Солиқ назарияси фанининг предмети, мақсади ва аҳамияти - Экономика - Рефераты

Солиқ назарияси фанининг предмети, мақсади ва аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

172.5 KB

Солиқ ишини ташкил этиш асослари Режа : 1. Солиқ х измати ва бож х она органлари фаолиятининг ҳуқуқий асослари. 2. Ўзбекистон Республикаси Солиқ х измати органларининг таркибий тузилиши. 3. Давлат Солиқ Қў митасининг вазифалари ва функциялари. 4. Солиқ х измати органларининг бошқа органлар ва ташкилотлар, молия-кредит муассасалари билан ў заро ҳамкорлиги.

1. Солиқ х измати ва бож х она органлари фаолиятининг ҳуқуқий асослари. Ўзбекистон Республикасининг мустақилликка эришиши ва бозор иқтисодиётига ўтилиши иқтисодий ривожланишнинг янгича шарт- шароитлари солиққа тортишнинг мутлақо янги тизимини жорий қилишни талаб қилди ва бундай тизимнинг бирмунча оптимал даражада амал қилишини таъминлайдиган механизмнинг янги тузилмасини яратишни тақозо этди. Давлат Солиқ хизмати органларининг вазифалари ва функциялари ўртасидаги мутаносиблик муаммоси долзарблигича қолмоқди. Шу ўринда давлат Солиқ хизмати органлари бажарадиган қатор вазифа ва функциялар ўз вақтида бажарилмаслиги бу омилларнинг таъсирчанлигини ошириш муаммосини юзага келтиради. Республикамизда ҳозирда амал қилаётган солиқ ва божхона идо ралари тизими ўзининг муайян тарихига эга. Солиқ идоралари собиқ Иттифоқда 60- йилларда ҳам мавжуд эди ва уларнинг тузилмаси, табиийки, Ўзбекистон ҳудудида ҳам амал қиларди. Кейинчалик улар фаолияти тўхтатиб қўйилди ва фақат 1990 йил 12 майда қабул қилинган «Давлат солиқ инспекцияларининг ҳуқуқлари, вазифалари ва масъулияти тўғрисида» ги қонунга мувофиқ, 1990 йилнинг 1 июлидан бошлаб қайта тикланди. Бироқ бу тузилмалар молия органлари тизимида амал қилар эди. Республикамизда солиқ идоралари фаолияти 1990 йилнинг охирида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги қошида Дав лат молия-солиқ бош бошқармасини ташкил қилиш тўғрисида» ги қарори (1990 йил 17 декабрдаги 383-сонли) қабул қилинган идан сўнг фаоллаша бошлади ва Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг «Ўзбекистон Республикасининг давлат солиқ идо ралари тўғрисида» ги 1991 йил 14 июндаги Низоми ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикасининг давлат солиқ идоралари тўғрисида» ги 1991 йил 12 августдаги 217-сонли қарори қабул қилинганидан кейин давлат назорати ва бошқарувининг

мустақил тузилмаси сифатидаги солиқ идораларининг шаклланиши ва фаолият кўрсатишига асос солинди. Республика давлат бошқарувининг мазкур ту зилмаси 1994 йилгача, яъни Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонига мувофиқ Вазирлар Маҳкамаси қошидаги Давлат бош солиқ бошқармаси Ўзбекистон Рес публикаси Давлат солиқ қўмитасига айлантирилгунга қадар фаолият кўрсатди. Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитасининг мақоми, асосий вазифалари, функкциялари ваколат доираси ва фаолиятининг ташкилий асослари Ўзбекистон Республи каси Президентининг «Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси қошидаги Давлат бош солиқ бошқармасини Ўзбекистон Республикаси Давлат Солиқ Қўмитасига айлантириш тўғрисида» ги 1994 йил 18 январдаги Фармонига муво фиқ ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитасини ташкил этиш ва фаолият кўрсатиши масалалари тўғрисида» ги 1994 йил 18 мартда қабул қилган қарори билан тасдиқланган «Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси тўғрисида» ги Низомга биноан белгиланди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ушбу қарорига биноан Давлат солиқ қўмитаси солиқ ва божхона сиёсатини амалга ошириш, шунингдек давлатнинг иқтисодий манфаатлари ва мулкий ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлаш соҳасида давлат назорати органи эканлиги белгилаб қўйилди. 1997 йил божҳона ишини ташкил этишни такомиллаштириш, ягона божхона сиёсатини олиб бориш, республика бож хона органлари фаолиятининг тезкорлиги ва таъсирчанлигини ошириш, уларнинг мамлакат иқтисодий хавфсизлигини мустаҳкамлашдаги ролини кучайтириш, шунингдек, божхона иши соҳасида ҳалқаро ҳамкорликни янада кучай тириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг «ўзбекисон Республикаси Давлат Божхона қўми тасини ташкил этиш тўғрисида» ги 1997 йил 8 июлдаги ПФ-1815-сон Фармонига ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона

қўмитаси фаолиятини таш кил этиш тўғрисида» ги 1997 йил 30 июлдаги 374- сон қарорига мувофиқ Давлат Божхона Қўми таси ташкил этилди, яъни солиқ ва божхона фаолиятининг функциялари бир биридан ажратилди. Шу муносабат билан Ўзбекистон Республикасининг «Давлат солиқ хизмати тўғрисида» ги 1997 йил 29 августдаги қонуни ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикаси Давлат Солиқ Қўмитаси фаолиятини ташкил этиш масалалари тўғри сида» ги 1998 йил 12 январдаги қарорига мувофиқ солиқ органла рининг асосий функция ва вазифалари белгиланди. Ўзбекистон Республикасининг «Давлат солиқ хизмати тўғрисида» ги қонунига мувофиқ Давлат солиқ қўмитаси, қорақалпоғистон Республикаси ва Тошкент шаҳрининг давлат солиқ бошқармалари, вилоят давлат солиқ бошқармалари, шунингдек, туманлар, шаҳарлар ва шаҳарлардаги туманлар давлат солиқ инспекциялари давлат солиқ хизматининг қуйи органлари ҳисобланади. Давлат солиқ хизмати органлари ўз фаолиятларида Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, «Давлат солиқ хизмати тўғрисида» ги қонун ва бошқа қонун ҳужжатларига, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари, Президент фармонлари ва бошқа меъёрий ҳужжатлар, шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг ҳалқаро шартномаларига амал қилади. Давлат солиқ хизмати органлари ўз фаолиятини давлат ҳокимияти ва бошқаруви маҳаллий органларидан мустақил равишда, қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширади. Давлат солиқ хизмати органлари томонидан ўз ваколатлари доирасида қабул қилинадиган қарорлар барча юридик ва жисмоний шахслар учун мажбурий ҳисобланади. 2. ўзбекситон Республикаси Солиқ х измати органларининг таркибий тузилиши. Давлат бошқаруви органининг ташкилий тузилиши (ички тузилмаси) деганда унинг ҳуқуқий ва ташкилий жиҳатдан нисбатан мустақил ва алоҳида тусдаги бир-бирига ўзаро боғланган бўлинмаларининг

уюшмаси тушунилади, уларнинг ҳар бири алоҳида тарзда ва барчаси биргаликда давлат ваколатларининг амалга оширилишини таъминлайди. Органнинг тузилиши унга юкланган ваколатларнинг самарали тарзда бажарилишини, ҳар бир таркибий бўлинманинг ваколатлари ва масъулиятининг аниқ чегаралаб қўйилишини, ҳамманинг ягона бир бутун механизмнинг унсурлари сифатида келишилган ҳолда иш олиб боришини таъминлаши лозим. Давлат солиқ қўмитаси тузилмаси ва фаолиятини ташкил этиш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси фаолиятини ташкил этиш масалалари тўғрисида» ги 1998 йил 12 январдаги 14-сон қарори билан тасдиқланган «Давлат Солиқ Қўмитаси тўғрисида» ги Низомга ва унга киритилган ўзгаришларга асосан белгиланган. Республика солиқ идораларининг тузилиши бу уч даражали иерархия булиб, у марказий идора, яъни Давлат солиқ қўмитаси, Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри, вилоятлар солиқ бошқармаларини ҳамда туманлар ва шаҳарлардаги солиқ инспекпияларини ўз ичига олади. Вилоят давлат солиқ бошқармаси солиқ қонунларига риоя қилинишини таъминлаш, давлатнинг иқтисодий ва мулкий ҳукукларини ҳимоя қилиш соҳасидаги давлат назоратининг ҳудудий органи ҳисобланади. Вилоят давлат солиқ бошкармаси Ўзбекистон Республикасининг Давлат солиқ Қўмитаси тўғрисидаги Низомнинг бажарилишини таъминлашда маҳаллий божхона идоралари билан баҳамжиҳат ҳаракат қилинишини амалга оширади. Туманлардаги, шаҳарлардаги ва шаҳарлар туманларидаги дав лат солиқ инспекпиялари давлат солиқ бошқармаси тасарруфида бўлган ва у билан биргадикда солиқ идораларининг бир ягона тизимини ташкил этадиган идоралар ҳисобланади. Давлат солиқ бошкармаси ўзининг фаолияти тўғрисида фақат Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси олдида жавоб беради. Солиқ инспекпияси эса ўзининг бевосита раҳбари бўлган Ўзбекистон

Республикаси Давлат солиқ қўмитаси, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар давлат солиқ бошқармалари олдида жавоб беради. Солиқ инспекцияси Давлат солиқ Қўмитаси тўғрисидаги Низомга амал қилган ҳолда ушбу Низомнинг унинг ваколатларига тегишли талабларини тўлиқ амалга оширади. Туман (шаҳар) солиқ инспекцияси идорасининг тузилиши ва ходимлар сони Қорақалпоғистон Республикасининг Давлат солиқ бош бошкармаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар давлат солиқ бошқармалари томонидан Давлат Солиқ Қўмитаси белгилаган иш ҳақи фонди ва ходимлар сони доирасида тасдиқланади. Давлат Солиқ Қўмитасининг тузилмавий бўлинмалари, одатда, функ - ционал асосда ташкил этиладики, унинг моҳияти раҳбарликнинг мустакил функцияларга тақсимланиши ва ҳар бир ана шундай функцияни махсус тузилмавий бўлинманинг (бошқарма, бўлим, сек тор) амалга оширишидан иборатдир. Ўзбекистон Республикаси Давлат Солиқ Қўмитаси тузилишининг негизини қуйидагича учта тамойил ташкил этади. Назорат-мувофиқлаштирувчи - тармоқли тамойил (савдо, хизмат кўрсатиш соҳаси корхоналарини назорат қилиш, умумий овқатланиш корхоналарини назорат қилиш бўлимларини ўз ичига оладиган савдо ва хизмат кўрсатиш соҳаси корхоналарини назорат қилиш бошқармаси; деҳқончилик - саноат мажмуи корхоналарини тафтиш қилиш бўлими) назорат-мувофиқлаштирувчи - функционал тамойили (жисмоний шахсларни, юридик шахсларни солиққа тортиш бошқармалари) билан бирга қўшиб олиб борилади. Ниҳоят, тузилмавий бўлинмалар функционал бўлинмалар (улар орасида маблағ билан таъминлаш, бухгалтерлик ҳисоби ва ҳисоботи бўлими ва шу кабилар бор) ва марказий идорага хизмат кўрсатадиган бўлинмалар котибияти, раис ҳузуридаги инспекция ва шу кабилар билан тўлдирилади.

