Qimmatbaxo kogozlar va fond birjasi - Экономика - Рефераты

Qimmatbaxo kogozlar va fond birjasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70 KB

Qimmatbaxo kogozlar va fond birjasi Reja: 1.Aksionerlik jamiyatlarining tashkil etishning zarurligi va ularning moxiyati. 2.Kimmatbaxo kogozlarning aloxida turlarining tavsifi(aksiya, obligatsiya, garov kogozlari). 3.Fond birjasi va birja operatsiyalar

Rivojlangan iktisodiyotda tijorat banklari uz faoliyatini doimiy ravishda usib boruvchi rakobat sharoitida amalga oshiradilar. Ular uzaro va boshka kredit-moliya muassasalari bilan, shu jumlayaan, oxirgi vaktda taklif etilayotgan xar xil xizmat turlarini amalga oshiruvchi xorijiy banklar bilan rakobatlashadilar. Kattik kul rakobat sharoitida tijorat banklari faoliyatining asosiy yunalyashlaridan biri investitsion faoliyat xisoblanadi. Investitsiya - bu xususiy, davlat korxonalari va tashkilotlari kimmatbaxo kogozdariga uzok muddatga kuiilgan mablaglardir. Tijorat banklari krediti investitsiyasidan kuyidagi xusiyatlari bilan fark kiladi: Birinchidan, bank kredit berganda, bank mablaglarini nisbatan kiska vakt ichida foydalanishga beradi va kredit summasi xamda' u buyicha foiz stavkasini uz vaktida kaytarishni talab kiladi . Investitsiyada esa kuiilgan mablaglar( kuyilmalar) xali uz egasiga kaytib kelishidan oldin uzok davr mabaynida bankka mablag ( daromad )olib kelishini bildiradi. Ikkinchidan, bank kreditida kredit munosabatlarini yuzaga keltirish buyrgcha tashabbus karz oluvchi tomonidan urtaga tashlanadigan bulsa, investitsiyada esa kimmat baxo kogozlar bozorida aktivlarni sotib olishga intiluvchi tijorat banki tashabbus kursatadi. Uchinchidan, bankning kredit shartnomasida bank kam mikdordagi kreditorlar orasida asosiydir. Investitsion shartnomalarda esa tijorat banki kuplab kreditorlardan biridir Turtinchidan, bank kreditida bank va kara oluvchi bevosita kredit shartnoma orkali boglangan • bulib, ularning faoliyatiga xech kim aralashmaydi. Investitsiyada esa turli xil kimmatbaxo kogozlar orkali korxona , tashkilotlarning faoliyati bilan bankning faoliyati boglanib ketadi. Tijorat banklari tomonidan investitsion faoliyat olib borishdan asosiy maksad ularning daromadliligi va likvidliligini (bankning faoliyati buyicha majburiyatlarini uz vaktida bajara olish kobiliyati) ta’minlashdan iborat.Rivojlangan mamlakatlar iktisodiyotida tiyasorat banklarining investitsion siyosati bank faoliyatining asosiy yunalishlaridan biri . xisoblanadi va banklarning likvidliligini ta’minlashda asosiy rol uynaydi. Banklarning investitsion faoliyati turli xil kimmatbaxo kogozlar: oddiy va imtiyozli aksiyalar, obligatsiyalar, davlat karzdorlik majburiyatlari, depozit sertifikatlari, veksel va boshkalarga mablaglarini kuyish orkali amalga oshiriladi. Aloxida olingan davlatlarda banklar tizimining rivojlanishi va banklar utkazadigan

