O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi, milliy idoralar va ularning vazifalari - Экономика - Рефераты

O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi, milliy idoralar va ularning vazifalari

Загружено в:

10.10.2022

Скачано:

0

Размер:

27.2998046875 KB

O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi, milliy idoralar va ularning vazifalari Reja: 1. O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi tushunchasi, maqsadi va vazifalari 2. Sertifikatlashtirish qonuniy asoslari, asosiy atamalari 3. Sertifikatlashtirish bo’yicha milliy idoralar va ularning vazifalari 4. Sinov laboratoriyalari akkreditatsiyasi, mahsulotlarni sertifikatlashtirish

1. O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi tushunchasi, maqsadi va vazifalari Sertifikatlashtirish deb, mahsulot yoki xizmatlarni muayyan standart yoki texnik shartlarga mos kelishini tasdiqlash maqsadida o’tkaziladigan faoliyatga aytiladi. «Sertifikatlashtirish» iborasi lotincha so’zdan olingan bo’lib, « to’g’ri qilingan» degan ma’noni bildiradi. Mahsulot, xizmat yoki jarayonning to’g’ri qilinganligi yoki bajarilganligi, ularning me’yoriy hujjatlarda belgilangan talablarga mos kelishini ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarga tobe bo’lmagan uchinchi tomon yordamida tekshirish orqali aniqlanadi. Shuning uchun ham me’yoriy hujjatlar talablariga to’liq mos keladigan mahsulot, xizmat yoki jarayon sertifikatlashtirishdan bemalol o’tadi. Amalda mahsulotdan tashqari, shu mahsulotni ishlab chiqarayotgan korxonaning sifat tizimlari ham sertifikatlashtirishdan o’tkaziladi. Sertifikatlashtirishdan asosiy maqsad – mahsulot ishlab chiqarayotgan korxonaning me’yoriy hujjatlar talablari yoki iste’molchilar bilan to’zilgan shartnomalarda ko’rsatilgan talablarga mos keladigan mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatiga ishonch hosil qilishdan iboratdir. Shyning uchun ham korxonalarning mahsulotlari va sifat tizimlarining sertifikatlashtirishdan o’tkazilishi milliy mahsulotimizni jahon bozorida raqobatbardoshligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi Qonuni va O’zRST 5.0:1998 (O’zbekiston sertifikatlashtirish milliy tizimi. Asosiy qoidalar)da mahsulot, xizmat, jarayon yoki boshqa ob’ektlarni sertifikatlashtirish bo’yicha huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslari hamda sertifikatlashtirishda qatnashuv-chi tomonlarning huquqlari, vazifalari va javobgarliklari belgilab berilgan. Sertifikatlashtirish milliy tizimi – bu sertifikatlashtirish bo’yicha o’zining boshqaruv va ijro idoralari (organlari) hamda tartib-qoidalariga ega bo’lgan va davlat miqyosida amal qilinadigan tizim. Respublikamizda sertifikatlashtirish milliy tizimi to’liq, shakllangan va u amalda. Uning qoida va tartiblari ISO/MEK

va ISO xalqaro stan-dartlari, EN 45000 Evropa standartlari, sertifikatlashtirish bilan shu-g’ullanuvchi boshqa xalqaro me’yorlar hamda qoidalarga muvofiq to’zilgan. Bunday choralar, o’z navbatida sertifikatlashtirish idoralari tomonidan berilgan muvofiqlik sertifikatlari va belgilarini chet mamlakatlarda ham tan olishini ta’minlaydi. O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi qoidalari va «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikalashtirish to’g’risida»gi qonun birgina respublikada ishlab chiqarilayotgan mahsu-lotlargina emas, balki chetdan keltirilgan mahsulotlar uchun ham taal-luqlidir. Sertifikatlashtirish sohasidagi asosiy atama va tushunchalarning mazmuni, respublikada sertifikatlashtirish jarayonlarini o’tkazish tartib va qoidalarini belgilash, sertifikatlash milliy tizimining asosiy maq-sadi hisoblanadi. Sertifikatlashtirishning asosiy maqsadi esa, inson hayoti va sog’ligi va atrofmuhitni turli zararli ta’sirlardan saqlash ham-da tovarlar o’zaro almashuvi va muvofiqligi bo’yicha iste’molchilar manfa-atini himoya qilish, xalqaro tijorat ishlarida to’siqlarni bartaraf etish va milliy mahsulotning raqobatbardoshligini oshirishdan iborat. Shular-ni etiborga olgan holda, sertifikatlash milliy tizimi quyidagi masala- lar bo’yicha ish olib boradi: - sertifikatlashtirish faoliyatida ishlatiladigan va me’yoriy hujjatlarda qo’llaniladigan asosiy atama va tushunchalarning nomlari va mazmunini belgilash; - bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha umumiy qoida va tartiblarini belgilash; - sertifikatlashtirish bo’yicha sinovlar o’tkazish qoida va tartiblarini aniqlash; - sertifikatlashtirish jarayonida qo’llaniladigan me’yoriy va rahbariy hujjatlarni belgilash; - bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha idoralar va sinov laboratoriyalari (markazlari)ning akkreditlash qoidalarini belgilash; - sertifikatlashtirish qatnashchilarining davlat boshqaruv idoralari (organlari) bilan o’zaro hamkorlik qilishini tashkil etish.

