Молия тизими - Экономика - Рефераты

Молия тизими

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

144.5 KB

www.arxiv.uz Молия тизими Режа : 1. Молия тизимининг мохияти ва фукциялари . 2. Молия тизими тараққиётини бошқариш юзасидан давлат сиёсати .

Молия тизимининг мохияти ва функциялари Ижтимоий ишлаб чиқаришнинг турли шароитларда молиянинг ривожланиши қонуниятини тахлил қилиш молиявий муносабатларнинг мохиятида умумий белгилар мавжудлигидан гувохлик беради . Бу молияни амал қилишнинг обектив сабаблари ва шартларини сақланиб қолинганлигини билан таърифланади . Буларнинг орасида иккитаси ажралиб туради : товар - пул муносабатларининг ривожланиши ва бу муносабатларнинг субъекти сифатида давлатнинг амал қилиши . Бошқа қиймат категорияларидан фарқли равишда , мисол учун , пул , кредит , мехнатга хақ тўлаш фонди ва бошқалар , молия давлатнинг Билан органик боғлиқдир . Бироқ , барча молиявий муносабатлар мохиятидаги умумий белгиларнинг мавжудлиги улар ўртасидаги маълум фарқларни рад этмайди . Маълумки , молия тизими молия муносабатларининг турли бўғинлари йиғиндисини билдиради . Уларнинг хар - бири пул маблағлари фондларини шакиллантириш ва ишлатилишидаги хусусиятлари , ижтимоий такрор ишлаб чиқаришдаги ролининг турличалиги билан хусусиятланади . Молия тизими молия муносабатларинингқуйидаги сохаларини ўз ичига олади : давлат бюджети , нобюджет фондлар , давлат кредити , мулкий ва шахсий суғурта фондлари , фонд бозори , турли мулкчилик шаклидаги корхоналар молияси . Барча санаб ўтилган молиявий муносабатларни иккита кичик гурухга бўлиш мумкин . Булар - макро даражада кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш эхтиёжларини таъминловчи умумдавлат молияси хамда микро даражада такрор ишлаб чиқариш жараёнини пул маблағлари билан таъминлаш учун қўлланиладиган хўжалик юритувчи субъектлар молияси . Мазкур гурухлашни шартли тарзда схема орқали ифодалаш мумкин . 1 - схема Молия тизими

Умумдавлат молияси : - Давлат бюджети ; - Нобюджет фондлар ; - Давлат кредити ; - Мулкий ва шахсий суғурта фондлари ; - Фонд бозори : Хўжалик юритувчи субъектлар молияси : - Давлат корхоналари молияси ; - Жамоа корхоналари молиячи ; - Хусусий фирмалар молияси ; - Ҳ иссадорлик жамиятлари молияси ; - Ижара мулки заминидаги корхоналар молияси ; - қўшма корхоналар молияси : - Жамоат ташкилотлари молияси ва бошқалар . Молия тизимини алохида бўғинларига ажратиш хар бир бўғиннинг вазифаларидаги фарқланишга хамда марказлашган ва марказлашмаган пул фондларини шакиллантириш ва ишлатиш усулларидаги фарқланишга асосланади . Умумдавлат марказлашган пул фондлари моддий ишлаб чиқариш сохаларида яратилг ан миллий даромадни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш йўли Билан тузилади . Иқтисодий ва ижтимоий ривожланишдаги давлатнинг бажарилган мухим роли унинг ихтиёрида молиявий ресурсларнинг ката қисми марказлаштириш заруриятига олиб келади . Уларни ишлатиш шакиллари давлатбюджети ва нобюджет фондлари орқали намоён бўлади . Булар хисобидан давлатнинг иқтисодий , сиёсий ва ижтимоий вазифаларини хал этиш эхтиёжи таъминланади . Пул фондларини ташкил вилиш ва ишлатиш шакиллари ва усуллари молия тизимининг кредит ва суғурта бўғинлари орқали қўлланаилади . Марказлашмаган пул фондлари корхоналарни ўзларининг пул даромадлари ва жамғармалари ҳисобидан ташкил топади . Ягона молия тизимининг асоси корхоналар молияси хисобланади , чунки улар моддий ишлаб чиқариш жараёнида бевосита иштирок этадилар .

