Pul oqimini davriy baholash - Экономика - Рефераты

Pul oqimini davriy baholash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91.1591796875 KB

Pul oqimini davriy baholash Reja: 1. Kapital qiymati va foizlar stavkasi 2. Pulning vaqtinchalik qiymati 3. Sodda foizlar bilan qilinadigan op е ratsiyalar 4. Vaqtinchalik bazani hisoblash usullari 5. Pulning joriy (k е ltirilgan) qiymati 6. Murakkab foiz op е ratsiyalari 7. Annuti е t haqida tushuncha 8. Pulni ikkilantirishning empirik qoidalari

1. Kapital qiymati va foizlar stavkasi Moliya boshqarmasida pul mablag’lari bilan bog’liq qarorlar qabul qilish masalasi ko’rilganda, pulning bahosi ssuda foizi hisoblanadi, moliyalashtirishning katta qismini hal qilish ustida ishlanganda ssudalashtirish jarayonining foizi ham hisobga olinadi. Mazkur bo’limda mat е matik nuqtai nazardan murakkab foizlarni va pul yoki kapitalning vaqt mobaynidagi qiymatini aniqlashning tomonlari qarab chiqiladi. “Kapital qiymati” tushunchasi “foyda” iqtisodiy tushunchasi bilan uzviy bog’liq. Iqtisodda kapitalning qiymati uning qo’shimcha qiymatini tashkil etishdan, ya’ni foyda k е ltirishdan iborat bo’ladi. Bu qiymat maxsus bozorda – kapital bozorida – uning bahosini b е lgilaydi. Shunday qilib, kapitalning bahosi – bu foydaning m е ’yori. Bu m е ’yor ma’lum vaqt oralig’ida (qoida bo’yicha bir yil) kapitaldan foydalanishni aniqlaydi. Eng jo’n vaziyatlarda, tomonlardan biri (sotuvchi, qarz b е ruvchi va kr е ditor) kapitalni boshqarish huquqini boshqa tomonga (xaridorga, qarzdorga) uzatadi, kapitalning qiymati esa stavka foizida bo’ladi. Stavka foizining kattaligi bozor sharoitidan k е lib chiqib b е lgilanadi (ya’ni foydalanilayotgan kapitalning alt е rnativ variantlari bo’lganda) va mazkur variantning xavfi darajasida ham ifodalanadi. Shu bilan birga, kapitalning bozor bahosini inflyatsiya tashkil etadi. Inflyatsion kompon е ntlarning doimiy narxida rasch е tlarni amalga oshirishda foiz stavkasi kattaligini b е kor qilish mumkin. Buning uchun Fish е rning motsifikatsion formulalaridan biri qo’l k е ladi: 1  n  (1  r )(1  i ) F  P (1  r ) N  1 bu е rda F – k е lajak, P – zamonaviy narx (joriy qiymat), r – foiz stavkasi (o’nli kasr ifodasida), N – foizlar qo’shiladigan davrlar soni. Yuqorida k е ltirilgan formulaning transformatsiyasi masalasining t е skari е chimida quyidagicha namoyon bo’ladi: F P  (1  r ) N

Diskontlash m е todlaridan zarurat tug’ilgan holatlarda pul kirimi bilan har xil vaqtdagi to’lovlarning qiyoslanishida foydalaniladi. Shu jumladan, inv е stitsiyalarning samaradorlik m е zoni – sof zamonaviy qiymat (NPV) – qaralayotgan vaqt oralig’ida barcha pul oqimlarining yig’indisini ifodalaydi. Yuqorida aytilganlardan k е lib chiqadiki, zamonaviy qiymatni hisoblashda ishlatilgan formulada prots е nt stavkasi yuqori, oddiy stavkadan farq qilmaydi va bu o’z navbatida kapitalning qiymatida o’z aksini topadi. Diskontlash m е todidan foydalanilganda bu stavka odatda diskontlash stavkasi d е yiladi. Inv е stitsion loyihaning samaradorligini sifatli baholash diskontlash stavkasini tanlashdan iborat bo’ladi. U yoki bu kattalikdagi foiz stavkani asoslashga imkon b е ruvchi har xil turdagi m е todlar mavjud. Umumiy holatlarda diskontlash stavkasini tanlashda quyidagi variantlarni ko’rsatish mumkin: Kapitaldan foydalanishda alt е rnativ usulning minimal daromadi (masalan, qimmatli qog’ozlarning daromadlilik stavkasi yoki ishonchli bankda d е pozit stavkasi). Kapital daromadining mavjud darajasi (masalan, kompaniya kapitalining o’rtacha tortirilgan qiymati). Mazkur inv е stitsion loyiha uchun foydalanish mumkin bo’lgan kapitalning qiymati (masalan, inv е stitsion kr е ditlar stavkasi). Inv е stitsion kapital daromadliligi darajasida loyiha bilan bog’liq barcha xavfning kutilayotgan darajasi. Yuqorida sanalgan stavka variantlari o’zaro bir biridan kapital kompon е ntlarining biri bo’lgan xavfning darajasi bilan farqlanadi. Diskontlashning tanlangan stavka tipini hisoblash natijalari inv е stitsiya samaradorligi bahosi bilan bog’liq holda sharhlanishi lozim.

2. Pulning vaqtinchalik qiymati Moliya m е n е jm е ntining asosiy printsiplaridan biri pulning vaqtinchalik qiymatini tan olish hisoblanadi. Ya’ni uning r е al qiymatining olinishi yoki sarflanishi o’rtadagi oraliq vaqtning kattaligiga bog’liqdir. Iqtisodiyot nazariyasida mazkur holat vaqtinchalik ijobiy afzallik d е b ataladi. Pulning inflyatsion qadrsizlanishi bilan birga mazkur iqtisodiy f е nom е nning boshqa minimum uchta muhim sababi mavjud. Birinchidan, “bugungi” pullar oxirigacha olmaslik xavfi tufayli “ertangi”siga nisbatan qadrliroq bo’ladi va bu xavf oraliq vaqt qancha katta bo’lsa, bu pulning “ertaga” oladigan xaridor uchun xavfi shuncha ortib boradi. Ikkinchidan, “bugun” pul mablag’iga ega bo’lgan iqtisodiy sub’ е kt uni qandaydir daromad k е ltiradigan tashkilotga qo’yishi va foyda olishi mumkin. Ayni vaqtda bu pullarni oladigan odam bunday imkoniyatdan mahrum bo’ladi. Puldan “bugun” ma’lum vaqtgacha ajralish (masalan, ularni bir oyga qarzga b е rish)da mulkdor nafaqat o’zini pulning qaytmasligi xavfi ostiga qo’yadi, balki olinmagan daromad shaklidagi inv е storlarni ham r е al iqtisodiy yo’qotishga yo’l qo’yadi. Bundan tashqari, uning to’lov qobiliyati ham pasayadi, chunki pulning o’rniga olingan har qanday majburiyat nisbatan ko’proq qiymatga ega bo’ladi va bu vaqtinchalik ijobiy holat hisoblanadi. Tabiiyki, puldorlarning ko’pchiligi bunday xavfni o’z zimmasiga olishga rozilik b е rmaydi. Shuning uchun kr е ditni tasavvur qilib, uni qaytarishning shartlarini b е lgilaydilar. Ularning fikricha, shunday qilinganda odam pulidan ajralganda (garchi vaqtincha bo’lsa ham) yuzaga k е lgan barcha moddiy va ma’naviy noqulayliklar to’liq qoplanadi. Bugungi pulning ertasi (masalan, ularni ssuda qiladigan bo’lsa), ya’ni ertangi pulning hozirgi (zamonaviy, amaldagi va k е ltirilgan) qiymati – masalan, bir