operatsiyalarning turlari va kulamiga karab ularning investitsion faoliyati turli yunalishlarga karatilgan bulishi va shu operatsiyalar turlari buyicha olinadigan daromad salmogi xam turli xil bulishi mumkin. Masalan, Amerika banklari amaliyotida davlatning kiska muddatli karz majburiyatlarini ifodalovchi kimmatli kogozlariga investitsiya kilish odatda kam daromad keltiradi, ammo ular yukori likvidlilikka ega va ular buyicha tulayamaslik riski nulga tent bulib, bozor stavkasining uzgarish riski xam kichik bulgan kimmabaxo kogozlar xisoblanadi. Uzok muddatli kimmatbaxo kogozlar yukori daromad keltiradi, shuning uchun banklar ularni muddati tugaguncha saklashadi. Banklar uz mablaglarini munig^ipalitetlarning kimmatbaxo kogozlariga xam kuyishadi, chunki ular buyicha tulanadigan foiz solikka tortilmaydi. Uz likvidliligini ta’minlash maksadida banklar uncha katta bulmagan summani boshka kimmatbaxv kogozlar: bank akseptlari, kimmatbaxo kogozlar bozoridagi tijorat kogozlari, brokerlik ssudalar va tovar-kredit korporatsiyalari sertifikatlariga kuyish”zdi. Rivojlangan mamlakatlarda tijorat banklarining investitsion faoliyati daromad keltirishi nuktai nazaridan bank daromadi tarkibida kredit foizidan keyingi ikkinchi manbadir. Tijorat banklari, investitsion faoliyatining daromadlilik darajasi bir kator iktisodiy va tashkiliy omillar ta’sir kursatadi. Bu omillar orasida asosiylari sifatida kuyidagilarni keltirish mumkin. shakllarining mavjudligi, shu jumladan bank faoliyatida xususiy va aksioner mulk shakllarining ustivorligi; kredit-moliya tizimining siliklangan va anik faoliyat yurituvchi strukturasining mavjudligi; kimmatbaxo kogozlar bozorinyng zamonaviy va rivojlangan muassasalarining mavjudligi; kimmatbaxo kogozlarni muomalaga chikarish va kimmatbaxo kogozlar bozori katnashchilari faoliyatini nazorat etuvchi konuniy aktlar va tartiblarining mavjudligi; tijorat banklarining xalkaro investitsion faoliyatini yuritish amaliyotida bulgan yukori sifati kimmatbaxo kogozlar muomalasining amal kilishi; investitsion faoliyat soxasi va kimmatbaxo kogozlar bozori uchun muljallangan yukori malakali mutaxassislar va tadbirkorlarning mavjudligi , ularni tayyorlash va boshkalar. Aloxida olingan kimmatbaxo kogozlar turlari va guruxlarining daromadliligi banklarning

investitsiya portfelining bozor baxosiga boglik buladi. Oxirgi uz navbatida kuyidagi faktorlar ta’sirida uzgarib turadi. Bular obligatsiyalarning foiz stavkalari, xisobga olingan foizlar, veksellar buyicha foizlar, aksiya buyicha devidentlar va kimmatbaxo kogozlarga bulgan talab va takliflardir. Odatda kimmatbaxo kogozlarning bozor narxi va undan tijorat banklari oladigan daromad teskari mutanosiblzdedadir. Kimmatbaxo kogozlar baxosi past bulganda ulardan keladigan daromad yukori va aksincha bulishi mumyush. Shuning uchuy kimmatbaxo kogozlar foizi kichik bulganda, ularni sotib oluvchi investor foiz stavkalari oshganda kimmatbaxo kogozlarni real bozor kiymatining pasayishi muomalasi bilan duch kelishlari mumkin. Shunday kilib, foiz stavkalarining oshuvi salbiy va ijobiy tomonlarga ega buladi. Kimmatbaxo kogozlarning foiz stavkalari oshganda mablaglarni investitsiya kilish bankka fonda keltirishi mumkin, ammo yukori foiz stavkalari uz navbatida bankning investitsiya portfelining kadrsizlanishini bildiradi. Bunday xolat kimmatbaxo kogozlar bozorida yuz berganda, amaliyotda bankning investitsiyey mablaglari boglangan yoki “yopilgan” deyiladi. Kimmatbaxo kogozlarning aloxida turlari buyicha daromadlilik darajasi foiz stavkasining uzgarishi bilan boglik bulgan xollarda kimmatbaxo kogozlarning muddati muxim urin tutadi. Kimmatbaxo kogozning amal kilish muddati kanchalik kiska bulsa, uning baxosi xam shunchalik barkaror, va aksincha, muddati kanchalik uzok bulsa, shunchalik foiz stavkalari darajasi uzgarishi tebranishlar ta’siriga uchraydi. Kimmatbaxo kogozlar narxlari orasidagi manfiy fark ularning muddatiga karab turlicha bulishi nima uchun kiska muddatli kimmatbaxo kogozlar uzok muddatlilariga Karaganda kuprok kizikish uygotishini tushuntiradi. Bankning kimmatbaxo kogozlarni sotib olish asosida banklarning investitsion portfelini tashkil kilishdan asosiy maksadi nafakat bankka daromad keltirish va rezervni tuldirishning birinchi manbaini tashkil etish (nakd pul va boshka banklarning karzlari), balki amalda deyarli yukotishsiz, eng kam risk bilan, eng kiska vakti ichida kimmatbaxo kogozlarni nakd pulga aylantirish imkoniga ega bulishdan iborat. Bozor iktisodiyoti sharoitida uzining yukori samaradorlik, tulovlilik, likvidlilik darajasini ushlab turish maksadida tijorat banki doimo investitsion faoliyatining markaziy muommolaridan biri -bankka omonat kuyganlar va aksionerlar urtasidagi bir- biriga moye