Марказлашган давлат фондларининг манбаи моддий ишлаб чиқариш соҳасида яратилаётган миллий даромад ҳисобланади . Умумдавлат молияси халқ хўжалигининг барча тармоқлари ривожланишининг маълум суратларининг таъминлашда , молиявий ресурсларни иқтисодиёт тармоқлари ва мамлакат худудлари ўртасида , ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш сохалари ўртасида хамда мулк шакиллари , ахолининш алохида гурух ва қатламлари ўртасида қайта тақсимлашда етакчи рол ўйнайди . Молиявий ресурслардан самарали фойдаланиш давлатнинг фаол молиявий сийсати асосидагина мумкин бўлади . Молия тизими орқали давлат марказлашган ва марказлашмаган пул фондларини , жамғариш ва истеъмол фонндларини солиқлар , давлат бюджети харажатлари , давлат кредитини қўллаш билан шакиллантиришга таъсир ўтказади . Давлат бюджети молия тизимининг бош бўғини ҳисобланади . Удавлат бошқарув органлари функцияларини таъминлаш учун марказлашган пул фондлари шакиллантириш ва ишлатиш шаклидир . Давлат бюджети мамлакатнинг асосий молиявий режаси хисобланади ва қонуний тарзда Олий Мажлис томонидан тасдиқланади . Давлат бюджети орқали давлат халқ хўжалиги тараққиётини , ижтимоий - маданий тадбирларни , мудафаани , давлат хокимият ва бошқарув органларини сақлашни молиялаштиради . Нобюджет фондлар – бу давлат хукумати ва махаллий хокимиятларнинг бюджетга киритилмайдиган харажатларни молиялаштириш билан боғлиқ бўлан маблағларидир . Нобюджет фондларнинг шакилланиши оддий солиқ тўловчи учун солиқлардан хеч қандай фарқ қлмайдиган мажбурий мақсадли ажратмалар хисобидан амалга оширилади . Нобюджет фондларга ажратмалар сумасининг асосий қисми таннарх таркибига киритилади ва иш хақи фондига нисбатан фоизларда ўрнатилади . Нобюджет фонндларнинг мақсадга мувофиқ амл қилиши мухим ижтимоий адбирларни молиялаштиришни аператив амлга ошириш имконини беради . Давлат бюджетидан фарқли равишда нобюджет фондлар маблағларининг

сарфланишининг хокимият органларини томонидан камроқ назорат қилинади . Бу , бир томондан , уларнинг ишлатилишини енгиллаштиради , бошқа томондан эса , бу маблағларни тўла бўлмаган хажмда сақлаш имконини беради . Шунинг учун , нобюджет фондлар маблағларини сарфланишини маблағларини назоратини куфайтириш мақсадида нобюджет фондларини уларнинг сарфланишини босқичида мақсадли йўналишни сақлаган холда давлат бюджетига консодидация қилинди . ( бирлаштирилди ). Суғурта – ишлаб чиқариш муносабатларининг зарурий элементидир . У ижтимоий ишлаб чиқариш жараёнидаги моддий зарарларни қоплаш билан боғлиқдир . Нормал такрор ишаб чиқариш жараёнинг муҳим шарти унинг узлуксизлиги ва тўхтовсизлиги хисобланади . Ишлаб чиқаришнинг доимий янгиланиб бориши инсонларнинг барча ижтимоий иқтисодий форматцияларда , шу жумладан ривожланган жамичтда хам мавжуд эхтиёжларни қондириш учун зарурдир . Агарда ижтимоий ишлаб чиқариш жараёни табиий офатлар ёки бошва фавқулодда ходисаларнинг ( ёнғинлар , портлашлар , эпидемиялар ва бошқалар ) салбий оқибатларнинг таъсирида тўхтаси ёки бузилса у холда жамият аввало турли олдини олиш тадбирларнини амалга оширишга , мободо улар кўзлаган натижани бермаса , у холда етказилган моддий зарарни қоплашга , ишчи кучини такрор ишлаб чиқаришнинг нормал шароитларини қайта тиклашга мажбур бўлади . Инсон ва табиий офатар ўртасидаги қарама - қаршилик билан асосланган ижтимоий ишлаб чиқаришнинг таваккалчилик характери , биринчи навбатда , табиий ва бошқа офатларнинг салбий оқибатларининг олдини олиш , бартараф қилиш ва локализация қилиш , хамда етказилган зарарни сўзсиз қоплаш бўйича инсонлар ўртасидаги муносабатларни юзага келтиради . Бу объектив муносабатлар инсонларнинг эришган хаёт даражасини сақлаб қолишга бўлган реал ва мавжуд эхтиёжини акс эттиради . Мазкур муносабатларни алоҳида хусусиятлар ажратиб туради ва уларнинг йиғиндиси ижтимоий ишлаб чиқаришни суғуртавий химоялаш иқтисодий категориясини ташкил этади .

