Omonatlarni kafolatlash tizimi, uning zarurligi va turlari - Экономика - Рефераты

Omonatlarni kafolatlash tizimi, uning zarurligi va turlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB

Omonatlarni kafolatlash tizimi, uning zarurligi va turlari Reja: 1.Omonatlarni kafolatlash tizimining zarurligi 2. Omonatlarni kafolatlash tizimining kelib chiqish tarixi 3. Omonatlarni kafolatlash tizimining turlari

1. Omonatlarni kafolatlash tizimining zarurligi Banklarning bosh funktsiyalaridan biri, aholini qo’lidagi bo’sh pul mablag’larni o’ziga jalb qilib, bu yo’l bilan muomaladagi naqd pul aylanishini tezlashtirishga yordam berishdir. Shuning uchun ham banklarga omonatchilarning ishonchi zarur. Bunga barcha sektor o’z vaqtida moliyalashtirilishi, tadbirkorlik va ishlab chiqarishni jadal rivojlantirish pirovard natijada ish haqining o’z vaqtida berilishini ta’minlash orqali erishish mumkin. Omonatchilarni bank tizimiga nisbatan ishonchini oshiruvchi tadbirlardan yana biri omonatlarni kafolatlash tizimini yaratishdir. Bank omonatlarini kafolatlashining asosiy maqsadi - bank innqirozga yuz tutgan vaqtda mayda omonatchilar manfaatini himoyalash hisoblanadi. Bu tizim amal qilganda, bank tizimi inqirozga uchraganda aholi o’rtasida omonatlarni yoppasiga olib ketish va xalqda vahima paydo bo’lish hollariga barham beriladi. Iqtisodiyotda omonatlarni kafolatlash tizimlari zarur bo’lib, ular quyidagilarni ta’minlaydilar: 1. Mayda omonatchilarning manfaatlarini himoyalash. 2. Moliyaviy tashkilotlar faoliyat ko’rsatishiga aniq qoidalar kiritish va ularning ish faoliyatini to’xtatishda aniq qoidalardan foydalanishni ta’minlash. 3. Normal bank faoliyatini barqarorlashtirib, moliyaviy tizimga ko’maklashuvchi mexanizmini yaratishini ta’minlash. Dunyoning barcha mamlakatlarida, jumladan, bozor iqtisodiyotiga o’tuvchi mamlakatlarda ham omonatlarni himoyalash tizimi qonuniy asosda mayda omonatlarni himoyalashga qaratilgan. Bunda kafolatlanuvchi (sug’urtalanuvchi) omonatning maksimal miqdori Qonun bilan belgilanadi. Albatta, mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishiga qarab, «mayda omonat» tushunchasi hamma mamlakatlarda har xil qabul qilinadi. Mayda omonatchilarning manfaati ustuvorligining bir necha sabablari bor: 1) milliy jamg’armalarning katta qismi aynan mayda omonatlarga to’g’ri keladi. Buni O’zbekiston banklari misolida ham ko’rishimiz mumkin:

1-jadval Tijorat banklarida aholi omonatlarining miqdoriy strukturasi 250mingso’mgacha omonatlar 250 ming o’mdan 600 ming so’mgacha 600 ming so’mdan yuqori Omonat ch i soni summa ming.so’m Omo natc hi soni sum ma min g.so’ m Omonat chi soni sum ma ming .so’ m 790692 13968 1390 7 5939 57427 5981 9 Jadvaldan ko’rib turganimizdek, omonatchilarning asosiy qismi mayda omonatchilar hisoblanadi. 790 mingdan ortiq omonatchining tijorat banklariga qo’ygan omonatlarining summasi 250 ming so’mgacha bo’lib, qolgan barcha omonatchilarning soni 70 mingdan ortiq bo’lib, ularning omonatga qo’ygan pul mablag’lari 250 ming so’mdan ortiqni tashkil etadi. 2-jadval Tijorat banklaridagi omonatlarning miqdoriy tahlili 250 ming so’mgacha omonatlar 250 ming so’mdan 600ming so’mgacha 600 ming so’mdan yuqori Jami omonatlar bo’yicha Om onat -chi soni Ulu -shi % Omo nat -chi soni Ulu- shi % Omo nat- chi soni Ul u-shi % Omon atch i -lar soni Ul ushi % 790 692 91,8 1390 7 1,6 5742 7 6,6 86116 6 10 0,0