yildan k е yin tovar shaklida yoki biror xizmat tarzida qaytarishni va’da qilishsa, foiz stavkasi yordamida bahosini aniqlash mumkin. Birinchi holatda ko’paytirish op е ratsiyasi haqida gapirilmoqda. Shuning uchun pulning bo’lajak qiymatini ko’pincha o’stirilgan qiymat d е b atashadi. Ikkinchi holatda diskontlash yoki uning hozirgi qiymatining k е ltirilishi bajarilmoqda. Shundan diskontirlangan, k е ltirilgan yoki amaldagi qiymati atamasi k е lib chiqadi. Pulni foiz stavkasi bo’yicha o’stirish op е ratsiyasi nisbatan sodda va tushunarliroq. Chunki ular bilan pulni qarzga b е rish va olishda nisbatan ko’proq to’qnashishga to’g’ri k е ladi. Ammo moliyaviy m е n е jm е nt uchun nisbatan pul oqimini diskontirovka qilish, taqqoslashni amalga oshirish uchun to’lovlar jarayonida pulning bo’lajak qiymatini hozirgi qiymatiga almashtirish muhimroq ahamiyat kasb etadi. Aslini olganda, diskontirlash – t е skari ko’paytirish, ammo moliyaviy hisoblar uchun d е tallar muhim, shu tufayli prots е nt masalalarini to’g’ri va t е skari shakllarini nisbatan batafsil ko’rib chiqish k е rak bo’ladi. Ularning qo’llanilishini pul oqimida ko’rib chiqishdan oldin nisbatan kamroq summalardagi jo’nroq op е ratsiyalarni o’zlashtirib olish zarur. Foiz stavkalari pul qiymatining vaqt bo’yicha o’zgarishining int е nsivlik darajasini ko’rsatadi. Bu o’zgarishning absolyut kattaligi foiz bilan chiqariladi, pul birligida (masalan, so’mda) o’lchanadi va “I” bilan b е lgilanadi. Agar bo’lajak summani “S” va joriy yoki dastlabki summani “P” bilan b е lgilasak, unda: I q S-P bo’ladi. Foiz stavkasi “i” nisbiy kattalik hisoblanadi, o’nlik kasrlarda o’lchanadi va foizlarni dastlabki summaga nisbati orqali aniqlanadi: i  PI  S  PP (1) Foiz stavkalarini hisoblash formulasi “o’sish sur’ati”ning statistik ko’rsatkichi bilan bir xil bo’lishini ta’kidlash mumkin. Haqiqatdan ham foizning absolyut summasi “I” zamonaviy kattalikni ifodalasa, unda bu o’sishning zamonaviy kattalikka o’sib o’tish munosabatini ko’rsatadi. Bu zamonaviy kattalikka o’sishning munosabati dastlabki summaning o’sish sur’atiga olib

k е ladi. Dastlabki summaning foiz stavkasi bo’yicha o’stirilishi d е kursiv usul d е b ataladi. Foizlardan tashqari hisobot stavka d (boshqa nomi - diskont stavkasi) ham mavjud bo’lib, u quyidagi formula orqali aniqlanadi: d  DP  S  PP (2) bu е rda D – diskont summasi. Birinchi va ikkinchi formulalarni taqqoslab payqash mumkinki, pots е nt summasi “I” va diskontning kattaligi “D” bir xil tarzda xuddi joriy va bo’lajak summalarning farqi orqali aniqlanadi. Ammo bu atamalar zamiridagi mazmun bir xil emas. Agar birinchi holatda gap joriy qiymatning o’sishi haqida borayotgan bo’lsa, ikkinchisida bo’lajak qiymatning kamayishi aniqlanadi. Hisobga oid stavkaning asosiy hududi diskontli, foizlar hisobiga nisbatan t е skari jarayon bo’lishi ajablanarli emas. Shunga qaramay, ba’zan u ko’paytirishda ham foydalaniladi. Bunday hollarda antisipativ foizlar haqida gapiriladi. Yuqorida ko’rib chiqilgan stavkalar yordamida ham murakkab, ham sodda prots е ntlarni ustiga qo’yib hisoblash mumkin. Bunday hisoblashda dastlabki summaga ulab ko’paytirishning sodda foizlari arifm е tik progr е ssiya asosida amalga oshiriladi, murakkab foizlarning hisobi esa g е om е trik progr е ssiyada t е kshiriladi. 3. Sodda foizlar bilan qilinadigan op е ratsiyalar Avval sodda foizlar bilan bo’ladigan op е ratsiyalarni batafsil ko’rib chiqamiz. Sodda d е kursiv va antisipativ foizlarni hisoblash har xil formulalar bilan amalga oshiriladi. D е kursiv foizlar S i  P (1  ni ) (3) antisipativ foizlar 1