Суғурта иқтисодий категори сифатида молия категориясининг таркибий қисми ҳисобланади . Аммо , молия тўлалигича даромадларни тақсимлаш билан боғлиқ бўлса , суғурта эса фақатгина қайта тақсимлаш муносабатларигина қамраб олади . Суғуртанинг хусусиятлариниочиб берувчи белгиларни қуйидагича келтиришимиз мумкин : 1. Суғуртада тўсатдан , олдиндан кўзда тутилмаган енгиб бўлмайдиган холатлар , яъни суғурта холатлари эхтимоли мавжудлиги Билан асосланувчи қайта тақсимлаш пул муносабатларини юзага келади . 2. Суғуртада кўрилган зарарни суғурта иштирокчилари , яъни суғурталанувчилар ўртасида қоплаш амалга оширилади . Зарарни бундай қоплаш усули зарар кўрувчи хўжаликлар сони доим суғурта иштирокчилари сонидан кам бўлиш эхтимоллигига асосланади , айниқса иштирокчилар сони етарлича ката бўлганда . Зарарни бундай қоплашни ташкил қилиш учун мақсадга йўналтирилган суғурта фонди ташкил қилинади . Бу фонд суғурта иштирокчиларининг бадаллари хисобидан шакиллантирилади . Суғурта фондининг маблағлари фақатгина уни ташкил вилган ўртасида ишлатилади , суғурта бадалининг хажми эса хар бир қатнашчининг зарарини қоплашдаги улушишини билдиради . Шунинг учун , суғурта қатнашчиларининг доираси қанчалик кенг бўлса , суғурта бадалининг хажми шунчалик оз ва суғурта хам самарали бўлади . Агарда суғуртада миллионлаб суғурталанувчилар иштирок этса ва юз миллионлаб объектлар суғурталанса , у холда минимал бадаллар хисобига максимал зарарларни қоплаш имкони пайдо бўлади . 3. Суғурта зарарларини қоплашни худудий бирлик ва маълум вақт давомида амалга оширишни кўзда тутади . Бунда йил давомида суғурталанувчи хўжаликлар ўртасида суғурта фондини худудлар бўйича самарали қайта тақсимлаш учун етарлича ката худуд ва анчагина суғурталашга тегишли

объектлар талаб қилинади . Фақатгина мазкур шартга риоя қилиш билангина ката худудларни қамраб олувчи табиий офатлар етказган зарарларни қоплаш имкони бўлади . Зарарни суғурта ёрдамида қоплаш маълум вақт давомида амалга оширилади , чунки ихтиёрий суғурта доимо муддат билан чегараланади . Суғурта - бу унинг қатнашчилари ўртасида кўрилиши мумкин бўлган зараларни қоплашга мўлжалланган мақсадли суғурта фондларини бадаллар хисобидан шакиллантириш билан боғлиқ бўлган қайта тақсимлаш муносабатлари йиғиндиси . Суғуртанинг иқтисодий мохиятига унинг функциялари мос келади . Улар суғуртанинг молия тизимининг бир бўғини сифатида хусусиятларни ойдинлаштиришни ташки шакиллари хисобланади . Суғуртанинг тўртта функцияси мавжуд : 1. Т аваккалчилик . 2. Олдини олиш . 3. Жамғарма . 4. Назорат . Асосийси таваккалчилик функцияси хисобланади , чунки суғуртавий таваккал зарар эхтимоллиги сифатида талофат кўрган хўжаликларга пуллик ёрдам кўрсатиш бўйича суғуртанинг асосий йўналиши билан бевосита боғлиқ . Айнан таваккалчилик функциясини амал қилиш доирасида суғурта иштирокчилари ўртасида бўлиши мумкин бўлган суғурта ходисаларини оқибатлари билан боғлиқ пул шаклидаги қийматнинг қайта тақсимланиши рўй беради . Олдини олиш функцияси суғурта фонди маблағларининг бир қисми хисобидан суғурта таваккалчилигини камайтириш бўйича тадбирларни молиялаштиришга йўналтирилган .

Хаёт суғуртасида суғурта категорияси кредит категорияси билан хаётни маълум муддатгачасуғурталаш шартномалари бўйича маблағларни жамғаришда анча яқинлашади . Хаёт суғуртаси орқали пул маблағларини жамғариш оилавий шароитда суғуртавий химояга бўлган эхтиёж билан боғлиқдир . Шу билан суғурта жамғариш функциясини хам бажариши мумкин . Суғуртанинг назорат функқияси суғурта фондини қатъий мақсадли шакиллантирилиши ва унинг маблағларидан тўғри фойдаланишдан иборат . Мазкур функция юқоридаги уч специфик функциялардан келиб чиқади ва конкрет суғурта муносабатларида улар билан бирга намоён бўлади . Назорат функциясига мос равишда қонунчилик ва инструктив хужжатлар асосида суғурта амалларини тўғри бажарилиши устидан молиявий суғурта назорати амалга оширилади . Суғуртани амалга ошириш жараёнида суғурта иштирокчиларининг турли суғуртавий манфаатларини намоён бўлиши , суғуртага тегишли объектларни турличалиги , суғурта ходисаларининг кенг кўламлилиги ва бошқа омиллар Билан боғлиқ бўлган мураккаб специфик муносабатлар йиғиндиси юзага келади . Ш у муносабат билан у ёки бу конкрет суғурта муносабатларнинг махсус терминология ёрдамида акс эттириш зарурияти табиийдир . Суғурта терминологияси ёрдамида суғурталовчи ва суғурталанувчилар ўртасида бир тилда сухбат олиб бориш , суғурта шартларини тушиниш , шунда иштирок этаётган томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини аниқлаш , шериклар билан амалий муносабатларни олиб бориш , реклама ва бошқа суғурта ишларини амалга ошириш мумкин бўлади . Мулкий ва шахсий суғурта фондлари бахтсиз ходисалар ва табиий офатлар натижасида кўрилиши мумкин бўлган зарарларнинг қопланишини таъминлайди , шунингдек уларнинг олдини олишга кўмаклашади . Фонд бозори молия кредит тизими бўғинларида м у хим ўрин эгаллайди . Фонд бозорини мустақил тарзда алохида қисмларга бўлиш мумкин , чунки фонд бозори махсус молиявий активлар - қимматли қоғозлар савдоси натижасида юзага келадиган молиявий муносабатларнинг мухим кўринишидан иборат .

