Меҳмонларга овқатланиш хизмати кўрсатишни ташкил этиш - Экономика - Рефераты

Меҳмонларга овқатланиш хизмати кўрсатишни ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

187.5 KB

Меҳмонларга овқатланиш хизмати кўрсатишни ташкил этиш Режа: 1. Меҳмонхона ресторани иши 2. Ресторан хизмати кўрсатиш турлари 3. Меҳмонхона ошхонаси 4. Банкет сервиси 5. «Romm service» — номерларга хизмат кўрсатиш

1. Меҳмонхона ресторани иши Меҳмонхона ресторани иши одатдаги ресторан ишидан бирмунча фарқ қилади. Меҳмонхона ресторани иш вақти, ҳатто, башарти ана шу ресторан иши айрим соатлари фойда келтирмаган тақдирда ҳам, қўноқларнинг аксарият кўпчилигини қаноатлантирадиган бир тарзда бўлмоҚи лозим. Айни маҳалда меҳмонхона ресторанида отел меҳмонларидан 70 %и тушлик қилмайди ва 50 %и кечки овқатга кирмайди, ресторан даромадининг 2/3 қисми четдан келувчилар ҳисобидан келиб тушади. Бундан, дарвоқе, муҳим бир хулоса келиб чиқади: меҳмонхона ресторани кўчадан алоҳида кириш жойи ва ўз автомобил тўхташ жойига эга бўлиши лозим.ю ХХ асрнинг 50-йилларига қадар меҳмонхонадаги ресторан иккинчи даражали даромад манбаи эди. Баъзида у отел соҳиби учун ҳарҳолда ортиқча бир юк бўлган. Рестораннинг номер фондидан олинадиган даромаддан қоплаб бориладиган зарардорлигига йўл қўйса бўлади деб ҳисобланган. Бошқа бир томондан, меҳмонхона қўноҚи кўпинча отел ресторанидаги овқатни сифат жиҳатдан арзимас ҳисоблаган ва меҳмонхонадан ташқарида тушлик қилиш ва кечки овқатни ейишни афзал кўрар эди. Бироқ, меҳмонхоналар иш юкланмаси пасайиб боргани сайин даромад манбаи сифатида овқатланиш хизмати роли орта бошлади ва ҳозирги вақтда номер фонди роли билан амалда деярли тенглашиб қолди. Ана шу хизматга жиддий эътибор ҳам шундан келиб чиқади — отеллар ресторанлари тобора харажатталаб бўлиб бормоқда, битта отелда уларнинг сони ортиб бормоқда, миллий таомлар пишириладиган ощхоналари, қаҳвахоналари, барлари ва ҳоказолари бўлган ихтисослашган ресторанлар пайдо бўлмоқда. Меҳмонхона бош директори, гарчанд ҳар куни ошхонага ташриф буюрса- да, одатда, ресторан ишида кўп нарсани билавермайди, бу ташриф ва «синаб кўриш» асосан удум характерига эга бўлади. Шунинг учун ҳам меҳмонхона ресторани хоналари бу асбоб-ускуналари билан бирга қандайдир профессионал ресторанчига ижарага берилади, ижара шартномасида эса