Давлат Солиқ Қўмитасининг тузилмавий бўлинмалари ушбу бошқарув органининг ишчи идораси ҳисобланади. Уларнинг фаолияти ранг-баранг бўлиб, мазкур орган функцияларининг ўзига хос хусусиятларига боғлик бўлади. Бу бўлинмалар турли материалларни тайёрлайди, Давлат солиқ қўмитасининг бошқарувига тааллуқли ўзга фаолиятни бажаради, шу жумладан мувофиқлаштириш тусидаги функцияларни бажаради, маслаҳатлар беради, фикр-мулоҳаза ва хулосалар тақдим этади, лойиҳаларнинг экспертизасини ўтказади, ҳужжатларнинг лойиҳаларини, юқори ҳокимият ва бошқарув органларига таклифларни тайёрлайди. Бошқарув органларининг бутун фаолияти, барча ташкилий муносабатлари ва ҳуқуқий муносабатлари органнинг ўз ваколатларини амалга оширишининг натижаси ҳисобланади. Идоранинг ваколатида бошқарувнинг иродавий мазмуни ҳаммадан кўпрок намоён бўлади. Давлат ҳуқуқий нормаларни чиқариш йўли билан бошқарув идорасининг ваколатини белгилар экан ушбу органнинг ҳар қандай соҳадаги ҳатти-ҳаракатларининг чегараларини белгилаб беради. 3. Давлат Солиқ қ ў митасининг вазифалари ва функциялари. Давлат солиқ қ ў митасининг ҳуқуқлари унинг бошқарув фаолияти т ў ғрисида тасаввур беради. Давлат идорасининг ҳуқуқлари - бирон бир вазифани амалга ошириш мумкинлиги меъёридир, унинг бурчи эса - мазкур вазифани тегишлича амалга ошириш меъёридир. Давлат идорасининг функцияси тегишлича ҳатти-ҳаракат меъёри сифатида бирон-бир бошқарув ҳаракатини к ў рсатиш чоғида камроқ конкретлаштирилган бурчдан фарқ қилади, меъёрий тарзда умумий к ў ринишда ифодаланган бир қатор типик бурчларнинг умумлашгани сифатида қаралади. Ҳуқуқлар билан мажбуриятлар ў ртасидаги фарқ уларни амалга оширишнинг ў зига х ос х усусиятларида намоён б ў лади. Ҳуқуқлар давлат органига у ёки бошқа масалаларни ҳал этишда танлаш эркинлигини беради. Мажбуриятлар органнинг фаолият юритишини қатъий тартибга солиб

туради, уларни амалга ошириш шарт-шароитлари эса қонунда аниқ ифодаланган б ў лиши лозим. Давлат солиқ х измати органининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: - солиқ қонун ҳужжатларига риоя этилиши, солиқларни нг т ў ғри ҳисобланиши, солиқлар т ў лиқ ва ў з вақтида т ў ланиши устидан назоратни амалга ошириш; - солиқ қонун ҳужжатларига риоя этишда зарур шарт-шароитларни таъминлаш, солиқ мажбуриятларини бажаришда солиқ т ў ловчиларга ёрдам к ў рсатиш; - солиқ сиёсатини амалга оширишда бевосита иштирок этиш; - солиқ солиш субъектлари ва объектларини т ў лиқ ва ў з вақтида ҳисобга олишни таъминлаш; - солиққа доир ҳуқуқбузарликларни аниқлаш, олдини олиш ва бартараф қилиш; - назорат қилувчи органлар томонидан хў жалик юритувчи субъектлар молия- хў жалик фаолиятини текшириш ва тафтиш қилишларни мувофиқлаштириш. ўзига юклатилган вазифаларга мувофиқ Давлат С олиқ Қў митаси қуйидаги функцияларни бажаради: 1. қонун ҳужжатларига риоя қилиниши, солиқлар т ў ғри ҳисоблангани, т ў лиқ ва ў з вақтида т ў ланиши устидан дав лат назоратини амалга оширади, ана шу мақсадда: - солиқ солиш объектлари ва субъектларини ҳисобланган ва т ў ланган солиқларни т ў лиқ ҳамда ў з вақтида ҳисобга олишни, жисмоний ша х слар тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишининг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибга риоя қилиниши устидан назоратни таъминлашга доир; - солиқ қонун ҳужжатларини бузиш фактларини т ў плаш, таҳлил қилиш ва баҳолашга ҳамда солиққа оид ҳуқуқбузарликларга имкон берувчи сабаб ва шароитларни бар тараф этиш буйича таклифлар киритишга доир;