Фонд бозорининг вазифаси тармоқларга юқори даражада даромадли капитал оқиб кириши жараёнини таъминлаш хисобланади . Фонд бозори хам кредит бўғини каби вақтинча бўш пул маблағларини жалб қилиш ва улардан самарали фойдаланишга хизмат қилади . Хўжалик юритувчи субъектлар молияси мамлакат ягона молия тизимининг асоси хисобланади . У ижтимоий - махсулот ва илмий даромадни яратиш ва тақсимлаш жараёнига хизмат кўрсатади хамда марказлашган пул фондларни шакиллантиришни бош омили хисобланади . Корхоналар молиясининг холатига марказлашган пул фондларининг молиявий ресурслар билан таъминланганлиги бевосита таъсир кўрсатади . Бунда шуни алохсда такидлаш лозимки , корхоналар молиясидан махсулот ишаб чиқариш ва реализация қилиш жараёнида фаол фойдаланиш бу жараёнда бюджет , банк кредити хамда суғуртанинг иштирокини рад этмайди . Бозор иқтисодиёти шароитида хўжалик - оператив ва молиявий мустақиллик асосида корхоналар ўз фаолиятларини албатта фойда олиш мақсадида тижорат асосида амалга оширадила . Улар мустақил равишда махсулот реализацияси тушумини тақсимлайдилар , ишлаб чиқариш ва ижтимоий мақсадлардаги фондларни шакиллантирадилар ва сарфлайдилар , кредит ресурслари ва фонд бозори ресурсларидан фойдаланиб махсулот ишлаб чиқаришни кенгайтириш учун зарур маблағларни топадилар . Тадбиркорлик фаолиятининг ривожланиши корхоналар мустақиллигининг кенгайишини , арзимас давла аралашувини бартараф қилишнинг ва шу билан бирга ишнинг хақиқий натижаси учун жавобгарлик хиссининг оширилишини таъминлайди . Бюджет муносабатлари деб республика , регионал ва махаллий давлат органларининг ҳўжалик субъектлари , шунингдек ахолии билан марказлашган пул фондларини шакиллантириш ва ишлатиш билан боғлиқ бўлган молиявий муносабатларга айтилади . Ўзбекистон Республикаси “ бюджет тизими тшғрисида ” ги қонун лойихасида ( август 1999 йил .) давлат бюджетига шундай таъриф берилади :

Давлат бюджети – даромад манбалари ва улардан тушадиган тушумларни кўзда тутадиган , шунингдек харажат хажми ва йўналиши қайси мақсадларга ажратилиши ва муддатини кўрсатувчи давлатнинг марказлашган ( Олий Мажлис томонидан шакилланиш ва ишлатиш режаси тасдиқланадиган ) пул фондларидир . Молиявий ресурсларни бюджет орқали бирлаштириш давлат молия сиёсатини муваффаққиятли амалга ошириш имконини беради . Бюджет орқали марказлашган пул ресурсларини тўплаш ва давлат органлари томонидан белгиланган мақсадларга харажатлар амалга оширилади . Бу бюджет орқали миллий даромаднинг маълум қисмини тўплаш ва уни қайта тақсимлашни билдиради . Шунинг билан молия тизининг ақсимлаш функцияси амалга оширилади . Республика ва махаллий давлат органлари бюджет муносабатлари орқали тақсимланган миллий даромадни ўз ихтиёрига олади ва аниқ белгиланган мақсадларга йўналтиради . Бюджет молия ресурсларини керакли соха ва йўналишларда жамлаб давлатнинг иқтисодиётини бошқариш ва ижтимоий сиёсатни амалга оширишга имконият беради . Бунда бюджет ресурларининг даромад қисми бўйича шакилланиши , ундан самарали фойдаланиш назорат қилинади ( молия тизимининг назорат фукцияси ). Тақсимлаш ва назорат функциялари орқали бюджетнинг иқтисодий категория сифатидаги мохияти юзага чиқади . Шу йўл билан бюджет давлат даромадлари ва харажатларини режалаштирувчи молиявий муносабатларни билдиради . Бюджет ижтимоий – иқтисодий ривожланишга таъсир этувчи қудратли иқтисодий дастак сифатида юзага чиқади . Давлат бюджети молия тизимининг мухимбўғини сифатида мамлакатнинг асосий молия режасини ташкил этувчи ва фойдаланувчи умудавлвт пул фондидир . У мамлакатни бошқаришда иштирок этадиган бошқа молиявий дастаклар ичида энг мухим ўринни эгаллайди . Ахамиятли томони шундаки , у ўзида жамият даромадининг маълум қисмини мужассамлаштиради .