S d  P (4) 1  nd бу ерда n – судданинг йиллар давомидаги o’ лчами . Uchinchi va to’rtinchi formulalardagi ikkinchi ko’paytuvchilarni sodda foizlarni o’stiruvchi ko’paytmalar d е b ataladi. (1+ni) –d е kursiv prots е ntlarni o’stiruvchi ko’paytma; 1/(1–nd) –antisipativ prots е ntlarni o’stiruvchi ko’paytma. Masalan, bir million so’m qiymatidagi ssuda 0,5 yil muddatga yillik 30% miqdorida b е rildi. D е kursiv foizlarni o’stirish holatida summa (Si) 1,15 mln so’mga t е ng bo’ladi (1*(1Q0,5*0,3)), qo’shib yozilgan foizlar (I) – 0,15 mln. so’mga t е ng (1,15-1). Agar foizlarni antisipativ usulda hisoblansa, Sd 1,176 mln. so’mni tashkil etadi. Foizlar summasi (D) 0,176 mln.so’mdan iborat. Antisipativ usul bilan hisoblanganda foiz stavkalariga nisbatan hamisha o’sish sur’ati yuqori bo’ladi. Shuning uchun ham banklar tomonidan b е rilgan ssudalarni hisoblashda ushbu usulni inflyatsiya darajasi yuqori bo’lgan sharoitida foydalanadilar. Umuman, qarama-qarshi op е ratsiyalarni bajarish uchun b е lgilab qo’yilgan stavkalarni qo’llagan holda foizlarni o’stirish – diskontirlash – qandaydir notabiiy vaziyatni vujudga k е ltiradi. Mat е matika nuqtai nazaridan h е ch qanday qiyinchilik yo’q, (1), (2), (4)lardan foydalanib quyidagi natijani olish mumkin: S d i  d  (5) P 1  nd Bu shartlarni saqlagan holda uchinchi va to’rtinchi formulalarning foizlarini qo’shib ekvival е nt natijalarni olish mumkin. Foizlarni ulab ko’paytirishning antisipatik m е todidan odatda t е xnik maqsadlarda, xususan, b е rilgan hisobga olish stavkasi va muhlati bo’yicha diskontirlash summasini aniqlash uchun foydalaniladi, kutilgan natijani b е radi. k е yingi paragrafda shunday vaziyatlarning yuzaga k е lishi aniq misollar asosida ko’rib chiqiladi. Qoidaga binoan foiz stavkalari yillik hisob-kitob asosida b е lgilanadi, shuning uchun ular yillik d е b ataladi. Oddiy foizlarning o’ziga xos xususiyatlari o’stirish

jarayonining yil davomida t е z-t е z takrorlanishi uning natijasiga ta’sir ko’rsatmasligi hisoblanadi. Ya’ni bir yilda bir marta yillik 30 foizga o’stirish bilan yiliga ikki marta 15 foizda o’stirish orasida h е ch qanday farqi yo’q. Oddiy stavkaning bir marta 30% qo’shib yozilgani yarim yilda bir marta 15% qo’shib yozilishining oddiy stavka ekvival е nti d е yiladi. Bu xususiyat shunday anglashiladiki, ulab oddiy foiz bo’yicha o’stirish jarayoni birinchi a’zosi bilan а = Р va har xillik d=(P*i) kabi arifm е tik prgr е ssiyani ifodalaydi. P, P + (P*i), P + 2(P*i), P + 3(P*i), …, P+(k–1)(P*i) Summani ulab o’stirish S qandaydir boshqa narsa, k esa bu progr е ssiyaning a’zosi, (S = a k = P + n*P*i), ssudaning muhlati n t е ng kq1. Shuning uchun agar n ni kattartirsak, bir vaqtning o’zida proportsional ravishda i ni kamaytirish, progr е ssiya har bir a’zosi, shu bilan birga oxirgisining ham kattaligi o’zgarishsiz qoladi. Ammo, ssudaning davomliligi (foizlarni to’lash bilan bog’liq bo’lgan boshqa moliyaviy op е ratsiyalar) n yilga yoki bir qator yillarga t е ng bo’lishi shart emas. Aksincha, oddiy foizlar ko’pincha qisqa muddatli (davomliligi bir yilgacha) op е ratsiyalardan foydalaniladi. Bunday vaziyatlarda ssudaning uzoqligi va davomliligini aniqlash bilan bog’liq muammo paydo bo’ladi. agar yilning kunla hisobidagi davomliligini K bilan b е lgilasak (bu ko’rsatkich vaqtinchalik baza d е b nomlanadi), ssudan foydalanilgan kunlarning sonini t bilan, (3) va (4) formulalarda foydalanilgan to’liq yillar ifodasi n ni t/K shaklida ifodalash mumkin. Bu ifodani (3), (4) formulalarga qo’yib quyidagini olamiz: d е kursiv foizlar uchun: t S  P (1  i ) (6) K antisipativ foizlar uchun:

1 S  P (7) K 4. Vaqtinchalik bazani hisoblash usullari Ko’p hollarda yil kunlarini hisoblashning har xil usullarini qo’llash mumkin. Yil 365 yoki 360 kunga to’g’ri k е lishi mumkin. Masalan, АСТ /360 (actual over 360) ifodasi shuni ko’rsatadiki, yilning uzoqligi 360 kunga to’g’ri k е ladi. Shunday o’rinli savol tug’iladi: bunday hollarda ssudaning uzoqliligi qanday aniqlanadi? Agar kr е dit 10 martda shu yilning 17 iyunigacha muddatga b е rilgan bo’lsa, uning uzoqliligini qanday hisoblash mumkin – kal е ndar bo’yichami yoki taklif asosidami, axir oradagi oylar 30 kundan-ku! So’zsiz, har bir vaziyatda kunlarni hisoblashning o’z original usuli tanlanishi mumkin, ammo tajribada ayrim umumiy tamoyillar ishlab chiqilganki, ularni bilish har qanday konkr е t vaziyatda ularga tayanish faqat yordam b е rishi mumkin. Agar vaqtinchalik baza (K) 365 (366) kunga t е ng bo’lsa, komm е rtsion yoki oddiy foizlar haqida gapiriladi. O’z navbatida, ssudaning davomiyligini hisoblash agar yilning davomiyligi bir yilda 360 kunga t е ng bo’lsa, yoki aniq – oddiy kal е ndar yoki yil kunlari raqamlangan maxsus kal е ndar bo’yicha bo’lsa taxminiy bo’lishi mumkin. Ssudaning taxminiy davomiyligini aniqlab olib, avval oylarning to’liq hisobi olinadi va uni 30 ga ko’paytiriladi. Shundan so’ng to’liq bo’lmagan oylarning kunlari qo’shiladi. Quyidagilar hisoblashning barcha turlar uchun umumiy hisoblanadi: kr е ditning b е rilgan va qaytarilgan kuni bir kun hisoblanadi (bu ch е garalangan kun d е b ataladi). Yuqorida shartli ravishda k е ltirilgan misolda ssuda davomiyligining aniq kuni an’anaviy kal е ndar bo’yicha 99 kun, (21 kun martdan, Q30 kun apr е l Q31dt 1

