlashtiradi. Yorug‘lik – yorug‘lik nuri-elektromagnit tebranishlari bo‘lib ma’lum to‘lqin uzunligi va chastotaga egadir, Ular maxsulotlarga yutilib, o‘zini energiyasini beradi va natijada ularni xususiyatlari o‘zgaradi (rangi, elastikligi va boshqalar). Shunday qilib mahsulotlar yorug‘lik-issiqlik eskirishiga uchraydi. Ko‘proq sintetik va tabiiy polimerlar yorug‘lik ta’siriga uchraydi (plastmassalar, rezina, buyoq materiallari). Qisqa to‘lqinli nur ko‘proq energiyaga ega bo‘lib, tovarlarni ko‘proq buzadi. Nurni ko‘rish zonasidagi (380-760 nm) binafshasi (q380 nm. Energiyasi 71 kkal/mol aktiv va kuchli xisoblanadi. Qizili (+750 nm aktivligi qolgan energiyasi 38 kkal/mol. Ko‘rinmasi – ultrobinafshasi-10-380 nm, ular moddalarni tashqi qobig‘idagi atomlarni uzib olib, kimiyoviy reaksiya hosil qiladi va tovarlarni juda tez buzadi. Havo kislorodi – o‘ta aktiv bo‘lib, metallarni oksidlaydi. Ba’zan esa tez oksidlanuvchi materiallardan ko‘p energiya ajralib chiqib, ular o‘zidan-o‘zi yonishi ham mumkin. Mexanik ta’sir – tovarlarni tashish va saqlash davrida ular chayqaladi va silkitiladi, taxlashni ortiqchaligidan, urilishidan shikast topadilar. Vagon va

konteyner devorlariga ko‘p vaqt ishqalanishi tovarlarni qizdiradi, tirnaydi va sifatini yomonlaydi. Biologik omil – chirituvchi bakteriyalar, zamburug‘lar, ba’zi xashorotlar bo‘lib hisoblanadi. Ularga kuya, teri yeyuvchilar, mebel yeyuvchilar (tochilshiki) va kemiruvchilar kiradi. Mikroblar asosan oqsil, yog‘ va uglerodli tovarlarni ishdan chiqaradi. Namlik va xarorat yetarlik vaqtda ular tez ko‘payadilar va zarari oshadi. Mikroorganizmlar upakovka uchun ishlatiladigan qog‘ozni iste’mol qilib, o‘zlaridan kislotalar ajratadilar va optik asboblar linzalarini, xrustaldan yasalgan tovarlarni xiralashiga olib keladilar. Tovarlarni buzilishdan saqlovchi umumiy usullarga: tovarlar bilan extiyotlik bilan muomila qilish; saqlash va tashish vaqtida mo‘tadil sharoit yaratish; tovarlarni xarakteriga va xossasiga loyiq keladigan maxsus choralar ko‘rish; vaqtida chora tadbirlar ko‘rish (tashish va saqlashda). Markirovka, upakovka, tashish va saєlashni tovarlar sifatiga ta’siri. Markirovka – tovar to‘g‘risida ma’lumotlar keltiriladi, ko‘pincha yangi tovar to‘g‘risida ma’lumotlar beriladi, kerak bo‘lganda ularni tarkibi (trikotaj, tekstil tovarlari)% da, yuvish, dazmollash usuli va qoidalari haqida. Muhimi. Yana tovarlarni zaxarliligi, yong‘indan xafliligi, tez sinishi, yuєori va past haroratga chidamsizligi va boshqalar to‘g‘risidagi yozuvlar va belgilardir. Ma’lum tovarlar (televizor, xolodilnik, va boshqalar). Qo‘shimcha pasportlar bilan ta’minlanadilar ( kafolat vaqti). Tovarlarni tashish va saqlashning sifatiga ta’siri Upakovka – (tara) – tovarlarni salbiy ta’sirlardan – namlik, havo kislorodi, xarorat, yorug‘lik, hamda mexanik ta’sirlaridan saqlaydi va ularni tashish, saqlash va sotish davrida asraydi. Tara odatda yengil, arzon bo‘lishi kerak. Undan tashqari chiroyli, atir, bo‘yoq, dezinfeksiya va yadoximikatlarga aerazol xolida bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Ko‘pgina tovarlar – parfyumeriya, bo‘yoq va yuvelir tovarlari aloxida quticha, shishacha, banka va paketlarga joylangan bo‘lishi kerak. Oxirgi vaqtda ko‘proq plyonka va yengillashtirilgan polimerlar tara xolida ishlatilayapti. Kelajagi yuqori bo‘lgan taralar – armirovanno‘y, ko‘p qavatli, va aralash upakovka materiallari hisoblanadi. Tashish – tovarlar sifatini saqlanishida upakovkani, ularni mustaxkamligini, joylanishi, konteynerni transportda ortilish va joylashishda katta ahamiyati bor. Tovarlarni xossasiga va turiga qarab ular fabrika (yashik, korobka) yoki ularsiz tashiladi.

Saqlash – muddati nomlik, xarorat, yorug‘lik, havo kislorodi kabi omillar ta’sirini hisobga olib belgilanadi. Tovarlarni optimal sharoitda saqlash uchun ularga alohida yoki mahsus omborlar ajratiladi. Yong‘indan havfli, tez alanga oluvchi va zaharli tovarlarga alohida saqlash joylari ajratilib, taxtachalarda ularga xos xususiyatlar ko‘rsatiladi. Tovarlarni saqlashda ularni oraliq joylari qolishi, harorat va namlikni mo‘tadil bo‘lishi, shamollatishi kerak. Tovarlarni asrashni umumiy prinsipi – tovarlarni asrash va avaylash; - tovarlarni birgalikda va ko‘rinarli qilib joylashtirish va tashqi ta’sir va ifloslanishdan asrash; doimiy tekshirish va asrash; tovarlarni asrash va tekshirishni ilmiy va iqtisodiy asoslangan bo‘lishi.

Adabiyotlar 1.Агбаш. В.Л. Тов а роведение непродовольственн ы х товаров. М., Экономика 1989. 2.Справочник товароведение непродовольственн ы х товаров М., Экономика 1989 1-2-3т. 3.Николаева. М.А. Тов а роведение потребительских товаров. М., Норма 1997. 3. А.Ф. Шепелев, А.С. Туров, Ю.Д. Елизаров. «Технология производства непродовольственных товаров» – Ростов н/Д, Феникс, 2002 4. Н.С.Козюлина «Товароведение непродовольственных товаров» . М .: 2002 Р.Норма ҳ матов, К . Отамуродов, Ф.Ахмеджанова, Т.Мақсудов « Товаршу нослик» . Т.: «Меҳнат», 2004 6. www.edu.ru - Россия Федерация олий ўқув юртларида ўқитилаётган фанлар бўйича ўқув-услубий комплекслар. 7. www . som . pu . ru - Санкт-Петербургский Государственный Университет , факультет мене д ж мент

Похожие

Tovarlar sifatiga ta’sir qiluvchi omillar va ularning fizik xususiyatlari

Oziq ovqat tovarlari sifatini baholash fanining ahamiyati va dolzarbligi.

Tovarlar sifatini baxolash va sifatni boshqarish sistemalari.

Oziq ovqat tovarlar sifatini aniqlash usullari

Sеrvis kоrхоnаlаridа bajariladigan хizmаt ko’rsatish ishlarining sifatini ta’minlash