Бюджет қурилишининг мохиятини очиб беришда биз бюджет тизимининг бўғинларини , уни ташкил этиш ва бошқариш , Ўзбекистон Республикаси давлат бюджетининг таркибини кўриб чиқамиз . Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети қуйидагиларни ўз ичига олади : 1. Республика бюджети ; 2. қорақалпоғистон Республикасининг бюджети ва махаллий бюджетлар ; 3. Давлатнинг мақсадли фондларининг бюджетлари . Давлат молияси давлатнинг керакли иқтисодий , ижтимоий ва сиёсий фукцияларни бажариш учун пул маблағлари билан таъминлашга ундалган молия тизимининг михим бўғинидир . Давлат молияси таркибига қуйидагилар киради . Давлат бюджети . Бюджетдан ташқари фондлар . Давлаткредити . Давлат корхоналари молияси . Санаб ўтилган турли хилдаги функционал вазифаларни бажарадиган звенолар бўйича давлат иқтисодий ва ижтимоий жараёнларнинг тармоқли ва худудий муаммоларининг ечимлари кенг миқёсда таъсир кўрсатади . Давлат млияси таркибида алохида ўринни эгаллайдиган бюджетдан ташқари фондлар тегишли хукумат органларининг бюджетига боғлиқ бўлмайди ва мустақил юридик шахс ҳуқуқига эгадирлар . Бюджетдан ташқари фондлар хукумат органлари қабул қилган қонун доирасида ташкил этилади . Бюджетдан ташқари фондлар – умумдавлат молиясининг мухим бўғини бўлиб , уларнинг фаолияти қатъий белгиланган , манбаларни ташкил этиш йўллари кўрсатилган , пул фондлари билан фойдаланиш йўлларининг тартиби аниқлаб берилган , давлат хукуматининг юқори органларининг тегишли актлари асосида ўз фаолиятини амалга оширадилар . Бюджетдан ташқари фондларни : Консолидациялашган ( бирлаштирлган ) бюджетга қўшиладиган фондлар ; Консолидациялашган ( бирлаштирлган ) бюджетга қўшилмайдиган фондларга ажратиш мумкин .

Фукционал жихатига кўра ва бошқарув даражасига кўра бюджетдан ташқари фондлар турли хил бўладилар . Уларнинг фукционал жихатига кўра иқтисодий ёки ижтимоий фондларга бўлиш мумкин . Бошқару даражасига қараб эса умумдавлвт , республика ва регионал фондларга бўлиш мумкин . Ўзгаришга бой иқтисодий шароит кўпинча бошқарув қарорларини тез қабул қилиш зарурлигигни белгилаб қўяди , шу қаторда молиявий ресурларни қайта тақсимланишида хам . Бюджет маблағларидан фойдаланишни хукумат органлари қонун асосида қатий тасдиқлаб берса , бюджетдан ташқари фондлар эса ижроия органлари орқали белгиланади . қонун асосида тасдиқланган бюджет парламент томонидан назорат қилинади , бюджетдан ташқари фондлар эса қонун чиқарувчи органлар томонидан назорат қилинмайди . Бу ха бюджетдан ташқари фондларни иқтисодий шароитга оператив мослашишини тезлатади . Бюджетдан ташқари фондларни ташкил этилишининг мувофиқлигини таъминловчи яна бир мухим омил - бу бюджет тақчиллигидир . Харажатларнинг даромаддан ўсиб кетиши кучайишига молиявий ресурсларни фақат қидириб топишда эмас , балки корхоналар , ташкилотлар ва алохида тушган маблағларни қайта гурухланишини хам талаб этади . Ва нихоят , хўжалик юритишнинг ва хусусийлаштиришнинг кўп қиррали шакиллари билан бир қаторда жамиятда пул маблағларни қайта тақсимлашни янги усулларини қўллаш заруриятини қатъий талаб этади . Шундай қилиб , бюджетдан ташқари фондлар - бу , жамиятнинг айрим маблағларининг молиялаштириш ва комплекс равишда оператив мустақиллик асосида сарфлаш учун , давлат орқали жалб қилинадиган молиявий ресурсларни файта тақсимлаш ва фойдаланиш усулидир . ғарб мамлакатларида бундай фондларнинг сони 30 дан 80 гачадир . Давлат кредити бу шундай пул муносабатлар тартибики , унда давлат қарздор бўлиб , қарз берувчи бўлиб эса юридик ёки жисмоний шахслар майдонга чиқадилар . Давлат кредити биринчи марта капиталнинг дастлабки жамғарили даврида яъни XVI - XVIII асрда пайдо бўлган эди . Европа йирик мамлакатларнинг харбий