меҳмонхона қўноқлари эҳтиёжларини қаноатлантириш учун зарур бўлган шартлар қўшимча писанда қилинади. Башарти, гар ресторан (битта ёки бир неча) меҳмонхона тузилмаси таркибида бюўлса, унда овқатланиш хизматига мансуб деб топилади (Food and Beverage Department, Catering Department), отел бошқаруви таркибига мажбурий тартибда кирувчи директор унга бошчилик қилади. Меҳмонхонада умумий овқатланишни бошқариш етарлича мустақил бўлиб, масалан, ресторан реклама кампанияси отел рекламасидан алоҳида амалга оширилади. Овқатланиш хизмати директори бевосита бўйсунувида бош ошпаз, овқатланиш хизмати назоратчиси, метрдотел, банкет менежери, бош бармен, стюард бўлади. Агар ресторан маҳсулотларни харид қилишни ўзи амалга оширса, унда лавозимлари штатида озиқ-овқат сотиб олувчи ва вино ва бошқа ичимликларни сотиб олувчи ҳам бўлади. Башарти, меҳмонхонада бир қанча ресторанлар бўлса, унда ҳар бирининг ўзи директори ва овқат ва ичимликларни отел номерига етказиб берувчи room servise директори ҳам бўлади. Агар меҳмонхонада бир неча ресторанлар бўлса, унда ҳар бир зал аниқ-расо имиджга эга бўлиши (кўпинча бу турли миллий ошхоналар), бунда ҳар бир залнинг интерьери таомнома ва мижозга мос келиши лозим. Ресторанлардан ташқари йирик меҳмонхона бир қанча унча катта бўлмаган овқатланиш қорхоналари: барлар, қаҳвахоналар, буфетлар ва ҳоказоларга ҳам эга бўлиши лозим. Кичик отелларда ресторан бош ошпази менежер функцияларини ҳам ўриндошлик асосида амалга оширади. Ресторан бизнеси — гарчанд, бир қарашда, муваффақият қозони формула етарлича оддий: яхши овқат, дуруст сервис ва оқилона нарх сиёсати қўшилиши бўлса-да, ҳарҳолда оддий бизнес эмас. Айтиб ўтилган бирикмага эришиш ҳам — ўз-ўзича оддий бир вазифа эмас, боз устига, бир талай бошқа параметрларни кўздан қочирмаслик талаб этилади (таом тайёрлаш муддатлари, санитария нормалари, ишлаб чиқариш

харажатлари, мижозлар нимани афзал кўриши, қўшни ресторанлар рақобатчилиги ва ҳоказо). Янги ресторан очаётганда унинг соҳиби ёки бошқарувчиси бир қанча муҳим жиҳатларни ҳисобга олиши зарур. Ресторан жойлашган манзил Ресторан жойлашуви унинг бўлҚуси мижози қиёфасини салмоқли даражада белгилаб беради: шаҳарнинг ишбилармонлик қисмида жойлашган, ташриф буюрувчилар ўз идораларидан кундузи пиёда келадиган ресторан мижози фақат машинада етиб бориш мумкин бўлган шаҳардан ташқаридаги ресторан мижозидан фарқ қилади. Табиийки, меҳмонхона ресторани бошқарувчи унинг жойлашган манзилига таъсир ўтказа олмайди, аммо у бу жойлашувни ресторан интерьери, сервис типи, ошхонаси, таомномаси меҳмонхона жойлашган манзилда кутиш мумкин бўлган мижозга мос келадиган бир тарзда инобатга олиши лозим. Ресторан дизайни ва безатилиши Ресторан дизайни, зона ўлчами ва шакли, ёритилиши, шамоллатилиши, деворлар ва шифт ранги — ҳамма-ҳаммаси мижозга ва ресторан таомномасига мос келиши зарур. Бунда турли-туман технологик тадқиқотлар натижаларини ҳам инобатга олиш зарурки, масалан, қизил-жигарранг тусда бўялган деворлар овқат кўп ейилишига шароит яратиб беради. Табиийки, ресторан қанчалик кўп бўлса, хоналарни безатиш вариантлари ҳам шунчалик кўп бўлади. Фақат энг умумий қонуниятларнигина ажратиб кўрсатиш мумкин, холос. Бинобарин, ўз-ўзига хизмат кўрсатиш ресторани бўлса — бу ёрҚин рангдаги катта хона ва стуллари қаттиқ (тузум босгандек ўтириб қолишга ҳожат йўқ-да), олий разрядли ресторан бўлса — бу олақоронҚу,