- юридик ва жисмоний ша х сларга қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда уларни р ў й х атга олиш (иденти фикация) рақамларини берган ҳолда солиқ т ў ловчилар сифатида уларни ҳисобга қ ў йиш ҳақида ҳужжатларни беришга доир; - солиқлар тушимини таъминлаш ишида топшириқларни бажариш натижаларини таҳлил қилишга доир; - жисмоний ша х слар даромадларини ялпи декларациялаш тизимини босқичма-босқич жорий этишга доир; - х орижий инвесторларнинг инвестиция фаолиятини солиқлар ёрдамида тартибга солиш чораларини ишлаб чиқишга, ҳукуматлараро битимлар ва шартномаларни тайёрлаш ва тузишга, солиқ сиёсатини, шунингдек икки томонлама солиқ солишни бартараф этиш б ў йи ча битимларни мувофиқлаштиришга доир; - муддатида т ў ланмаган солиқларни ундиришга, мусодара қилинган, эгасиз мол-мулк, х азиналарни, шунингдек , мерос қолдириш ҳуқуқи б ў йича давлатга ёки фуқароларнинг ў зини- ў зи бошқариш органларига ў тган мол- мулкни ҳисобга олиш, баҳолаш ва сотиш устидан назорат қилишга доир ишларни ташкил этади. Давлат Солиқ х измати органлари томонидан бажариладиган қатор вазифалар, жумладан , Солиқ тушумларини ў з вақтида ва т ў лиқ тушумини аниқлаш ва назорат қилиш, Солиқ субъектлари ва объектларини т ў лиқ ва ў з вақтида ҳисобга олишни таъминлаш, солиққа доир ҳуқуқбузарликларни аниқлаш, олдини олиш ва т ў ловчилар т ў ғрисидаги маълумотларга ишлов беришнинг ягона мақбул тизимини яратиш муаммосини вужудга келтиради. 2. Ягона умумдавлат солиқ сиёсатини амалга оширишда иштирок этади, ана шу мақсадда: - солиқ қонун ҳужжатларини такомиллаштириш б ў йича услубий ишларни олиб боради;

- Ўзбекистон Республикасининг Молия вазирлиги ва ўзбекистан Республикасининг бошқа вазирлик ҳамда идоралари билан ҳамкорликда ўзбекистан Республикаси ҳудудида ижро этиш учун мажбурий б ў лган солиқ қонун ҳужжатларини қ ў ллаш масалалари б ў йича й ў риқнома ва бошқа меъёрий ҳужжатларни белгиланган тартибда эълон қилади; - бюджетга солиқлар тушиши прогнозини ишлаб чиқишда иштирок этади; - солиқларни ҳисоблаб ёзиш ва т ў лаш билан боғлиқ ҳисоб-китоблар, декларациялар ва бошқа ҳужжатлар шаклларини ишлаб чиқади; - солиқ қонун ҳужжатлари б ў йича меъёрий ҳужжатлар т ў пламларини тайёрлайди ва нашр этади. ўз қ ў л остидаги органларни қонун ва й ў риқномавий материаллар, солиқ т ў ловчиларни ҳисобга олиш шакллари би - лан таъминлаш б ў йича чоралар к ў ради. 3. Юридик ва жисмоний ша х сларнинг ҳуқуқлари ва қонунларда муҳофазаланадиган манфаатларини ҳимоя қилади, солиқ солиш масалалари ва солиқ қонун ҳужжатларини бузишлар б ў йича шикоят ва аризаларни белгиланган тартибда к ў риб чиқади, ана шу мақсадда: - солиқ қонун ҳужжатлари масалалари б ў йича меъёрий ҳужжатларни солиқ т ў ловчиларга ў з вақтида етказилишини таъминлайди; - солиқ қонун ҳужжатлари т ў ғрисидаги а х боротни нашр этиш, к ў пайтириш ва қ ў л остидаги ташкилотларга етказиш учун сервис марказлар фаолиятини, солиқ т ў лов чиларни солиқларни т ў ғри ҳисоблаш, ҳисобот ва декларацияларни тақдим этишга ў ргатишни, шунингдек, маслаҳат х изматлари к ў рсатишни ташкил этади. 4. Ўзбекистон Республикасини иқтисодий ривожлантириш й ў налишларидан келиб чиқиб ва давлат солиқ х измати органлари томонидан солиқ қонун ҳужжатлари қ ў лланиши амалиётини ҳисобга олиб, давлат солиқ х измати органлари ишининг устун й ў налишларини белгилайди, улар фаолия - тини такомиллаштиришга доир комплекс дастурларни ишлаб чиқади ва амалга оширади, давлат солиқ х измати орган лари фаолиятини тартибга

солувчи қонун ҳужжатлари ва бошқа меъёрий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқади ҳамда белгиланган тартибда киритади. 5. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари билан ҳамкорликда солиққа доир ҳуқуқбузарликларга қарши курашнинг узоқ муддатли ва жорий дастурларини ишлаб чиқади ва амал га оширади. 6. Солиқ қонун ҳужжатларини бузишлар т ў ғрисидаги аризалар, х абарлар ва бошқа маълумотларни текширади. 7. Х измат вазифаларини бажараётганида давлат солиқ х измати органлари мансабдор ша х слари фаолиятининг х авфсизлигини таъминлайди. 8. Қ онун ҳужжатларига мувофиқ солиқ т ў ловчи т ў ғрисидаги маълумотлар сир сақланишига доир ишларни ташкил этади. 9. Қў л остидаги б ў линмалар фаолияти устидан назоратни амалга оширади. 10. Давлат солиқ х измати ҳудудий органларининг кадрларни танлаш ва жой-жойига қ ў йиш б ў йича ишини ташкил этади, кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва улар малакасини оширишни й ў лга қ ў яди, ана шу мақсадда давлат солиқ х измати органлари идораларини тайёрлаш, қайта тайё рлаш ва улар малакасини ошириш б ў йича марказлар таш кил этади. 11. Давлат солиқ х измати органлари х одимлари лавозимларининг тавсифномаларини ишлаб чиқади, ра х барлар ва мута х ассисларни аттестациялашни, уларга белгилан ган тартибда ма х сус унвонлар берилишини амалга оширади. 12. Давлат солиқ х измати органлари ишининг самарали б ў лишини к ў злаб: - солиқ а х боротини қабул қилиш, қайта ишлаш, узатиш ва сақлашнинг энг сермеҳнат жараёнларини автоматлаштириш мақсадида солиқ, тушумлари, барча солиқ т ў ловчи юридик ва жисмоний ша х слар т ў ғрисидаги маълумотларга ишлов беришнинг ягона компьютер тизимини яратади ва ундан фойдаланади, солиқ т ў ловчи юридик ва жисмоний ша х сларнинг ягона реестрини шакллантиради ва юритади;