Sertifikatlashtirish mahsulotlar, xizmatlar va jarayonlarni me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini ta’minlaydi. Muvofiqlik turlari esa, O’zbekiston sertifikatlashtirish davlat tizimida belgilangan. Mahsulotlarni sertifikalashtirish bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha akkreditlangan idoralar tomonidan amalga oshiriladi. Sertifikatlashtirish sinovlarini akkreditlangan sinov laboratoriyalari (markazlari) o’tkazadi. Yuqorida ta’kidlagandek, sertifikatlashtirishning vazifalari ham uning asosiy maqsadidan kelib chiqadi va bu vazifalar quyidagilardan iborat: - inson hayoti va sog’ligi, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulki hamda atrof-muhit uchun zararli yoki xavfli bo’lgan mahsulotlar ishlab chiqarish va sotish ustidan qat’iy nazorot o’rnatish; - jahon bozorida milliy mahsulot raqobatbardoshligini oshirish; - milliy va qo’shma korxonalar hamda tadbirkorlarning xalqaro tijorat ishlarida qatnashishi uchun zarur bo’lgan sharoitlarni yaratish; - iste’molchini mahsulot ishlab chiqaruvchi (sotuvchi, bajaruvchi)ning noinsofligidan himoya qilish; - iste’molchilarning talablarida ko’rsatilgan talablarni mahsulot sifati orqali ta’minlash. 2. Sertifikatlashtirish qonuniy asoslari, asosiy atamalari O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi qonuniga asosan sertifikatlashtirish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahamasi tomonidan tasdiqlanadigan majburiy sertifikatlashtirishdan o’tkazilishi lozim bo’lgan mahsulotlar va xizmatlarning ro’yxati va qonun hujjatlari talablari asosida o’tkaziladi. Sertifikatlashtirish bo’yicha qonun hujjatlarining asosini O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifi-katlashtirish to’g’risida»gi, «Oziq-ovqat mahsulotlarining sifati va xavf- sizligi to’g’risida»gi, «O’simliklar karantini to’g’risida»gi va «Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish to’g’risida»gi qonunlar tashkil qiladi va bu qonunlar talablariga ko’ra mahsulotlar majburiy sertifikatlash-tirishdan o’tkaziladi. Majburiy

sertifikatlashtirishni o’tkazish bo’yicha ishlarni tashkil qilish O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi)ga yoki uning topshirig’i bo’yicha majburiy akkreditlashtirilgan holda sertifi-katlashtirish bo’yicha boshqa idoralarga yuklatiladi. O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi), sertifikatlashtirish bo’yicha idoralar, sinov laboratoriyalari (markazlari), tekshirish idoralari, mahsulot tayyorlovchilar (sotuvchilar) majburiy sertifikatlashtirish sub’ektlari hisoblanadi. 1996 yil 26 aprelda O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi tomonidan qabul qilingan «Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish to’g’risida»gi Qonuni sertifikatlashtirishga yana qo’shimcha huquqiy asoslar yaratib berdi. Ushbu qonunda majburiy sertifikatlashtirilishi lozim bo’lgan mahsulot realizatsiya qilinganda iste’molchiga mahsulotni sertifikatlashtirilganligi haqida axborot berilishi kerakligi alohida ta’kidlab o’tilgan. Chunki, ushbu axborotning yo’qligi sababli davlat boshqaruv idoralarining ko’rsatmasi bo’yicha mahsulotning sotilishi to’xtatilishi mumkin. «Oziq-ovqat mahsulotlarining sifati va xavfsizligi to’g’risida»gi Qonun yuqoridagi Qonun singari sertifikatlashtirish uchun qonuniy asoslardan biri bo’lib hisoblanadi. Bu qonunda gigiena sertifikatini rasmiylashtirish zarurligi ko’rsatib berilgan bo’lib, uning asosida oziq-ovqat mahsulotlari ro’yxatdan o’tkaziladi va sertifikatlashtiriladi. «O’simliklar karantini to’g’risida»gi Qonunga asosan 1997 yildan boshlab o’simlik mahsulotlarini O’zbekiston Respublikasiga olib kirish va undan chiqarish qonun-qoidalari belgilangan. Ushbu Qonunda ko’rsatilishi bo’yicha respublika hududiga olib kiriladigan o’simlik mahsulotlariga fitosanitariya (o’simliklar karantini bo’yicha davlat inspeksiyasi organi tomonidan beriladigan) sertifikatini rasmiylashtirish talab etiladi. Yuqorida ko’rsatib o’tilganlardan tashqari ayrim rivojlangan davlatlar mahsulot (xizmat, jarayon)ni ekologik sertifikatlashtirish bo’yicha ham ma’lum darajada tajribalarga ega. O’zbekiston Respublikasi bu masala bo’yicha hali etarli darajada tajribaga ega emas. Shunga qaramasdan, respublikada bu soha bo’yicha

ma’lum darajada ishlar olib borilmoqda. Ayniqsa, bu sohada atrof-muhitni boshqarish va ekologik audit bo’yicha qo’llanmalarni o’z ichiga olgan ISOning 14000 seriyali xalqaro standartlarining qabul qilinishi O’zbekistonda ekologik nuqtai-nazardan mahsulotlar (xizmatlar yoki jarayonlar)ni sertifikatlashtirish bo’yicha ishlarni yanada rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Ekologik sertifikatlashtirishning asosiy maqsadi – tabiiy muhitni minimal darajada ifloslantiradigan va iste’molchi hayoti, sog’ligi, mol-mulki va yashash sharoiti uchun mahsulot xavfsizligi kafolatini beruvchi texnologik jarayonlar joriy etish va tovar ishlab chiqiruvchilarni rag’batlantirishdan iborat. O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi quyidagi yo’nalishlarga asoslangan holda o’z faoliyatini olib boradi: - sertifikatlashtirish ob’ekti haqidagi axborotni ishonchliligi va belgilangan darajadagi aniqligini ta’minlash; -sinov laboratoriyalari (markazlari)ning tayyorligi va iste’molchilarga nisbatan mustaqilligini ta’minlash; - chet el iste’molchilariga nisbatan kamsitish kabi illatlarni bartaraf etish; - arizachining sertifikatlashtirish ishlari bo’yicha sertifikatlashtirish idoralari va sinov laboratoriyalari (markazlari)ni o’zining hohishiga ko’ra tanlash huquqini ta’minlash; -sertifikatlashtirish tomonlari va ekspert-auditorlarning noto’g’ri harakatlari uchun qonun oldida javobgarligiga erishish; -sertifikatlashtirish faoliyatida ISO/MEK tavsiyanomalari va qoidalari hamda boshqa xalqaro hujjatlardan foydalanish; -O’zbekiston Respublikasi ishtirokidagi turli kelishuvlar va bitimlar asosida sertifikatlashtirish bo’yicha chet el idoralari va sinov laboratoriyalarini akkreditlash, ularning sertifikatlari va muvofiqlik belgilarini tan olishga erishish; -tijorat sirlari bilan bog’liq bo’lgan axborotlarning maxfiyligini ta’minlash va ularga rioya qilish; -kerak paytlarda sertifikatlashtirish ishlariga iste’molchilar jamiyatlarini jalb etish va boshqalar.