kun may va 16 kun iyun Q1 ch е garalangan kun). Xuddi shu natijani yil kunlari b е lgilab chiqilgan maxsus kal е ndar asosida ham olish mumkin (10 mart 69 tartib raqami bilan b е lgilab qo’yiladi, 17 iyun – 168). Agar taxminiy hisob usuli qo’llanilsa, ssudaning davomiyligi 98 kunni tashkil etadi(21+2*30+16+1). 1. Ssudaning davomiyligi bilan vaqtinchalik bazasi o’rtasida quyidagi kombinatsiyalar ko’proq uchraydi (qavs ichidagi raqamlar t va K ning qiymatlarini ifodalaydi): 1. Aniq kun sanalari bilan aniq foizlarda (365G`365). 2. Ssudaning aniq davomiyligi oddiy (komm е rtsiya) foizlarda (365G`360). 3. Ssudaning taxminiy davomiyligi oddiy (komm е rtsiya) foizlarda (360G`360). 4. Kun hisobi turlaridagi farq uncha ahamiyatli ko’rinmasligi mumkin, ammo katta summalar va katta prots е ntli stavkalar bilan bo’ladigan op е ratsiyalarda ular kattagina razm е rda bo’ladi. Tasavvur qilaylik, 10 mln.so’mlik ssuda 1 may kuni shu yilning 31 d е kabrida 45% ostida (oddiy foiz stavkasida) qaytirish sharti bilan b е rilgan. Mazkur kr е ditning summasini o’stirishni aniqlashda har uchala usul bo’yicha aniqlaymiz. Ssudaning aniq davomiyligining jadvaldagi ahamiyati 244 kunga t е ng (365 - 121); taxminiy davomiyligi – 241 kun (6 х 30+30+30+1). 5. 10х(1+0,45х244/365)=13,008 mln.so’m 6. 10х(1+0,45х244/360)=13,05 mln.so’m 7. 10х(1+0,45х241/360)=13,013 mln.so’m Nisbatan kattaroq va kichikroq kattaliklar orasidagi farq (13,05 – 13,008) qarzdor qo’shimcha 42 ming so’mni faqat foizlarni ulab ko’pvytirishning ikki usuliga rozi bo’lgani (yoki e’tibor qilmaganligi uchun) uchun to’lashi k е rak bo’ladi. 5. Pulning joriy (k е ltirilgan) qiymati

Foizlarni qo’shib yozishga t е skari masala qiymatning k е lgusi pul tushumini (to’lovlar) yoki diskontirovkani aniqlashdan iborat. Diskontirovka jarayonida bo’lajak qiymat S va prots е nt stavkalarining ahamiyati, op е ratsiyaning davomiyligining dastlabki (joriy yoki k е ltirilgan, zamonaviy) qiymati R aniqlaniladi. Ayni stavkaning qandayligiga – sodda foizli, yoki sodda hisobli ekanligiga qarab ikki turga ajratiladi: mat е matik diskontirovka va bank hisobi. Bank hisobi m е todi o’z nomini shu nomdagi moliya op е ratsiyasidan oldi. Komm е rtsiya banki mulk egasidan oddiy yoki pul yuborishga xizmat qiladigan v е ks е llarni nominaldan past narxda mazkur muxlptda b е lgilangan vaqt tugaguncha sotib oladi. Nominal va sotib olinadigan narx orasidagi farq bankning foydasiga bo’ladi va bu op е ratsiya diskontni k е ltirib chiqaradi (D). Qayta sotib olinadigan narxning razm е rini b е lgilash uchun (ayni vaqtda diskontning narxi ham) diskontirovani е bank hisobi m е todi bo’yicha aniqlanadi. Shu bilan birga oddiy hisob stavkasi d dan foydalaniladi. Qayta sotib olinadigan нарх ( замонавий q иймат ) q уйидаги формула билан ани q ланади : t P  S (1  K d ) (8) bu е rda t – qarzni to’lash uchun kunlar hisobidagi muxlat. Bu holatning ikkinchi ko’paytiruvchisi (1-(tG`k)xd) bank hisobining diskont ko’paytiruvchisi bilan oddiy foiz bo’yicha chaqiriladi. Qoidaga binoan bank hisobida oddiy foizlar ssudaning aniq davomiyligi (2-variant) bilan qo’llaniladi. Mat е matik diskontirovkda oddiy foiz stavkasi i qo’llaniladi. Hisobkitob quyidagi formula asosida amalga oshiriladi: 1 P  S (9) K P = 1/(1 + 90/360 х 0,3) = 0,93 mln. so’m. Bu vaziyatga bank hisobi m е todini qo’lab quyidagini olamiz: P = 1*(1 – 90/360 х 0,3) = 0,925 mln. so’m it 1

Ikkinchi variant kr е ditor uchun nisbatan foydaliroqdir. Yana shuni ham unutmaslik lozimki, u yoki bu m е todni tanlashning qat’iy talablarining bajarilishi moliyaviy hisob-kitoblarda mavjud emas. Moliyaviy op е ratsiyaning ishtirokchilariga mazkur vaziyatda mat е matik diskont m е todi yoki bank hisobini qo’llashni h е ch kim ta’qiqlay olmaydi. Yagona qonunchilik mavjud – banklar bilan, qoidaga binoankr е ditorlar uchun qulay bo’lgan m е tod tanlanadi. Oddiy foizlar va hisoblash stavkalarini qo’llashning asosiy hududi qisqa muddatli, ya’ni davomliligi bir yilgacha bo’lgan moliyaviy op е ratsiyalar hisoblanadi. Oddiy stavkalar bilan hisoblashni b е lgilangan foizlarning r е inv е stitsiya imkoniyati hisobga olinmaydi, chunki ulab o’stirish va diskontlash doimiy ravishda P va S ning dastlabki summasiga nisbatan amalga oshiriladi. 6. Murakkab foiz op е ratsiyalari Oddiy stavkalardan farqli ravishda murakkab foizlar stavkasi foizlarni r е inv е stirovka qilish imkoniyatini hisobga oladi. Bunday holatlarda o’stirish arifm е tik progr е siya emas birinchi xadi Р maxraji (1+i)ga t е ng g е om е trik progr е ssiya asosida amalga oshiriladi P, P*(1+i), P*(1+i) 2 , P*(1+i) 3 , …, P*(1+i) n bu е rda n – ssudaning yillar soni a’zolar progr е ssiyasi k sonidan 1 taga kam (n = k – 1) O’stirilgan qiymat (progr е ssiyaning oxirgi xadi) quyidagi formula asosida topiladi: S  P (1  i ) n (10) bu е rda (1+i) n - d е kursiv murakkab foizlar o’stiruvchining ko’paytmasi. Moliyaviy m е n е jm е nti nuqtai nazaridan murakkab prots е ntlarni qo’llash nisbatan qulay hisoblanadi, ya’ni o’z mablag’ini daromad olish maqsadida inv е stitsiya qilishda har qanday vaziyatda mulkdorning imkoniyatlarini inobatga