-давлат солиқ х измати органларининг моддий-те х ника таъминотини, материаллар ва ускуналарга ажратилган фондлардан фойдаланиш устидан назоратни амалга оширади; -давлат солиқ х измати органларининг ижтимоий ривожланиш ва моддий-те х ника таъминоти ма х сус фондини т ў ғри шакллантириш, тақсимлаш ва ишлатиш устидан назорат қилади; -солиқлар ва солиқ т ў ловчиларни ҳисобга олишнинг ягона компьютер тизимини яратиш давлат солиқ х из мати органларини моддий-те х никавий таъминлаш, кадрлар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш мақсадида ташқи иқтисодий фаолиятни амалга оширади ва х орижий солиқ органлари билан ҳамкорликни ривожлантиради. 13. Юридик ва жисмоний ша х сларнинг молия- хў жалик фаолиятини текшириш ҳамда тафтиш қилишни белгиланган тартибда мувофиқлаштиради, назорат қилувчи органлар томонидан хў жалик субъектлари молия- хў жалик фаолияти текширилиши ва тафтиш қилишини т ўх татиш т ў ғрисида таклифлар киритади. қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа функцияларни ҳам бажаради. 4. Солиқ х измати органларининг бошқа органлар ва ташкилотлар, молия-кредит муассасалари билан ў заро ҳамкорлиги. Давлат солиқ идоралари ўз олдиларига қўйилган вазифаларни бажариш ва ўз функцияларини амалга ошириш давомида давлатнинг бошқа идоралари билан доимий ҳамкорлик қиладилар. Давлатнинг бошқа идоралари билан ўзаро муносабатларда аниқ солиқ идораларининг мазкур вазифа ва функцияларни қандай даражада бажаришини ҳам белгилаб беради. Давлат идоралари тизими умумий ваколатли, функционал ва тармоқ идораларининг бир бутун ҳолда ўзаро ҳамкорлик қилувчи тизимини ифодалайди. Шу сабабли давлат солиқ идоралари давлатнинг бошқа ташкилотлари билан ўзаро алоқалари характерини ўрганиш мустақил таҳлил ва доимий такомиллашиш объекти сифатида қаралиши керак. Солиқ идораларининг республика иқтисодиётига ҳуқуқий таъсирининг кўлами

кенглигини, мазкур идоралар иш шакллари ва фаолият мазмунининг ўзига хослигини ҳисобга олсак, ушбу муаммога катта эътибор бериш жуда муҳимлиги тўғрисида хулоса келиб чиқади. Солиқ қонунлари сўзсиз равишда ўзгартиришларга муҳтож бўлган бир шароитда давлатнинг солиқ тизими солиқларнинг тўғри ҳисобланиши ва уларнинг бюджетга тўлиқ миқдорда киритилиши, солиқ идораларини ташкил этиш пайтида улар олдига қўйилган мақсадларга эришиши, солиқ тўловчиларнинг муносабатлари, солиқ қонунларига риоя қилиниши кўп жиҳатдан республикадаги coлиқ, ҳуқуқни муҳофаза қилиш, давлат ҳокимияти ва бошқарувининг бошқа органларининг мувофиқлаштирилган тарздаги амалий, оператив равишдаги баҳамжиҳат ҳаракатига боғлиқдир. Ўзбекистон Республикасининг Давлат солиқ қўмитаси давлат органлари билан биргаликда солиқ қонунларининг қўлланилиш амалиётини мунтазам тарзда таҳлил этади ва умумлаштиради, улар асосида амалдаги меъёрий ҳужжатларга республикадаги иқтисодий вазиятнинг ривожланишини талаб қиладиган ўзгартиришлар ва қўшимчаларни киритиш юзасидан тегишли таклифларни беради. Давлат Солиқ Қўмитасининг иштирокида амалга ошириладиган маъмурий-ҳуқуқий муносабатларни кўриб чиқарканмиз, улар нинг ичида Давлат Солиқ Қўмитаси давлат бошқарувининг мустақил субъекти сифатида намоён бўладиган муносабатларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Давлат солиқ қўмитаси билан ижрочилик ҳокимиятининг раҳбари Ўзбекистон Республикасининг Президенти, шунингдек ҳокимиятнинг олий вакиллик органи - Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси ва Республика ижрочилик ҳокимия ти органи - Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ўртасида вужудга келадиган муносабатлардир. Давлат Солиқ Қўмитасининг республикадаги давлат ва ижрочилик ҳокимияти раҳбари Республика Президенти билан муносабатлари Ўзбекистон Респуб ликасининг Конституцияси нормаларида белгилаб берилган.