O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimida qo’llanishi shart bo’lgan atama va ta’riflar amaldagi O’z.RST 5.5-93 (O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Asosiy atamalar va ta’riflar) standarti va O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi Qonunida ko’rsatilgan. Ushbu me’yoriy hujjatlarda ko’rsatilgan atamalar rasmiy hujjatlarda ham xuddi me’yoriy hujjatlarda qanday ko’rsatilgan bo’lsa, shunday yozilishi shart, chunki bunday hujjatlarda standartlashtirilgan atamalar o’rniga ularning sinonimlarini qo’llash qat’iyan man etiladi. Sertifikatlashtirish bo’yicha atamalar va tushunchalar quyidagicha ta’riflanadi: Muvofiqlik - bu mahsulot, xizmat yoki jarayonga belgilangan barcha talablarga rioya qilish yoki ularni bajarishlikdir. Mahsulot muvofiqligini ishlab chiqaruvchi va iste’molchilardan manfaatdor bo’lmagan uchinchi tomon (tashkilot yoki shaxs) tasdiqlaydi. Odatda, bu holda uchinchi tomon vazifasini sinov laboratoriyalari (markazlari) bajaradi. Chunki, har qanday sinalgan namunaning ma’lum bir standart yoki boshqa me’yoriy hujjat talabiga mos kelishini sinov laboratoriyalari tasdiqlaydi. Bunday faoliyatga muvofilikni sertifikatlashtirish deyiladi. Muvofiqlikni sertifikatlashtirish foliyatini o’tkazish uchun o’z tartib qoidalariga ega bo’lgan tizim, sertifikatlashtirish tizimlari mintaka va xalqaro darajasida joriy etilishi mumkin. Sertifikatlashtirish tizimini bajaradigan va nazorat qiladigan markaziy idora sertifikatlashtirish sohasidagi o’z vakolati va muvofiqlikni sertifikatlashtirish huquqini boshqa idoraga berishi mumkin. Mahsulot, xizmat yoki jarayonning me’yoriy hujjatlarda belgilangan talablarga asosan ishlab chiqarilganligini tasdiqlash uchun uchinchi tomon ham ma’lum bir tartibda faoliyat olib boradi. Bunday (uchinchi tomon) faoliyatning tarkibi va tartibi sertifikatlashtirish sxemasi deyiladi. Muvofiqlik sertifikat - bu mahsulot, xizmat yoki jarayonlarini ma’lum bir standart yoki boshqa me’yoriy hujjatlarga mos kelishini ishontiradigan va sertifikatlashtirish tizimi qoidalari asosida nashr etilgan hujjat. Muvofiklik

sertifikati, uchinchi tomondan mahsulot, xizmat yoki jarayonlar ularga belgilangan talablar asosida ishlab chiqarilganligini tasdiqlagan holda beriladi. Muvofiqlik belgisi ham xuddi shu asosda beriladi. Muvofiqlik belgisi deb, ushbu mahsulot, xizmat yoki jarayonni ma’lum standart yoki boshqa me’yoriy hujjatga mos kelishini ishontiruvchi sertifikatlashtirish tizimi qoidalari asosida berilgan yoki ishlatiladigan va ma’lum tartibda himoya qilinadigan belgiga aytiladi. Majburiy sertifikatlashtirish – bu sertifikatlashti-rish vakolatiga ega bo’lgan idora tomonidan mahsulot (xizmat)ning standartlardagi majburiy talablarga muvofiqligini tasdiqlashdir. O’zbekiston Respublikasida mahsulot (xizmat)ni sertifikatlashtirish majburiy va ixtiyoriy ravishda amalga oshiriladi. Mahsulot (xizmat)larni majburiy sertifikatlashtirish tartibi O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi qonuni asosida ishlab chiqilgan. Ushbu Qonun xavfsizligini tasdiqlash talab etiladigan mahsulotlar, shu jumladan oziq-ovqat mahsulotlarini Respublika hududida olib kelish va ularni chetga chiqarish qoidalarini belgilaydi hamda bu tartib O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlanadi. Shuning bilan birgalikda sertifikatlashtirilishi shart bo’lgan mahsulotlar ro’yxati ham har yili Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlanadi va bu ro’yxatda sertifikatlashtirilishi shart bo’lgan mahsulotlarning kodi ko’rsatiladi. Ixtiyoriy sertifikatlashtirish deganda, ishlab chiqaruvchi (bajaruvchi), sotuvchi (ta’minlovchi) yoki iste’molchi tashabbusi bilan ixtiyoriy ravishda o’tkaziladigan sertifikatlashtirish tushuniladi. Sertifikatlashtirish sohasidagi guvohnoma - bu sertifikatlashtirish tizimi qoidalariga asosan nashr etilgan hujjat. Bu hujjat sifat sertifikati bilan birgalikda mahsuloti yoki xizmati sertifikatlashtirishdan o’tkazilgan shaxs yoki idora (korxona, tashkilot)ga beriladi va bu hujjat (litsenziya) shaxs yoki idoraga undan tegishli ravishda foydalanish huquqini beradi.

