Молияларни мохияти. Молиялар тизими

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

Скачать

Молияларни мохияти. Молиялар тизими Режа : 1. Молияларнинг ижтимоий иқтисодий мохияти. 2. Нарх тақсимоти жараёнида молияларнинг бошқа табақалар (категориялар) билан ўзаро алоқаси. 3. Молия тизими. 4. Молияларнинг вазифалари. 5. Молиявий менежмент.

$Молияларнинг ижтимоий - иқтисодий мохияти Молиялар объектив хусусиятга эга бўлиб, жамиятда мавжуд бўлган аниқ (реал) ишлаб чиқариш муносабатларини акс эттиради ва иқтисодий категория сифатида қатнашади. Молияларнинг иқтисодий категория сифатида таркибини ташкил этувчи ўзига хос муносабатлар бу уларнинг хар доим пул шаклида акс этишидир. Пул молиялар мавжуд бўлишининг мажбурий шарти хисобланади. Молиялар корхоналар орасида товар-материал бойликларини сотиб олишда, товар ва хизматлар реализацияси жараёнида, давлат ва корхоналар орасида, яъни солиқлар ва ихтиёрий тўловларни тўлашда, корхоналар, фуқаролар ва бюджетдан ташқари фондлар орасида тўловларни тўлаш ва ресурсларни олишда; бюджет тизимининг алохида звеноларида; мулкий ва шахсий су\урта органлари ва корхоналар, фуқаролар орасида, яъни су\урта бадалларини тўлаш ва су\урта холати содир бўлганида зарарни қоплашда хамда корхона фондларининг айланишидаги пул муносабатларини акс эттиради. Молиявий муносабатларнинг пайдо бўлишининг бирламчи асоси жамият махсулотлари қийматининг бирламчи тақсимот жараёни хисобланади. Бу қиймат уни ташкил этувчи элементларга ( c . v . ва m ) мос келса, у холда пул даромадлари ва жам\армаларининг турли шакллари пайдо бўлиши содир бўлади. Махсулот реализациясидан тушум таркибига фойдани хисоблаш, ижтимоий су\урта чегирмалари, амортизация чегирмалари ва бошқалар молиялар ёрдамида амалга оширилади ва қиймат тақсимоти жараёнини, унинг хар бир қисмини мақсадли йўналишларга мос равишда акс эттиради. Хўжалик юритиш субъектлари орасидаги кейинги қиймат тақсимоти (солиқлар тўлаш, фойдани инвестицияга йўналтириш ва бош.) хам молиялар хисобига амалга оширилади. +ийматни молиялар ёрдамида тақсимлаш ва қайта тақсимлаш албатта молиявий ресурснинг специфик шаклини қабул қилувчи пул мабла\лари харакати билан амалга оширилади.$ $Молиявий ресурслар ишлаб чиқариш босқичида, яъни янги қиймат яратилганда ва эскиси хисобдан чиқарилганда ташкил этилади. Ишлаб чиқариш босқичида ишчи станок олдида молиявий ресурс ишлаб чиқармайди, балки товар шаклидаги мехнат махсулини ишлаб чиқаради. Молиявий ресурсларнинг реал шаклланиши фақат тақсимот босқичидан, яъни қиймат сотилганда ва сотилган қийматнинг аниқ иқтисодий шакллари тушум таркибига қўшилганда бошланади. Мана шунинг учун хам фойда ишлаб чиқариш босқичида яратилади, аммо миқдор сифатида фақатгина қиймат тақсимоти жараёнида шаклланади. Молиявий ресурсларнинг ишлатилиши асосан махсус мақсад йўналишидаги пул фондлари орқали амалга оширилади, лекин фонд шаклида бўлмаган холатда хам уларни ишлатиш мумкин. Молиявий фондлар – бу халқ хўжалигида ишлаётган умумий фондлар тизимининг зарурий ташкилий қисми хисобланади. Молиявий ресурсларни ишлатишнинг фонд шаклини фонд бўлмаган шакл билан таққослаганда халқ хўжалиги ривожланишининг асосий йўналишларига ресурсларни жалб қилиш ва жамиятнинг ижтимоий талаблари тўлиқ қондирилишини таъминлаш имконини беришини кўрамиз. Молиялар – бу ялпи жамоатчилик махсулоти қийматини тақсимлаш ва қайта тақсимлаш жараёнида пайдо бўладиган хамда давлат ва хўжалик юритувчи субъектлардаги пул даромадлари ва жам\армалари шаклланиши билан бо\лиқ бўлган миллий бойликнинг бир қисми ва уларни қайта ишлаб чиқаришни кенгайтириш, ишчиларни моддий ра\батлантириш ва жамиятнинг бошқа эхтиёжлари учун ишлатиладиган пул мабла\ларидир. Нарх тақсимоти жараёнида молияларнинг бошқа табақалар (категориялар) билан ўзаро алоқаси Молиялар қиймат тақсимотида қатнашади ва нарх, иш хақи, кредит каби категориялар билан узвий бо\лиқ. Махсулот қийматининг пул кўринишини олиши$ $ва тақсимот объекти бўлишига сабаб «нарх» деб аталувчи иқтисодий институт хисобланади. Ишлаб чиқаришда яратилаётган махсулотнинг бўлгуси қиймат миқдори, унинг пул шаклида акс этиши, яъни нарх барча ишлаб чиқариш омилларини хисобга олган холда қўйилади. Лекин нарх на мулкчиликнинг субъектлари бўйича тақсимотини ва на қийматнинг турли қисмлари функционал ишлашини таъминлай олмайди. Албатта алмашув бўлиши ва қийматнинг хамма қисмлари (с, v , ва т) аниқ миқдорий пропорцияларга эга бўлиши керак. Фақатгина махсулот қийматини тақсимлаш босқичида амортизация ажратмаларига, айланма мабла\ларга ва турли даромадларга аниқ ажратилиши мумкин. Жамоатчилик махсулоти қийматини тақсимлашда молиялар билан биргаликда иш хақи хам қатнашади. Тақсимотнинг бу шакли аниқ бир ишчиларнинг даромадларини шакллантиришга қаратилган. Иш хақи иқтисодий категория сифатида янги яратилган қийматни тақсимлаш жараёнида ишчининг қилган мехнати ва унинг сифатига бо\лиқ бўлган индивидуал даромадларни шакллантириш йўли орқали қиймат муносабатларини билдиради. Молиялардан нархнинг фарқи шундаки, унинг тақсимот муносабатларида пул мабла\лари шаклида алохида бир ишчининг ихтиёрига тушиши ва унинг шахсий манфаатлари учун ишлатилишидир. Шу билан бирга молиявий муносабатларнинг моддий ташувчиси бўлган молиявий ресурслар ХЮС ва давлат ихтиёрида бўлиб, жамиятнинг турли эхтиёжларини қондиришга қаратилган бўлади. Молиялар ва иш хақи тақсимот категорияси сифатида узвий бо\лиқдир. Бир томондан, молиялар иш хақи фондини корхонанинг бошқа пул фондларидан ажратиб турса, бошқа томондан, тўлов вақтига мос келмаган иш хақи корхонанинг молиявий ресурслари бир қисмининг шаклланиш манбаи сифатида қатнашади ва барқарор пассив шаклни олади. Иш хақи бўйича қарздорлик – бу молиявий ресурс хисобланади, лекин бу иш хақи молия билан бо\лиқ бўлгани учун эмас, балки хисобланган иш хақи эгалари қўлига бирдан тушмаганлиги хисобига содир бўлади. Корхонада айланишда бўлган бу пул мабла\лари айланма мабла\лар манбаи сифатида қатнашади. +иймат$ $тақсимотида молиялар билан бирга кредит хам қатнашади. У хам молияларга яқин. Лекин шу билан бирга уларнинг ишлаш характерлари ўзгачадир. Кредитнинг молиялардан фарқи, унинг қайтариб бериш асосида ишлашидир. Хар қандай кредит шартномада белгиланган муддатда кредиторга қайтарилиши шарт. +айтариб бериш – бу кредитни зарурий хусусияти хисобланади. Кредит ресурслари қайта тақсимлаш жараёнида корхонанинг вақтинча бўш бўлган пул мабла\ларини қайта тақсимлаш хисобига нархни тақсимлаш босқичида вужудга келадиган даромад ва тушумдан молиялаш хисобига шаклланади. Кредит ресурслари қарз олувчига маълум муддатга молиялаш, уларни ўз вақтида фоизи билан қайтариш ва тўлаш шартлари асосида берилади. Молияларнинг вазифалари Молияларнинг мохияти унинг вазифаларида акс этади. Молиялар икки асосий вазифани бажаради: тақсимот ва назорат. Тақсимот функцияси миллий даромадни тақсимлашда, яъни асосий ёки бирламчи даромадлар яратиш мобайнида ишлатилади. Уларнинг йи\индиси миллий даромадга тенг. Асосий даромадлар миллий даромадни моддий ишлаб чиқариш қатнашчилари орасида тақсимлашда шаклланади. Улар икки гурухга бўлинади: 1. Ходимлар ва ишчиларнинг иш хақи; 2. Моддий ишлаб чиқариш билан банд бўлган мехнаткашлар ва фермерлар даромадлари; Миллий даромадни қайта тақсимлаш ишлаб чиқаришга эга бўлган корхоналарнинг даромадлари ва жам\армаларини самарали ва тежамкорлик билан ишлатиш мақсадида мабла\ларни сохалараро ва худудий тақсим қилиш билан бо\ лиқ. Даромадларнинг ахолининг турли ижтимоий гурухлари орасида қайта тақсимлаш натижасида иккиламчи ёки ишлаб чиқариш даромадлари пайдо бўлади. Уларга ишлаб чиқариш бўлмаган сохалардан олинган даромадлар, солиқлар$ $(жисмоний шахсларнинг даромад соли\и ва бошқалар) киради. Иккиламчи даромадлар миллий даромадларни ишлатишнинг охирги пропорциясини (йўналишини) шакллантиради. Бундай қайта тақсимлаш натижасида яратилган даромадлар моддий ва молиявий ресурслар орасидаги ва энг аввало, пул даромадлари ўлчови ва уларнинг тузилиши, бир томондан ва иккинчи томондан, ишлаб чиқариш воситалари ва истеъмол буюмлари хажми ва тузилиши ўртасидаги мосликни таъминлаши зарур. Молиялар назорат вазифасини хам бажаради, яъни ЯИМ ни мос фондлар бўйича тақсимлаш ва уларни мақсадли йўналишларга сарфлашни назорат қилади. Назорат мақсади – ИТУ(Р) тезлаштириш, динамик ривожланишни таъминлаш, ресурсларни тежамкор сарфлашдан иборатдир. Молиявий назоратнинг асосий масалаларидан бири - бу молиявий саволлар бўйича қонунчиликка тўлиқ риоя қилинаётганини, корхоналарнинг молиявий мажбуриятлари ўз вақтида ва тўлиқ бажарилаётганини хамда тўловлар ва хисобларни ташкил этишни текширишдан иборат. Молиявий менежмент Бозор иқтисодиёти шароитида молиявий менежмент масалалари алохида ахамиятга касб этади, яъни молиявий ресурсларни янада самарали бошқариш катта ахамиятга эга. Молиявий менежмент – бу замонавий усуллар асосида фирманинг молиявий- хўжалик фаолиятини бошқаришга йўналтирилган профессионал (касбий) фаолият туридир. Молиявий менежмент қуйидаги зарурий хусусиятларга эга: 1. Корпорация фаолиятининг молиявий томонини башорат қилиш ва режалаштириш. Молиявий режалаштириш жараёнининг асосий кўрсаткичлари сифатида сотилган махсулот хажми фойда-капитал қўйилмалари қатнашади;$ $2. Катта миқдордаги мабла\ларни инвестициялаш жараёнида мақсадга мувофиқ (ечишларни) қарорларни қабул қилиш. 3. Молиявий фаолиятни хамма хизматлар билан мослаштириш (координация). Масалан: маркетинг сохасидаги қарор сотиш хажмига таъсир этади ва бу, ўз навбатида, фойда ва инвестиция миқдорига таъсир кўрсатади. 4. Молиявий бозорда қўшимча мабла\ларни сафарбар қилиш, шахсий акциялар ва облигацияларни сотиш ва бошқа шу каби катта (хажмдаги) операциялар ўтказиш. Молиявий менежмент қуйидагиларни ўз ичига олади:  Турли молиявий қуролларни ишлатиш орқали фирманинг молиявий сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;  Молиявий масалалар бўйича қарор қабул қилиш, уларни аниқлаштириш ва амалга ошириш усулларини танлаш;  Фирманинг молиявий хисоботини тузиш ва тахлил қилиш орқали ахборот таъминотини таъминлаш;  Инвестицион лойихаларни бахолаш ва инвестиция портфелини шакллантириш, капиталга бўлган харажатни бахолаш, молиявий режалаштириш ва назорат;  Фирма молиявий-хўжалик фаолияти бошқарув аппаратини ташкил этиш. Молиявий менежментнинг мақсади умуман фирманинг ёки унинг фойда маркази бўлган алохида ишлаб чиқариш – хўжалик звеноларининг мақсадга эришиш учун усуллар,воситалар ва асбоб-ускуналар ишлаб чиқариш ва уни қўллашдир. Мақсадларга қуйидагича эришиш мумкин:  Фойдани максималлаштириш;  Режа даврида барқарор фойда нормасига эришиш;  Бошқарув таркиби ва акционерларнинг даромадларини ошириш;$ $ Фирма акцияси курс бахосини кўтариш ва б.қ. Молиявий менежмент фирманинг қисқа муддатли ва узоқ муддатли мақсадлари орасида оптимал мослик топиши киради. +исқа муддатли молиявий бошқарувда, масалан фойдани ошириш ва акция курс бахосини кўтариш каби мақсадларни мослаштириш бўйича қарор қабул қилиш керак, чунки бу иккала мақсад бир-бирига қарши чиқиши мумкин. Бу ишлаб чиқаришни ривожлантириш учун капитал инвестициялаётган ва акцияси бахосининг ўсишини таъминлайдиган, келгусида юқори фойдани кўзлаб жорий йилда зарар кўраётган фирма мисолида пайдо бўлади. Бошқа томондан, фирма жорий юқори фойда учун асосий капитални инвестициялашдан тўхтаб туриши мумкин, бунинг натижасида махсулотининг рақобатбардошлигига таъсир кўрсатади ва ишлаб чиқариш рентабеллигининг камайишига олиб келади. Кейин акция курс бахосининг пасайиши ва фирманинг молиявий бозордаги ахволи ёмонлашуви мумкин. Охирги мақсадга йўналтирилган узоқ муддатли молиявий бошқарувда аввало ноаниқликдаги таваккалчилик омиллари хисобга олинади. Акция тахмин қилинаётган нархи аниқланганда, бу қўйилган капиталга қайтариш портфели бўлади. Пул мабла\лари кўринишидаги молиявий ресурслар оқимини бошқариш молиявий менежментда мраказий масала хисобланади. Молиявий ресурслар оқимини пул мабла\лари ташкил этади:  Молиявий – хўжалик фаолияти натижасида олинган пул мабла\лари;  Молиявий бозорда акция, облигация сотиш ва кредит олиш ёрдамида олинган пул мабла\лари;  Молиявий бозор субъектларининг капитал учун фоиз ва дивиденд кўринишидаги тўловлари;  Фирманинг молиявий-хўжалик фаолиятини ривожлантириш учун инвестициялаш ва қайта инвестициялаш;  Солиқ тўловларини тўлашга йўналтирилган пул мабла\лари.$ $Молия тизими Молия тизими – бу давлат ва корхоналарни пул мабла\лари фондларини ташкил этиш, тақсимлаш ва ишлатиш усуллари ва шакллари тизимидир. Давлат молия тизими ўз ичига 3 катта тизимни олади. Уларнинг хар бири пул мабла\лари ва жамиятдаги қайта ишлаб чиқаришнинг турли ролларини характерлайди: корхоналар (ташкилот ва муассасалар) молиялари, су\урта ва давлат молиялари. Улар, ўз навбатида, бир нечта гурухларга ажратилади. Молиявий тизим тузилиши 1-расмда кўрсатилган. К ва ТМ Тижорат асосида ишлаб чи=ариш юритаётган корхоналар молиялари Тижорат асосида юритаётган К ва Т молиялари Жамият ташкилотлари молиялари С Ижтимоий Шахсий Мулкий Масъулиятни су\ урталаш Тадбиркорликни су\ урталаш ДМ Давлат бюджети Бюджетдан таш=ари фондлар Давлат корхоналарининг молиялари$ $АДАБИЁТЛАР 1. И.А. Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида. Т.: Ўзбекистон, 1995. 2. И.А. Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўса\асида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1996. И.А. Каримов. Яратиш йўлида. Т.:Ўзбекистон, 1997. 3. Финансы / Под редакцией В.М. Родиновой. М.: Финансы и статистика, 1995. 4. Д. Шим и Д. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,1996. 5. Д. Шим и Д. Сигел. Методы управления стоимостью и анализа затрат. М., 1995. 6. А.Д. Шеремет, Р.С. Сайфулин. Методика финансового анализа. М.: Инфра, 1995. 7. И.Н. Герчекова. Менеджмент.М.: Банки и биржи, 1995. 8. И.А. Бланк. Основы финансового менеджмента. Киев, 1999. 9. И.А. Ковалев. Управление финансами. М.,1998. 10. Теория финансов / Под ред. Л.А. Дробозинова, М., 1995. 11. Б.Л.Дайзберг. Основў экономики, М., 1995. 12. Валютный рынок и валютное регулирование. Учебное пособие / Под ред. Платановой И.Х., М., 1997. 13. Обхая теория денег и кредита / Под редакцией Е.Ф. Жукова., М.: Банки и биржи, 1995.$

Молияларни мохияти. Молиялар тизими

20.09.2019

0

72 KB

Похожие