Respublikamizdagi barcha tijorat banklaridagi aholi omonatchilarining 790692 tasi 250 ming so’mgacha bo’lgan omonatlar bo’lib, ular 13968 ming so’mni tashkil etadi. Omonatchilarning 13907 tasi 250 ming so’mdan 600 ming so’mgacha pul qo’ygan omonatchilardir va nihoyat 600 ming so’mdan yuqori omonatlar 57427ta omonatchi tomonidan qo’yilgan, ya’ni, agar «omonatchilar soni» ko’rsatkichini birlamchi qilib, uni tahlil qilsak jadvaldagi ulushlar asosida omonatlarning quyidagi sifat ko’rsatkichlariga ega bo’lamiz: Yuqoridagi jadvaldan shuni ko’rish mumkinki, 250 ming so’mgacha bo’lgan omonatlar jami omonatchilarning soni ulushi jami omonatchilar ichida 91,8%i bo’lib yuqori ko’rsatkichga ega. 250 mingdan yuqori bo’lgan omonatlar 8,2%ni tashkil etadi. Demak, aynan, shu mayda omonatlar kafolatlanishga muhtojdir. Bundan omonatlar kafolatlanishining 2-sababi kelib chiqadi, ya’ni: aynan mayda omonatchilar sonining ko’pligi bank inqirozlari davrida boshqarib bo’lmaydigan noroziliklar, janjallar ko’tarilishiga olib keladi. Uchinchi sabab esa, omonatchilarni himoyalash, odatda, ko’p moliyaviy resurslar talab qiladi, asosan byudjet mablag’lari xarajatlarini, bu esa davlatni kafolatlanuvchi omonatlarning miqdorini chegaralashga majbur etadi. Shu bilan birga, kafolatlash tizimi qandaydir ma’noda moliyaviy vositachilikka va davlat byudjetini moliyalashtirishga asos yaratishda yordam beradi. Banklarning bankrotga uchraganligi sababli jamiyat yo’qotishlari hajmi juda katta va u nafaqat iqtisodiy balki ijtimoiy asoratlar qoldiradi. Jahon tajribasiga murojaat qilinsa, bank tizimiga ishonchni oshirish muammosini hal qilish yo’llaridan biri omonatlarni kafolatlash tizimini o’sha mamlakatning iqtisodiyotiga mos darajada shakllantirishdir. Bu erda omonatlarni kafolatlash tizimining birinchi sharti omonatlarni kafolatlash tizimining huquqiy bazasini yaratish, ya’ni aholini banklarga nisbatan ishonchini mustahkamlovchi Qonunlar qabul qilish va me’yoriy hujjatlar ishlab chiqishdir. Omonatlarni kafolatlash tizimini yaratishda amal qilinishi kerak bo’lgan ikkinchi shart bu banklarga

nisbatan nazoratni kuchaytirish, banklar faoliyatiga salbiy ta’sir etuvchi g’oyatda riskli operatsiyalarni bajarishiga yo’l qo’ymaslik hisoblanadi. 2 Omonatlarni kafolatlash tizimining kelib chiqish tarixi Hozirgi kunda respublikamizda omonatlarni kafolatlash tizimi endigina shakllanmoqda. Lekin ko’p mamlakatlarda bank omonatlarini himoyalash tizimi mavjud va u bank tizimining ajralmas qismi xisoblanadi. Har bir davlatda bunday tizimning shakllanish va rivojlanishi o’ziga xos xususiyatga ega. Omonatlarni himoyalash tushunchasi 1829 yildan boshlab, AQShda paydo bo’ldi. Bu paytda Amerika Kongressi «Pul fondlarini mustahkamlash to’g’risida» Qonun qabul qildi. Bu Qonun asosida 1829 yilda Nyu-York shtatida omonatlarni sug’urtalash tizimi vujudga keldi. Bunda banklar majburiy ravishda omonatlarni sug’urtalash fondiga a’zo bo’lishgan. Bu fond 1830-yillarning oxirida AQShda sodir bo’lgan mayda iqtisodiy inqirozlar paytida bank kreditorlari bilan to’liq holda hisob-kitob qilishganiga qaramay, tegishli shtat hukumatidan moliyaviy yordam so’rashga majbur bo’ldi. 1829-1858 yilgacha Amerikaning boshqa shtatlarida ham depozitlarni sug’urtalash fondlari faoliyat ko’rsata boshladi. 1907 yilga kelib turli iqtisodiy inqirozlar sababli Amerikaning yana 8 ta shtati bu tizimni o’zlarida qo’llashga urindi. Bu tizim asosida banklar ustidan va banklarda o’tkazilayotgan yuqori riskli operatsiyalarni nazorat qilish mumkin edi. Ammo bu loyihalarning bittasi ham uzoq vaqt davomida o’z faoliyatini olib bora olmadi. Nihoyat 1934 yilda 1929-1933 yillardagi Jahon Iqtisodiyot depressiyasi sharoitida AQShda Depozitlarni Sug’urtalash Federal Korporatsiyasi tashkil etildi. Bu davrgacha Amerika Kongressi 10 yil davomida omonatchilarning huquqini himoyalashga yo’naltirilgan 150 tadan ortiq Qonun loyihalarini ko’rib chiqdi. Agar 19301933 yillar orasida 9000dan ortiq tijorat banklari bankrotga uchragan bo’lsa, keyingi 4 yil ichida 246 ta bankning bank faoliyatini olib borish xuquqini beruvchi litsenziyalari bu Korporatsiya tomonidan olib qo’yildi. 1934- 1986 yillar davomida Depozitlarni Sug’urtalash Federal Korporatsiyasi (DSFK) 620 ta bank omonatchilarining manfaatlarini himoya qila oldi, natijada

mamlakatdagi jami banklarning 6 mln.dan ortiq omonatchilarining 98,9% omonatlari qaytarib berildi. 1978 yilda Germaniya Federal Respublikasida Nemis Banklarining Federal Ittifoqi tashkil etildi. Bu Ittifoqning asosiy maqsadi, inqiroz chegarasida turgan yoki inqirozga uchragan banklarga moliyaviy yordam ko’rsatishdir. Nemis banklarining Federal Ittifoqi dastlab 1966 yilda tashkil etilgan va u «favqulodda holat fondi» deb nomlangan. Bu fond faoliyati aholining nobank tashkilotlardagi omonatlarini saqlashga qaratilgan edi. Bunda omonatlarni sug’urtalash tizimi dastlab faqat jamg’arma va kooperativ muassalarda qo’llanildi va keyinchalik esa kredit uyushmalarida qo’llanila boshladi. Yaponiya omonatlarni sug’urtalash korporatsiyasi o’z faoliyatini 1971 yildan boshlagan. 1971 yil 1 aprelda Yaponiyada «Omonatlarni sug’urtalash to’g’risida» Qonun qabul qilindi, shu paytdan boshlab, Yaponiyada omonatlarni sug’urtalash tizimi vujudga keldi. Yaponiya tarixida kuchli bank inqirozlari 1990-yillarga to’g’ri keladi. Ispaniyada omonatlarni kafolatlash fondi bir muncha oldin tashkil topgan bo’lsa-da, 1980 yildagina bank tizimidagi muammoli banklarni qayta tiklash huquqini beruvchi maxsus litsenziyaga ega bo’ldi. Bunda Fond Ispaniya Markaziy banki tomonidan to’lovga qobiliyatsiz deb topilgan banklarning aktsiyalarini sotib olishi, unga qo’shimcha kapital qo’yish va bu bankni vaqtincha boshqarib va tiklab, so’ngra sotib yuborish vakolatlariga ega. 1980-1989 yillarda bu yo’l bilan Fond tomonidan Ispaniyadagi 25 ta tijorat banklari o’z omonatchilarini yo’qotmagan holda qayta tiklandi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida Rossiya Federatsiyasida moliyaviy tizimning barqarorlashuvi bir qator moliyaviy inqirozlar bilan xarakterlanadi. Hozirgi paytda ulardan biri, ya’ni bank tizimining inqirozi kuzatilmoqda. Bu inqirozlarni birlashtiruvchi omil shuki, barchasida asosan omonatchilar jabr ko’radilar. Shuni ta’kidlash joizki, bunday ko’rinishdagi muammolar yuqorida ko’rsatib o’tilganidek, nafaqat, Rossiya Federatsiyasi va umuman MDH mamlakatlarida, balki ko’pchilik g’arb va rivojlanayotgan mamlakatlarda ham mavjud bo’lgan.

Bugungi kunda MDH mamlakatlarining bu sohadagi asosiy maqsadi, chet el tajribasiga tayangan holda, omonatchilarning manfaatlarini himoyalashga qaratilgan, o’z iqtisodiyotiga xos tizimni yaratishdir. Aholining omonatlarini himoyalash tizimini yaratishni MDH mamlakatlari ichida Belorussiya, Qozog’iston, O’zbekiston Respublikalari birinchi bo’lib boshlab berdi. 1998 yil 20 aprelda Belorussiya Respublikasi Prezidenti «Belorussiya Respublikasi banklari hisob raqamlaridagi jismoniy shaxslarning chet el valyutasidagi omonatlarini saqlash kafolatlari to’g’risida» 4-sonli Dekret qabul qildi. Bu Dekretga muvofiq, davlat «Belorusbank» aktsiyadorjamg’arma banki, «Belagroprombank», «Belpromstroybank» va boshqa bir qator banklar hisobvaraqlaridagi jismoniy shaxslarning chet el valyutasidagi omonatlarini butunlay saqlashni kafolatlaydi. Ushbu hujjatga asosan yuqorida belgilangan mablag’larni ularga berilgan foizlarni hisobga olgan holda mijozning birinchi talabi bilan qaytarib berilishi shart. Shu bilan birga, 2001 yil 29 mart Belorussiya Respublikasi Milliy Bank Boshqarmasi Nizomining 75-soni bilan bank tomonidan jalb qilinuvchi jismoniy shaxslarning belorus rubllari va chet el valyutalardagi mablag’larini qaytarish kafolatlari qoidalari tasdiqlandi va qabul qilindi. Ushbu Qoidalarga muvofiq, yuqorida sanab o’tilgan banklardan tashqari barcha banklar jismoniy shaxslarning omonatlarini qaytarishda bu Qoidalarga amal qilishlari kerak. Belorussiya Qonunida ko’rsatilganidek, omonatlarni kafolatlash muassasi, ya’ni Belorussiya Rezerv Korporatsiyasi Belorussiya Respublikasi Vazirlar Maxkamasi va Milliy banki tomonidan tashkil etiladi va davlat muassasasi bo’lib hisoblanadi. MDH mamlakatlari ichida o’zining omonatlar tizimini tashkil etgan davlatlaridan yana biri Qozog’iston Respublikasi hisoblanadi. 1999 yili 15 noyabrda Qozog’iston Respublikasida «Qozog’iston Omonatlarni kafolatlash (sug’urtalash) fondi» yopiq aktsiyadorlik jamiyat asosida tashkil etildi. Bu Fond tashkil etilgan davrdan 2005 yilgacha aholining banklardagi omonatlari 4.3

barobar oshdi. Bankdagi omonatlar miqdori 1,5 milliard AQSh dollarini tashkil etdi (Strax. Vkladov kazakskaya zashchita. Vedomost. 03.12.02). 1995 yilda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni va Vazirlar Mahkamasining «O’zbekiston bank tizimini rivojlantirish dasturining amalga oshirish me’yorlari to’g’risida» gi qarorida banklarning bankrotga uchraganida bank omonatlarini himoyalash tizimini yaratish nazarda tutilgan edi. «Banklar bankrotga uchraganda bank omonatlarini majburiy ravishda sug’urtalash to’g’risida» gi Qonunning 1 – loyihasi 1997 yilda ishlab chiqildi. Asosiy muzokaralar bunday tizim o’sha davr uchun mos yoki mos emasligi atrofida aylangan edi. Bu mexanizmni yaratish fikriga qarshi tomon o’z fikrlarining isboti tariqasida quyidagi sabablari ko’rsatgan: - O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida «Markaziy bank to’g’risida» gi, «Bank va bank faoliyati to’g’risida»gi va «Iste’molchilar xuquqlarini himoyalash» Qonunida aholining bank omonatlarini himoyalashga qaratilgan bir necha moddalar mavjudligi; - Markaziy bankda tijorat banklarining majburiy zaxiralar miqdori barcha omonatlar summasini qoplash uchun etarliligi va boshqalar. Bundan tashqari Jahon banki ham omonatlarni kafolatlash tizimining O’zbekistonda yaratilishi bu davr uchun shart emasligi quyidagi sabablar bilan izohlagan: - omonatlarni kafolatlash tizimini yaratish aholining bank tizimiga bo’lgan ishonchni qaytarish uchun etarli emas edi; - omonatlarni kafolatlash tizimi banklarning kredit berishdagi intizomini buzadi va davlat byudjetiga bo’lgan to’lovlarni kechiktirishi mumkin. Shunga qaramay, 1998 yilda ixtiyoriy ravishda mas’uliyati cheklangan jamiyat bo’lmish «Omonat-himoya» fondi tashkil etildi. Uning ustav kapitali 205 mln. so’mni tashkil etdi va keyinchalik esa 500 mln. so’mgacha etdi. Lekin fond faoliyatining tajribasidan fondga ixtieriy ravishda a’zo bo’lgan 5-7ta banklarning ishtirok etishi bu tizimni yanada takomillashtirish kerakligini va u butun bank sektorini qamrab olishi kerakligini ko’rsatdi.

Shu tariqa 2002 yil Oliy Majlisning aprel oyidagi 2-chaqiriq VIIIsessiyasida «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risida»gi Qonuni qabul qilindi. Shunday qilib, turli davlatlarda bo’lganligi kabi O’zbekiston Respublikasida ham aholining banklardagi omonatlarini kafolatlash tizimiga asos solindi. Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondi tashkil etildi. Bu tadbir aholini xuquq va manfaatlarini himoyalash borasida dastlabki qadamlardan biridir. Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday faoliyat ko’rsatib turgan bank ham nqirozga uchrashi mumkin. Agar aholining omonatlari uchun etarli kafolat bo’lmasa, inqiroz sharoitida bu omonatchilar salbiy oqibatlarga uchrashi tabiiy. Ishlab chiqarish sust rivojlangan sharoitda aholini o’z mablag’larini banklarga ishonmasligi iqtisodiyotda pul aylanish tezligini g’oyatda sustlashtiradi. Bunday paytda aholini banklarga nisbatan ishonchini o’stirishda Fond faoliyati ijobiy natija beradi. 3 Omonatlarni kafolatlash tizimining turlari Banklar omonatlarni kafolatlash tizimida majburiy yoki ixtiyoriy ravishda ishtirok etishi mumkin. Banklarning omonatlarni kafolatlash tizimida majburiy ishtirok etishi, mijozlarning o’z omonatlarini joylashtirishida bank tanlash masalasini osonlashtiradi, chunki bunday tizimda mamlakatdagi barcha banklar omonatlarni kafolatlash muassasiga majburan a’zo bo’ladilar. Shu bilan birga, banklarning omonatlarni kafolatlash tizimida majburiy ravishdagi ishtiroki banklararo raqobat uchun bir xil imkoniyatlar yaratadi. Banklarning omonatlarni kafolatlash tizimida ixtiyoriy ishtirok etishida-ushbu tizimda ishtirok etish yoki etmaslikni bankning o’zi hal qiladi. Yuqori raqobat va bank faoliyati rentabelligi pasaygan sharoitda tijorat banklari, omonatlarni kafolatlash tizimi ishtiroki bilan bog’liq bo’lgan qo’shimcha xarajatlarni o’z zimmalariga olishni istamaydidar. Iqtisodiyotning

o’tish davrida, Xalqaro Valyuta Fondi maslahatiga ko’ra, banklar omonatlarni kafolatlash muassasalariga a’zo bo’lishining majburiy shakli maqsadga muvofiqdir. Chunki omonatchilarni himoyalash tizimi shakllanayotgan vaqtda bu tizimda o’z hajm va mulk shaklidan qa’tiy nazar – yirik yoki mayda, xususiy yoki davlat – barcha banklar ishtirok etishi shart. Yana shuni ta’kidlash kerakki, rivojlangan moliyaviy bozorlarga ega bo’lgan mamlakatlarning ko’pchiligi omonatlarni sug’urtalashda majburiy ishtirok shaklini tanlaganlar. Nazariy jihatdan omonatlarni kafolatlash tizimi loyihalari turli xil bo’lishi mumkin. Lekin amaliyotda odatda, ularni turli ko’rsatkichlarga qarab quyidagi turlari mavjud: I. Huquqiy boshqaruv buyicha: imperativ va dispozitiv turlarga bo’linadi. Imperativ xuquqiy boshqaruvida-omonatlar kafolatlash tizimi maxsus davlat organi tomonidan tasdiqlangan me’yoriy-huquqiy akt asosida tashkil etiladi. Bunda banklar bankrotga uchragan taqdirda omonatlar Qonun bo’yicha omonatchilarga qaytariladi. Albatta, bu sharoitda aholining bu tizimga, shuningdek, banklarga nisbatan ishonchi ortadi. Dispozitiv xuquqiy boshqaruvda omonatchilar manfaatini himoyalash tartibi har bir holatda shartnoma asosida amalga oshiriladi. II. Omonatlarni kafolatlash tizimi omonatlarni himoyalash hajmiga qarab: to’liq, cheklangan yoki o’zgaruvchan. Omonatlarni to’liq hajmda himoyalanishi aholining bank tizimiga nisbatan ishonchini mustahkamlaydi, chunki bunda bank tomonidan jalb etilgan barcha turdagi omonatlar himoyalanish ob’ekti hisoblanadi. Bunday shakl amal qilganda bank tizimi inqirozlari davrida omonatlarning yoppasiga olish holatlariga barham beriladi. Omonatlarning cheklangan hajmda himoyalanishda tijorat banklari tomonidan jalb etilgan cheklangan miqdordagi omonatlar kafolatlanadi. Omonatlarni kafolatlashning bu shakli asosan mayda omonatchilarning manfaatini himoyalashga mo’ljallangan.

Omonatlarni himoyalash hajmi o’zgarish shakli amal qilganda kafolatlash ob’ektining hajmi davrga qarab o’zgarib turadi. Asosiy xususiyati shundaki, bank inqirozlari davrida kafolatlash hajmi ortadi va aholi o’z omonatlarini olib ketmasliklariga asos yaratiladi. Mayda omonatchilar omonatlarini himoyalash tizimi amal qilgan ko’pchilik mamlakatlarda himoyalanuvchi omonatning hajmi eng kichik miqdorlar orasida tebranib turadi. Yuqori summali chegara aholining o’z mablag’larini bank muassasalariga jamg’arishga undaydi. Omonatlar himoyalanishi mayda omonatchilarni doimiy ravishda o’z jamg’armalari joylashgan bankning moliyaviy ahvolini kuzatish zaruriyatidan xolos etadi. III. Mulk shakliga qarab omonatlarni kafolatlash tizimining davlat, xususiy yoki aralash turlari mavjud. Omonatlarni kafolatlash tizimi davlatga qarashli bo’lganda, omonatlarni kafolatlash muassasining ustav kapitali davlatga qarashli mablag’ hisobidan shakllangan bo’ladi. Bu tizim aholining banklarga va omonatlarni kafolatlash tizimiga ishonchini o’sishini ta’minlaydi. Bunda omonatlarni himoyalanishi davlat tomonidan kafolatlanadi. Omonatlar himoyalash tizimining xususiy mulk shakli- omonatlarni himoyalash muassasining ustav kapitali unga a’zo bo’lgan tijorat banklarining mablag’lari hisobidan shakllanadi. Bunda bir tomondan omonatlarni kafolatlash tizimining mablag’larini maqsadli va effektiv tarzda ishlatilishi ta’minlanadi, lekin shu bilan birga kafolatlash tizimining daromadliligi va tizimning asosiy vazifalarini bajarish o’rtasida nomutanosiblik uyg’otishi mumkin. Chunki tijorat banklari ta’sischilar sifatida tushgan mablag’larni daromad keltiruvchi sohalarga jalb etib, omonatlarni himoyalash vazifalaridan chetga chiqishi ehtimoli bo’lishi mumkin. Omonatlar himoyalash tizimining aralash mulk shakli amal qilishi quyidagicha bo’ladi: himoyalash tizimi muassasining ustav kapitali teng qismlarda davlat va mamlakatdagi tijorat banklari tomonidan tashkil etiladi. Xodimlar Markaziy bank va tijorat banklari tomonidan tayinlanadi.

Omonatlarni kafolatlash tizimida davlatning ishtirok etishi juda muhim masala hisoblanadi. Chunki omonatchilarga davlatning kafolati aholining bu tizimga ishonishini orttiradi. Shu bilan bir vaqtda, tijorat banklari majburiyatlari miqdori etishmovchiligi bo’lsa, davlat- kafolatlash tizimiga mablag’ tushumining likvidliligini ta’minlaydi. IV. To’lov stavkalari o’rnatilishiga qarab, o’rnatilgan, bank opeartsiyalari bo’yicha o’zgaruvchan va vaqt bo’yicha o’zgaruvchan kabi turlarga bo’linadi. O’rnatilgan to’lov stavkasi bu- kafolatlash tizimiga a’zo bo’lgan barcha tijorat banklari bir xil summadagi mablag’lar orqali o’z mijozlarining omonatlarini kafolatlaydi. Bu shakl juda qulay va tushunarliligi bilan afzal bo’lsa, kamchiligi shundan iboratki, turli darajali banklar ham bir xil to’lovlarni amalga oshiradi. Banklarning operatsiyalari bo’yicha o’zgaruvchan to’lov stavkalari quyidagicha belgilanadi: mamlakatdagi kafolatlash tizimiga a’zo bo’lgan har bir tijorat bankining iqtisodiy, likvid ko’rsatkichlari bo’yicha egallagan darajalariga qarab stavkalar belgilanadi va har belgilangan muddatda bu stavkalarga qarab himoyalash tizimiga ma’lum summadagi mablag’ o’tkaziladi. Vaqt bo’yicha o’zgaruvchan stavkalar – omonatlar kafolatlash tizimining moliyaviy holatiga qarab belgilanadi. Bu shakl tizimning joriy likvidligini ta’minlaydi, lekin bankning moliyaviy holatiga salbiy ta’sir qilishi mumkin, chunki ba’zan kafolatlash tizimining noto’g’ri faoliyati banklarning o’z bo’yinlariga riskli javobgarlikni olishiga sabab bo’ladi. Shunday qilib, biz omonatlarni kafolatlash tizimining zarurati, maqsadlari, tarixi, turli belgilarga qarab turkumlanishini ko’rib chiqdik. Omonatlarni kafolatlash tizimining amaldagi holati, O’zbekistonda omonatlarni kafolatlash tizimining tashkil etilishi va uning faoliyati, chet el mamlakatlarida bu boradagi tajribasi xaqida keyingi boblarda fikr yuritamiz

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1. «Fuqarolarni banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risidagi» O’zbekiston Respublikasi Qonuni, 2002 yil 5 aprel. 2. O’zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to’g’risidagi» Qonuni, 1996 yil 25 aprel. 3. «Rossiya banklarida jismoniy shaxslarni omonatlarini sug’urtalash to’g’risida» Rossiya Federatsiyasining Federal Qonuni 2003 yil 10 dekabr. 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aktsiyadorlik tijorat banklarini tashkil etilishni rag’batlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni, 1997 yil 24 aprel. 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aktsiyador tijorat banklari faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni, 1998 yil 2 oktyabr. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Bank tizimini yanada isloh kilish va erkinlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni, 2005 yil 15 aprel 7. «Fuqarolarni banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risidagi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida» Vazirlar Mahkamasi 326- son Qarori, 2002 yil 19 sentyabr. 8. Banklarni ro’yxatga olish va ularga litsenziya berish tartibi to’g’risida Nizom, 1999 yil 11 fevral. 9. Karimov I.A. «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin» 2- tom, T.; O’zbekiston-1996 yil.

Похожие

Omonatlarni kafolatlash tizimining xalqaro amaliyoti

O’zbekistonda omonatlarni kafolatlash tizimining tashkil etilishi

Bank tizimi va bank turlari

Kreditning zarurligi va mohiyati

Valyuta operatsiyalari va uning turlari