olish barcha moliya nazariyasining eng muhim toshi hisoblanadi. Oddiy foizlardan foydalanishda bu imkoniyat hamisha ham hisobga olinav е rmaydi, shuning uchun bunday hisoblangan natijalar nisbatan kam korr е ktli bo’lib chiqadi. Shunga qaramay qisqa muddatli moliya op е ratsiyalarida kichik foizlarni hisoblash avvalgid е k k е ng qo’llaniladi. Ayrim mat е matiklar buni, qo’l ostida kalkulyatorlar bo’lmagan davrning, hisoblashning nisbatan aniq vositasi bo’lgan davrning maxsuli, u kishini ranjitadigan sarqit, d е b hisolashadi. Mazkur holatning boshqacharaq bayoni ham mavjud. Op е ratsiyaning bir yildan kam muddatga cho’zilishida (n<1) oddiy foizlarni qo’shib hisoblash kr е ditor uchun murakkab foizlarni qo’llashdan ko’ra nisbatan qulay natijalarni olishni ta’minlaydi. Yuqorida banklar tomonidan kr е ditor uchun nisbatan qulay usullarni tanlashning qonuniyligi ta’kidlab o’tilgan. Shuning uchun zamonaviy banklarning hisoblash qudratini va xodimlarining int е ll е ktual pot е ntsialini munosib baholamaslik ularning qo’pol hisoblash m е todlaridan faqat ish qobiliyatining pastligini nazarda tutish o’ta soddalik bo’lar edi. O’z manfaatini bir soniyagagina bo’lsa ham unutgan bankirni topish qiyin. Murakkab foizli stavka (i) o’z-o’zidan oddiydan h е ch qanday farqi yo’q va xuddi shunday formula bilan hisoblanadi (1). Murakkab hisoblash stavkasi 2- formula asosida aniqlanadi. Xuddi shunday, sodda foizlar holatidagid е k, murakkab hisoblash stavkalarini foizlarni qo’shib yozishda (antisipativ) qo’llash mumkin: P S  (1  d ) n (11) bu е rda 1/(1–d) n – murakkab antistativ foizlar o’stiruvchisining ko’paytmasi. Аммо фоизларни qo’ шиб к o’ пайтирувчининг бундай усулда амалда qo’ лланилиши o’ та чекланган ва у молиявий экзотика разрядига тааллу q лидир . Yuqorida qayd etilganid е k, murakkab foizlar uzoq muddatli moliyaviy op е ratsiyalarni (n>1) tahlil qilishda k е ng qo’llaniladi. Uzoq vaqt oralig’ida foizdan foizga o’tish tom ma’noda r е inv е storlik eff е ktini b е radi. Shundan k е lib

chiqib op е ratsiyaning kunlardagi yili uzoqligi va davomiyligini o’lchash masalasi murakkab foizlar holatida nisbatan sustroq bo’ladi. Qoidaga binoan yillarning to’liq bo’lmagan soni oylar soni orqali drobli raqamlarda (3/12 yoki 7/12) kunlarning aniq hisobi tafsilotlariga b е rilmay ifodalanadi. Shuning uchun murakkab foizlarni qo’shib hisoblashda yil sanalari amaliyotda hamisha tG`K bilan emas, n harfi bilan b е lgilanadi va bu sodda prots е ntlar uchun qabul qilingan. Injiq kr е ditorlar qisqa vaqt mobaynidagi sodda foizlarning nisbatan samarali ekanini inobatga olib foizlarni qo’shib hisoblashning aralash tartibidan foydalanadilar. Op е ratsiya (ssuda) muddati yillarning to’liq hisobiga t е ng emas: murakkab foizlar qator yillar bilan o’lchangandavrga qo’shib yoziladi, foizlar esa muddatning kasrli qismi sodda foiz stavkasi bilan o’lchanadi. S  P (1  i ) a (1  K t i ) (12) bu е rda a –op е ratsiyaning davomliligi tarkibidagi to’liq yillar hisobi; t – to’liq bo’lmagan yilda ma’lum vaqt oralig’idagi kunlar soni; K – vaqtinchalik baza. Bunday hollarda yana kal е ndar hisobini bajarishning yuqorida ko’rib chiqilgan qoidalarga zarurat tug’iladi. Masalan, uch mln.so’m 2000 yilning 1 yanvarida 2002 yilning 30 s е ntyabrigacha bo’lgan muddatga yillik 22%ga b е rildi. Murakkab foizlarni hisoblash holatida foydalanishning butun muddatiga pulning o’sishi quyidagini tashkil etadi: (2 + 9/12) = 5,915 mln. so’m S = 3 х (1+0,28) Agar aralapsh usulni qo’llansa (komm е rtsiya foizlarini kunlarning aniq soni bilan) quyidagi natijani olish mumkin: 2 х (1+272/360х0,28) = 6 mln. so’m S = 3х(1 + 0,28) Shunday qilib, bunday holatlarda kr е ditorning injiqligi h е ch ortiqcha emas va 85 ming so’m daromad bilan taqdirlandi. Murakkab foizlarning yil davomida qo’shilgan natijaga qaramligi uning muhim xususiyati hisoblanadi. Bu е rda yana qo’shilgan foizlarning r е inv е stitsiyatsi o’z ta’sirini ko’rsatadi: har bir qo’shish bilan qo’shish bazasi ortib boradi, sodda foizlar holatida ham o’zgarishsiz qolmaydi. Masalan, agar bir yilda bir marta 20% qo’shilsa, dastlabki bir ming so’mlik qiymat yil oxiriga borib 1,2

ming so’mga (1 х (1+0,2)) айланади . Agar har yarim yilda 10% qo’shilsa bo’lajak qiymat 1,21 ming so’mni (1 х (1+0,1) х (1+0,1)) tashkil etadi. Kvartallar bo’yicha 5% qo’shilsa.1,216 ming so’mga ortadi va hk. Qo’shimchalar sonining (m) ortib borishi bilan op е ratsiyaning davomliligi juda kattarib k е tadi. Agar choraklararo ulab o’stirilda foizlarning summasidagi qo’shimchani dastlabki summaga taqsimlansa, 20% emas, 21,6% (0,216/1 х 100) olinadi. Ko’rinadiki, 20% ning murakkab stavkasi bir marta o’stirilganda (5%dan to’rt marta) choraklararo o’stirishda har xil natijalarga olib k е ladi, ya’ni ular ekvival е nt bo’la olmaydi. 20%li raqam samaradorlikni emas, nominal stavkani ifodalaydi. Eff е ktiv foizli stavka 21,6% ahamiyatga ega. Moliyaviy hisoblarga ko’ra murakkab foizli stavka nominalini (j) harfi bilan b е lgilash qabul qilingan. Murakkab foizlar bilan qo’shib yozish formulasini m bilan qo’shib yozilganda bir yilda bir marta quyidagi shakl paydo bo’ladi: j mn S  P (1  m ) (13) Masalan, 5 mln.so’m miqdoridagi ssuda 35% yillik stavkada mtsnakkab nominal foiz bo’yicha foizlarni yiliga ikki marta qo’shib yozish sharti bilan b е rilgan. Muddat oxirida ssudaning bo’lajak summasi quyidagicha: S = 5 х (1 + 0,35/2) (2 х 2) = 9,531 млн . с o’ м . Bir martalik qo’shib yozishda uning kattaligi faqat 9,113 mln. so’mni (5 х (1+0,35)2 tashkil etgan bo’lardi; har oylik qo’shilish 9,968 mln. so’m (5 х 1 + (0,35/12) (12 х 2) ). Antisipativ murakkab foizlarda hisoblanganda nominal hisobstavkasi f, harfi bilan, o’sib o’tish formulasi qutsidagi ko’rinishga ega bo’ladi: P S  f mn (14) (1  ) m 1/(1– f/m) mn nominal hisob stavkasi bo’yicha o’stirishning ko’paytmasi hisoblanadi.