Конституциянинг 89-моддасига мувофиқ Ўзбекистон Респуб ликаси Президенти айни вақтда Вазирлар Маҳкамасининг Раиси ҳисобланади, бунда у ўзига юкланган ваколатларга мувофиқ равишда ижро этувчи ҳокимият девонини тузади ва унга раҳбарлик қилади, республика олий ҳокимияти ва бошқарув органларининг баҳамжиҳат ишлашини таъминлайди, Ўзбекистон Республикаси вазирликларини, давлат кўмиталарини ҳамда давлат бошқаруви нинг бошқа органларини тузади ва тугатади, шу масалаларга доир фармонларни Олий Мажлис тасдиғига киритади. Президент, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси аъзоларини лавозимларга тайинлайди ва бўшатади, республика бошқарув органларининг қабул қилган ҳужжатларини тўхтатади ва бекор қилади, Ўзбекистон Республикасининг қонунларини имзолайди. Президентнинг республика Конституцияси ва қонунлари асо сида ва уларни ижро этиш юзасидан чиқарадиган фармонлари кўпинча директивалар ва аниқ вазифалардан иборат бўладики, бунда ҳукуматнинг ва Давлат солиқ қўмитасининг ҳаракатларининг уйғунлиги таъминланган бўлади. Назорат қилувчи органлар томонидан хўжалик субъектлари молия- хўжалик фаолиятига тартибсиз аралашуви, текширишлар ўтказиш ва тафтиш қилишни маълум бир меъёрга келтириш муаммоси мавжуддир. Шунингдек, мана шу назорат қилувчи органлар томонидан текшириш, тафтиш қилишнинг маълум бир меъёрларини ишлаб чиқиш ва қўллаш муаммоларини бартараф этиш зарурдир. Ўзбекистон Реснубликаси Олий Мажлиси билан Ўзбекистон Республикаси Давлат Солиқ Қўмитасининг ўзаро муносабатлари масаласига келганда қуйидагиларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Бундай ҳуқуқий муносабатлар учун қуйидагилар асосий омил ҳисобланади: биринчидан, Олий Мажлис Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқ унинг ваколатларига киритилган ҳар қандай масалани, шу жумладан, солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни жорий

қилишга доир ма салани ўзининг кўриб чиқиши учун қабул қилишга ҳақлидир. Иккинчидан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 78-моддаси 19-бандига ва «Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси тўғрисида» ги қонунга мувофиқ Олий Мажлис Президентнинг вазирликлар, давлат қўмиталари ва давлат бошқарувининг бошқа органларини ташкил этиш ва тугатиш тўғрисидаги фармонларини тасдиқлайди. Бундан ташқари, Ўзбекистон Реслубликасининг ижро этувчи ҳокимият органларининг тизимини ва ваколатларини белгилаш Олий Мажлиснинг фавқулодда ваколатларига киради. Агар республика Президенти давлат бошқаруви органлари нинг ҳужжатларига нисбатан уларни бекор қилиш ҳуқуқига эга бўлса, Олий Мажлис бундай юридик вако латларга эга эмас. Олий Мажлис ўзининг доимий амал қилувчи қўмиталари ва комиссиялари орқали Давлат Солиқ Қўмитасиининг фаолиятига жиддий таъсир кўрсатиб туради. Шундай қилиб, Давлат Солиқ Қўмитаси билан Олий Мажлиснинг баҳамжиҳат ҳаракати аввало унинг қонунчилик функцияларини амалга ошириши жараёнида намоён бўлади. Давлат солиқ Қўмитаси билан республика ҳукумати, Вазирлар Маҳкамаси ўртасида жуда мустаҳкам ўзаро муносабатлар мавжуд. Вазирлар Маҳкамаси - Ўзбекистон Республикасининг ижро этувчи ҳокимият органи ҳисобланади ва бутун давлат бошқарув органлари тизимига уларнинг келишилган тарздаги фаолиятини таъминлаган ҳолда раҳбарлик қилади. Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар Маҳкамаси тўғрисида» ги қонунига мувофиқ республиканинг фаолият доирасига тегишли бўлган Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ва у тўғрисидаги қонунга биноан Маҳкамасининг ваколатларига кирадиган давлат ва хўжалик бошқарувининг ҳамма масалаларини ҳал этишга ҳақлидир. Айнан Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар ва давлат Қўмиталарининг, идоралар ва давлат бошқарувининг бошқа органларининг фаолиятини

мувофиқлаштириб туради ва йўналтиради, шунингдек, вазирликлар, давлат Қўмиталари тўғрисидаги тегишли Низомларни тасдиқлайди, яъни давлат органининг тузилишини ва унинг ваколатларини белгилайди. Қонуннинг ушбу нормалари бошқа барча давлат бошқаруви органлари сингари Давлат Солиқ Қўмитасини ҳам Вазирлар Маҳкамасига бўйсунишини ва унинг олдида масъулиятли эканлигини билдиради. Вазирлар Маҳкамасининг Давлат Солиқ Қўмитасига бевосита раҳбарлик қилиши Давлат Солиқ Қўмитаси амал қиладиган меъёрий ҳужжатлар, умумий директивалар ёки аниқ (якка тартибдаги) кўрсатмалар чиқариш шакли орқали ҳам намоён бўлади Давлат Солиқ Қўмитасининг ҳужжатлари хусусида шуни айтиш мумкинки, агар улар амалдаги қонунларга зид бўладиган бўлса, Вазирлар Маҳкамаси уларни бекор қилиши мумкин. Давлат Солиқ Қўмитаси солиқ қонунларини такомиллаштиришга доир таклифларни белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига киритиш бўйича тўлик ҳуқуқга эга. Давлат Солиқ Қўмитаси ўзига юклатилган асосий вазифаларга мувофиқ равишда, шунингдек, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджетларига солиқлар ва бошқа тўловларнинг келиб тушишига доир тошпириқларнинг бажарилиши натижаларини таҳлил этиш ва кейинчалик бу борада Вазирлар Маҳкамасига ахборот бериш вазифасини ҳам бажаради. Давлат Солиқ Қўмитаси хорижий инвесторларнинг инвестиция фаолиятини солиқлар орқали тартибга солиш юзасидан чора-тадбирларни ишлаб чиқишда, солиқ сиёсатини мувофиқлаштириш масалалари бўйича хорижий давлатлар билан ҳукуматлараро битимлар ва шартномаларни тайёрлаш ва имзолашда, иккиёқлама солиқ солинишини бартараф қилиш юзасидан Вазирлар Маҳкамасининг топшириғига биноан ҳукуматлараро битимларни тасдиқдаш ва имзолашда иштирок этади. Давлат Солиқ Қўмитаси Солиқ ислоҳотлари изчил давом этишига фаол таъсир кўрсатиб, мамлакат миқёсида ишлаб чиқаришнинг ривожланишига,

