Moliyaviy taxlilning mazmuni va moxiyati - Экономика - Рефераты

Moliyaviy taxlilning mazmuni va moxiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB

Moliyaviy taxlilning mazmuni va moxiyati Reja: 1. Молиявий тахлилнинг фан сифатида шаклланиши ва унинг услубий асослари 2. Молиявий тахлилнинг мазмуни, вазифаси ва манбалари 3. Молиявий тахлилнинг субектлари ва тахлилни ташкил этиш

1. Moliyaviy taxlilning fan sifatida shakllanishi va uning uslubiy asoslari Ijtimoiy yunaltirilgan bozor munosabatlariga utish sharoitida turli mulkchilik shaklidagi korxona va tashkilotlarning xujalik-moliya faoliyatini taxlil etish muxim axamiyat kasb etadi. Chunki mustakil mamlakatimizning xisob tizimini tuYori yulga kuyish, shuningdek, iqtisodiy jaraYonlardagi uzgarishlarni makro va mikro jixatdan taxlili, ijtiomiy yunaltirilgan bozor iqtisodiyoti rivojining muxim dastaklaridan biri xisoblanadi. Korxonalar ishlab chikarish-tijorat va moliya faoliyatini taxlil etish asosida xukumatimiz tomonidan olib borilaYotgan isloxotlar iqtisodiyotimizda ruy beraYotgan uzgarishlarning aloxida olingan korxonalar misolidagi xolatiga baxo berish va shu asosda tarmok, xudud va mamlakat iqtisodining ravnakini xam belgilash mumkinligi iqtisodiy taxlil rolini nakadar muximligini tavsiflayda. Iqtisodiy taxlilni rejali iqtisodiyot davridan bozor iqtisodiyotiga utish davridagi uzgarishlarini bir suz bilan baYon kilishni imkoni yuk. Bu uzgarishlarni uning nafakat nazariy asoslarida balki, uslubiy, tashkiliy, xukukiy, amaliy asoslarida xam kurish mumkin. Iqtisodiy taxlil firma va kompaniyalar boshkaruvini muxim vositasigina emas, balki, bozor iqtisodiyotning muxim dastaklaridan biri sifatida xam shakllanmokda. Anik fanlar katoriga kiruvchi «Buxgalteriya xisobi»ning fan sifatida shakllanganligiga 5 asrdan (agarda Luka Pochalinining 1494-yilda ikki Yoklama Yozuv usuliga asos solingan kitobini nashr etilishi bilan belgilasak), «Audit» fanining shakllanganligiga 2 asrdan oshgan bir paytda, «Iqtisodiy taxlil”ni fan sifatida shakllanganligiga endigina bir asr buldi1. Lekin shunga karamay u

uzining boy tarixiga ega. Jumladan iqtisodiy taxlilni fan sifatida Respublikamizda ukitila boshlanganligidan buYon endigina 40 yilga yakin vakt utdi va bugunga kelib uzining rivojlanish, takomillashish boskichiga kadam kuydi. Fan — fan bulishi uchun uzining anik obyektiga va shu obyektni urganishni vositalariga, usullariga ega bulmoYoi lozim. Moliyaviy taxlil fani xam uzining obyektiga va uni urganishning uslubiy asosilariga tula ega. Xuddi shu xolat uning fan sifatida ukuv dasturlariga kiritilishiga, nazariy asosini yaratilishiga, amaliYotda tashkil etilishiga, xukukiy va tashkiliy asoslarining vujudga kelishiga zaruriyat tuYodirdi. Moliyaviy taxlil «Iqtisodiy taxlil» fanining negizida va uning manbalariga tayangan xolda shakllandi. Iqtisodiy taxlil faning negizida shuningdek; funksional kiymatli taxlil, tarmoklar taxlili, staxostik taxlili, kompleks iqtisodiy taxdil, boshkaruv taxlili kabi kator fanlarni ajralib chikkanligini kurish mumkin. Iqtisodiy taxlilning fan sifatida shakllanishida uning turli davrlarda turlicha nomlanishini aloxida ta’kidlash lozim. Jumladan; i.f.d., prof. Pardayev M. K. tomonidan uning kuyidagi shajarasi berib utiladi2. «Balansshunoslik», «Balans talkini», «Balansni taxlili», «xisobot taxlili», «Iqtisodiy taxlil», «Sotsial-iqtisodiy taxlil», «Xujalik faoliyatini taxlili (Iqtisodiy taxlil)» Muallifni ushbu adabiYotida taxlil fanining sunggi uzgarishlari uz aksini topmagan. YA’ni; boshkaruv va moliyaviy taxlilning tarkiblanishi, ular uzining maksad, mazmun va vazifalari buyicha fark etishi tavsiflanmagan. Shu asnoda, iqtisodiyot yunalishida ta’lim olaYotgan talabalarni ukuv grafiga bakalavriat yunalishi buyicha «Moliyaviy va boshkaruv taxlili», magistratura talabalari uchun «Moliyaviy taxlil» fanlarini ukitish kiritilganligi xam bejiz emas albatta.

Xujalik faoliyatining taxlili yoki iqtisodiy taxlil fanining bugungi kunda, «Moliyaviy taxlil» va «Boshkaruv taxlili» sifatida kayta tarkiblanishi bir jixatdan tuYoridek. Lekin uning boshka tomoniga axamiyat berish lozim. Chet el adabiyotlarini kuzatishdan shunday xulosaga kelish mumkinki, tarkiblar orasida bir xillik va farklanishni sezish mumkin. "Moliyaviy taxlil" fanida bu uxshashlik mavjud. Lekin "Boshkaruv taxlili"ni fan sifatida shakllanishida farklanish bor. Negaki, boshkaruv taxlili boshkaruv xisobini ichida ukiladi. Shuni xisobga oladigan bulsak xorijiy yoki iqtisodi rivojlangan davlatlarda boshkaruv taxlili aloxida fan sifatida shakllanmagan. Fanning - nomi yoki uning urganish obyektidagi uzgarishlar albatta uning mazmuniga Yoki xizmat vazifalarini belgilashga ta’sir etmaydi. Moliyaviy taxlilni Ûzbekistonda aloxida fan sifatida shakllanishiga zaruriy jixatdan barcha shart- sharoitlar shakllandi deyish mumkin. Bu zaruriyatni uning nazariy manbalarida xam, xukukiy va uslubiy, tashkiliy asoslarida, ilmiy asoslarida xam kurish mumkin. Nazariy asoslari buyicha yetarlicha manbaga ega bulindi. Jumladan: uzbek va rus tillarida chop etilgan Pardayev M.O‘., Isroilov B.ning «Moliyaviy taxlil»3, «Iqtisodiy taxlil»4, «Moliyaviy taxlil metodologiyasi»5, Vaxobov A., Ibroximov A.T.ni «Moliyaviy taxlil»6, Ibragimov A.T. ni «Iqtisodiy taxlil»7, Abdukarimov I.T.ni «Moliyaviy xisobotni ukish va taxlil kilish yullari»8, «Kak chitat i analizirovat finansovuyu otchetnost», Voljin I., Ergeshboyev V.P.ni «Moliyaviy taxlil»9 kitoblari shular jumlasidandir. Bu ruyxatni istagancha davom ettirish mumkin. Shuningdek, rus mualliflari Kovalev V.V. «Finansovuy analiz»10 , SHeremet A.D., Sayfulin R.S.ning «Metodika finansovogo analiza»11, Petrov V.V., Kavalev V.V. ni «Kak chitat balans»12 kitobi orkali xam moliyaviy taxlil fanining fan sifatida tula

shakllanganligini tavsiflash mumkin. Bugungi kunda moliyaviy taxlilni nazariy asosi nixoyatda boy. Bu jixat uzgarishlarni, moliyaviy taxlilni tashkil etilishi, xukukiy va usulubiy asoslarida xam izoxlab utish mumkin. Moliyaviy taxlil uz ichiga taxlilni kaysi kulamini olishi yuzasidan olimlar urtasida xaligacha anik tuxtam yuk. Uning korxona moliyaviy xisobotining barcha elementlari olinadimi yoki uning umumlashgan ma’lumotlarigina kiritiladimi? Xozirgi manbalarga tayangan xolda moliyaviy taxlilning obyektiga moliyaviy xisobot shakllari asosida urganiladigan ushbu ukuv kullanmada tarkiblangan bob va mavzularni kiritish mumkin. Bu mavzular soni xam «Moliyaviy taxlil» fani buyichi nashr etilgan adabiYotlardan fark etadi. Jumladan; M.V Pardayev uzining «Moliyaviy taxlil»13 ukuv kullanmasida uni 3 ta kism va 23 ta urganiladigan savolga bulib beradi. Vaxobov A., Ibragimov A.T.ni «Moliyaviy taxlil»14 kitobida 8 ta bob va 57 ta urganiladigan savol, Voljin I.O. va Ergashbayev V.P.ni «Moliyaviy taxlil»15 kitobida esa 2 ta kism va 22 ta urganiladigan savoldan iborat kilib kursatiladi (kaysidir adabiYotda ularni soni 8 ta, rus tilida nashr etilgag adabiyotlarda esa undan xam kuprok mavzular berib utiladi). Moliyaviy taxlilni predmeti (obyekti) deb - firma va kompaniyalarni moliyaviy xolatini yakuniy xisobot shakllarida ifodalangan axborotlarga tayangaya xolda kursatkichlar asosida ichki va tashki omillarga boYolik ravishda davriy urganishga aytiladi. Moliyaviy taxlil fanining metodi, uslubiy asosini firma va kompaniyalar moliyaviy xolatini urganishda kullaniladiga: usullar majmuasi tashkil etadi. Bu usullar majmuasiga moliyaviy xisobotlarni "ukish", "gorizontal taxlil etish”, "vertikal taxlil etish", "asos (trend) taxlili", "omilli taxlil", ''moliyaviy koeffitsentlar" usullari kiradi.

Moliyaviy taxlilni uslubiy asoslari deganda uni utkazishni tartib-koidalari tushiniladi. Bu tartib koidalar sifatida xar bitta firma va kompaniya mulki, kapitali va majburiyatlarini taxlil etishni, ularni moliyaviy va iqtisodiy saloxiyatini, samaradorligini, moliyaviy natijaviyligini kompleks baxolashni, firma, kompaniya moliyaviy barkarorligini, tulovga kobilligini, bozor va ish aktivligi, xususiy kapital va moliyaviy koeffitsentlar taxlilini utkazishni tartib koidalarini belgilash mumkin.   Taxlilning asosiy maksadi - moliyaviy faoliyatdagi yutuk va kamchiliklarni aniklab, mablaYolardan yanada tuYori foydalangan xolda xisob-kitob tartibini mustaxkamlashga uaratiladi. Demak, bu maxsulot ishlab chikarish va uni sotish, xarajatlarni tejash, pul-moliya alokalari va boshka faoliyatlarning bir-biriga boYolikligini kursatadi.  Moliyaviy taxlilning asosiy vazifalari kuyidagilardan iborat:  korxonaning moliyaviy axvolini xar tomonlama urganib, uning xolatiga anik va xolisona baxo berish;  mablaYO va manbalarning joylanishini tekshirish, ularni tuYori yunalishda ishlatilganligini aniklash;  xisoblashish ishlarining uz muddatida bajarilganligi, debitor va kreditorlik karzlari tarkibini urganish;  korxonaning uziga karashli mablaYolari bilan karz mablaYolari urtasidagi nisbat va aylanma mablaYolarni manba bilan ta’minlanganligini tekshirish;  moliyaviy intizomga kanchalik amal kilishni aniklash va tulov kobiliyatiga baxo berish;  korxona mulkining kadrligi va tez pulga aylana olish darajasini urganish;

 aylanma mablaYolardan foydalanishga baxo berish va korxonaning moliyaviy axvolini yaxshilash buyicha takliflar bayon etish va x.k. 3. Moliyaviy taxlilning subektlari va taxlilni tashkil etish Moliyaviy taxlil subyektlariga taxlil etuvchilarni keng kamrovli guruxi kiritiladi. Ularni shartli ravishda ichki va tashki taxlil subyektlariga bulish mumkin. Ichki taxlil subyektlariga fakat shu firma, kompaniya xodimlari kirsa, tashki subyektlarga ta’sischilar, solik organi xodimlari, auditorlar, yukori tashkilot va vazirliklar, xaridor va buyurtmachilar, mol yetkazib beruvchilar, suYourta agentliklari xodimlari, reklama agentlari, bank xodimlari va boshka shaxslar kirishi mumkin. Taxlil subyektlarining manfaatlari xam albatta bir-biridan tubdan fark kiladi. Masalan, ta’sischilar kuprok firma va kompaniyalarni foydasi bilan, solik idoralari kuprok "daromad-xarajat-natija"lar alokadorligi taxlilidan, kredit inspektorlari va bank xodimlari firma va kompaniyalarning kreditga laYokatligi va moliyaviy barkarorligi bilan, mol yetkazib beruvchilar firma va kompaniyaning tulov layokatini urganishdan va taxlil etishdan manfaatdorlar (47-jadvalgaa qarang). 47 -жадвал Молиявий тахлил субъектлари ва уларнинг манфатлари Т , р Moliyaviy taxlil subektlari Subyektlar manfatlari 1 2 3 1 Korxona xodimlari Firma va kompaniyaning moliyaviy natijaviyligi va moliyaviy xolati tuYorisidagi ma’lumotlarni bilishdan

2 Ta’sischilar Firma, kompaniyaga kuyilgan va kuyiladigan mablaYolarning foyda-ligidan 3 Auditorlar E’lon kilinadigan xisobot shakllarini tuYoriligini xukukiy tamoyillar asosida baxolash va firma, kompaniyalar moliyaviy xolatini yaxshilashni ichki imkoniyatlarini kursatib berishdan, mulk egalari manfaatlarini ximoya etishdan 4 Yukori tashilotlar Band kilingan moddiy va moliyaviy resurslar xarakatini va samaradorligini urganishdan 5 Solik idoralari Majburiy tulovlar, soliklar va ajratmalar undirish yuzasidan resurslar xolati, xarakatini faoliyat natijaviyligini urganishdan 6 SuYourta agentliklari Firma, kompaniya mulkini turli taxlikalardan ximoya kilish, saklanishi yuzasidan ma’lumotlarni urganishdan 7 Mol yetkazib beruvchilar Shartnomaviy munosabatlarni yulga kuyish tomonlarning uz majburiyatlarini bajarishi, tulov intizomiga rioya kilish, tulovga kobillikni xolati tuYorisidagi ma’lumotlarni urganishdan 8 Xaridor buyurtmachilar Ta’minotdagi uzilishlarga yul kuymaslik yuzasidan firma va kompaniyalarning moliyaviy va iqtisodiy saloxiyatining tayanchi tuYorisidagi ma’lumotlardan Moliyaviy taxlil va ularning manfaatlar mushtarakligini kuyidagi 47-jadval

ma’lumotlaridan kurib chikish mumkin. Moliyaviy taxlilni tashkil etilishida ichki va tashki taxlil turlarini tarkilanishiga axamiyat berish lozim. Ichki moliyaviy taxlil shu firma, kompaniya xodimlari tomonidan tashkil etilsa, tashki taxlil firma, kompaniya faoliyati bilan kizikuvchi uchinchi shaxslar tomonidan tashkil etiladi. Moliyaviy taxlilni aloxida taxlil xizmat bulimini ochish orkali yuritish, yollangan taxlilchidan foydalanish yoki uning xizmat funksiyasini aloxida xodimga yuklash orkali bajarish, mulk egasi tomonidan mustakil yuritilishi kabi tashkiliy shakllarini ajratish mumkin. Bu tashkiliy shakl ichki moliyaviy taxlil uchun xos bulgan tarkiblashdir. Tashki taxlilchilar tomonidan utkaziladigan taxlil natijalaridan manfaatdor tashkilotlar va xodimlar tomonidan mustakil yoki shartnomaviy asosda tashkil etilishi mumkin. Taxlilni tashkil etish boskichlariga kuyidagilarni kiritish mumkin: 1. Taxlil maksadini belgilash va uning rejasini tuzish; 2. Taxlil yuzasidan zarur bulgan ma’lumotlarni yiYoish, ularni saralash, kursatkichlar xolatiga keltirish, analitik jadvallar tuzish; 3. Taxlilni utkazish; 4. Taxlil natijalarini umumlashtirish, rasmiylashtirish va chora- tadbirlarni belgilash. И.ф.д., проф. М.К. Пардаев томонидан молиявий тахлилни 3 та боскичи яъни; taxlil maksadini aniklash va unga yondashish yullarini belgilash; taxlil uchun takdim kilinadigan axborotlar sifatiga baxo berish; taxlilni usullaridan foydalangan xolda taxlilni utkazish va uning natijalarini rasmiylashtirish boskichlari tarkiblanadi17. Ushbu tarkiblashni xam tuYori deyish mumkin. Lekin unda taxlilni birlik boskichlari umumlashtirilgan tarzda ifoda etilgan.

Taxlil boskichlarini 5 ta (Ibragimov A.), 6 ta (Astaxov V.P.), 7 ta (Abdukarimov I.), 8 ta (Sayfulin A.), 9 ta (SHeremet A), 12 ta (Artemenko V.G.) boskichdan iborat kilib belgilash xam mumkin. Ular bir-biridan mazmun jixatdan farklanmaydi. Birlik ifodalarni aloxida boskich kilib belgilanishigina ular katorini kengaytirgan xalos. £kuvchi turli adabiyotlarni urganish asosida notuYori xulosaga kelmasligi lozim. Negaki ular mazmun jixatdan aynan bitta narsani ifoda etadi. Moliyaviy taxlilni tashkil etilishiga muxim axamiyat berilishi yana shu bilan xarakterliki uning yutuYoi kup jixatdan tashkil etish tartibiga xam boYolik. Albatta tashkiliy shakllarni u yoki bu shakli korxonaning mulkiy xolati, katta - kichikligi, jaraYonlarning murakkabligi va uziga xosligi, moliyaviy imkoniyatlar, ish kulami, malakali kadrlar va boshka imnoniyatlardan kelib chikkan xolda tanlanadi. Agar, firma, kompaniyaning ish kulami, ishlab chikarish jaraYonining murakkabligi, moliyaviy imkoniyati, malakali kadrlarga bulgan talabining kondirilishidan kelib chikkan xolda aloxida taxlil xizmat bulimini tashkil etish makbul deb topilsa, albatta bu eng tuYori yul xisoblanadi.

Похожие

Moliyaviy xisobotning mazmuni va shakllari.

Moliyaviy barqarorlik tahlilning mazmuni maqsadi va vazifalari

Ekonometrika kirish regratsion taxlilning nazariy asoslari

Audit va moliyaviy nazorat

Raqobatbardoshlik mazmuni va shakllari