Персонални бошқаришда ихтилофлар ва стрессларни ечиш - Экономика - Рефераты

Персонални бошқаришда ихтилофлар ва стрессларни ечиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85.5 KB

Персонални бошқаришда ихтилофлар ва стрессларни ечиш Режа: 1. Ихтилофлар ва уларни бошқариш 2. Стрессларни бош қ ариш

12.1. Ихтилофлар ва уларни бошқариш 79 . Ихтилофлар, яъни келишмовчиликлар индивидларнинг ў заро бир- бирига таъсир к ў рсатиши, ў заро муомалада б ў лиши жара ё нида вужудга келади, шунинг учун ҳ ам улар одам қ анча умр к ў рса, шунча давом этади. Биро қ, ихтилофларнинг умумий қ абул қилинган, уларнинг табиатини, жамоанинг ривожланишига, жамият тара ққ и ё тига таъсир этишини тушунтириб берадиган назария й ўқ б ў лса -да ихтилофларнинг келиб чи қ иши мавжуд бўлиши, уларни бош қ ариш масалалари юзасидан к ў пгина тад қ иқотлар олиб борилган. Айрим тад қ и қ отларда Гераклитни ихтило ф ларнинг “маънавий отаси” деб ҳ исоблайдилар, шунингдек , С уқрот ва Афлотун га ҳ авола қ илишлар ҳ ам учрайди. Гегелга, унинг зиддиятлар т ўғ рисидаги ва қ арама- қ аршиликларнинг кураши ҳа қ идаги таълимотига етарли даражада тез-тез мурожаат қ илиб турилади. Кишилар қ арашларидаги тафовутлар, у ёки бу во қ еани идрок этиш ҳамда уларга ба ҳ о беришнинг мос келмаслиги к ў пинча бахсли вазиятларга олиб келади. Агар , вужудга келган вазият , ў заро ҳаракат қ атнашчиларидан биттасига ў з олдига қў йган ма қ садга эришишда х авф ту ғ дирса, у ҳолда ихтилофли вазият келиб чи қ ади. Шундай қ илиб, ихтило фли вазият -томонларнинг бирон - бир ҳ усусда қ арама қ арши, зиддиятли ну қ таи назари, зиддиятли ма қ садларга интилиши, уларга эришиш учун турли-туман воситалардан фойдаланиши, манфаатлар, истакларнинг ўзаро мос келмаслиги ва шу кабилардир. Келиб чи қ аётган ў заро зиддиятнинг ихтилофли вазиятга айланиши учун қ уйидагилар зарур:  ў заро ихтилофли ҳаракат иштирокчилари учун вазиятнинг а ҳ амиятини тушунтириш;