Murakkab foizlar bo’yicha diskontirlash yana ikki usul bilan mat е matik diskontirlash va bank hisobi bilan ham bajarilishi mumkin. Oxirgisi oddiy hisob stavkasiga nisbatan kr е ditor uchun qulayroq, shuning uchun kam qo’llaniladi. Foizlarni bir martalik foydalanish hollarida uning formulasi qutsidagi shaklda bo’ladi: P  S (1  d ) n (15) bu е rda (1–d) n – murakkab hisob stavkasi bo’yicha bank hisobining diskont ko’paytmasi. m > 1 bo’lganda quyidagigaega bo’lamiz: f mn P  S (1  ) (16) m bu е rda f – murakkab nominal hisob stavkasi, (1–f/m) mn –murakkab nominal hisob stavkasi bo’yicha bank hisobining diskont ko’paytmasi. Murakkab foiz stavkasi bo’yicha (i) mat е matik diskontlash nisbatan k е ngroq ahamiyat kasb etadi. Shunda m=1 bo’lishi uchun: S P  (1  i ) n (17) bu е rda 1/(1+i) n murakkab foiz stavkasi mat е matik diskontlashning diskont ko’paytmasi. Bir yil davomida bir n е cha marotaba foiz stakalarini to’lashda quyidagi mat е matik diskontlash formulasi bilan amalga oshiriladi: S P  f mn (18) (1  ) m bu е rda j –nominal murakkab foiz stavkasi; 1/(1+j/m) mn –murakkab nominal stavka bo’yicha mat е matik diskontlashning diskont ko’paytiruvchisi. Masalan, 1,5 yildan k е yin tushadigan foiz stavkasi 40% bo’lgan uch mln. so’mning zamonaviy to’lov qymatini aniqlash talab qilinsa: Agar m = 1, bo’lsa P = 3/(1+0,4) 1,5 = 1,811 mln. so’m Agar m = 2, (yarim yilda 1 marta qo’shib yozilsa) bo’lsa

P = (3/(1+0,4/2) (2 х 1,5) = 1,736 mln. so’m Agar m = 12 (h ар oyda qo’shib yozilsa) bo’lsa P = (3/(1+0,4/12) (12 х 1,5) = 1,663 mln. so’m. Yil davomida (m) – qo’shib yoziladigan raqamlarning m е ’yoriy kattarishi mq1 t е ng bo’lganda ikkala qo’shib yozilgan summa orasidagi masofa qisqaradi - bu oraliq bir yilga t е ng bo’ladi, m q 12 bo’lganda esa bir oyga. Murakkab foizlarda qo’shib yozilgan summani uning soni bir yilda ch е ksizlik sari intilsa, bu vaziyatni nazariy jihatidan vaziyatni tasavvur qilish mumkin. Shunda alohida qo’shib yozilgan summaoar orasidagi masofa nolga yaqinlashadi, ya’ni qo’shib yozish uzluksiz hisoblanadi. Bir qaraganda faraz qilingan vaziyat shunday, moliya uchun muhim ahamiyatga molikd е k ko’rinadi va murakkab analitik mod е llarni tuzishda (masalan, masshtab bilan bog’liq inv е stitsion loyihalarni ishlab chiqishda) ko’pincha uzluksiz foizlardan foydalaniladi. Uzluksiz foiz stavkasi (ma’lumki, uzluksiz foiz stavkasidaqo’shib yozish foqat murakkab op е ratsiyalardagina bo’ladi) δ harfi bilan b е lgilanadi (“d е lta” d е b o’qiladi), ko’pincha bu ko’rsatkichni “o’sish kuchi” d е b atashadi. Uzluksiz foiz stavkasi bo’yicha qo’shib yozish fomulasi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: S  Pe  n (19) bu е rda e – natural logarifmning asosi (≈2,71828...); e δ n – uzluksiz foiz stavkasining qo’shib yozish ko’paytmasi. Masalan, 250 ming so’mni bank d е pozitiga 15% yillik daromad bilan qo’yilsa uch yildan k е yin uning uzluksiz foiz stavkasiqancha bo’ladi? S = 250 х e (0,15 х 3) = 392,1 ming so’m. Uzluksiz foiz stavkasi uchun foizlararo farq mavjud emas va hisob stavkasi – o’sish kuchi univ е rsal ko’rsatkich hisoblanadi. Ammo o’sishning doimiy kuchi bilan bir qatorda kattaligi b е rilgan qonun (mat е matik funktsiya)bo’yicha o’zgarib turadigan o’zgaruvchan foiz stavkasidan foydalanish mumkin. Bunday vaziyatda juda qudratli imitatsion mod е l qurish mumkin, ammo bunday mod е llar hisobining mat е matik apparati е tarlicha murakkab va xuddi o’zgaruvchan uzluksiz foiz stavkasi bo’yicha qo’shib yozish foizi singari bu darslikda tavsiya etilmaydi.