Sifat sertifikati - bu etkazib berilayotgan molga ilova qilinadigan va uning sifatini tasdiqlaydigan hujjat. Mahsulot, xizmat va jarayonlardan tashqari korxona yoki tashkilotning ishlab chiqarish sharoitlari ham sertifikatlashtirishdan o’tkaziladi. Ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish - bu sertifikatlashtirish idorasi yoki boshqa maxsus vakolatga ega bo’lgan idora tomonidan ma’lum mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur va etarli sharoitlar mavjudligini, unga tegishli bo’lgan me’yoriy hujjatlarda belgilangan talablarning barqarorligi va sertifikatlashtirishda nazorat ostiga olinishini ta’minlashning rasmiy tasdig’idir. Sifat tizimini sertifikatlashtirish deganda, tizimning xalqaro yoki milliy standart talablariga muvofiq kelishini tekshirish, baholash va sertifikat berish orqali tasdiqlash haqidagi faoliyat tushuniladi. Sifat tizimini sertifikatlashtirish ta’minlovchining raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqara olishiga to’liq ishonch hosil qilish maqsadida o’tkaziladi. Mahsulotning tavsiflari milliy va xalqaro me’yoriy-texnik hujjatlarga mos kelishini aniqlash uchun o’tkaziladigan sinovlarga sertifikatlashtirish sinovlari deb ataladi. Sertifikatlashtirish sinovlari uchun mahsulotdan namunalar olinadi va ushbu namunalar bo’yicha sertifikatlashtirish sinovlari o’tkaziladi. Sinov laboratoriyalari (markazlari)ning ma’lum sinovlar yoki sinovlarning ma’lum xillarini amalga oshirish huquqlarini rasmiy jihatdan tan olish laboratoriyalarni akkreditlash deyiladi. Laboratoriyalarni akkreditlash uchun akkreditlovchi idoralar o’z ish tartibi va boshqarish qoidalariga ega bo’lishi lozim. O’z ish tartibi va boshqarish qoidalariga ega bo’lgan tizim laboratoriyalarni akkreditlash tizimi deb ataladi. Laboratoriyalarni akkreditlash mezoni deganda esa, sinov laboratoriyasini akkreditlash uchun qanoatlantirishi lozim bo’lgan akkreditlash idorasi tomonidan ishlatiladigan barcha talablar majmuasi tushuniladi. Laboratoriyani akkreditlash maqsadida uning mezonlariga muvofiqligini tekshirish orqali aniqlash laboratoriyani attestatsiyalash deb ataladi. Akkreditlashdan o’tgan sinov laboratoriyalari esa akkreditlangan laboratoriya deyiladi.

Yuqorida ko’rsatib o’tilganlardan tashqari sertifikatlashtirish sohasida «Ekspert-auditor», «Tekshiruvchan nazorat» kabi atamalar va «bir, ikki va ko’p tomonlama kelishuvlar» degan tushunchalar ham ishlatiladi. Ekspert-auditor deb, sertifikatlashtirish sohasida muassasa va korxonalar faoliyatini baholash hamda nazorat qilish huquqiga ega bo’lgan va attestatsiyadan o’tgan shaxsga aytiladi. Tekshiruvchan nazorat deganda esa, sertifikatlashtirish uchun akkreditlangan idoralar sinov laboratoriyalarining faoliyati, mahsulotning sertifikatlashtirilganligi va ishlab chiqarilishini nazorat qilish tushuniladi. Bir tomonlama kelishuv - bu birinchi tomon tarafidan ikkinchi tomonning ish natijalarini tan olish haqidagi kelishuv. Ikki tomonlama kelishuv esa, ikki tomonning ish natijalarini qamrab oluvchi o’zaro tan olish haqidagi kelishuvdir. Ikkidan ortiq tomonlarning ish natijalarini o’zaro tan olish haqidagi kelishuv ko’p tomonlama kelishuv deb ataladi. Bu tushunchalar asosan sertifikatlashtirish va boshqa mamlakatlarning sertifikatlarini tan olish jarayonida ishlatiladi. Sertifikatlashtiriladigan mahsulotning xavfsizligi va sifati bo’yicha ishlatiladigan atama va tushunchalar O’zbekiston Respublikasining «Oziq-ovqat mahsulotlarining sifati va xavfsizligi to’g’risida»gi qonunida ifodalab berilgan. Shu narsani ta’kidlab o’tish joizki, O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi qonuni va sertifikatlashtirish bo’yicha boshqa me’yoriy hujjatlar talablariga ko’ra sertifikatlashtirilishi lozim bo’lgan mahsulotni, shu jumladan oziq-ovqat mahsulotlarini muvofiqlik sertifikatisiz yoki muvofiqlik belgisisiz realizatsiya qilish (sotish) qat’iyan man etiladi. 3. Sertifikatlashtirish bo’yicha milliy idoralar va ularning vazifalari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qoshidagi davlat standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish markazi O’zdavstandart O’zbekiston Respublikasining «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi qonunining 5-moddasida ko’rsatilgandek, O’zbekiston