 бошқа қ атнашчиларнинг ма қ садга эришуви й ў лида му х олифлардан бири илгари сурган т ў си қ нинг мавжудлиги (бу ҳ атто реал во қ елик эмас, субъектив идрок этиш ҳ ам б ў лиши мумкин);  вужудга келган тўс қ инликка ҳ еч б ў лмаганда томонлардан бирининг ша х сий ёки г у ру ҳ ий чидами ошириб юборилганлиги. Албатта, зиддиятларни бартараф этишда ўзбек халқида тарихан мавжуд бўлган анаъанавий «номус», «андиша», «виждон», «қаноат» каби умуминсоний ахлоқ тарбия йўлидан ҳам кенг фойдаланиш зарур. Оламда қаноат каби дилни поклайдиган нарса йўқдир. Ҳазрати Али жаноблари: «Дунёда саъй-жадали ила маишат ўткарган қаноат эгаси ҳеч кимга муҳтож бўлмаган зўр бойлар каби роҳатда, саодатда яшар», деб айтганлар. Афлотун ҳаким: «Инсоннинг саодати қаноатни қўлда тутмоқда, сарват ва маишат тўғрисида жаноби ҳақнинг тақдирига рози бўлмоқдадур», - деганлар. Дарҳақиқат шундай экан, бизнинг мамлакатимизда ҳам иқтисодий ислоҳотларнинг янги даврига қадам қўяр эканмиз, барча соҳаларда маънавиятимизни ривожлантириш вазифаларини ҳам белгилаб олишимиз керак дейди, мамлакатимиз Президенти Ислом Каримов. 80 . Ихтилоф - қ адриятлар учун муайян ма қ ом, ҳ окимият, ресурслар учун кураш олиб боришдан иборат б ў либ, унда н к ў з д а тутилган ма қ сад ра қ ибни бетараф қилиб қў йиш, унга зарба бериш ёки уни й ўқ қ илишдир (Козер). Мазкур таърифда ихтилофли ў заро ҳаракатнинг ма қ садлари, му х олифлик қ аршилик к ў рсатган та қ дирда амалга оширилиши мумкин б ў лган ҳ аракатлар ани қ ва равшан к ў рсатиб ў тилган, шу билан бирга ҳаракатларнинг кучи ортиб бориши тартибида санаб ў тилган. Ихтилоф - бир-бирига қ арама- қ арши й ў налтирилган ма қ садлар, манфаатлар, ну қ таи назарлар, фикрлар ёки икки ва ундан орти қ кишининг қ арашлари т ўқ нашувидан иборатдир (Бородкин, Коряк).Мазкур таърифда қ арама- қ арши ма қ садлар, манфаатлар шаклидаги т ўқ нашув предметига эътибор қ аратилган б ў либ, таъсир к ў рсатиш усуллари масаласи номаълум қолади.

Антогонистик ихтилофлар - зиддиятларни ҳ ал қ илишнинг шундай усулларидирки, бунда барча қ арама- қ арши томонларнинг тузилмаси бузилади ё ки би р томондан таш қ ари ҳ амма томонларнинг ихтилофда қ атнашишдан воз кечиши содир б ў лади. Келишиб ҳ ал қ илинадиган ихтилофлар - ихтилоф қ атнашчилари ма қ садларининг, ў заро ҳаракат қ илиш муддатлари ва шартларининг ў заро ў згариши ҳ исобига уларни ҳ ал этишнинг бир неча вариантига й ў л қў яди. Масалан, ма ҳ сулот тай ё рловчи заводга хом - аш ё етказиб берувчи ташкилот , буюртма берилган буюмни белгиланган муддатга етказиб бера олмайди, чунки ташкилотнинг юк ташиш учун мабла ғ и тугаб қ олган эди. Завод хом - аш ё етказиб бериш графигини бажаришни талаб қ илишга ҳа қ лидир, лекин ташкилотнинг шарт-шароитлари ўзгариб қ олади. Ўзаро манфаатдорликдан келиб чи қ иб, муросага келиш мумкин: хом - аш ё етказиб бериш графигини ў згартириш, қ арз билан ё рдам бериш, музокаралар олиб бориш керак б ў лади. Ижтимоий ихтилофлар - кишилар, ижтимоий гуру ҳ лар, идораларнинг ў заро муносабатлари тизимида зиддиятлар ривожланишининг юқори бос қ ичидан иборатдир. Улар ижтимоий бирликлар, жамоалар, шахслар манфаатлари ва қ арама- қ арши тенденцияларининг кучайишини билдиради. Бундай ихтилофлар уларни вужудга келтирган объектив сабаблар ў ртасидаги ва қ т орали ғ ининг мавжудлигига, ихтилофларнинг ў зига ва уларнинг о қ ибатларига бо ғ ли қ б ў лади. Мисол: соби қ иттифоқ ҳ удудида кейинги йилларда к ў пгина ихтилофлар вужудга келдики, уларнинг пайдо б ў лишига асосий сабаб , ХХ асрнинг 20 - йиллар и да амалга оширилган миллий си ё сатдаги камчиликларга бориб та қ алади. Ихтилофлар ҳ озирги ва қ тда келиб чи қ аётган б ў лса ҳ ам, улар орадан бир неча йиллар ў тгандан кейин ҳ ал қ илинади. Шу нарса шак-шуб ҳ асизки, ў тган даврда бу хилдаги ихтилофларнинг авж олиши учун етарли даражада сабаблар т ў планиб қ олган эди, лекин уларнинг илк асоси ў ша дастлабки йилларда яратилган эди. Ташкилий ихтилофларнинг ў зига хос х усусияти шун д ан иборатки, улар шахс фаолиятини ташкилий жи ҳ атдан тартибга солиш: лавозим

й ў ри қ номаларини та т би қ этиш, ташкилотни бош қ аришга доир расмий тузилмаларни жорий қ илиш ва бош қ аришнинг о қ ибати ҳ исобланади. 81 . Ихтилофларни ҳ ал қилиш масалалари билан муваффа қ иятли шуғулланувчи к ў пгина мутахассисларнинг фикрича, ихтилофларни бош қ ариш жара ё ни к ў пгина омилларга бо ғ ли қ б ў либ, уларнинг бир қанча қ исми бош қ арувчи таъсирга яхши мос келмайди. Масалан, шахснинг қарашлари, индивиднинг, гуру ҳ ларнинг ба ҳ она ва э ҳ ти ё жлари , қ арор топган бир қ олипдаги фикрлар, тасаввурлар, бидъатлар, нот ўғ ри тушунчалар баъзан қ арорлар ишлаб чи қ аётганларнинг куч- ғ айратини й ўққ а чи қ ариш и мумкин . Ихтилофнинг турига қ араб қ арорни излаш билан тур л и хизматлар - ташкилот ра ҳ барияти, персонални бошқариш хизмати, психолог ва социолог б ў лими, касаба уюшмаси қўм итаси, мили ция , судлар шу ғ улланишлари мумкин. Ихтилофни ҳ ал қилиш - ихтилофни вужудга келтирган сабаблар га т ў ли қ ё ки қ исман барҳам бе риш, ёх уд ихтилоф қ атнашчилари ма қ садларининг ў згаришидир. Ихтилофларни бош қ ариш - бу ихтилофни вужудга келтирган сабабларга бар ҳ ам бериш (камайтириш) со ҳ асида ани қ ма қ садли таъсир к ў рсатиш ё ки ихтилоф қ атнашчилари хул қ -атворини ў згартиришга қ аратилган таъсир к ў рсатишдир. Ихтилофларни бош қ аришнинг етарли даражада к ў п усуллари мавжуд . У ларни йириклаштириб бир неча гуру ҳ тарзида та қ дим этиш мумкин . У ларнинг ҳ ар бири ў зи татби қ этилиш со ҳ алари га эга:  ички ша х сий, яъни ало ҳ ида шахсга таъсир кўрсатиш усуллари;  таркибий, яъни ташкилий ихтилофлар га барҳам бе риш усуллари;  шахслараро усуллар ё ки ихтилофдаги х ул қ -атвор услуби;  мунозаралар;  агрессив жавоб харакатлари; усулларнинг бу гуруҳ и ни бундан олдинги барча гуру ҳ ларнинг имкониятлари тугаган танглик ҳолатларида қў ллаш мумкин.

12.2. Стрессларни бош қ ариш 82 . Ҳ аётимизда содир б ў либ турадиган ихтилофларнинг аксарияти к ў пинча қў шимча асаб тарангликларига олиб келади, стрессли вазиятларга, стрессларни бош қ ариш зарурлигига сабаб б ў лади. «Стресс» деган тушунча техника со ҳ асидан ў злаштириб олинган б ў либ, у ерда турли жисмлар ва қ урилмаларнинг зарурий юкланишга қ арши тура олиш қобилиятини билдиради. Ҳ ар қ андай қ урилма муста ҳ камлик чегарасига эга б ў либ, бу чегар а дан ошиб кетиш унинг бузилишига олиб келади. «Стресс» тушунчасини ижтимоий психология со ҳ асига к ў чириш ў зига шахс ҳолатининг бир қ атор турларини қ амраб оладики, уларни во қ еаларнинг к ў плиги келтириб чи қ аради, булар ма ғ лубият ё ки ғ алабалардан ижодий кечинмалар ва шуб ҳ аларгача б ў лган во қ еалардир. Айрим мутахассисларнинг ҳ исоблашича, стресс- бу дун ё даги шундай бир босимки, у ҳ иссий дискомфорт (комфортнинг тан қ ислиги) ҳ олатига олиб келади. Бошқаларнинг фикрича, ҳ иссий дискомфорт - бу стрессдир, уни босим ё ки стресслар деб аталадиган шартлар келтириб чи қ аради. Умуман олганда, стресс тез-тез учраб турадиган ҳ одисадир. Унчалик а ҳ амиятга эга б ў лмаган стресслар му қ аррар ва зарарсиз б ў либ, ҳ аддан таш қ ари ортиб кетган стресс эса шахс учун ҳ ам, корхона ва ташкилотлар учун ҳам қ ийинчиликлар, қў йи л ган мақсадларни қў лга киритишда муаммолар келтириб чи қ аради. Стресс деганда биз инсоннинг атрофдаги стимулларга ё ки стрессорларга жисмоний, ким ё вий ва психологик реакциялари мажмуини тушунамиз . Бунда атроф - му ҳ итдаги кучлар инсоннинг физиологик ва психологик функцияларини мувозанатдан чи қ аради. Стресс ҳ олатини жисмоний, психологик омиллар мажмуи, яъни стрессорлар келтириб чи қ аради. Масалан, жисмоний омиллар: иш бора ё тган хонадаги ҳ аддан таш қ ари ю қ ори ё ки ҳ аддан таш қ ари паст ҳарорат , ў ткир

ҳ идлар, етарли даражада ё ритилмаганлик, ҳ аддан таш қ ари шов қ ин лар мажудлиги ва ҳ .к. 83 . Стрессли вазиятлар келтириб чи қ арадиган психологик омилларга мисоллар қ уйидагилардир:  ходимга етарли даражада топшири қ берилмаслиги , унинг ў з малакасини т ў ли қ равишда намо ё н қ илишига имкон бермайди. Бундай вазият етарли даражада тез-тез Қиска ртирилган иш режимига ў тказилган ва буюртмачиларнинг пулларни ў з ва қ тида т ў ламаслиги туфайли ишлар ҳажмини мажбуран Қиска ртирган ташкилотларда учра б туради ;  ходимнинг ишлаб чи қ ариш жара ё нидаги, жамоасидаги ў з вазифаси ва ў рнини унчалик ани қ тушуниб етмаслиги. Бундай вазият одатда мутахассиснинг ани қ белгилаб қў йилган ҳ у қ у қ лари ва вазифалари й ўқ лиги, топшириқнинг ноани қ лиги, ў сиш истиқболларининг й ўқ лиги туфайли келиб чи қ ади;  ў заро бир-бири билан бо ғ ланмаган ва бир хилда шошилинч б ў лган хилма-хил топшириқларни бир ва қ тда бажариш зарурлиги. Бу хилдаги сабаб ташкилотдаги ўрта б ўғ ин ра ҳ барлари учун хос б ў либ, бунда б ў линмалар билан бош қ арув даражалари ў ртасида функцияларнинг чеклаб қў йилмаганлиги таъсир қ илади;  ходимларнинг фирмани бош қ аришда, унинг фаоллик й ў налишлари кескин ў згарган шароитда ташкилот фаолиятини янада ривожлантириш юзасидан қ арорлар қ абул қ илишда иштирок этмаслиги. Бундай а ҳ вол к ў плаб йирик корхона ва ташкилотлар учун хосдир, уларда персонални бошқариш тизими й ў лга қў йилмаган ва оддий ходимлар қ арорлар ишлаб чи қ иш жараёнидан ажралиб қ олган б ў лади. / арбдаги к ў пгина фирмаларда персонални фирма ишларига жалб қ илишнинг бутун-бутун дастурлари ишлаб чиқилган. Ходимлар стратегик қ арорлар қ абул қ илишда, аввало уларни ишлаб чи қ ишда, айни қ са ишлаб чи қ ариш ҳ ажмини к ў пайтириш ё ки ишлаб чи қ арила ё тган ма ҳ сулот сифатини яхшилашда заруратга қ араб қ атнашадилар.

Қиска хулосалар. Ихтилофли вазият- томонларнинг бирон-бир хусусда қарама-қарши, зиддиятли нуқтаи назари, зиддиятли мақсадларга интилиши, уларга эришиш учун турли-туман воситалардан фойдаланиши, манфаатлар, истакларнинг бир-бирига мос келмаслиги ва шу кабилардир. Ихтилоф- бир-бирига қарама-қарши йўналтирилган мақсадлар, манфаатлар, нуқтаи назарлар, фикрлар ёки икки ундан ортиқ кишининг қарашлари тўқнашувидан иборат. Ихтилофларни бошқариш усуллари қуйидагилардан иборат: шахсга доир ички усуллар; индивиднинг реакцияси (жавоби); воқеанинг якун билан тугаши; таркибий усуллар; умумий мақсадлар; мукофотлар тизими; шахслараро усуллар; бош тортиш (узоқлашиш); қарши-курашиш, рақобат; ҳамкорлик қилиш; муросага келиш; ўзини четга олиш ва ён босувчанлик; Музокаралар- ихтилофларни ҳал қилиш усули сифатида тактик усулларнинг мажмуидан иборат бўлиб, қарама-қарши томонларнинг ўзаро мақбул ечимга келишларига қаратилишидир. Музокараларни олиб бориш қуйидаги босқичларда олиб борилади: тайёргарлик кўриш; дастлабки позицияни танлаш; ўзаро мақбул ечимни излаш; психологик кураш усулини қидириш; музокараларнинг тугаши ва боши берк кўчадан чиқиш. Стресс- инсоннинг атрофдаги стимулларига ёки стрессларига жисмоний, кимёвий ва психологик реакциялари мажмуидир. Стрессли вазиятлар келтириб чиқарадиган психологик омилларга қуйидагилар киради: ходимга етарли даражада топшириқ берилмаслиги, ходимнинг жамоадаги ўз вазифасини аниқ тушуниб етмаслиги; ўзаро боғланмаган ва шошилинч бўлган топшириқларни бир вақтда бажариш зарурлиги; ходимларнинг фирмани бошқаришда, қарорлар қабул қилишда иштирок этмаслиги.

Стрессларга кўникиш усуллари 2 хил: 1)ташкилот даражасидаги, янги сиёсатдаги, ишлаб чиқариш тузилмасидаги ходимларга нисбатан қўйиладиган аниқ талабларни ишлаб чиқишда, улар фаолиятига баҳо беришда ўзгаришлар рўй бериши; 2)айрим шахс даражасидаги, яъни стрессларни бетарафлаш бўйича махсус дастурлардан фойдаланиб, стрессларни бошқаришдир.

Асосий адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: «Ўзбекистон», 1992. 2. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни - Т.: «Ўзбекистон», 1998. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида»ги қонуни. (янги таҳрир)- Т.: «Адолат», 1998 4. Ўзбекистон Республикасининг «Корхоналар тўғрисида»ги қонуни. -Т.: «Адолат», 1992 5. Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодекси- Т.: «Адолат», 1996 6. Ўзбекистон Республикасининг «Кадрлар ни тайёрлаш миллий дастури». Тошкент, 1998 1. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари».-Т.: «Ўзбекистон». 1997. 7. И.А.Каримов «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида». «Тошкент», «Ўзбекистон», 1996. 8. И.А.Каримов. «Амир Темур фахримиз, ғуруримиз». Т.: «Халқ сўзи» газетаси 1996 йил 26 октябр. 9. И.А.Каримов «Юксак малакали мутахассислар - тараққиёт омили» - Т.: «Ўзбекистон», 1995. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

«Персонални бошқариш» фанининг мазмуни, моҳияти, предмети ва асосий вазифалари

Низо ва стрессларни бошқариш

Бошқаришда ахборот ва коммуникация

Корхона ва ташкилотларда персонални бошқариш стратегияси

Ижтимоий соҳани бошқаришда давлатнинг роли