инвестицияларни турли соҳаларга йўналтиришга ўз таъсирини кўрсатади. Мана шу ҳолатда кўрилаётган чора-тадбирлар Солиқ сиёсатининг мувофиқлашувига таъсириниў ўрганиш муаммоси келиб чиқади. Вакиллик ҳокимиятининг маҳаллий органлари давлат бошқаруви органлари билан турли йўналишлар бўйича баҳамжиҳат ҳамкорлик қиладилар. Давлат солиқ органларининг маҳаллий ҳокимият органлари билан ҳамкорликдаги ҳаракати уларнинг Ўзбекистон Республикасида олиб борилаётган ягона солиқ сиёсатини амалга оширишда, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва туманлар бюджетларига солиқлар ва бошқа тўловларнинг келиб тушишини таъминлаш борасидаги топшириқларнинг бажарилиши натижаларини таҳлил этишда қатнашишида намоён бўлади. Давлат солиқ инспекцияларининг тегишли маъмурий-ҳудудий бирликда марказлаштирилган идора усули ва қонунчилик режимида иш олиб бориши ҳам кўриб чиқилаётган органларнинг муносабатларини тавсифлаш учун муҳим аҳамиятга эга. Ҳамкорликдаги ҳаракатнинг айни шундай даражасида умумдавлат ва ҳудудий манфаатларнинг қўшиб олиб боришнинг маҳаллий ҳокимият органлари ҳудудларини комплекс тарзда ривожлантиришнинг турли хилдаги муаммолари вужудга келади. Уларнинг муваффақиятли тарзда ҳал этилиши, ҳамкорлик масалаларининг биргаликда муҳокама қилиниши, вакиллик ҳокимияти маҳаллий органлари вакилларининг иштирокини тақозо этади. Давлат Солиқ Қўмитаси кундалик фаолият жараёнида давлат бошқарувининг бошқа органлари билан тез-тез муносабатларга киришадики, бундай муносабатлар давлат назоратининг ушбу марказий органи фаолияти тусини аниқ равшан ажратиб кўрсатади. Бозор иқтисодиёти шароитида солиқлар унинг асосий тартибга солувчи омили б ў лади. Ҳокимият ва бошқарувнинг деярли барча органлари бу жиҳатни у ёки бу даражада ҳисобга олиши керак б ў лади ва айнан шу ҳолат Давлат С олиқ Қў митасининг ушбу

органлар билан к ў п турдаги муносабатларининг объектив зарурлигини белгилайди. Шу жиҳатдан олганда давлат бошқарувининг Давлат С олиқ Қў митаси ва Молия вазирлиги син г ари органлар тизимининг ҳамкорликдаги ҳаракати бирмунча муҳим аҳамият касб этади. Аввало мазкур органлар олдида турган вазифа ва мақсадларнинг умумийлигини таъкидлаб ў тиш керак б ў лади. Молия вазирлиги молия тизими таркибига кирадиган органларни бошқариш жараёнида Ўзбекистон Республикаси молия тизими ме х анизмининг я х литлигини, бозор муносабатла рининг шаклланиши ва аҳолини ижтимоий ҳимоялаш шароитида нар х ларни тартибга солишнинг иқтисодий усулларининг аҳамиятини кучайтиришни таъминлай бориб давлатнинг молиявий, валюта, нар х -наво, монополияга қарши сиёсатига мувофиқ келадиган солиқ сиёсатини белгилайди. Ўзбекистон Республикасининг солиқ ва молия органлари кор х оналарнинг х орижий валютадаги маблағларини мажбурий тартибда сотилиши лозим б ў лган суммаларини, шунингдек кор х оналарнинг т ў лайдиган солиқларининг т ў ғрилиги ва ў з вақтида амалга оширилиши устидан назоратни амалга оширадилар. Давлат С олиқ Қў митаси билан республиканинг банк тизими ў ртасида ғоят мустаҳкам ҳамкорлик қарор топган. Улар ў тказиладиган валюта операцияларининг амалдаги қонунларга мувофиқлигини ва бунинг учун зарур ру х сатномаларнинг мавжуддигини, резидентларнинг бюджетга солиқлар ва бошқа т ў ловларни т ў лашга оид мажбуриятларини, шунингдек, х орижий валютани Ўзбекистон Республикасининг Марказий банкига сотишига доир мажбуриятларини бажаришларини, валюта маблағларидан мақсадли ва самарали фойдаланилишни, х орижий валютадаги т ў ловларнинг асослилигини, ниҳоят, валюта операциялари б ў йича ҳисоб ва ҳисоботнинг т ў лиқлигини ва объективлигини биргаликда текширади. Ўзбекистон Республикасининг барча банк муассасаларига солиқ бошқармалари ва инспекцияларининг тақдимномаларига биноан кор х оналар,