юришлари орқали давлат харажатлари , хазинага тушадиган солиқлардан анчагина кўпайиб кетди . Х аражатларнинг даромадлар билан тенглаштиришда давлат кредити дастак бўлиб хизмат қилганди . Хозирги замон ривожланган давлатларида эса давлат кредити ўзининг энг юқори даражасига кўтарилди , чунки зозир давлатларнинг харажатлари ўсиб бормоқда , уни қоплаш учун давлат доим солиқ билан биргаликда давлат кредитига мурожаат қилади . Айниқса давлат кредити каби даромадлар хисобига бюджет камоматини қоплаш жараёнида кўпроқ мухтожли сезилади . Заёмларнинг ижтимоий - иқтисодий мохияти худди солиқлар каби давлатнинг мухим молиялаштириш манбаи хисобланади ва давлат хазина мажбуриятларини ифодалайди . Давлат кредити орқали олинган маблағлар ривожланган давлатлар томонидан фақат ўзи эмас , балъки уларни фоизлари Билан қайтариб бериш керак , яъни заёмлар , давлат қимматли қоғозлари сифатида майдонга чиқади . Лекин ривожланган мамлакатларда кредитни қайтариш учун уларнинг фақатгина битта манбаи - у ҳам бўлса , солиқдан келадиган даромадлари мавжуддир . Шунинг учун заёмлар қанчалик кўп чиқарилса , уларни қайтариш учун шунча кўп солиқ даромадлари талаб этилади . Давлат кредити билан хусусий кредит ўртасидаги фарқни тушуниб олиш лозим . Давлат заёмлари қанча кўп чиқарилса , давлатнинг қарздорлиги шунча ўсиб боради . Ривожланган мамлакатларда давлат харажатлари ўсиб бориши туфайли давлат кредитининг ахамияти ҳам ошмоқда . Юқорида кўрсатилган қарзлар фақатгина марказий давлат қарзларидир . Ривожланган мамлакатларда хукумат органлари хам ўз заёмларини чиқарадилар . Бу эса ўз навбатида давлат қарзларини янада ошириб юборади . Давлат қарзларининг бу холдаги доимий ўсиши , муомиладаги пул ва қимматли қоғозларнинг кўпайишига олиб келадики , бу мамлакат молиясига бевосита таъсир кўрсатади . Ривожланган мамлакатларда давлат қарзларининг , солиқларнинг , пул эмиссиясининг ўсиб кетиши биринчи навбатда ижтимоий

ахволга таъсир этади , борган сари уларнинг иш хақларидан кўп қисмини давлатга , унумсиз харажатларни қоплаш учун олинишга сабаб бўлади . Ривожланган давлатлар қарзлари иккига бўлинади - ички ва ташқи . Йирик ривожланган мамлакатларда ички қарзлар кўпдир . Ташқи қарзнинг кўп бўлиши шу мамлакатни иқтисодий , сиёсий томонидан боғлиқ қилиб қўяди . Хозирги замон тараққиётининг хусусиятларидан бири – йирик ривожланган давлатлар бир вақтнинг ўзида қарздор , кредитор ва гарант берувчи , яъни кафил бўлиши мумкин . Давлатларнинг қарздорлик фаолиятларини биз юқорида кўрдик . Ривожланган давлатлар йирик кредитор сифатида ишлаб чиқаришга қарз берадилар , берилган қарз устама фоизи билан қайтариб олинади . Баъзида давлат кредитор сифатида ишлаб чиқаришни кенгайтиришга хисса қўшади . Оқибатда давлат кредити орқали мамлакат ялпи махсулоти ва миллий даромадини кўпайишига озми - кўпми миқдорда таъсир этади . Ривожланган давлат бу фаолиятини махсус кредит ташкилотлари орқали олиб боради . Баъзи мамлакатларда капитал қўйилмалар учун қарз берилчпти яъни уй - жой қурилиши , маориф , соғлиқни сақлаш ва коминал хўжаликларни молиялаштиряпти чунки хусусий тадбиркорлар бу сохаларда иш олиб бормайдилар . Францияда хусусий сектордаги саноат тармоқларига давлатнинг кредит бериши анчагина ривожланган . Англияда давлат бюджети маблағларидан миллий иқтисодиёт тармоқларига кредитбериш кенг тарқалган . АҚШ да халқ хўжалигини электрлаштириш , қишоқ жойларда уй - жой қурилишига кредит бериш бошқа мамлакатларга нисбатан кенгроқ ривожланган . Ҳозирги замон ривожланган давлатларида давлатнинг кафолатчи сифатидаги фаолияти хам ривожланаётир . Давлат кафил бўлиш орқали кредитнинг йўналишига ва хажмига таъсир кўрсатади . Давлат кредити таркибини ўрганувчи айрим иқтисодчилар давлат кафиллигини яширин давлат қарзидир деб атаяптилар , чунки бу кафиллик жавобгарлик демакдир . Бозор иқтисодиётини