Respublikasining sertifikatlashtirish bo’yicha milliy idorasi hisoblanadi va u quyidagi yo’nalishda o’z faoliyatini olib boradi: - sertifikatlashtirish sohasida davlat siyosatini amalga oshirish, sertifikatlashtirishni o’tkazish bo’yicha umumiy qoidalar belgilash va ular haqida rasmiy axborotlarni matbuotda bosib chiqish; - respublikamizda sertifikatlashtirish tizimini takomillashtirish bo’yicha dasturlar loyihalarini ishlab chiqish va ularni hukumat muhokamasiga taqdim etish; - O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan holda xalqaro sertifikatlashtirish tizimlariga qo’shilish to’g’risida qarorlar qabul qilish hamda sertifikatlashtirish natijalarini o’zaro tan olish to’g’risida bitimlar tuzish, sertifikatlashtirish masalalari bo’yicha boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan o’zaro hamkorlik qilish va O’zbekiston Respublikasini ushbu tashkilotlar faoliyatida qatnashishlarini ta’minlash; - majburiy sertifikatlashtirilishi lozim bo’lgan mahsulotlar ro’yxatini belgilash; - bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha idoralar, sinov laboratoriyalari (markazlari), sertifikatlashtirish sohasi bo’yicha nazorat qilish idoralari hamda sifat bo’yicha ekspert-auditorlarni akkreditlash; -sertifikatlashtirilgan mahsulotlar, sifatni boshqarish tizimlari, sertifikatlashtirish bo’yicha akkreditlangan idoralar, sinov laboratoriyalari (markazlari), sifat bo’yicha ekspert-auditorlarning Davlat reestrini yuritish hamda oziq-ovqat mahsulotlari va ularni tayyorlashda ishlatiladigan jihozlarning davlat ro’yxatidan o’tkazish; -sertifikatlashtirish qoidalariga rioya qilish hamda sinov laboratoriyalari va bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish idoralari tomonidan sertifikatlashtirilgan mahsulotlar ustidan davlat tekshiruvi va nazoratini amalga oshirish; -muvofiqlik sertifikatlari va belgilarini amal qilishini bekor qilish va to’xtatish, sertifikatlashtirish bo’yicha idoralar (organlar)ning akkreditlanganligi

haqidagi guvohnomalarini bekor qilish, sertifikatlashtirish bo’yicha qonuniy me’yorlarni bo’zganligi uchun sinov laboratoriyalar (markazlari)ning faoliyatini to’xtatib qo’yish. Bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi) tomonidan akkreditlangan idoralar quyidagi vazifalarni bajaradi: - bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish tizimini tuzish va ularning amal qilinishini ta’minlash; - sertifikatlashtirishni tashkil qilish va o’tkazish; - milliy muvofiqlik yoki chet mamlakatlarning muvofiqlik sertifikat belgilarini berish va rasmiylashtirish; - sertifikatlashtirilgan mahsulot ustidan tekshiruvlarni amalga oshirish; - respublikada sertifikatlashtirish milliy tizimining talablariga asosan sertifikatlashtiriladigan mahsulot turlari va majburiy sertifikatlashtirish uchun me’yoriy hujjatlarni belgilash; - sertifikatlashtirish, akkreditlash va sinovlar bo’yicha tizimining davlat ro’yxatini olib borish; - mahsulotlarni sertifikatlashtirish tartiblarini aniqlash. Yuqorida ta’kidlanganidek, respublika hududlarida sertifikatlashtirish bo’yicha milliy idora (organ)lar vazifalarini standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish metrologik xizmatlar (SMSMX) bajaradi. Bu hujjatlar O’zdavstandart vakolati asosida quyidagi ishlarni bajaradi: - mahsulot (xizmat) ishlab chiqaruvchilar va ta’minlovchilarga sertifikatlashtirish qoidalari to’g’risida rasmiy ravishda xabar berish; - sertifikatlashtirish qoidalariga rioya qilish ustidan davlat tekshiruvi va nazorati hamda ular tomonidan sertifikatlashtirilgan mahsulotlarning inspeksion tekshiruvini amalga oshirish; - ushbu hududda sertifikatlashtirilgan mahsulotlar reestrini yuritish;

-O’zdavstandart topshirig’iga asosan sertifikatlashtirish bo’yicha hududiy idoralar va sinov laboratoriyalari (markazlari)ni akkreditlash bo’yicha komissiyalar tashkil qilish, ularning ishi, idora va laboratoriyalari (markazlari) hamda inspeksion tekshiruvlarida ishtirok etish. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan vazifalarni amalga oshirish maqsadida O’zdavstandart ilmiy-tadqiqot, sinov tashkilotlari, ilmiy-texnik va jamoa tashkilotlari hamda iste’molchilar jamiyatlarini jalb etadi. 4. Sinov laboratoriyalari akkreditatsiyasi, mahsulotlarni sertifikatlashtirish Barcha sertifikatlashtirish idoralari va sertifikatlashti-rish sinovlarini o’tkazuvchi laboratoriyalar (markazlar) majburiy ravishda akkreditatsiyadan o’tishadi. Akkreditlash yoki akkreditatsiyadan o’tish deganda, muvofiqlikni baholash va tasdiqlash, shuningdek inson faoliyatining iqtisodiy, huquqiy, texnik va boshqa turli sohalarida sertifikatlashtirishni amalga oshirayotgan laboratoriya va idoralarning layoqatligini baholash hamda tan olishning xalqaro amaliyotida tan olingan usuli tushuniladi. Har qanday laboratoriya, uning qaysi tarmoq yoki mulk shakliga mansub bo’lishi yoki qaysi idoraga bo’ysunishidan qat’iy nazar mahsulotni sertifikatlashtirish uchun akkreditlanishi mumkin. Buning uchun laboratoriya holisona sinov natijalarining ishonchliligi va aniqligini taminlaydigan huquqiy hamda tashkiliy holat va sifat tizimiga ega bo’lishi kerak. Bunday laboratoriyalar belgilangan tartibda O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi)ga buyurtmalar beradi va unga «Akkreditatsiyadan o’tgan laboratoriyasi to’g’risida» Nizomning loyihasi laboratoriya pasporti va to’ldirilgan anketa savolnomasi ilova qilinadi. So’ngra talabnoma (buyurtma) ilovalari bilan O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi) yoki uning topshirig’i bo’yicha sertifikatlashtirish uslubiy markazi O’zbekiston standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifatini boshqarish sohasidagi tadqiqotlar va mutaxassislar tayyorlash instituti (O’zTMTI)