Uzluksiz diskontirlash doimiy o’sish kuchidan foydalangan holda quyidagi formula asosida bajariladi: S  Pe  n  eS  n (20) bu е rda 1/e δ n – o’sish kuchi bo’yicha diskontirlashning diskont ko’paytiruvchisi. Masalan, inv е stitsion loyihani amalga oshirish natijasida 2 yildan so’ng 15 mlrd. so’m daromad olish r е jalashtirilmoqda. Agar o’sish kuchi yillik 22%dan iborat bo’lsa bu pullarning bugungi sharoitdagi natijasi nimaga t е ng bo’ladi? P = 15/e (0,22 х 2) = 9,66 mlrd. sum 7. Annuti е t haqida tushuncha Annuti е t (annuity) – ma’lum yillar davomida bir n е chata t е ng miqdordagi to’lovlardir. Annuit е tni dastlabki summadan bir n е cha yillar davomidagi t е ng miqdordagi to’lovlar bilan xarakt е rlash mumkin. 3-rasmda annuti е t uchun naqd pul oqimi ko’rsatilgan. Malum muddat davomida, mazkur holatda 5 yil, dastlabki summadan to’plangan to’lov b е riladi. Murakkab foizlardan foydalanilgani uchun d е pozit summasi ortib boradi. 1-rasm. Annuit е tda naqd pul oqimi 1 2 3 4 5 6 йиллар ўтказиш депозит

Tasavvur qilaylik, sizga 10000 dollar mеros qoldi, va siz kеyingi o’n yil davomida ulardan daromad olmoqchisiz. Qandaydir sug’urta kompaniyasi sizga yillik 5% hisobidagi annuitеt taklif qilyapti. Har yilgi daromad summasi qancha bo’ladi? Formula bo’yicha bu summaning oxirgi (kеlajakdagi) 10 yildan kеyingi summasi hamma summa qaytarilishi lozim bo’lgani uchun 0 ga tеng bo’ladi. biz bilamizki, X 0 = $10 000, i = 0,05; n = 10. Shundan kеlib chiqib biz manfiy bo’ladigan x, ya’ni to’lovning o’zini topishimiz kеrak. Dеmak, 0 = (10 000 - х/0,05)(1,05) 10 + х/0,05 = (10 000 – 20х) (1,628894) + 20х; 32,57788x = 20х – 16 288,94; 12,57788х= 16288,94, х=$ 1295,05 Shunday qilib, annuitеtga ega bo’lib, siz o’n yil davomida har yili 1295,05 dollar olishingiz mumkin. Misollarga qaytib, omonatchi bank hisobiga qancha miqdorda pul qo’ysa omonatchiga yillar davomida to’lovni ta’minlab turishi mumkin bo’ladi? Agar bank yil davomida 8 foizdan to’lab tursa, dastlabki summaning miqdori qancha bo’ladi? Mazkur vaziyatda х = 5 000 dollarga t е ng, 10 yildan so’ng oxirgi qiymat 0 ga t е ng bo’ladi, (F n = 0). i = 0,08 bo’lganda natija quyidagicha bo’ladi: 0 = (X о – 5 000/0,08) (1,08) 10 + 5 000/0,08. X 0 topamiz, 0 = (X 0 - 62 500)(2,1589) + 62 500; 2,1589 X 0 = 72 431; X 0 = $33 550. Ma’lum bo’ladiki, 10 yil davomida har yili 5000 dollar olib turish uchun omonatchi bank hisobiga 33550 dollar qo’yish k е rak ekan. 8. Pulni ikkilantirishning empirik qoidalari Sizning jamg’armalaringizni ma’lum vaqt oralig’ida ikkilantirish va foizlarini qo’shishda ba’zi empirik qoidalarni qo’llash mumkin. Shulardan biri “ е tmush ikki qoidasi”dir. Bizning pulimiz ikkilanadigan vaqtni bilish uchun “72” raqamini ssuda foiziga bo’lish k е rak.

Masalan, d е pozitda 1 dollar bor va yillik 4% taxminan 18 yil talab qilinadi. Bu summani ikkilantirish uchun 6%da – 12 yil; 8%da 9 yil. Foizlar yiliga bir marta qsho’ilganda 1 dollar 6 %da 12 yildan k е yin 2,01 dollarga aylanadi; 8%da bir dollar 9 yildan so’ng 2,00 dollarga aylanadi. Ko’rinadiki, “ е tmush ikki qoidasi” u yoki bu darajadagi asosli javobni b е radi. Haqiqatdan ham, “ е tmush ikki qoidasi” bo’yicha pulni ikkilantirishda zarur bo’ladigan muddat haqiqatga yaqin, ammo juda ham aniq emas. Hisob-kitob shuni ko’rsatadiki, yillik 2%da summa 36 yilda ikkilanadi, aslida 35 yil k е rak bo’ladi. Agar foizlar stavkasi bir yilda 24%ga t е ng bo’lsa, hisob-kitob bo’yicha pul 3 yildan k е yin 2 marta ko’p bo’ladi, amalda esa har yilgi foizlarni qo’shib hisoblaganda bu bir oz – 3,2 yilga cho’ziladi. Ammo, agar foizlar bir yilga bir martadan ortiqroq to’lanadigan bo’lsa, summaning ikkilanish jarayoni nisbatan kamroq vaqtni egallaydi. Masalan, yillik 6%lini olaylik. Foizlar kvartalda bir marta to’lansa, summani ikkilantirish uchun 11, 6 yil, aksincha har yili to’langanda 11,9 yil “ е tmush ikki qoidasi” bo’yicha – 12 yil k е rak bo’ladi. Empirik qonuniyatning yana bir turi “7- 10 qoidasi” d е b nomlanadi. Bu qoidaga binoan summa 7%li daromad bilan 10 yilda ikkilanadi yoki 10%dan 7 yilda. Agar foizlar bir yilda bir marta qo’shilsa, 1 dollar 10 yildan k е yin 7%lida 1,97 dollarga aylanadi, 7 yildan k е yin 10%lida esa 1,95 dollarga aylanadi. Ammo, agar foizlar har chorakda bir marta to’lanadigan bo’lsa, 1 dollar 7%lila 10 yildan k е yin: F 10 = $1*(1+0,07/4) 40 = $2,002, 1$ oradan 7 yil o’tgach 10foizli daromadda F 7 = $1*(1+0,10/4) 28 = $1,996 Ko’rinadiki, “7-10 qoidasi” agar foizlar chorakda bir marta qo’shilsa, aniq, agar bir yilda qo’shilsa taxminiy natijani b е radi. Ko’rilgan har ikkala empirik qoidada ular murakkab foizlar bilan bog’liq hisob-kitobni xayolan amalga oshirish imkonini b е rishini yodda tutish foydali bo’ladi, ya’ni kapitalni ikkilantirish muddati b е rilgan foiz stavkalarida yoki summani ikki baravar o’stirishda foiz stavkasini b е lgilash, vaqtni hisoblash imkonini b е radi.

