Sanoat mahsulotining sifati va uning raqobatbardoshligi - Экономика - Рефераты

Sanoat mahsulotining sifati va uning raqobatbardoshligi

Загружено в:

16.11.2022

Скачано:

0

Размер:

221.482421875 KB

Sanoat mahsulotining sifati va uning raqobatbardoshligi Reja: 1. Sifat tushunchasi va uni oshirish zarurati 2. Mahsulotning sifat ko’rsatkichlari va ularni baholash usullari 3. Mahsulot sifatini boshqarish va uni oshirish yo’llari 4. Standartlashtirish, sertifikatsiyalashtirish, attestatsiya va nazorat qilish

1. Sifat tushunchasi va uni oshirish zarurati Zamonaviy bozor iqtisodiyoti ishlab chiqariladigan mahsulot sifatiga boshqacha muhim talablar qo’yadi. Chunki hozirgi zamonda har qanday firmaning omon qolishi, uning tovarlar va xizmatlar bozoridagi mustahkam mavqei raqobatbardoshlik darajasi bilan belgilanadi. O’z navbatida raqobatbardoshlik ikki ko’rsatkich bilan - baho va mahsulot sifatining darajasi bilan bog’liqdir. Ishlab chiqarishni erkinlashtirish davrida ikkinchi omil birinchi o’ringa ko’tarilmoqda. Chunki sifat korxonaning obro’si va yanada gullashi hamda sifatni boshqarish bo’yicha ish - bu barcha xodimlar, rahbardan tortib aniq ish bajaruvchi uchun alfa va omegasi, ya’ni avvali va oxiridir 1 . Shu tufayli davlatning iqtisodiy, shu jumladan, sanoat siyosatida sifat masalasi muhim o’rin egallaydi. Mahsulot sifatini oshirish - bu natijada uning miqdori, resurslarni tejash, ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlarni to’laroq qondirish masalasi hisoblanadi. Ya’ni, har qanday mahsulot eng yuqori texnikaviy – iqtisodiy va estetik hamda boshqa bir qator talablarga muvofiq kelishi, jahon bozorida raqobat qilish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. Agar sifat muammosi hal etilmasa, ijtimoiy ishlab chiqarish va aholining tovarlarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirib bo’lmaydi. Mahsulot (ish, xizmat) sifati - bu mahsulotning har tomondan foydalanishga mukammal ekanligini belgilovchi xususiyatlar yig’indisidir. Mahsulot sifati - bu mahsulotdan ma’lum maqsadda foydalanish uchun uning yaroqlilik darajasi, mahsulotning iqtisodiyot ehtiyojlarini, iste’molchilarning talab va didlarini qondirish qobiliyatidir. Sanoat mahsulotining sifati tarmoqning, korxona(firma)ning faoliyatini rejalashtirishda va uni aniqlashda qo’llaniladigan asosiy ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Unda mehnatni tashkil qilish, uning jihozlanish darajasi, mutaxassislarning malakasi, ishlab chiqarishni boshqarishning holati ifodalanadi. Mahsulot sifati iqtisodiy jihatdan iste’mol qiymatining o’lchovi va foydalanish darajasi ko’rinishida namoyon bo’ladi. 1 Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.165.