шароитидаги махаллий хукумат органларининг , махсус кредит ташкилотлари ва банк редитлари бўйича хам ривожланган давлат жавобгардир . Шундай қилиб , давлат кредити бюджет камоматини қоплашга , ссуда капитали базорини тенглаштиришга , кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришни молиялаштириш манбаларини вужудга келтиришда , ишлаб чиқариш кучларини жойлаштириш ва ривожлантиришга сарф этилади . Молия тизими тараққиётини бошқариш юзасидан давлат сиёсати . Молиявий сиёсат – бу молиявий ресурсларни жамлаш , уларни давлатнинг ўз фукция ва вазифаларини амалга ошириш учун тақсимлаш ва ишлатиш шакил хамда усулларида тизимли намоён бўлувчи тадбирлар йиғиндисидир . Маълум малакатнинг молиявий сиёсати қатор омилларга : таъриҳий шароитлар , иқтисодиётнинг ривожланиш даражаси , сиёсий , иқтисодий ва ижтимоий мақсадлар , уларга эришиш муддатлари ва хаттоки миллий удумларга хам боғлиқ бўлади . Ижтимоий хаётнинг эволицион ривожланиш ва давлат тузимининг барқарорлик даврида давлатнинг ички ва ташқи молиявий сиёсати мавжуд ижтимоий муносабатларни сақлаб қолиш ва ўзгартиришга йўналтирилган . Инқилобий ўзгаришлар даврида мавжуд тузимни тезроқ ўзгартиришдан манфаатдор сиёсий кучлар уни бузиш ва янги ижтимоий муносабатлар тизимини шакиллантиришга йўналтирилган сиёсат олиб борадилар . Молиявий сиёсат – бу давлатнинг иқтисодий сиёсатини таркибий қисми бўлиб , молиявий ресурсларни ( манбаларни ) жалб этиш , уларни тақсимлаш , ишга солиш ва фойдаланишга давлат орқали йўналтирилган барча чора - тадбирлар йиғиндисидир . Молиявий сиёсатнинг мазмуни аниқ бир мақсадга қаратилганлиги ва самаралилиги ижтимоий тизимнинг характери , мулк муносабатлари билан аниқланади . Молия сиёсатининг мухим вазифаси - у ёки бу иқтисодий ва ижтимоий ривожланишнинг давлат режасини ёки чора - тадбирларини амалга ошириш учун тегишли молиявий ресурслар Билан таъминлашдир . Лекин молиявий сиёсатни фақат иқтисодиё сиёсатга боғлаш мумкин эмас . Молиявий сиёсат бу молиявий

муносабатлар сохасида давлатнинг мустақил фаолият кўрсатадиган сохаси . Молиявий сиёсат устақил хусусиятга эга бўлиш билан бир вақтда давлат сиёсатини хар қандай исталган ижтимоий фаолиятини амалга оширишучун хох ижтимоий , хох иқтисодий , ёки халқаро муносабатлар доирасида мухим воситадир . Молиявий сиёсатнинг самарадорлигини белгилаш учун жамиятнинг эхтиёжи қанчалик қондирилганлиги , қўйилган мақсадлар ва вазифалар амалга оширилганлиги бахоланиши лозим . Молиявий сиёсатга бахо бериш ва унга тузатиш , қўшимчалар киритиш учун биринчи навбатда жамият эхтиёжини қондира оладиган холдаги ижтимоий тараққиёт режасини аниқ билиш зарур . У режада бўлажак ва яқин келажакда амалга ошириш вақтлари белгиланган чора - тадбирлар бўлиши лозим . Фақат шундагина молиявий сиёсатни ишлаб чиқиш ва муваффаққиятли амалга ошириш ва объектив бахолаш мумкин . Молиявий сиёсатни асосий йўналишларидан бири - молиявий ресурсларни имкон қадар юқори хажмини аниқлаш ва ушбу манбалар доимийлиги ва узлуксизлигини таъминлашдир , чунки молиявий ресурслар потенциали барча ўзгаришларнинг моддий базасидир . Шунинг учун молиявий сиёсатни аниқлаш ва унинг стратегик ва тактик асосларини ишлаб чиқиш учун давлатнинг молиявий ахволи , молиявий потенциали , бошқача қилиб айтганда давлатнинг молиявий имкониятининг объективлиги хақида аниқ маълумотга эга бўлиш лозим . Ҳ уқуқий демократик давлатга статистик молиявий кўрсатгичлар ижтимоий мулки бўлиши керак . Шунингдек , молиявий хисобот маълумотларидан мунтазам равишда қонун доирасида ўз вақтида танишиб чиқишга имконият яратилиши лозим . Молиявий ресурсларни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш негизида қуйидагиларни танлаш туради : - Молиявий ресурслар эгаларини ва уларни тақсимловчиларни ; - Молиявий ресурслар дан фойдаланишда устивор йўналишларини ; - Молиявий ресурсларни ташкил этиш учун манлар ва маблағларни жалб этиш усулларини ;

- Давлат қўлида молиявий ресурсларни марказлаштириш даражасини . Бу масалалар давлатнинг хаёт мазмунига ва функцияларига боғлиқ холда ечилади ва амалга оширилади . Молиявий сиёсатни мазмуни кўп қиррали бўлиб , қуйидаги муҳим бўғинларни ўз ичига олади . а ) Молиявий муносабатларни ривожлантиришнинг илмий асосланган концепцияларини ишлаб чиқариш . - Бу концепциялар қуйидагиларни ўрганиш асосида ишлаб чиқилади : - Иқтисодий қонунлар талабларини ўрганиш ; - Хўжалик ахволини хар томонлама тахлил қилиш ; - Ишлаб чиқарувчи кучлар ва ишлаб чиқариш муносабатларининг бундан кейинги ривожланиш истиқболларини ўрганиш ; - Аҳолининг талаб ва эхтиёжларини ўрганиш . б ) истиқболда ва жорий давр мобайнида молиядан фойдаланишнинг асосий йўналишларини белгилаб олиш ; шу тарзда иқтисодий сиёсатда кўзда тутилган белгиланган мақсадларга етиш йўлларидан келиб чиқади , халқаро омиллар инобатга олинади ва молиявий ресурсларни янада кўпайтириш имкониятларини кўриб чиқади . в ) қўйилган мақсад ва вазифаларни амалга оширишга қаратилган амалий хатти - харакатлар , чора – тадбирлар кўриш . Юқоридаги асосий бўғинларнинг бирлиги молиявий сиёсатнинг мазмунини аниқлаб беради . Фақат хозирги кундаги жорий даврга мўлжалланган , кундалик эхтиёжларини қондиришга қаратилган молиявий сиёсат самарасиздир . Шунингдек , узоқ даврга мўлжалланган истиқболни кўзлаб ишлаб чиқилган концепциялар ва йўналишлар , улар қанчалик олий жаноб , жозибали бўлмасин давлатнинг амалий харакатлари , чора - тадбирлари билан таъминланмаса , инқирозга дучор бўлади .

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И. А., "Ўзбекистон - иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлидан". Т. : "Ўзбекистон", 1995, - 234 б. 2. Каримов И. А., "Ўзбекистон XXI - аср бўсағасида: ҳавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари.- Т. :"Ўзбекистон, 1997, - 326 б. 3. Акрамов Э. А., Таиров А. Э. "Экономические реформм Республики Узбекистан" - М. : ТОО "Люкс-арт", 1998. - 236 с. 4. "Ўзбекистон Республикаси молиявий қонунлари", 1997й. 1-12 сонлари, 1998й. 1-12 сонлари ва иловалари ва 1999й. 1-12 сонлари ва иловалари, 2000й. 1-12 сонлари ва иловалари. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги, Молия ва нархлар илмий-тадқиқот институти, Т. : 1997 - 2000Й. 5. Родионова В. М. Финансм. М. : "Финансм и статастика", 1995, - 432с. 6. Гатауллин Ш. К. Солиқлар ва солиққа тортиш. Ўқув қўлланмаси. Ўзбекистон Республикаси Давлат Солиқ қўмитаси, Т. : 1996, - 3046. 7. Ткачук М. Й. Государственньш бюджет. Уч. пос. Минск: "Вўсшая школа", 1995, - 240 с. 8. Лободенко Н.В.Аудит и диагностика банкротства. ҒҒ"Финанси", 1997г., №2. 9. Бункина М. К., Семенов В. А. МАКРОЭКОНОМИКА (основў экономической политики)" Уч. пос. М.: АО"ДИС", 1996, - 320с. 10. Т. Маликов Молиявий қарор қилиш асослари. Т. : "Меҳнат", 1996.

Похожие

Молия тизими

Молия ва молия тизими

Молия ва молия тизими

Молия ва молия тизими.

Япониянинг молия тизими.