kelmaydigan manfaatlarni kondirish masalalariga e’tibor berishi va uning xar tomonning mafaatiga moye keluvchi darajada bulishini ta’minlashdan iborat. Bu munosabatlarda tomonlar manfaatining moye kelmasligi bankning likvidligi va bank operatsiyalarining daromadliligi urtasidagi karama-karshilikda uz aksini topadi. Yana anikrogi bu karama-karshilik d yeyarli bankning xar bir operatsiyasida uz aksini topadi. Vir tamondan aksionerlar yukori daromad olishni istashadi, ya’ni bu. xolda bank mablaglarni uzok muddatly' kimmatbaxo kogozlarga investitsiya kilishlari lozim va ikkinchi tomonidan bankka omonat kuyuvchilar uz zmonatlarini tezda kaytarib olish imkoniga ega bulishlari lozim. Likvidlik va daromadlilik orasidagi ziddiyat investitsiya riskini shiklaydi va u tijorat banki tomonidan yukori daromadlilikka shkvidlilik darajasini pasaytirmagan xolda erishishi imkoniyatlari •xtimoli sifatida kurib chikilishi mumkin. Tijorat banklarining investitsion faoliyatida kuyidagi risk millarini uchratish mumkin. Bular: kredit, bozor va foiz risklaridir. Kredit riski kimmatbaxo kogoz emitentining moliyaviy axvolining, mkoniyatining pasayishi bilan boglik bulib, bunda u uz moliyaviy ajburiyatlarni bajarishga kodir bulmaydi. Undan tashkari kredit isklar xukumat va davlat tashkilotlarining axolidan olingan zayom ablaglari buyicha tulash kobiliyati bilan xam boglikdir. Masalan, AKSH federal xukumatining kimmatbaxo kogozlari •gsklardan xoli xisoblanadi, chunki AKSH iktisodiyoti barkarordir. Davlat xokimiyatining nafakat zayomlar olishi balki uz 1jburiyatlarini tulash kobiliyatiga ega bulishi davlatning kimmatbaxo 'gozlar bozorini tashkil kilish va butun moliya-kredit mexanizmining :ik faoliyat yuritishi uchun muximdir. Bozor riskining moxiyati kimmatbaxo kogozlar bozorida kutilmagan garishlar yuzaga kelishi bilan boglik bulib, bu uzgarishlar natijasida . zi bir kimmkatbaxo kogozlarning investitsiya obyekti sifatida kadry •dushi mumkin va ularning sotuvini fakatgaina katta chegirma( skidka) chan amalga oshirish mumkin buladi. Tijorat bankining uz likvidliligini xavf ostita kuyib daromad 1SH maksadida salmokli mablaglarini ['gavestitsion faoliyatga kuyishi as ishida katta yoki kichik mikdorda ^investitsion riskning yuzaga [ishiga imkoniyat yaratadi. Bunday xolda tijorat banklarining (yestitsion faoliyati kimmatbaxo kogozlar bilan aktiv operatsiyalar olib borish riski bilan botlikdir. Bu esa

uz navbatida bank raxbariyatidan bu soxada^ anik taktika, strategiya va ish rejasini ishlab chikishini, ya’ni investitsiya siyosatini ishlab chikishni talab etadi. Shunday kilib, banklar tizimida investitsiya siyosati - tijorat banklari faoliyatining bir yunalishi ubulib, u ma’lum risk darajasiga asoslangan bankning kimmatbaxo kogozlar bilan aktiv operatsiyalarini uz ichiga oladi va bank faoliyatining daromadliligi va likvidliligini ta’minlashga karatilgan buladi. Jaxon amaliyotida tijorat banklari investitsiya soxasida yukori tajribaga ega. Shuning uchun xam jaxon amaliyotida erishilgan yutuklarga asoslangan xolda investitsiya faoliyatining asosiy maksadlari, vazifalari, omillari, strategiyasi va taktikasining xisobga olgan xolda tijorat banklarining investitsiya siyosatini amalga oshirishi buyicha “investitsiyaning oltin koidasi”ni ishlab chikilgan. Unta kura: “Kimmatbaxo kogozlardan kelad:tgan daromad xar doim investor shu daromadni olish uchun tuknash keladigan r.:sk darajasiga tugri proporsionaldir”. Investitsiya faoliyatining tamoyillari va kimmatbaxo kogozlarga mablaglarni kuyishi-gshng asosiy omillari - daromadlilik, likvidlik va risk - orasidagi bogliklikdan kelib chikkan xolda xar bir tijorat banki “ yukoridagi omillar ta’sirini anglagan yoki anglamagan xolda yoki bu investitsiya spyosatin;: yaxshi yoki yomon amalga oshiradi. Bu uz navbatida bankning investitsiya siyosatida bank tomonidan ma’lum darajadagi investitsiya riskiga borishini angalatadi va tijorat bankining investitsiya siyosatida tegishli choralar ishlab chikish zarurligini anglatadi. Investitsiya bilan boglik risklarni kamaytirish usullaridan biri bu banklarning investitsiya portfelzdsh diversifikatsiya kilishdir. Investitsiya portfelini diversifikatsiya kilish bankning investitsiya portfelida turli xil kupdan kup kimmatbaxo kogozlarning mavjudligi erishigshte bildiradi. Diversifikatsiya usulida investitsiya siyosatini amalga oshirishda kimmatbaxo kogozlarning xar xil xususiyatlarini xisobga olish lozim. Tijorat banklarinig kimmatbaxo kogozlar portfelini diversifikatsiya kilishning kuyidagi turlari mavjud. Bular diversifikatsiya kilish, -kimmatbaxo kogozlarning emitentlari buyicha diversifikatsiya kilish va boshkalar. Kimmatbaxo kogoz sifatiga doyr diversifikatsiya maksadi - riskni minimallashtirish (u emitentning uz majburiyatlarini bajara olmay kolishlik extimoli bilan belgilanadi). Shu munosabat bilan aksiya sifatining ta’minlanganlik darajasi buyicha diversifikatsiya usuli xam mavjud bulib, , nazariyotchilar fikricha, u bir kator omillarni urganib chikishni talab kiladi:

Bular emitent kanday faoliyat bilan shugullanishini, aksiya daromadi, divident mikdori, kompaniya aksiyaoshiig joriy narxi, zaxirasi, kompaniyani kim boshkarayotganligi va boshkalar bulib , kursatilgan savollarga javobni emissiya prospekti va birja axborotnomadaridan olish mumkin. Kimmatbaxo kogozlarning geografik tarkalishiga nissatan diversifikatsiya maksadi - tegishli rayonlardagi iktisodiy kiyinchiliklar ruy berganda yuzaga keladigan risklarni kamaytirishdan iborat xisoblanadi. Kimmatbaxo kogozlarning tulash muddati buyicha diversifikatsiya maksadi - foiz stavkalarining tebranishi bilan boglik risklarning oldini olishdan iboratdir. Bu investitsiya siyosatini amalga oshirishda tijorat banklari. odatda kimmatbaxo kogozlarning tugatilish muddati ouyicha pogonali strukguradan foydalanishadi. Bundan pogonali struktura aatijasida muddati tugagan kimmmatbaxo kogozlar bulmaydi va ularni uzok yauddatli yukori daromadli kimmatbaxo kogozlarga reinvestiitsiya kyalish•imkoni tugiladi. Kimmatbaxo kogozlarning foiz darajalari prognozi amaliyotda yuzariyadan fark kiladi. Shuning uchun tijorat banklari prognoz yutijalarining ishonchlilik darajasini oshirish maksadida foiz "gavkalarini tarkibini taxlil kiladilar. Odatda jaxon amaliyotida tijorat banklari uz investitsiya siyosatini ishlab chikarish va amalga oshirish uchun boshkarish strukturasida maxsus investitsiya bulimlarini tashkil kilishadi. Bulimdagi xodimlar soni bir kator omillarga boglik bulishi mumkin. B ular: kimmatbaxo kogozlar portfeli kattaligi, bulim tomonidan kimmatbaxo kogozlarni sotish va sotib olish buyicha bajariladigan funksiyalarga, bankning mijozlariga kursatadigan xizmatlarga, kimmatbaxo kogozlar turi va sifatiga va boshkalarga boglik buladi. Bulim ishchilarining malakasi kanchalik yukori bulsa, ular bajarayotgan vazifa, ishning sifati xam shunchalik yukori buladi.

Асосий адабиётлар руйхати: 1. Каримов И.А“Узбекистан по пути углубления экономических реформ”- Т.:Узбекистан,1995. 2. Каримов И.А. Стабильност и реформў: Стати и вўступления”- М.:Палея,1996 3. Закон Республики Узбекистан “О Центральном банке” . 4. Закон Республики Узбекистан “ О банках и банковской деятельности”. 5. Инструкции Центрального банка и коммерческих банков республики. 6. Банковское дело. Под ред. проф. Колесникова В И. М., Финансў и сстатистика, 1995. 7. Банковское дело. Под ред. проф. Лаврушина О.И. М., Финансў и статистика, 1992.

Похожие

Fond birjasi

Germaniya fond birjasi. Frankfurtdagi fond birjasi va main frankfurtdagi hauptvax

Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalari

Birja va birjalar faoliyati

Fond birjasining tashkiliy tuzilmasi