Mahsulot sifati iqtisodiy kategoriya bo’lib, ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarning munosabatlarini, sifatli mahsulot ishlab chiqarish, reja topshiriqlarini bajarish hamda mahsulotga baho belgilash bo’yicha korxonaning davlat bilan munosabatlarini ifoda etadi. Undan tashqari, mahsulot sifati sifatli mahsulot uchun moddiy rag’batlantirish va sifatsiz mahsulot ishlab chiqarilgani uchun moddiy javobgarlikka tortish bo’yicha korxonalar o’rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi. Mahsulot sifati texnika taraqqiyotining sur’atlarini, mehnat unumdorligini va shu orqali ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini ta’riflovchi iqtisodiy kategoriyadir. Mahsulot sifatini muntazam ravishda yaxshilash iqtisodiyotni rivojlantirishning zarur sharti, ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, xalq farovonligini o’stirishni asosiy omillaridan biri bo’lib hisoblanadi. Mahsulotning miqdori va sifati o’zaro dialektik bog’liqdir. Yuqori sifatli mahsulot sifatsiz tayyorlangan mahsulotga nisbatan jamiyat ehtiyojlarini yuqoriroq darajada qondirishga qodir. Demak, mahsulot sifatini yaxshilash ishlab chiqarish hajmini qo’shimcha xarajatlarsiz oshirish demakdir. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifati va miqdorining o’zaro bog’liqligi mahsulot sifatini oshirish, jamiyat ehtiyojlarini to’la qondirishga imkon beradi, mamlakatimiz ishlab chiqaruvchi kuchlari o’sishining muhim omili bo’lib xizmat qiladi. Sifatli mahsulot doimo o’z xaridorlariga ega. Hozirgi davrda mazkur talab qondirilgandagina mahsulotni dunyo bozoriga chiqarish mumkin bo’ladi. Bu esa o’z navbatida mamlakatga eksportdan keladigan valyuta tushumini ko’paytirish orqali yangi texnika va texnologiyalar sotib olish, ishlab chiqarish hajmini kengaytirish hamda uning samaradorligini oshirish imkonini beradi. Yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishga va uni sotishga erishgan korxona (firma) esa o’z ishlab chiqarish salohiyatini yanada yuksaltirish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bunday subyektlarning ko’payishi esa mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining asosiy omillaridan biri bo’lib hisoblanadi. Mamlakat iqtisodiyotining taraqqiy etishi esa aholining daromadlarini oshishi va turmush darajasining ham yuksalishiga olib keladi.

Natijada sifatli mahsulot va yuqori darajada ko’rsatilgan xizmatlarga talab ko’payadi. Ya’ni, sifatli mahsulot (taklif) o’zining sifatli iste’molchisini (talab)ni yaratadi. Pirovardida jamiyatda yanada yuqoriroq darajada iqtisodiy o’sish ta’minlanadi. 2. Mahsulot sifat ko’rsatkichlari va ularni baholash usullari Sanoat ishlab chiqarishi o’z mahsulotlarining g’oyat turli-tumanligi, ya’ni xilma-xilligi bilan tavsiflanadi. Bu mahsulotlar tabiiy xususiyatlariga ko’ra har xil me’yor va xilma-xil sifat ko’rsatkichlariga ega bo’ladi. Lekin, ma’lum sanoat mahsulotlarining muayyan guruhi uchun umumiy ko’rsatkichlar ishlatilishi, boshqa guruhi uchun esa o’ziga xos ko’rsatkichlar qo’llanilishi mumkin. Mahsulot sifatiga va uning texnikaviy xususiyatlariga baho berish uchun quyidagi ko’rsatkichlar tizimi qo’llaniladi: Iste’mol qilish xususiyatlari bo’yicha talabni qondirish ko’rsatkichlari. Bunday ko’rsatkichlar mahsulotdan tayinli, belgilangan ravishda foydalanish natijasida kerakli (zaruriy) samarani tavsiflaydi. Ishlab chiqarish - texnik vazifani bajaruvchi mahsulot uchun mehnat unumdorligi ko’rsatkichi xizmat qilishi mumkin. U baholanayotgan mahsulot yordami bilan qanday hajmdagi mahsulotni tayyorlash yoki ma’lum davr ichida qanday hajmdagi ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatishi mumkinligini ifodalab beradi. Mustahkamlik ko’rsatkichlari - buyumlarning buzilmasligi, yaxshi saqlanishi, ta’mirlashga qulayligi, shuningdek, chidamliligidir. Mashina va o’lchov asboblarining sifati ularning mustahkamligiga va uzoq ishlash qobiliyatiga qarab aniqlanadi. Har bir buyumning mustahkamligi mo’ljallangan muddatda, o’z xizmat parametrlarini o’zgartirmay, zimmasiga yuklatilgan vazifalarni boshqarish xususiyatidir. Vositaning, ya’ni qurolning ishlash muddati - mo’ljallangan vaqtda, o’zining ishlash qobiliyatini o’zgartirmaslik xususiyatidir. Texnologik ko’rsatkichlar mahsulotni tayyorlash va ta’mirlash jarayonida yuqori mehnat unumdorligini ta’minlash uchun konstruktortexnologik yechimlarning samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlardir. Aynan texnika va

texnologiya yordamida mahsulot ishlab chiqarishning ommaviyligi, material xarajatlarini, mablag’lar, mehnat va vaqtni oqilona taqsimlash ta’minlanadi. Standartlashtirish va unifikatsiyalash ko’rsatkichlari - bu mahsulotning standartli, unifikatsiyalashgan va original, ya’ni ajoyib, ajralmas qismlar bilan qondirilganligi, to’ydirilganligi, shuningdek, boshqa buyumlarga nisbatan unifikatsiyalashganlik darajasi. Ular traktorni boshqarish uchun kerak bo’lgan kuchlar, muzlatgichda ruchkaning joylashishi, harorat, namlik, yorug’lik, shovqin, vibratsiya, nurlanish, yonuvchi mahsulotlarda uchar gazi va suv bug’ining yig’ilishi bo’lishi mumkin. Ergonomik ko’rsatkichlar insonning buyum bilan munosabatini va bu buyumdan foydalanishda ro’y beradigan gigiyenik, fiziologik va ruhiy xususiyatlar majmuini aks ettiradi. Estetik ko’rsatkichlar buyumlarning badiiy-konstruktorlik xususiyatlarini ifodalaydi. Ular buyumning tovar qiyofasi jonliligini, shaklining ma’qulligini, kompozitsiyaning butunliligini, mukammal bajarilganliligini va barqarorligini tavsiflaydilar. Transportabellik ko’rsatkichlari mahsulotning tashish uchun moslashganligini ifodalaydi. Patent-huquqiy ko’rsatkichlar mahsulotning patentli himoyasini va patentli sarxilligini (asilligini) tavsiflaydi va raqobatbordoshligini aniqlashda muhim omil hisoblanadi. Patent-huquqiy ko’rsatkichlarni aniqlashda buyumlarda yangi texnik omillar borligini, shuningdek, mamlakatda patentlar bilan himoyalangan yechimlarni hisobga olish kerak bo’ladi. Ekologik ko’rsatkichlar - bu atrof-muhitga xavfli ta’sir ko’rsatish darajasi, qaysiki mahsulotni ekspluatatsiya qilish yoki iste’mol qilishda yuzaga keladi 2 . Masalan, zararli qotishmalarning bo’lishi, mahsulotni saqlash, tashish va iste’mol qilishda zararli qismlar, gazlar va nurlarni chiqarish mumkinligi. Xavfsizlik ko’rsatkichlari - xaridor va xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning xavfsizligi uchun mahsulot xususiyatlarini tavsiflaydi, ya’ni mahsulotni montaj 2 Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.167.

qilish, xizmat ko’rsatish, ta’mirlash, saqlash, tashish, iste’mol qilishda xavfsizlikni ta’minlaydilar. Yuqorida qayd qilib o’tilgan ko’rsatkichlarning yig’indisi mahsulot sifatini tashkil etadi. Buyum mustahkam (pishiq), estetik jihatdan ko’zni qamashtiradigan, o’z vazifasini yaxshi bajaradigan bo’lishi lozim. Lekin, shu barcha ko’rsatkichlardan tashqari, buyumning bahosi ham muhim. Chunki iqtisodiy optimal sifat masalasi baho bilan chambarchas bog’liqdir. Xaridor buyum sotib olganda buyum bahosi u ega bo’lgan xossalar to’plamini qoplashini bilish uchun ularni doimo taqqoslaydi. Iqtisodiy optimal sifat deganda, sifat va xarajat nisbati yoki sifat birligining bahosi tushuniladi va u quyidagi formula bilan hisoblanadi: bu yerda: Kopt – iqtisodiy optimal sifat; Bs - buyum sifati; X ε - buyumni sotib olish va ekspluatatsiya qilish xarajatlari, so’m. Formulaning maxrajini aniqlash murakkab emas, chunki u buyumning sotish bahosini, ekspluatatsiya, ta’mirlash va utilizatsiya qilish xarajatlarini o’z ichiga oladi. Formula sur’atini aniqlash esa qiyinrok kechadi, chunki buyumning sifati juda ko’p va turli - tuman ko’rsatkichlardan iborat. Bu bilan alohida fan - kvalimetriya ilmi shug’ullanadi. U sifatni son jihatdan, ya’ni bir so’mlik xarajatga buyum sifati birligining o’sishini baholashning yetarli darajada ma’qul usulini ishlab chiqqan. Demak, hozirgi zamon ishlab chiqarishi sharoitida mahsulotning sifati - korxona (firma) samaradorligining, rentabelligining muhim tashkil etuvchisidir, shu sababli unga doimo e’tibor bermoq zarur. Sifat bilan barcha - korxona direktoridan tortib, aniq ish bajaruvchigacha shug’ullanishi kerak. Sifatni ta’minlash, loyihalash, saqlash bo’yicha barcha jarayonlar sifatni boshqarish tizimiga birlashtirilgan.

3. Mahsulot sifatini boshqarish va uni oshirish yo’llari Har qanday ishlab chiqarishni rivojlantirish va yuksak darajaga ko’tarish uchun uni boshqarish kerak bo’ladi. «Boshqarish» iborasini mahsulot sifatiga oid qo’llaganda, mahsulot sifati va uning raqobatbardoshligini doimiy nazorat qilish, uning belgilovchi shartlar va omillarini maqsadga muvofiq ta’sir qildirish yo’llari bilan mahsulot sifatini loyihalashtirish, ishlab chiqarish va foydalanishda uning zaurur darajada o’rnatilishini, ta’minlanishini va saqlanishini tushunmoq kerak. Mahsulotning sifatini boshqarish operatsiyalari muhandis-texnik, tashkiliy- texnologik, nazorat va boshqa jarayonlarning o’zaro bog’liqligi majmuasini tashkil etuvchi tartib doirasida olib boriladi. Mahsulot sifatini boshqarish jarayoni quyidagi operatsiyalardan iborat: - mahsulot sifati darajasini belgilash; - mahsulot sifatiga ta’sir ko’rsatuvchi buyum va uni ishlab chiqarish jarayonining faoliyati to’g’risidagi axborotlarni yig’ish va o’rganish; - mahsulot sifatini boshqarish to’g’risida qaror qabul qilish va obyektga ta’sir ko’rsatishga tayyorlanish; - boshqaruvga tegishli buyruqlarni berish; - boshqarish natijasida mahsulot sifatining o’zgarishi haqidagi axborotlarni yig’ish va tahlil qilish. Mahsulot sifatini boshqarishda quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: - mahsulotning texnikaviy darajasi va sifatini uzoq muddatlarga chamalash; - mahsulot sifatini oshirishni rejalashtirish va bashorat qilish; - mahsulot sifatini attestatsiya qilish; - mahsulot loyihasini chizish va ishlab chiqarishga joriy etish; - mahsulot sifatini moddiy-texnika tomondan ta’minlash; - ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash; - mahsulot sifatini o’lchashni tashkil etish; - mutaxassislarni tanlash, joylashtirish, o’qitish va tarbiyalash; - sifatli mahsulot ishlab chiqarish darajasini bir tekisda olib borish;

- ishlab chiqarish vositalarini saqlash, ta’mirlashni tashkil etish; - mahsulot sifatini oshirishni rag’batlantirish; - mahsulot sifatini nazorat qilish; - standartlarga, o’lchash vositalariga va texnik shartlarga rioya qilish; - mahsulot sifatini boshqarish huquqini ta’minlash. Mahsulotning xossalari, texnologik jarayonlarning ixtisoslashtirish xususiyatlari, ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari va usullarini hisobga olgan holda bajariladi. Mahsulot sifatini yaxshilashga oid vazifalar va tadbirlar tuzilayotganda ularni amalga oshirish imkoniyatlari va maqsadga muvofiqligi texnikaviyiqtisodiy jihatdan asoslanadi. Buning uchun quyidagilar asos qilib olinadi: - ishlab chiqarilgan mahsulot sifatiga bo’lgan talablar va kelgusida uni takomillashtirish imkoniyatlari; - mahsulotning sifat darajasini baholash; - ishlab chiqarilgan mahsulotda uchragan nuqsonlarni yuzaga chiqarish va ularni tahlil etish; - laboratoriyadan o’tkazilgan sinov natijalari, iste’molchilar tomonidan yuborilgan norozilik hujjatlari, texnikaviy nazorat va ma’lumotlar; - ilg’or korxonalarning mahsulotlari bilan taqqoslash. Mahsulot sifatini yaxshilashga oid tadbirlar majmuasiga quyidagilar kiradi: - mahsulotning sifat ko’rsatkichlarini yaxshilashga qaratilgan asosiy tajriba va loyihalashtirish ishlari hamda tashkiliy-texnikaviy tadbirlar; - ishlab chiqarish texnikasi va texnologiyasini takomillashtirishga oid tadbirlar; - xomashyo va materiallar sifatini oshirish bo’yicha ta’minlovchilarga qo’yiladigan talablar; - mahsulot sifatini oshirish bo’yicha o’tkaziladigan ilmiy-tadqiqot, tajriba va loyihalashtirish bo’yicha ilmiy-tekshirish, loyihalashtirish tashkilotlariga beriladigan topshiriqlar;

- texnikaviy hujjatlarni yaxshilash tadbirlari; - texnologik intizomga rioya qilishni tekshirish sharoiti, ishlab chiqarishni o’lchov asboblari bilan ta’minlash, ularning aniq ishlashini kuzatib turish tadbirlari; - standartlarni o’zlashtirish, ularga rioya qilish, buyumlarni unifikatsiyalashtirish, yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish, nuqsonlarning oldini olish va iste’molchilar tomonidan bo’ladigan noroziliklarni kamaytirish bo’yicha tadbirlar. Ushbu va boshqa bir qator tadbirlarning o’z vaqtida bajarilishini to’lato’kis ta’minlash uchun ularning bajarilish muddatlari, mas’ul kishilar, muayyan xarajatlar va ularning iqtisodiy samaradorligi, raqobatbardoshligi hamda boshqa ko’rsatkichlar aniqlanadi. Ma’lumki, raqobat va raqobatbardoshlik o’rtasida dialektik aloqadorlik mavjud bo’lib, biri ikkinchisidan kelib chiqadi. Raqobat korxona (firma)larni raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishga va raqobatbardosh xizmatlar ko’rsatishga undaydi. Raqobatbardoshlik nisbiy o’lchov bo’lib, uning xususiyati shundan iboratki, uni raqobat predmeti (mahsulot raqobatbardoshligi) ga nisbatan ham qo’llash mumkin. Mahsulotning raqobatbardoshligi deganda, iste’molchining aniq ehtiyojlarini qondirish va uni xarid qilish hamda keyinchalik undan foydalanish uchun sarflanadigan xarajatlar darajalari bo’yicha uni, ya’ni mahsulot boshqa shunday tovarlardan ajralib turadigan tavsiflar yig’indisi tushuniladi. Mahsulotning raqobatbardoshligi - u biror bir firma tomonidan ishlab chiqarilgan, raqobatchi firmalarning xuddi shunday tovarlariga qaraganda yaxshiroq iste’mol xususiyatlari va texnik-iqtisodiy parametrlariga ega bo’lgan tovarlarning iste’molchilar tomonidan ajratib olinish «qobiliyati» dir. Raqobatbardoshlik aynan bozorda kuzatiladi va tovarlarning iste’molchi ehtiyojlariga muvofiq kelishi qiyoslab va tekshirib ko’riladi. Ana shunda tovarning

raqobatbardoshligi real xaridni amalga oshirayotgan xaridor uchun jozibadorlik darajasini ko’rsatadi. 4. Standartlashtirish, sertifikatlashtirish, atesstatsiya va nazorat qilish Mahsulot sifati muammosiga tegishli masalalardan biri standartlashtirishdir. Standartlashtirish - standartlarni belgilash va qo’llash jarayoni. U normal ijodiy faoliyat bo’lib, sifatning optimal ko’rsatkichlarini, mahsulotning parametrik qatorlarini, nazorat qilish, sinash usullari va hokazolarni ishlab chiqishni va qat’iy belgilashni o’z ichiga oladi. Standartlashtirish - bu mahsulot sifatini boshqarishning tashkiliy va normativ asosi hisoblanadi. U barcha normalarni standart, instruksiya, mahsulotni asoslash uchun kerakli shartlar usuli kabi hujjatlarda aks ettiradi. Standartlashtirishning eng muhim ahamiyati shundaki, u ishlab chiqarishning rivojlanish sur’ati va darajasiga zaruriy ta’sir ko’rsatadi. Buning uchun esa standartlash fan va texnika hamda amaliy tajribalarning oxirgi yutuqlariga tayanadi. O’zbekistonda standartlashtirish milliy iqtisodiyotni boshqarish va tashkil etish bilan chambarchas bog’liqdir. Standarlashning asosiy, eng muhim vazifasi iqtisodiyot, aholi, mamlakat mudofaasi uchun tayyorlanadigan mahsulotlarga yuqori talablar belgilovchi normativ-texnik hujjatlar tizimini yaratish hamda ushbu hujjatdan to’g’ri foydalanishni nazorat qilishdan iborat. Harakatdagi, mavjud standartlashtirish tizimi quyidagilarni ishlab chiqishga va doimiy faol holatda bo’lishiga imkoniyat yaratadi: - yagona texnik til; - mahsulotning muhim texnik tavsifining unifikatsiyalashgan qatorlari, ya’ni o’lcham ayirmasi (qo’yish va tushish, kuchlanish, tez-tez qaytalanish va boshqalar); - umummashinasozlikda ishlatiladigan buyumlarning tipo-razmer qatorlari va namunali konstruksiyalari (podshipniklar, krepej, kesuvchi asboblar va boshqalar); - texnik-iqtisodiy axborotlar klassifikatorlari tizimi;

- materiallar va moddalar xossalari to’g’risida aniq ma’lumotlar beradigan dalillarni. O’zbekiston standartlash tizimi xalqaro, regional va milliy tizimlar bilan uyg’unlashishi kerak va quyidagilarni ta’minlashi lozim: - sifat va mahsulot nomenklaturasi, xizmat va jarayonlar, insonlarning hayoti va sog’lig’i, atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari bo’yicha iste’molchilar va davlat manfaatlarini; - mahsulotning mos kelishining o’zaro almashuvi, ya’ni bir-birini almashtira olishini; - inson va moddiy resurslarni tejashga ko’maklashish hamda ishlab chiqarishni iqtisodiy ko’rsatkichlarini yaxshilashni; - ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar va yirik loyihalarning normativ-texnik bazasini yaratishni; - ishlab chiqarishda va savdoda texnik to’siqlarni bartaraf etishni dunyo bozorida mahsulot raqobatbardoshligini, xalqaro mehnat taqsimotida samarali qatnashishini va h.k.larni ta’minlashi kerak. Standartlashtirish bir qator tamoyillarga asoslanadi: - tarmoqlanish - bir xil umumiy xususiyatga ega bo’lgan narsalar, jarayonlar, munosabatlar, tatbiq etish mumkin bo’lgan obyektlar doirasini aniqlaydi; - variantlilik - oqilona xilma-xillik, rang-baranglikni yaratish - standartlashgan obyektga kiruvchi standart elementlarning oqilona turlari minimumini ta’minlaydi; - tizimlilik - standartga tizim elementi sifatida qaraydi; - o’zaro almashuvchanlik - texnikaga muvofiq turli vaqt-makonning turli nuqtalarida tayyorlangan bir xil detallarni yig’ish yoki almashtirishni nazarda tutadi. Standart inglizcha «standard» so’zidan olingan bo’lib, norma, namuna, o’lcham ma’nosini bildiradi. U boshqa obyektlarni taqqoslash uchun dastlabki obyekt deb qabul qilingan namuna, etalon, model, standartlanadigan obyektga qo’yiladigan va vakolatli idoralar tomonidan tasdiqlangan normalar, qoidalar, talablarni belgilovchi normativ-texnik hujjat. Standart inson faoliyatining barcha

sohasiga, ilm-fanga, texnikaga, sanoat, qishloq xo’jaligiga, qurilishga, transport va aloqaga, ta’lim va boshqa sohalarga taalluqlidir. Mustaqillik yillarida O’zbekiston Respublikasining Davlat standartlash tizimi (DST) shakllandi va u O’zbekistonda standartlar tuzish, Izohlash va tarqatish jarayonlarini tartibga keltirdi. Bu borada O’zbekiston Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi («O’zstandart») olib borayotgan keng ko’lamli ishlarni alohida e’tirof etish joiz. «O’zstandart» agentligi bozor iqtisodiyoti sharoitida mahsulotning sifat darajasini belgilovchi, ko’rsatkichlar raqobatdoshligini ta’minlovchi, ishlab chiqaruvchilarga yetarli miqdorda axborotlar yetkazib beruvchi markazdir. «O’zstandart» agentligi tomonidan ishlab chiqilgan «Sifat menejmenti va mahsulotlarni sinash» tizimi mahsulot sifat ko’rsatkichini baholash bilan birga me’yoriy hujjatlar asosida to’g’ri ma’lumotga ega bo’lish talablarini o’rnatadi. Davlat standartlash tizimi (DST) beshta asosiy standartlarni o’z ichiga oladi: 1. O’zbekiston Respublikasi standartlashtirish tizimi. Asosiy qoidalar; 2. Tarmoq standartlari. 3. Texnik shartlarni kelishish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi; 4. Korxonaning standartlari. Umumiy qoidalar. 5. Xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar. Bozor iqtisodiyotiga o’tish munosabati bilan Xalqaro standartlashtirishning roli, ahamiyati beqiyos darajada kuchaydi. Chunki, xalqaro standartlashtirish ilmiy-texnika va iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishga katta imkoniyat yaratadi. Ular xalqaro aloqalarni kengaytirishga, mavjudlarini takomillashtirishga yordam beradi. Hozirgi kunda jahonda 400 dan ortiq Xalqaro va regional (hududiy) tashkilotlar mavjud (2000 yil). Standartlashtirish sohasida yirik xalqaro tashkilotlar – BMTga qarashli Yevropa iqtisodiy komissiyasi (YeEKOON), standartlashtirish bo’yicha Xalqaro tashkilot (ISO) ishlab turibdi. Mahsulot sifati nazariyasi va amaliyotida mahsulotni sertifikatlashtirish masalasi muhim o’rin tutadi. Mahsulotni sertifikatlashtirish, uning aniq belgilangan talablarga muvofiqligini tasdiqlash usullaridan biri hisoblanadi.

Mahsulot yoki bajarilgan ishning belgilangan talablarga muvofiqligiga oid faoliyat uchun tegishli hujjat beriladi. Uni «sertifikat» deb ataydilar. Sertifikat lotincha «certificatis» so’zidan olingan bo’lib, tasdiqlangan degan ma’noni bildiradi. Birinchidan, u biror faktni tasdiqlovchi hujjat (masalan, malaka oshirilganligi to’g’risidagi hujjat); ikkinchidan, maxsus obligatsiyalar va aksiyalarning nomi; uchinchidan, sug’urta shartnomasida uning shartlari yoziladigan hujjat; to’rtinchidan, maxsus idoralar (savdo palatasi, Davlat inspeksiyasi va boshqalar) beradigan va mahsulot, tovar, buyum, mol sifatini tasdiqlaydigan hujjat; beshinchidan, qishloq xo’jaligida urug’lik navini va sifatini tasdiqlaydigan hujjat. Sertifikat bo’lmagan taqdirda urug’lik (oddiy) navsiz don sifatida qabul qilinadi. Respublikada sertifikatlash ishlarini yaxshilash maqsadida 193 yilning 28 dekabrida Oliy Majlis tomonidan «Mahsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi qonun qabul qilingan. Mazkur qonun sertifikatlashtirishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini, shuningdek, majburiyatlar va javobgarliklarni belgilab beradi. Ushbu qonun 4 ta bob va 23 moddadan iborat bo’lib, ularda Umumiy qoidalar, sertifikatlashtirish faoliyatiga doir umumiy talablar, mahsulotlarni majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirish, nizolarni qarab chiqish, sertifikatlashtirish to’g’risidagi qonun hujjatlarini buzganligi uchun javobgarlik masalalari bayon etilgan. Muvofiqligini tasdiqlash jarayonida bajariladigan operatsiyalar, ya’ni har bir ayrim ish faoliyatlarini quyidagi chizmada ko’rish mumkin:

7-chizma. Sertifikatlashtirish . Standartlashtirish va sertifikatlashtirish ishlarini tashkil etish, muvofiqlashtirish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi O’zbekiston Davlat standartlash, metrologiya va sertifikatsiya markazi «O’zdavstandart», Davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi, tabiatni muhofaza qilish Davlat qo’mitasi va O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi zimmasiga yuklatilgan.

Qisqacha xulosalar 1. Mahsulot sifati sanoat ishlab-chiqarish xo’jalik faoliyatining asosiy, eng muhim ko’rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Mahsulot sifati mahsulotning iste’mol xususiyatlari majmui bo’lib, uning iqtisodiyot va aholining muayyan ehtiyojlariga yaroqliligini ifodalaydi. 2. Mahsulot sifati tayyorlangan mahsulotning mustaqilligi, qulayligi, ishonchliligi, chidamliligi, tejamkorligi, go’zalligi va boshqa bir qator xususiyatlari bilan belgilanadi. Shu sababli mahsulot sifatini yaxshilash jamiyatga juda katta samara keltiradi: mablag’larni tejaydi, tannarxni kamaytirish, foydani ko’paytirish va shu asosda mamlakat xazinasini to’ldirishga imkon beradi. 3. Mahsulot sifatini yaxshilash va uning raqobatbardoshliligini ta’minlash davlat siyosatining eng muhim muammolaridan biri hisoblanadi. Shu sababli Oliy Majlis qonunlarida, Prezident farmonlarida va hukumat qarorlarida mahsulot va ish sifatini oshirishga alohida e’tibor berilib, ularda barcha turdagi mahsulotlarning texnik darajasi, tejamliligi va sifati oshirilsin deyiladi, yangi o’zlashtiriladigan mahsulotlar o’zining sifat va texnikiqtisodiy xarakteristikalari jihatidan jahon fan- texnika va texnologiyasi erishgan ilg’or yutuqlarga mos boshqa bir qator ko’rsatmalar berilgan. 4. Mahsulot sifati muammosiga tegishli masalalardan biri standartlashtirishdir. Yana bir muhim masala – sertifikatlashtirishdir. Bu ikki faoliyat fan-texnika, amaliy tajribalarning oxirgi yutuqlariga tayangan holda ishlab chiqarish rivojiga juda katta ta’sir ko’rsatadi. 5. Mahsulot sifati oshirilishini attestatsiya qilish va rag’batlantirish alohida ahamiyat kasb etadi. Mahsulot sifatini moddiy rag’batlantirishda mahsulotning bir me’yorda ishlab chiqarilishi ko’rsatkich sifatida e’tiborga olinishi lozim.

O’z-o’zini nazorat qilishga oid savollar 1. Zamonaviy bozor iqtisodiyoti va sifat siyosati. 2. Sifat kategoriyasining mohiyati va ahamiyati. 3. Mahsulot sifati ko’rsatkichlari. 4. Sifat, baho va baholash. 5. Mahsulot sifatini boshqarish. 6. Standartlashtirish va standartlar. 7. Sertifikatsiyalash va sertifikatlar. 8. Sifat va xorijiy tajribalar. 9. Mustaqillik yillarida mahsulot sifatini va uning raqobatbardoshligini oshirish borasidagi yutuqlar va istiqboldagi vazifalar.

ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги 07.02.2017 йилдаги ПФ-4947-сон Фармони 2. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. –Т.: Ўзбекистон, 2017. 488-б. 3. Мирзиёев Ш.М.Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга мурожаатномиси. // Халқ сўзи. 2017 йил 23 декабрь. 4. Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – 220 бет. 5. Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 1 жилд. – Т.: «Давлат илмий нашриёти», 2000. – 288 бет 6. Тўхлиев Н. Ўзбекистон Республикаси иқтисодиёти .– Т.: Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 1998. – 240 бет. 7. Гаибназарова З.Т. Инновацион инвестициялаштириш самарадорлигини ошириш.- Т.: ТошДТУ, 2013.-124 б. 8. Ўзбекистонда меҳнат ва бандлик. Статистик тўплам. Ўзбекистон Республикаси Статистика Қўмитаси. Тошкент 2016. 144 бет. 9. Ўзбекистон Саноати. Статистик тўплам. Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика Қўмитаси. Тошкент 2016. 144 бет.

Похожие

Standartlashtirish va mahsulot sifati

Mahsulot sifati va sifatni boshqarish tizimi

Sanoat marketingi

Aholi daromadlari va turmush sifati fanining predmeti va mаzmuni

Real sektorda servis tizimi xizmatlarinig sifati va samaradorligi