tomonidan ko’rib chiqiladi. Buyurtmaga ilova qilingan hujjatlarni ekspertizadan o’tkazadi va ekspertiza natijalari bo’yicha O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi) tegishli qaror qabul qiladi va qaror to’g’risida talablar laboratoriya hamda sertifikatlashtirish idorasiga xabar beradi. Agar ekspertiza natijalari bo’yicha ijobiy qaror qabul qilinsa, u holda O’zdavstandart yoki uning topshirig’iga asosan sertifikatlashtirish idorasi laboratoriyani tekshirish bo’yicha tarkibi O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi) tomonidan tasdiqlangan maxsus komissiya to’ziladi va bu komissiya tarkibiga O’zstandart («O’zstandart» agentligi) yoki sertifikatlashtirish idorasining vakili yoki xodimi (rais), O’zTMTIning mutaxassisi, ishlab chiqaruvchi va boshqa tashkilotlarning vakillari hamda sertifikatlashtirish davlat tizimining ekspert auditorlari kiradi. Ushbu komissiya akkreditlanadigan laboratoriya holatini asosiy hujjatlar va akkreditlashtirish talablariga javob berish darajasi, texnik layoqatligi va holisligini tekshiradi. Shuning bilan birgalikda laboratoriyaning texnik layoqatligini baholash paytida laboratoriyaning tashkiliy va boshqaruv darajasi, rahbariyatning javobgarlikni hal qilishi, mutaxassislar bilan ta’minlanganligi va xodimlarning malakasi, ishlab chiqaruvchilar bilan o’zaro manfaatlik joylarining yo’qligi ham tekshiriladi. Yuqorida ko’rsatib o’tilganlardan tashqari komissiya tomonidan laboratoriyaning quyidagi ko’rsatkichlari ham tekshirishdan o’tkaziladi: -sinovlar o’tkaziladigan joylarda natijalarning aniqliligi va o’lchash natijalariga ta’sir etadigan atrof-muhit omillari (harorat, namlik, havoning tozaligi, tovush, tebranish , elektr-energiya va boshqalar); -laboratoriyada qo’llaniladigan sinash usullarining me’yoriy hujjatlarda belgilangan talablar, sanitariya me’yori va qoidalari, texnik va yong’in xavfsizligi hamda atrof-muhitni muhofaza qilish talablariga javob berish darajalari; - sinov jihozlari va o’lchash vositalarining holati; -har bir jihoz va o’lchash vositalarining ro’yxatdan o’tganligi to’g’risidagi hujjatlar (varaqa, karta va shunga o’xshashlar);

-jihoz va o’lchash vositalarining nomi, turi, ishlab chiqargan korxona yoki firma, zavod va inventar tartib raqamlari (nomerlari), ishlab chiqilgan sanasi, ishlatilib boshlangan sanasi, sotib olingan vaqtidagi holati (yangi, ta’mirlangan, avval foydalanilgan), o’rnatilgan joyi, ko’rikdan o’tganligi va boshqalar; -sinaladigan mahsulot uchun texnik talablar belgilaydigan hujjatlar, qo’llanayotgan o’lchash vositalarini davlat ko’rigidan va sinash jihozlarini attestatsiyadan o’tkazish uslublari, sinash natijalari tizimini belgilaydigan hujjatlar (qarorlar, ishchi jurnallar, hisobotlar va boshqalar). Komissiya o’tkazilgan tekshirish natijalari asosida belgilangan tartibda dalolatnoma to’zadi va unga barcha komissiya a’zolari imzo chekkanlaridan so’ng uning bir nusxasi akkreditlanayotgan laboratoriya rahbariga tanishtirish uchun yuboriladi. Agar tekshirish natijalari bo’yicha akkreditlanayotgan laboratoriyaning texnik layoqatligi va holisligi bo’yicha yoki faqat texnik layoqatligi bo’yicha akkreditlash uchun komissiya tomonidan qaror qabul qilinsa, u holda laboratoriyaga u yoki bu ko’rsatkichi bo’yicha muvofiqlik sertifikati beriladi. Akkreditlash attestatsiyasi 5 yil muddatga beriladi va shuning bilan birgalikda akkreditlashdan o’tgan sinov laboratoriya to’g’risidagi «Nizom» loyihasi ham O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi)ning bosh direktori yoki uning o’rinbosari tomonidan tasdiqlanadi. Akkreditatsiyadai o’tgan sinov laboratoriyasi Davlat reestri (ro’yxati)ga kiritiladi va shu kundan boshlab sinov laboratoriyasi attestatsiyadan o’tgan deb hisoblanadi. Davlat reestridan o’tgan akkreditlash haqidagi attestat va O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi) tomonidan tasdiqlangan «Nizom» loyihasi akkreditlangan sinov laboratoriyasiga yuboriladi. O’zbekiston standartlashtirish, metrologiya, sertifikat-lashtirish va mahsulot sifatini boshqarish sohasidagi tadqiqotlar va mutaxassislar tayyorlash instituti (O’zTMTI) O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimining ilmiy- uslubiy markazi sifatida mahsulotlarni sertifikatlashtirish va akkreditlash bo’yicha asos bo’luvchi me’yoriy hujjatlar ishlab chiqadi. Sertifikatlashtirish idoralari va