муассасалар ва ташкилотларнинг ҳисобварақларидан солиқлар ва бошқа мажбурий т ў ловларга оид қарзлар суммасини муддати ў тказиб юборилган ҳар бир кун учун 0,07 фоиз миқдоридаги пеняни ҳисоблаган ҳолда ундириб олиш ҳуқуқи берилган. Банк ёки кредит муассасасининг айбига к ў ра солиқ т ў ловчининг т ў лов топшириқномаси ижро қилинмаган ҳолларда эса ушбу банк ёки кредит муассасасидан солиқ т ў ловчининг ёки солиқ идорасининг топшириқномаси келиб тушган кундан кейинги учинчи кундан бошлаб т ў лов муддати ў тказиб юборилган ҳар бир кун учун солиқнинг т ў ланмаган суммасидан белгиланган тартибда пеня ундириб олинади. Пенянинг ундирилиши банк ёки кредит муассасасини солиққа оид топшириқларни бажаришдан озод қилмайди. Давлат С олиқ Қў митаси асосий фаолиятини Ўзбекистон Республикасининг амалдаги солиқларга оид қонунларига риоя қилиниши, солиқлар, йиғимлар ва бошқа мажбурий т ў ловларнинг т ў ғри ҳисобланиши, т ў лиқ ҳамда ў з вақтида т ў ланиши устидан назоратни амалга ошириш жараёнида республика ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари тизими билан ҳамкорликда фаолият к ў рсатиш зарурати пайдо б ў лади. Давлат С олиқ Қў митасининг Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси, Ўзбекистон Республикаси Миллий х авфсизлик х измати ва ва уларнинг жойлардаги б ў линмалари билан амалий ҳамкорлиги уларда давлатнинг иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан қатор умумий вазифаларнинг мавжудлиги билан боғлиқдир. Уларнинг ҳар бири ў з ваколатлари доирасида тегишли восита ва усуллар орқали иқтисодиётдаги жиноий вазият х усусида зарур а х боротларни йиғишни амалга оширади, уларни таҳлил қилади ва аниқланган ҳуқуқбузарликларга нисбатан чоралар к ў ради. Бундай чора-тадбирлар орасида Ўзбекистон Республикаси Прокуратураси бажарадиган чора-тадбирларга катта аҳамият берилади, бу орган солиқ ва бож х она идораларидан ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига бериладиган материалларни к ў риб чиқилиши устидан амалий назорат

юритилишини таъминлаши ва ушбу материаллар юзасидан қ ў зғатиладигaн жиноий ишлар б ў йича текширувларнинг бориши, т ў лиқлиги, сифати ва муддатлари устидан қ атъий назорат юритиши, судларнинг бундай ишларни к ў риб чиқишида прокурорларнинг албатга иштирок этишларини таъминлашлари лозим б ў лади. Солиқ идораларининг раҳбарлари ў з х изматлари ва б ў линмаларининг Ўзбекистон Республикасининг солиққа оид қонунлари бузишларини ў з вақтида аниқлаш ва уларга барҳам беришга, шунингдек ў заро манфаатли б ў лган бошқа масалаларни ҳал этишга оид ҳаракатларини доимий равишда мувофиқлаштириб туришлари шарт. Шу мақсадларда ишчи гуруҳлари ташкил этилиши, келишилган ҳаракатлар учун манфаатдор б ў линмалар вакилларининг мунтазам тарздаги учрашувлар ў тказилиши, энг муҳим муаммолар эса ҳайъатларнинг биргаликдаги йиғилишларида к ў риб чиқилиши мумкин. Биргаликдаги ишлар б ў йича ягона далолатнома тузилади ва уни бир томондан, ушбу текширишни ў тказган х одимлар, иккинчи томондан эса, текширилган кор х она, муассаса, ташкилотнинг ра х бари ва бош ҳисобчиси ёки тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланадиган фуқаро имзолайди. Х улоса қилиб айтганда республикамизда солиқ х измати органлари ў з олдига қ ўйилган вазифа ва функцияларга мувофиқ бир қанча органлар ва ташкилотлар, молия-кредит муассасалари билан ў заро ҳамкорликда фаолият к ў рсатади. Бундай ҳамкорлик республиканинг барча ҳокимият идоралари, жумладан, республика президенти, Олий Мажлис, Вазирлар Маҳкамаси, суд органлари билан биргаликда амалга оширилади. Давлат С олиқ Қў митасининг ушбу идоралар билан ҳамкорлиги к ў пинча қонуний актларни ишлаб чиқиш, ижросини таъминлаш каби масалаларда ифодаланса, унинг молия-кредит муассасалари билан ҳамкорлиги бевосита солиқларни ундириб олишга қаратилган вазифаларни ҳал этишда муҳим аҳамият касб этади

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: «Адолат» , 1992.- 32 бет. 2. Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодекси.-Т.: Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами.2007 йил декабр 52 (1) сони.219-б. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Д авлат солиқ х измати т ў ғрисида» ги қонуни. -Т.: « Х алқ с ў зи» , 1997 йил, 29 август. 4. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳ аёт - пировард мақсадимиз. - Т.: «Ўзбекистон» , 2000. 8-том, 528 бет. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Иқтисодиёт назарияси фанининг предмети ва услуби

Иктисодиёт назарияси фанининг предмети ва услуби

Туризмда меҳмонхона хизматлари фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

«Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти» фанининг предмети, мақсади ва тадқиқот усуллари

Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари