Молиявий таҳлил - Экономика - Рефераты

Молиявий таҳлил

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

189 KB

Молиявий таҳлил Режа: 1.Молиявий таҳлилнинг моҳияти ва турлари. 2.Молиявий рентабеллик таҳлили. 3.Молиялаштиришга эҳтиёж таҳлили. 4.Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотнинг молиявий таҳлили. 5.Инвестиция лойиҳасини молиявий таҳлил қилишда қўлланиладиган кўрсаткичлар.

Таянч иборалар: Молиявий таҳлил, молиявий ҳолат, инвестиция самарадорлиги, инвестиция лойиҳалари, молиялаштиришга эҳтиёж, лойиҳа эксплуатацияси, харажатлар қопланиши, рентабеллик, кўрсаткич, ликвидлик кўрсаткичлари, иш фаоллиги кўрсаткичлари, тўловга қодирлилик кўрсаткичлари, рентабеллик кўрсаткичлари. 1.Молиявий таҳлилнинг моҳияти ва турлари Корхонанинг молиявий ҳолати ва молиявий натижаларини молиявий ҳисоботлар, бухгалтерия ҳисоби ва бошқа ахборотларнинг маълумотлари асосида ўрганиб, мавжуд молиявий имкониятларни аниқлаш ва молиявий ҳолатни яхшилашга қаратилган тадбирларни ишлаб чиқиш усули молиявий таҳлил деб аталади. Молиявий таҳлилнинг асосий қисми бўлиб корхоналар молиявий ҳолатининг таҳлили ҳисобланади. Корхонанинг молиявий ҳолати унинг молиявий барқарорлиги, молиявий мустақиллиги, тўловга қодирлиги, ўз маблағлари билан таъминланганлиги, дебиторлик ва кредиторлик қарзлари ҳолати каби жиҳатларини ифодаловчи кўрсаткичлар тизими билан тавсифланади. Ушбу кўрсаткичлар даражасини ўрганиш ва таҳлил этиш ҳамда уларнинг натижаларини умумлаштириш орқали корхонанинг молиявий ҳолатига баҳо берилади. Шунинг учун ҳам ушбу кўрсаткичларни ўз вақтида таҳлил қилиб туриш – корхонанинг молиявий аҳволини яхшилаш ҳамда иқтисодиётни мустаҳкамлаш учун шарт- шароит яратади. Шу нуқтаи назардан таҳлилнинг аҳамияти ниҳоятда катта ва беқиёсдир. Таҳлил – корхонанинг молиявий аҳволини яхшилаш гаровидир. Молиявий таҳлилнинг асосий мақсади бўлиб, корхона активлари, капитали ва мажбуриятларини, молиявий барқарорлик даражасини, тўловга қодирлик аҳволини, ўз ва қарз маблағлари билан таъминланиш даражасини, молиявий мустақиллик аҳволини, дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг муайян даврга бўлган ҳолатини ўрганиш асосида корхона молиявий ҳолатига

баҳо бериш ва уни яхшилаш имкониятларини кўрсатиш ҳисобланади. Шу нуқтаи назардан молиявий таҳлилнинг асосий вазифалари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: − Корхонанинг активлари, капитали, мажбуриятлари ҳолатини аниқлаш ва ўзгаришига баҳо бериш; − Молиявий аҳволнинг барқарорлигини аниқлаш ва унинг ўзгаришига баҳо бериш; − Баланс ликвидлиги кўрсаткичларини аниқлаш ва уларнинг ўзгаришини таҳлил қилиш; − Корхонанинг тўлов лаёқати коэффициентини аниқлаш ва унинг ўзгаришига баҳо бериш; − Молиявий коэффициентларни аниқлаш ва уларнинг ўзгаришига бағо бериш. − Айланма маблағлардан фойдаланиш самарадорлигини ўрганиш − Дебиторлик ва кредиторлик қарзлари аҳволини ўрганиш. − Фойдаланилмаган имкониятларни сафарбар этиш бўйича тавсиялар, таклифлар бериш. Инвестиция лойиҳасининг молиявий таҳлили деганда корхонага қўйилган инвестициянинг иқтисодий самарадорлигини таъминлаш ва уларни олдиндан баҳолаш учун қўлланиладиган усуллар, кўрсаткичлар, коэффициентлар мажмуаси тушунилади. Инвестиция лойиҳасини молиявий таҳлил қилишнинг зарурлиги: − инвестициянинг ҳаётийлик даврини аниқлаш; − инвестор билан корхона муносабатини белгилаш; − инвестициянинг самарадорлигини баҳолаш; − инвестициянинг жорий қийматини аниқлаш; − барча харажатлар ҳажмини белгилаш; − соф фойдани ҳисоблаш кабиларда намоён бўлади. Инвестиция натижасида инвестор ўз маблағига ва қўшимча фойдага эга бўлади. Корхона эса шу ҳажмдаги моддий-техник базага эга бўлади. Инвестициянинг самарадорлигидан икки томон ҳам манфаат кўради.

Инвестиция лойиҳаларини молиявий таҳлил қилиш натижасида: − лойиҳанинг ҳар йиллик ва бутун ҳаётий даври давомида келтирадиган фойдаси аниқланади: − лойиҳанинг энг самарали йўналишини танлаб олиш имконини беради; − инвестиция самарадорлигига таъсир этувчи омилларни олдиндан баҳолаш ва салбий таъсир қилувчи омилларни бартараф қилиш йўлларини ишлаб чиқиш имконини беради; − инвестиция қийматини инфляция даражасши инобатга олганда маълум муддатдан кейин қанча бўлишини олдиндан аниқлаш имконини беради; − лойиҳанинг хатарлилик даражасини баҳолашни тақозо қилади. Лойиҳани молиявий таҳлил қилиш бир неча кўринишга эга бўлиб, лойиҳа турига қараб, икки ёки ундан кўпроқ турдаги молиявий таҳлил амалга оширилиши мумкин. Молиявий таҳлил қуйидаги турларни ўз ичига олади: 1. Молиявий рентабеллик таҳлили. 2. Молиялаштиришга эҳтиёж таҳлили. 3. Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотнинг молиявий таҳлили. 4. Харажатларнинг қопланиши таҳлили. Молиявий таҳлилнинг санаб ўтилган турлари қайси вазифаларга эга бўлиши, лойиҳанинг молиявий жиҳатдан мақсадга мувофиқлиги у қайси нуқтаи назардан туриб кўриб чиқилаётганлигига боғлиқ. Буни қуйидаги 11.1.- жадвалда кўрамиз: жадвал Молиявий таҳлил турлари Таҳлил тури Молиявий рентабеллик таҳлили Молиялашти ришга эҳтиёж таҳлили Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотни молиявий таҳлили Харажатларни қопланиши таҳлили Таҳлил Лойиҳага Лойиҳани Лойиҳани Давлат

мақсади қўйилган капитал маблағлар самарадорлиги ни аниқлаш амалга ошириш учун маблағ билан таъминлашни режалашти риш эксплуатация қилувчи ташкилотнинг молиявий аҳволи ва бошқарув сифатини аниқлаш лойиҳаларидан фойдаланувчилар дан тушадиган тўловлар ҳисобига харажатлар қопланишини баҳолаш Лойиҳа таҳлили қайси позиция дан туриб амалга оширила ди Лойиҳа позициясидан туриб Лойиҳадан фойдаланувчи лар ва ундан манфаат кўрувчилар позициясидан туриб Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилот позициясидан туриб Лойиҳадан фойдаланувчилар ундан манфаат кўрувчилар ҳамда лойиҳани бошқариш позициясидан туриб Фойдала нилади ган молиявий ҳисобот лар тизими Дисконтланган пул тушумлари ва чиқимлари оқими ҳисоботи Молиявий режа Фойда ва зарарлар ҳисоботи, Пул оқимлари ҳисоботи, баланс ҳисоботи. Харажатларни қоплаш кўрсаткичлари, тўлов ҳажми, ёки фойдаланувчилар дан олинадиган солиқ ҳажми. Мезонлар Ички фойда меъёри, Соф келтирилган қиймат Қарзларни ва улар бўйича фоизларни тўлаш учун қилинган харажатларни қоплаш даражаси. Самарадорлик меъёри, молиявий кўрсаткичлар Тўлов ҳажми ва таркиби

Молиявий таҳлилнинг ҳар хил турлари лойиҳанинг мақсадга мувофиқлигини, ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини, лойиҳа иштирокчилари учун рағбатларни, молиявий режаларнинг асосланганлигини, молиявий бошқарувнинг лаёқатлилиги даражасини ҳамда лойиҳани амалга ошириш натижасида кутилаётган фойда даражасини баҳолаш учун қўлланилади. У ёки бу турдаги таҳлилни ўтказиш зарурати лойиҳанинг мураккаблиги даражасига, унинг хусусий сектордаги ёки давлат лойиҳаси эканлилигига ҳамда иқтисодиётнинг қайси тармоғига тааллуқлигига боғлиқ. Молиявий таҳлилда даромад ва харажатларни ҳисоблашда фақат алоҳида бозор баҳолари қўлланилади, капитал харажатлар лойиҳанинг бутун хизмат даврига тақсимлаб чиқилади, солиқлар ва турли гуруҳлар ўртасидаги бир томонлама тўловлар ҳисобга олиниб, хусусий дисконт ставкаси қўлланилади. 2.Молиявий рентабеллик таҳлили Молиявий рентабеллик таҳлилининг мақсади лойиҳанинг ҳаёт даври давомида инвестициялардан келадиган самарани баҳолашдан иборат. Бу таҳлил лойиҳанинг молиявий мақсадга мувофиқлиги таҳлили деб ҳам юритилади. Бу таҳлил лойиҳадаги пул тушумлари ва чиқимлари оқимига асосланган ҳолда ўтказилади. Бунда эътибор лойиҳани амалга оширувчи ташкилотларнинг молиявий ҳолатига эмас, балки лойиҳанинг ўзига қаратилади. Молиявий рентабеллик таҳлили товарлар ва хизматлар савдосини амалга оширувчи лойиҳалар учун ўта муҳим. Молиявий рентабеллик таҳлилида харажатлар ва даромадлар қўйилган мақсаддан келиб чиқиб аниқланади. Харажатларни фирма ёки ижрочи ташкилотнинг фойдасини камайтирувчи молиявий оқимлар ташкил этса, даромадларни фойда ёки даромадни кўпайтирувчи молиявий оқимлар ташкил этади. Харажатлар ва даромадлар оқимларини лойиҳалаштириш учун ишлаб чиқариш фаолиятининг техник даражасини белгилаб олиш,

инвестициялардан кўзда тутилган техник ресурсларнинг лойиҳага кириш ва чиқишдаги оқимини, лойиҳаларнинг бозор ва маъмурий ўрнатиладиган баҳоларда ҳисобланган натижаларини аниқлаб олиш талаб этилади. Тушумлар оқими маҳсулот сотиш (хизмат кўрсатиш) ҳажмини уларнинг харид баҳоларига кўпайтириб топилади. Харажатлар оқими эса ишлаб чиқаришда фойдаланилган моддий ресурслар ва хизматлар миқдорини уларни сотиб олиш баҳосига кўпайтириб топилади. Бундай баҳолаш лойиҳанинг бутун яшаш даврига, ҳар бир йил учун ўтказилади. Лойиҳа учун зарур ресурслар ва ундан кутилаётган натижаларни баҳолашда: биринчидан, ички ва ташқи бозорда яқинда бўлиб ўтган битимларда қўлланилган амалдаги баҳолар асосида реал бозор баҳоларини, иккинчидан, келгусидаги баҳоларни башорат (прогноз) қилиш лозим. Лойиҳа бўйича ишлаб чиқарилган товар (кўрсатилган хизмат)лар учун тушган барча тўловлар, дебиторлик қарзлари, субсидиялар ва бошқа даромадлар лойиҳа бўйича тушумларга киритилади ва унинг умумий самарасини кўрсатади. Харажатлар ўз ичига эксплуатация ва капитал харажатларини олади. Эксплуатация харажатларига иш хақи, материал, ёқилғи харажатлари, ижара хақи тўловлари, коммунал тўловлар, умумий ва маъмурий харажатлар, солиқлар, жорий таъмирлаш харажатлари, ҳали тўланмаган, аммо ҳисобга олинган кредиторлик қарзлари ва бошқалар киради. Капитал харажатларга эса инвестициялар, лойиҳа фондларини алмаштириш, модернизация қилиш ва капитал таъмирлаш харажатлари киради. Пул оқимлари баҳолаб бўлингандан сўнг рентабеллик кўрсаткичлари калькуляция қилинади, лойиҳалаштирилаётган тушумлар ва харажатлар дисконтланади ҳамда кўрсаткичлар ҳисобланади. 3.Молиялаштиришга эҳтиёж таҳлили

Молиялаштиришга эҳтиёж таҳлили лойиҳани инвестициялаш ва уни эксплуатация қилиш учун керак бўлган барча молиявий эҳтиёжларни башорат (прогноз) қилишни ўз ичига олади. Бу эса зарур ресурслар келиб тушишини таъминлайдиган молиявий режа тўзиш имконини беради. Молиявий режани тайёрлашда хорижий кредиторлар талабларини бажаришни енгиллаштириш учун хорижий валютага бўлган эҳтиёж алоҳида кўрсатилади. Молиявий режада, шунингдек, молиялаштиришнинг маҳаллий манбалари, лойиҳа учун масъул бўлган ташкилотнинг ўз маблағлари ва фондлари, давлат ва тижорат ташкилотларидан олиниши мумкин бўлган қарзлар ҳам эътиборга олинади. Молиявий режада лойиҳани эксплуатация қилиш даври харажатлари ўз аксини топмаса, эксплуатация қилиш, жорий хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш учун фондлар йўқлиги туфайли лойиҳа ускуналари эскириб, тезда яроқсиз ҳолга келиб қолади. Молиявий режа лойиҳадан манфаат кўрувчиларнинг у таклиф этаётган маҳсулотни сотиб олиш қобилиятини ҳисобга олиши зарур. Молиявий режа жорий баҳоларда тўзилиши ҳамда йиллар бўйича лойиҳанинг бутун амал қилиш даврига қуйидагиларни кўрсатиши керак: • мўлжалланаётган капитал маблағлар ва эксплуатация харажатлари; • лойиҳани реализация қилиш ва бошқа манбалардан келадиган даромад; • қарзларни, инвестицияларни ва лойиҳанинг бошқа эҳтиёжларини қоплашнинг бошқа манбаалари. Лойиҳани молиялаштиришда корхонанинг ўз маблағлари қанча кўп бўлса, унинг инвестор томонидан баҳоланиши шунча енгил бўлади. 4.Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотнинг молиявий таҳлили

Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотни молиявий таҳлилга учта молиявий ҳисоботни тайёрлаш, таҳлил этиш ва башорат (прогноз) қилиш киради: • даромадлар (фойда ва зарарлар) ҳисоботи; • пул маблағлари тушумлари ва чиқимлари ҳисоботи; • баланс ҳисоботи. Бу ҳисоботлар лойиҳанинг бутун амалда бўладиган даври ёки ҳеч бўлмаганда уни эксплуатация қилишнинг дастлабки бир неча йилига тўзилади. Кўрсатилган молиявий ҳисоботларни башорат (прогноз) қилиш уларнинг барча компонентларини чуқур таҳлил қилиш, бухгалтерия ҳисоби ва молиявий ҳисоботларнинг умумий қабул қилинган қоидаларини билишни талаб этади. Шу туфайли бу ишни тажрибали бухгалтер-аудиторларга ёки молиявий таҳлилчига топшириш керак. Фойда ва зарарлар ҳисоботи корхонанинг маълум даврдаги (чорак, йил) ишлаб чиқариш фаолиятидан олган даромадларини, шу даврдаги қилинган ва даромад олиш билан боғлиқ бўлган харажатлари ўртасидаги нисбатни кўрсатади. Бу ҳисобот жорий хўжалик фаолияти самарадорлиги, лойиҳанинг ўз капиталини ошириш заҳираларини баҳолаш учун зарур. Бу шаклнинг яна бир вазифаси турли солиқ тўловлари ва дивидендлар миқдорини аниқлашдан иборат. Бу ҳисоботлар қуйидагиларга тақдим қилинади: 1. Ички фойдаланувчилар : таъсисчилар, бошқарувчилар, ички аудиторлар. 2. Ташқи фойдаланувчилар : инвесторлар, солиқ инспекцияси, кредиторлар, жамоат ташкилотлари, ташқи аудиторлар. Пул маблағлари тушуми ва харажати ҳисоботи ҳисобот даврида пул маблағларини бошқаришни ҳарактерлайди ва ҳисобот йилида корхонанинг пул тушумлари ва чиқимларини ҳисоблаш учун хизмат қилади. Бу ҳисобот ликвидлиликнинг ҳаракати ҳисоботи, пул маблағлари ҳаракати ҳисоботи деб ҳам юритилади. Бундай ҳисоботнинг тайёрланиши зарурати шу билан

изоҳланадики, фойда ва зарарлар ҳисоботида пул маблағларининг шу давридаги ҳаракати тўлиқ акс эттирилмайди. Баланс ҳисоботи бошқа ҳисоботлардан фарқли равишда корхонанинг маълум бир давр учун эмас, балки аниқ санадаги ҳолатини акс эттиради. Баланс ҳисоботи маълум санада корхона ихтиёрида нималар борлиги ва унинг манбаларини кўрсатиб боради. Лойиҳа амалиётида умумлаштирилган кўринишдаги балансдан фойдаланилади. Кўрсатиб ўтилган ҳисобот шаклларидан фойдаланган ҳолда зарур молиявий коэффициентлар ҳисобланади ва йиллар бўйича бу коэффициентлар ўзгариши таҳлил қилиниб борилади. 5.Инвестиция лойиҳасини молиявий таҳлил қилишда қўлланиладиган кўрсаткичлар Инвестиция лойиҳасини молиявий таҳлил қилишда қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилади: 1. Корхонанинг ликвидлигини ифодаловчи кўрсаткичлар. 2. Корхонанинг иш фаоллигини ифодаловчи кўрсаткичлар. 3. Корхонанинг тўлов қобилиятини ифодаловчи кўрсаткичлар. 4. Корхонанинг рентабеллигини ифодаловчи кўрсаткичлар. Корхонанинг ликвидлиги деганда унинг маълум бир муддатда қисқа муддатли мажбуриятларини айланма маблағларининг турли қисми билан тўлашга қодирлик даражаси тушунилади. Корхонанинг ликвидлигини ифодаловчи кўрсаткичлар тизимига қуйидагилар киради: • умумий ликвидлик коэффициенти; • оралиқ ликвидлик коэффициенти; • мутлоқ ликвидлик коэффициенти; • товар-моддий заҳиралари ликвидлилиги. Умумий ликвидлик коэффициенти ( Kul ) - корхонанинг айланма маблағлари қисқа муддатли мажбуриятларни қай даражада қоплай олишини кўрсатади.

Ушбу кўрсаткичини аниқлаш учун корхонанинг барча айланма маблағларини ( Am ) қисқа муддатли мажбуриятларга ( Qmm ) бўлинади, яъни: Kul = QmmAm ёки Kul = Am 1 + AmQmm 2 + Am 3 + Am 4 бунда : Am – корхонанинг барча айланма маблағлари Am 1 – товар-моддий заҳиралар Am 2 – пул маблағлари Am 3 – тез сотиладиган қимматбаҳо қоғозлар Am 4 – дебиторлик қарзлар Qmm– қисқа муддатли мажбуриятлар Агар Кul=1 бўлса, корхонанинг айланма маблағлари барча қисқа муддатли мажбуриятларга тенг эканлигидан далолат беради. Агар Кul<1 бўлса, корхона ўз мажбуриятларини тўлашга қодир эмаслигини, агар Кul>1 бўлса тўловга қодир эканлигини кўрсатади. Оралиқ ликвидлик коэффициенти ( Кol ) - айланма маблағларнинг тезроқ сотиладиган қисми билан қисқа муддатли мажбуриятларни қай даражада қоплай олишини ифодалайди. Уни аниқлаш учун айлама маблағларнинг товар-моддий заҳиралардан ташқари қисмини ( Аm 2 , Аm 3 , Аm 4 ) қисқа муддатли мажбуриятларга ( Qmm ) бўлинади, яъни: Am 2 + Am 3 + Am 4 Kol = Qmm Ушбу кўрсаткич корхонанинг товар - моддий заҳираларисиз айланма маблағлари унинг қисқа муддатли мажбуриятларининг қанча қисмини қоплай олиш қобилиятига эга эканлигини ифодалайди . Агар ушбу кўрсаткичнинг миқдори 0,75 га тенг бўлса , бу корхонанинг қисқа муддатли мажбуриятларининг 75 % ни тез ликвид бўладиган пул маблағлари , қимматбаҳо қоғозлари ва дебитор қарзлари ҳисобидан қоплаши мумкинлигини кўрсатади . Мутлоқ ликвидлик коэффициенти ( К ml ) - ҳам корхонанинг қисқа муддатли мажбуриятларининг қанча қисмини пул маблағлари ва қимматли қоғозлар

билан қопланиши мумкинлигини кўрсатади . Мазкур кўрсаткични аниқлаш учун айланма маблағларнинг зудлик билан тўланадиган қисми ( А m 2 , А m 3 ) қисқа муддатли мажбуриятлар суммасига ( Qmm ) бўлинади , яъни : Kml = AmQmm 2 + Am 3 Агар К ml=0,55 бўлса бу қисқа муддатли мажбуриятларнинг ярмидан кўпини зудлик билан ликвид бўладиган маблағлар эвазига қоплаш мумкинлигини кўрсатади . Товар - моддий заҳиралар ликвидлигини ифодаловчи коэффициент ( Ktmz ) - корхонанинг товар - моддий заҳиралари тез ликвид бўладиган айланма маблағларга нисбатан қандай аҳволда эканлигидан далолат беради . Ушбу кўрсаткични аниқлаш учун товар - моддий заҳиралар ( А m 2 , А m 3 , А m 4 ) бўлинади , яъни Ktmz = Am 2 + AmAm 1 3 + Am 4 Агар ушбу коэффициентнинг миқдори 0,75 га тенг бўлса , у корхонанинг товар - моддий заҳиралари айланма маблағларнинг тез ликвид бўладиган қисмига нисбатан 75 % ни ташкил қилишини кўрсатади . Агар К tmz=1 бўлса , айланма маблағларнинг тенг ярми товар - моддий заҳиралардан иборат эканлигини ифодалайди . Агар К tmz < 1 бўлса , корхонанинг тез ликвид бўладиган айланма маблағлари товар - моддий заҳираларга нисбатан кўплигидан далолат беради . Агар К tmz > 1 бўлса , айланма маблағларнинг асосий қисми товар - моддий заҳиралардан иборат эканлигини кўрсатади . Корхона иш фаоллигини ифодаловчи кўрсаткичлар таркибига қуйидагилар киради : • активлар самарадорлигини ифодаловчи коэффициент ( Kas ); • ўз маблағлари самарадорлигини ифодаловчи коэффициент ( Ko’ms ); • дебиторлик қарзларнинг айланувчанлик коэффициенти ( Kdqa ); • товар- моддий заҳираларнинг айланувчанлик коэффициенти ( Ktmza ). Активлар самарадорлигини ифодаловчи коэффициент ( Kas ) - мазкур кўрсаткични аниқлаш учун барча сотилган маҳсулотлар ҳажмини ( H )

корхона активларининг ўртача йиллик қийматига (Q) бўлинади, яъни Kas = HQ Ушбу коэффициент муҳим кўрсаткич бўлиб, у қуйидаги хулосаларни чиқаришга асос бўлади: − активларнинг ҳар бир сўмига бир йилда қанча сотилган маҳсулот тўғри келганлиги; − активларнинг самарадорлик даражаси қандай эканлигини; − активларга қўйилган инвестициянинг бир йилда неча марта айланиши мумкинлиги. Ўз маблағлари самарадорлигини ифодаловчи коэффициент ( Ko’ms ) ни аниқлаш учун сотилган маҳсулот (иш, хизмат) ҳажмини ( H ) ўз маблағларининг ўртача йиллик қийматига ( Qo’z ) бўлинади, яъни: Ko ' ms = Qo H ' z Дебитор қарзларнинг айланувчанлик коэффициенти ( Kdqa ) - инвестиция лойиҳасини амалга оширишда аниқланади ва таҳлил қилинади. Ушбу коэффициентни ҳисоблаш учун сотилган маҳсулот (иш, хизмат) ҳажмини ( H ) дебиторлик қарзларнинг ўртача йиллик қийматига ( Qdq ) бўлиш орқали амалга оширилади: Kdqa = Qdq H − Товар-моддий заҳираларнинг айланувчанлик коэффициенти ( Ktmza ) - бир йўла бир қанча хулоса қилиш имконини беради. Ушбу кўрсаткични аниқлаш учун сотилган маҳсулот (иш, хизмат) ҳажмини ( H ) товар-моддий заҳираларнинг ўртача йиллик қийматига ( Qtmz ) бўлинади, яъни: Ktmza = Qtmz H Ушбу кўрсаткич ҳажмига қараб: − товар ва моддий заҳираларга қўйилган маблағларнинг таҳлил қилинаётган даврда неча марта айланганлигини; − ушбу маблағлар самарадорлиги қандай ҳолатда эканлигини; − сотилган маҳсулот (иш, хизмат)нинг сотилиш жадаллигини;

− айланма маблағларнинг ликвид қисмининг кўпаяётганлиги эвазига корхонада тўлов қобилиятининг яхшиланаётганлигини; − товар-моддий заҳиралар ҳажмининг сотилган маҳсулот (иш, хизмат) ҳажмига нисбатан жадал ўсаётганлиги кабиларни билиш мумкин. Корхона тўлов қобилиятини ифодаловчи кўрсаткичларга қуйидагилар киради: • ўзлик коэффициенти ( Ko’ ); • ўз маблағининг ҳукмронлик коэффициенти ( Kh ); • барча маблағларнинг қарамлилик коэффициенти ( Kbq ); • ўз маблағларининг қарамлилик коэффициенти ( Kq ); • ўз маблағининг капиталлашганлик даражаси коэффициенти ( Kkd ); • четдан жалб қилинган маблағларнинг қимматлилик коэффициенти ( Kjmq ). Ўзлик коэффициенти ( Ko’ ) - мулкдорнинг, яъни инвесторнинг манфаатини ифода қилади. Ушбу кўрсаткични аниқлаш учун ўз маблағларини ( O’m ) барча мулкнинг миқдорига ( Bm ) бўлиш кифоя. Ko ' = O ' m Bm Ўз маблағларининг ҳукмронлик коэффициенти ( Kh ) - инвесторлар учун муҳим кўрсаткичлардан бири бўлиб ҳисобланади. Ўз маблағининг ҳукмронлиги деганда корхона хўжалик фаолиятининт асосий қисмини ўз маблағлари ҳисобидан таъминланиши тушунилади. Бу учун ўз маблағларининг ҳиссаси четдан жалб қилинган маблағларга нисбатан 1,5 баробардан кам бўлмаслиги керак. Ушбу кўрсаткични аниқлаш учун корхонанинг ўз маблағларини ( O’m ) четдан жалб қилинган маблағларга ( Chjm ) бўлиш керак: Kh = ChjmO ' m Барча маблағларнинг қарамлилик коэффициенти ( Kbq ) четдан жалб қилинган маблағларни ( Chjm ) корхонанинг барча маблағларига ( Bm ) нисбати билан аниқланади: Kbq = Chjm

Bm Ўз маблағларининг қарамлилик коэффициенти ( Kq )ни аниқлаш учун четдан жалб қилинган маблағлар ( Chjm )ни ўз маблағлари ( O’m )га бўлиш керак: Kq = Chjm O ' m Ўз маблағларининг капиталлашганлик даражасини коэффициенти ( Kkd ) асосий воситалар ва оборотдан ташқари активларни ( Av ) ўз маблағларига ( O’m ) бўлиш йўли билан аниқланади: Kkd = OAv ' m Четдан жалб қилинган маблағларнинг қимматлилик коэффициенти ( Kjmq ) инвестиция қўйиладиган вақтда давлатнинг кредит сиёсати қандай аҳволда, банклар билан бўладиган ҳисоб-китоблар қандай ҳолатда эканлигидан далолат беради. Ушбу кўрсаткичнн аниқлаш учун банк ва бошқа кредит берган, ташкилотларга тўланган фоиз суммасини ( Ft ) четдан жалб қилинган маблағларга ( Chjm ) бўлиш лозим, яъни: Kjmq = ChjmFt Умуман олганда, корхона тўлов қобилиятининг юқори бўлиши унинг инвестиция жозибадорлигини оширади, ҳамкорларни жалб қилади ва пировардида хўжалик фаолиятининг самарадорлигини янада оширади. Корхона рентабеллигини ифодаловчи кўрсаткичлар таркибига қуйидагилар киради : • умумий активлар рентабеллиги коэффициенти ( Kuar ); • ўз маблағлари рентабеллиги коэффициенти ( Ko’r ); • асосий ва айланма маблағлар рентабеллиги коэффициенти ( Kamr ). Умумий активлар рентабеллиги коэффициенти ( Kuar ) сoф фойдани ( SF ) активларнинг ўртача йиллик қийматига ( Qay ) бўлиш йўли билан аниқланади, яъни: Kuar = QaySF Ўз маблағлари рентабеллиги коэффициенти ( Ko’r ) бевосита инвесторлар манфатини намоён қиладиган кўрсаткичлардан биридир. Ушбу кўрсаткични

аниқлаш учун сoф фойдани ( SF ) ўз маблағларининг ўртача йиллик қийматига ( O’m ) бўлиш керак: Ko ' r = SF O ' m Асосий ва айланма маблағлар рентабеллиги коэффициенти ( Kamr ) сoф фойдани ( SF ) асосий ва айланма маблағларнинг ўртача йиллик қийматига ( Qav ) бўлиш йўли билан аниқланади, яъни: Kamr = QavSF

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикасининг “Инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонун. 1998 йил 24 декабр. 2. Ўзбекистон Республикасининг “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги Қонуни (30.04.1998й). – Ўзбекистоннинг янги қонунлари. – Т.: Адолат, 2000 й. 3. Ўзбекистон Республикасининг “Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида”ги Қонуни. – Ўзбекистоннинг янги қонунлари. – Т.: Адолат, 2000 й. 4. Ўзбекистон Республикасининг “Чет эл инвесторларининг кафолатлари ва уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида” ги Қонуни. – Ўзбекистоннинг янги қонунлари. – Т.: Адолат, 2000 й. 5. «Устувор инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш учун хорижий инвестицияларни жалб этиш механизмини такомиллашриш тўғрисида»ги Қарор 2004 йил 9 февраль. 6. Қўшма корхоналар ташкил этишга хорижий инвестицияларни жалб этишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида: Қарор. 2002 йил 11 октябрь. 393-сон //Ўзбекистон Республикаси молиявий Қонунлар.-2003.- №12. 135 б. 7. Тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни ҳуқуқий ҳимоя қилишни кучайтиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарори. //Солиқлар ва божхона хабарлари. -2003. -21 (461)-16 май. -9 б. 8. Каримов И.А. «Жаҳон молиявий–иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари»Т.: “Ўзбекистон”-2009 й.

Похожие

Молиявий ҳисоботларни молиявий коэффициентлар орқали таҳлил қилиш усуллари

Корхона молиявий ҳисоботининг мазмуни ва таҳлил қилиш методлари

Ижтимоий таҳлил

Экологик таҳлил

Институционал таҳлил