sinov laboratoriyalari (markazlari) da ishlaydigan mutaxassislar hamda ekspert- auditorlar malakasini oshirish, ularni tayyorlash va sertifikatlashtipish idoralariga bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha uslubiy yordam ko’rsatadi. Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, mahsulotlarni sertifikatlashtirishga tayyorlash va uni o’tkazish akkreditatsiyadan o’tgan sertifikatlashtirish idoralari tomonidan amalga oshiriladi. Mahsulotlarni sertifikatlashtirishdan o’tkazish bo’yicha O’zdavstandart tomonidan umumiy qoidalar belgilangan va ular milliy hamda chet el sertifikatlashtirish obektlari uchun ham tegishlidir. O’zbekiston muvofiqlik sertifikatlari va muvofiqlik belgilarini chet elda ham tan olish imkoniyatini ta’minlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi (O’zSMT) qoidalari ISO/MEK, ISO xalqaro standartlari, EN 45000 Evropa standartlari, sertifikatlash-tirish ishlarini amalga oshirayotgan boshqa xalqaro me’yorlar va qoidalarga asosan to’zilgan. Hozirgi kunda respublikamizda sertifikatlashtirish bo’yicha xalqaro tajribaga asoslangan milliy va import qilinayotgan mahsulotlarni majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirishning umumiy tartibi va sertifikatlashtirish sxemalarini belgilaydigan O’zbekiston davlat standarti O'zDSt 5.7:2003 qabul qilingan va u 2004 yildan buyon amalda. O'zDSt 5.7:2003 O’zbekiston davlat standarti bo’yicha barcha mahsulotlarni O’zbekiston milliy standartlashtirish tizimida majburiy va ixtiyoriy ravishda sertifikatlashtirishdan o’tkazish uchun 10 ta (1.1 a : 2.2 a ; 3.3 a ; 4.4 a ; 5; 6; 7; 8; 9.9 a ; 10.10 a ) sertifikatlashtirish sxemasi nazarda tutilgan. Shulardan 1-6, 9 a 10 a sxemalari muvofiqlik sertifikatining amal qilish muddati davrida seriyalab ishlab chiqariladigan, 7, 8 va 9 sxemalar sertifikatsiz ishlab chiqarilgan mahsulotlar partiyasi va onda-sonda ishlab chiqariladigan buyumlarni sertifikatlashtirishidan o’tkazishda qo’llaniladi. O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi tomonidan qabul qilingan sertifikatlashtirish sxemalari quyidagilardan iborat:

1-sxema. Mahsulot namunasini sinovdan o’tkazish. Bu sxema yordamida faqat mahsulot namunalarining turlarini me’yoriy hujjatlar talablariga mos kelishini (muvofiqligini) maxsus tasdiqlangan sinov tashkilotlari (idoralari)da sinovdan o’tkaziladi, ya’ni sinovga taqdim etilgan namunani belgilangan talablarga muvofiqligi tasdiqlanadi, xolos. Bu sxema bo’yicha sertifikatlashtirish natijalari mahsulot sifatining doimiyligini kafolatlay olmaydi. Sertifikat beruvchi idora sinovdan so’ng hech qanday tekshiruv yoki nazoratni tashkil qilmaydi. Bu sxema o’zining oddiyligi va kam chiqimliligi sababli milliy hamda xalqaro savdo munosabatlarida muayyan darajada tarqalgan. 2-sxema. Bu sxema bo’yicha mahsulot namuna turlari maxsus tasdiqlangan sinov tashkilotlarida sinovdan o’tkaziladi, so’ngra uning sifatini savdo shaxobchalaridan vaqti-vaqti bilan olinadigan namunalar asosida nazorat qilib turiladi. Bu sxema yordamida taqdim etilayotgan namunalar sifatini baholash bilan bir qatorda chetdan keltirilgan seriyali ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini ham baholash mumkin. Buhol uning afzalligini bildiradi. Agar nazorat sinovlari natijasi bo’yicha mahsulot sifati me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq kelmasa, u holda mahsulotni savdo shahobchalaridan chiqarib tashlash mumkin bo’lmaydi yoki uni chiqarib tashlash uchun ayrim qiyinchiliklar tug’iladi, u holda bu sxemaning kamchiligi hisoblanadi. 3-sxema. Bu sxema namunalarga sertifikat berilgandan so’ng sotuvchi yoki iste’molchiga yubormasdan oldin vaqti-vaqti bilan tayyorlovchi korxonaning tayyor mahsulotlar omboridan olinadigan namunalarni sinash yo’li bilan inspeksion tekshiruv o’tkazishni nazarda tutadi. Bu sxemaning 2-sxemadan farqi shuki, mahsulot savdoga tushmasdan turib sinov nazoratidan o’tkaziladi va me’yoriy hujjat talablariga muvofiq bo’lmasa, u holda mahsulotning iste’molchiga jo’natilishi to’xtatilib, sifatsiz mahsulot ishlab chiqarishning oldi olinadi. Bu sxema bo’yicha sertifikat 12 oy muddatga beriladi va har 6 oyda bir marta nazorat qilinadi. 4-sxema. Bu sxema 3-sxemadan shunisi bilan farq qiladiki, bunda qo’shimcha ravishda sotuvchidan olinadigan namunalarning ham inspeksion tekshiruvi

o’tkaziladi. 4-sxema seriyali ishlab chiqarish mahsulotlarini har tomonlama va qat’iyroq inspeksiya tekshiruvini o’tkazish zarur bo’lganda qo’llaniladi. 5 - sxema. Sertifikatlashtirishning bu usuli faqat mahsulot sifatini nazorat qilibgina qolmasdan, balki korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini kerakli darajada bo’lishini ham nazorat qiladi. Bu sxema sanoati rivojlangan davlatlarda ham xalqaro ceptifikatlashtirish tizimlarida eng ko’p tarqalgan sxema hisoblanadi. 5-sxemaning boshqa sxemalardan farqi uning murakkabligi va nisbatan ko’p chiqim talab qilishida, uning faolligi esa iste’molchining mahsulot sifat darajasining yuqori ekanligiga ishonch hosil qilishidadir. Bu esa asosiy mezon hisoblanadi. 6-sxema. Bu usul ayrim paytlarda korxona-tayyorlovchini attestatsiyalash usuli ham deb ataladi va u faqat korxonadagi mahsulot sifatini ta’minlash orqali tizimni baholanishini o’tkazishiga asoslangan (mo’ljallangan) bo’lib, faqat korxonaning belgilangan sifat darajasidagi mahsulot ishlab chiqarish qobiliyatini baholaydi. 7-sxema. Bu sxema tovarlar partiyasini sinash uchun mo’ljallangan. Bunda korxona ishlab chiqarayotgan yoki chetdan keltirilgan (import bo’yicha) tovarlar partiyasidan belgilangan qoidalar bo’yicha o’rtacha kichik namunalar tanlab olinadi va akkreditlangan laboratoriyada sinovlardan o’tkaziladi, so’ngra sertifikat berish protsedurasi bajariladi, inspeksion tekshiruv o’tkazilmaydi. 8-sxema. Bu usul tayyorlangan har bir yoki ayrim buyumlarning me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini sinovlar o’tkazish yo’li bilan aniqlashga asoslangan bo’lib, mahsulotni iste’mol qilish jarayonlarida uning me’yoriy hujjatlar talablariga mos kelmasligi natijasida iste’molchiga katta iqtisodiy zarar etkazganidan qo’llaniladi. Sertifikatlashtirishning bu usuli ko’proq qimmatbaho metallar va qotishmalardan tayyorlangan buyumlarda qo’llaniladi, chunki bu erda qimmatbaho metallarning belgilangan miqdori, tarkibi va ularning tozaligi tekshiriladi.Mahsulot sifatini etkazib beruvchi tashkilot dekloratsiyasida ko’rsatilgan talablarga muvofiq kelish-kelmasligini tasdiqlash uchun 9-10

sertifikatlashtirish sxemalari qo’llaniladi.Agar sertifikatlashtirish bo’yicha akkreditlangan idora ushbu mahsulotni korxonada ishlab chiqarilishi mumkinligi va uning sinovlar natijasida tasdiqlangan tavsiflarining barqarorligi haqida aniq ma’lumotlar bo’lmasa, u holda 1, 2, 3, 4, 9 va 10 sertifikatlashtirish sxemalari 1 a , 2 a , 3 a , 4 a , 9 a va 10 a sxemalari bilan birgalikda qo’llaniladi. Bunday hollarda korxonaning ishlab chiqarish holati, sifat tizimi yoki mahsulotni sertifikatlashtirish bo’yicha ekspertlar tomonidan tahlil qilinishi kerak bo’ladi.Mahsulotni 1 a , 2 a , 3 a , 4 a , 9 a va 10 a sxemalari bo’yicha majburiy sertifikatlashtirishdan o’tkazish paytida ishlab chiqaruvchining sifat tizimi yoki ishlab chiqarishga muvofiqlik sertifikati mavjud bo’lsa, u holda ishlab chiqarish holati qaytadan baholanmaydi. Tayanch iboralar: korxona sifat tizimi; ISO/MEK, ISO, EN 45000; tizim maqsadi; korxona sifat tizimi; vijdonsizlik; qonun hujjatlari; fitosanitariya sertifikati; axborot ishonchliligi; axborot maxfiyligi; muvofiqlik, muvofiqlik sertifikat va belgisi; sertifikatlashtirish tizimi va idorasi; majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirish; sertifikatlashtirish sohasida guvohnoma (litsenziya); sifat sertifikati; laboratoriyani akkredit-lash, akreditlangan laboratoriya; sertifikatsiya sinovlari; ekspert-auditor; sertifikatlashtirish uchun namuna; bir, ikki va ko’p tomonlama kelishuv; tekshiruvchan nazorat; milliy idora yo’nalishlari va vazifalari; CMCXM vazifalari; «O’zstandart» agentligi va maxsus komissiya; laboratoriyaning texnik layoqatligi va holisligi; Davlat reestri; ariza-deyuratsiya; namuna; sertifikat; muvofiqlik belgisi va sertifikat; sinov laboratoriyasi va boshqalar.

Nazorat uchun savollar: 1. Sertifitkatlashtirish deb nimaga aytiladi va uning ma’nosini tushuntiring? 2. Sertifikatlashtirish milliy tizimi deganda nimani tushunasiz? 3. Sertifikatlashtirish milliy tizimining asosiy maqsadi nimadan iborat? 4. Mahsulotlarni sertifikatlashtirish qanday idoralar tomonidan amalga oshiriladi? 5. Sertifikatlashtirishning vazifasi nimalardan iborat? 6. Sertifikatlashtirish bo’yicha qonun hujjatlarining asosiysi qaysi qonunlarni tashkil etadi? 7. Ekologik sertifikatlashtirishning asosiy maqsadi nimadan iborat? 8. Sertifikatlashtirish bo’yicha atama va tushunchalar qanday ta’riflanadi? 9. Sertifikatlashtirish sohasidagi guvohnoma qanday hujjat hisoblanadi? 10. Ixtiyoriy, sifat va ishlab chiqarish sertifikatlashtirish deganda nimani tushunasiz? 11. O’zbekistonda sertifikatlashtirish milliy idorasi qaysi tashkilot hisoblanadi? 12. Akkreditlash va akkreditatsiyadan o’tish deganda nimani tushunasiz? 13. O’zTMTIning vazifasi va u qanday hujjatlarni ishlab chiqadi? 14. O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi tomonidan qanday sertifikatlashtirish sxemalari qabul qilingan?

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida (yangi tahriri)”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2002 y. 29 avgust. 2. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovar kelib chiqish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2001 y. 30 avgust. 3. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlar va ma’lumotlar ba’zalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 1994 y. 6 may. O’zbekiston Respublikasi qonuniga o’zgartirishlar 05.04.2002. №364-11. 30.08.2002 y. №405-11. 4. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2001 y. 30 avgust. 5. O’zbekiston Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 14 iyun 209 – sonli qarori: O’zbekiston Respublikasi Davlat patent idorasi to’g’risida Nizom. 6. Kak zaregistrirovat tovarn ы y znak v Respublike O’zbekistan. – Tashkent, GPV RO’z. 2006 g. 7. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Seleksiya yutuqlari to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2002 y. 29 avgust. 8. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Firma nomlari to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2006 y. 18 sentyabr.

Похожие

O’zbekiston Respublikasi standartlashtirish va sifatni ta’minlash tizimi istiqbollari

Standartlashtrish bo’yicha davlat nazorati, xalqaro standartlashtirish

O'zbekistonda sertifikatlashtirish tizimi va tartibi

Mahsulotlar sertifikatsiyasi va uning nazorati

Bank ishi fanining predmeti va vazifalari. O’zbekiston Respublikasi bank tizimi va boshqa kredit muassasalari