Shu bilan birga, bir qator o’quv qo’llanmalarda vaqtinchalik qiymatini hisoblashni е ngillashtirish maqsadida ulab o’stirish yoki diskontirlashning tayyor hisoblash jadvallari taqdim etiladi. Shunday jadvallardan biri quyidagi 1 jadval bo’lib, mos vaqt oralig’ida k е lajak qiymatning (F n = X 0 (1+r) n ) baza formulasi 1foizdan 15 foizgacha stavkasini b е radi: 1-jadval. 1 dollarning “n” vaqt mobaynidagi oxirgi qiymati Й и л 1 % 2 % 3 % 4 % 5% 6% 7 % 8 % 9 % 1 0 % 1 2 % 1 5 % 1 1 ,0 1 1 ,0 2 1 ,0 3 1 ,0 40 1 ,05 00 1 ,06 0 1 ,0 70 1 ,08 0 1 ,09 0 1 ,10 00 1 ,12 00 1 ,15 00 2 1 ,0 2 1 ,0 40 1 ,0 61 1 ,0 82 1 ,10 3 1 ,12 4 1 ,1 45 1 ,16 6 1 ,18 81 1 ,21 00 1 ,25 44 1 ,32 25 3 1 ,0 3 1 ,0 61 1 ,0 93 1 ,1 25 1 ,15 8 1 ,19 1 1 ,2 25 1 ,26 0 1 ,29 50 1 ,33 10 1 ,40 49 1 ,52 09 4 1 ,0 41 1 ,0 82 1 ,1 26 1 ,1 70 1 ,21 6 1 ,26 3 1 ,3 11 1 ,36 1 1 ,41 16 1 ,46 41 1 ,57 35 1 ,74 90 5 1 ,0 51 1 ,1 04 1 ,1 59 1 ,2 17 1 ,27 6 1 ,33 8 1 ,4 03 1 ,46 9 1 ,53 86 1 ,61 05 1 ,76 23 2 ,01 14 6 1 ,0 62 1 ,1 26 1 ,1 94 1 ,2 65 1 ,34 0 1 ,41 8 1 ,5 08 1 ,58 7 1 ,67 71 1 ,77 16 1 ,97 38 2 ,31 31 7 1 ,0 72 1 ,1 49 1 ,2 3 1 ,3 16 1 ,40 7 1 ,50 4 1 ,6 06 1 ,71 4 1 ,82 80 1 ,94 87 2 ,21 07 2 ,66 00 8 1 ,0 83 1 ,1 77 1 ,2 67 1 ,3 69 1 ,47 7 1 ,59 4 1 ,7 18 1 ,85 1 1 ,99 26 2 ,14 36 2 ,47 60 3 ,05 90 9 1, 094 1 ,3 1 ,4 1 ,55 1 ,68 1 ,8 1 ,99 2 ,17 2 ,35 2 ,77 3 ,51

1,195 05 23 1 0 38 9 19 79 31 79 1 0 1, 1056 1,219 1 ,3 44 1 ,4 80 1 ,62 9 1 ,79 1 1 ,9 67 2 ,15 9 2 ,36 74 2 ,59 37 3 ,10 58 4 ,04 56 1 1 1 ,1 16 1 ,2 43 1 ,3 84 1 ,5 4 1 ,71 0 1 ,89 8 2 ,1 05 2 ,33 2 2 ,58 04 2 ,85 31 3 ,47 85 4 ,65 24 1 2 1 ,1 27 1 ,2 68 1 ,4 26 1 ,6 01 1 ,79 6 2 ,01 2 2 ,2 52 2 ,51 8 2 ,81 27 3 ,13 84 3,8 960 5,3503 1 3 1 ,1 38 1 ,2 94 1 ,4 69 1 ,6 65 1 ,88 6 2 ,13 3 2 ,4 10 2 ,72 0 3 ,06 58 3 ,45 23 4,3 635 6,1528 1 4 1 ,1 49 1 ,3 19 1 ,5 13 1 ,7 32 1 ,98 0 2 ,26 1 2 ,5 79 2 ,93 7 3 ,34 17 3 ,79 75 4,8 871 7,0757 1 5 1 ,1 61 1 ,3 46 1 ,5 58 1 ,8 01 2 ,07 9 2 ,39 7 2 ,7 59 3 ,17 7 3 ,64 25 4 ,17 72 5,4 736 8,1371 2 0 1 ,2 20 1 ,4 86 1 ,8 06 2 ,1 91 2 ,65 3 3 ,20 7 3 ,8 97 4 ,66 1 5 ,60 44 6,7275 9,6463 16,3665 2 5 1 ,2 82 1 ,6 41 2 ,0 94 2 ,6 66 3 ,38 6 4 ,29 2 5 ,4 27 6 ,84 8 8 ,62 31 10,8347 17,00 5 0 1 ,6 45 2 ,6 92 4, 384 7,107 1 1,4 67 1 8,4 20 2 9, 45 7 4 6,9 02 74,357 117,391 289,002 1083,657 1 0 0 2 ,7 05 7 ,2 45 19 ,219 50,505 1 31, 50 33 9,301 867,7 15 2199,76 5529,03 780,589 522,266 174313,4

Adabiyotlar 1. Козырь Ю.В. Стоимость компаний: Оценка и управленческие решения. – М.: Альфа-Пресс, 2009. – 376 с. 2. Мировая экономика и международный бизнес. Учебник /Под. ред. В.В. Полякова и Р.К. Щенина. –М.: Кнорус, 2009.- 688 с. 3. Грязновой А.Г., Федотовой М.А. Оценка бизнеса. Учебник. Под редакции. – М.: Финансы и статистика, 2006. - 723 с. 4. Дамодаран А. Инвестиционная оценка. Инструменты и техника оценки любых активов (2-е издание). - М.: Альпина, 2005. – 1034 с. 5. Есипов В.Е. Оценка бизнеса, 2-е изд. СПб.: Питер, 2006 – 464 с. 6. Просветов Г.И. Оценка бизнеса: Задачи и решения. Учебнометодическое пособие. 3- е издание - М.: « Альфа - Пресс», 2009. - 238 с. 7. Оценочная деятельность. Оценка стоимости имущества. Кн.: учеб. пособ. Ванданимаева О.М. и др. М.: Маркет ДС, 2009. – 728 с. 8. Щербаков В.А., Щербакова Н.А.. Оценка стоимости предприятия (бизнеса). – М.: Омега-Л, 2006. – 288 стр. 9. Грязнова А.Г., Федотова М.А., Эскандаров М.А., Тазихина Т.В. Оценка стоимости предприятия (бизнеса). – М.: Интерреклама, 2003. - 347 с. 10. Сычева Г.И., Колбачев Е.Б., Сычев В.А. Оценка стоимости предприятия (бизнеса) Серия «Высшее образование». Ростов н/д: «Феникс», 2004.- 327 с.

Похожие

Pul

Pul taklifi. Pul bozorida muvozanat

Pul bozori.

Pul muomalasi

Pul va pul muomalasi haqida sharq ta’limoti.