алоҳида хоначалар, юмшоқ стуллар, гуллар, деворларда картиналар ва ҳоказо. Ресторан «муҳити» каби илҚаш қийин хосса ҳам мавжудки, у нафақат дизайн ва нақшлар билан, қолаверса столлар ҳолати, офицантлар кийим- кечаги, хизмат кўрсатиш суръати, мижозлар либоси, мусиқа, шовқин даражаси, хона ҳарорати, унинг тозалиги ва ҳоказолар билан яратилади. Бунда интим муҳит расмона муҳитдан яхшироқ ёки аксинчадир дейиш ҳам мумкин эмас. Ўамма-ҳаммаси ресторан мўлжал оладиган мижозга боғлиқ бўлади, ёки маркеологлар термин билан айтганда, ресторан ишлайдиган бозор сегментига боғлиқ бўлади. Бирдан-бир сақланиш керак бўлган жиҳат эса ҳаддан ташқариликдир: ресторанда ҳаддан ташқари осуда бўлмаслиги, ҳаддан ташқари сершовқин, ҳаддан ташқари ёруҚ, ҳаддан қоронҚц, ҳаддан ташқари тор, ҳаддан ташқари кенг бўлмаслиги лозим (кенглик масаласида шуни айтиш керакки, ҳаддан ташқари кенг хона мижозлар томонидан жуда тор хонага нисбатан ёмонроқ идрок этиб қабул қилинади — биринчи ҳолда мижоз муайян психологик дискомфортни ҳис этади). Бозор сегментини аниқлаш ва турли-туман мижозлар хусусиятларини инобатга олиш — маркетинг бўйича курснинг вазифаси юўлиб, бунда биз мижозларнинг хизмат кўрсатиш спецификаси шак-шубҳасиз бўлган қуйидаги категорияларини санаб ўтиш билан чекланамиз: • болалар (порциялар кичик миқдори, баланд стуллар, офицант томонидан муомаланинг алоҳида бир усули, официант болаларга лутф-эҳтироми ота- оналар кайфиятини созлайди); • бизнесменлар (ишбилармонлик музокаралари юритиш учун алоҳида хоначалар мавжудлиги); • ажнабийлар (офиқантлар тилни билишги ёки ҳеч бўлмаганда сўзлашгич китоблар мавжудлиги); • аравачалардаги ногиронлар;

• вегетарианлар (бу категорияга хизмат кўрсатиш, табиийки, ҳамма қўноқларни тўйҚазиши шарт бўлган меҳмонхона ресторани мажбуриятлари сирасига киради). Ресторан персонали функциялари Ресторанга директор бошчилик қилади. Унча катта бўлмаган отелларда унинг функциялари метрдотел бажаради (Director of Service, Host Maitre). Метрдоел функциялари ниҳоятда ранг-баранг. Метрдотел столларга буюртмалар қабул қилиниши учун жавоб беради. Буюртма қабул қилиб олинаётганда қуйидагилар қайд этилади: • мижознинг фамилияси; • мижоз келиши санаси ва вақти; • жойлар сони; • қўшимча хоҳиш-истаклар (туҚилган кунга торт, болаларга, вегетарианларга хизмат кўрсатиш ва ҳоказо); • мижоз телефони. Метрдотел ҳар бир буюртма учун столни юелгилайди ва официантларга йўриқнома беради. Метрдотел (ёки официантлар бригадири) кираверишда меҳмонларни қарши олади, уларни столгача кузатиб қўяди, жойлаштиради, таомномани тақдим этади, официантни жўнатади. Метрдотел официантлар ўртаситда ишни тақсимлайди, уларнинг ташқи кўринишини, зарур жиҳозлар (патнислар, идишлар, салфеткалар ва ҳоказолар) мавжудлигини, столлардаги жамламаларни, идишлар ва скатертлар тозалигини, мебеллар созлигини, гиламлар, ёритилишни текширади. Унинг ўзи мижозлар шикоятларини қабул қилади (сифатсиз таомлар ва ичимликларни текин алмаштириб беради). Ресторандаги қуйи лавозимларга столни безаши, ифлос идишлар ва хоналарни йиғиштириш мажбуриятлари сирасига кирадиган офицант ёрдамчиси (Bus people) киради.

Ресторандаги асосий лавозим — официант (Server)дир. Европада официант анча-мунча ҳурматга сазовор касбдир: официант бўлиш учун камида икки йил ўқиш керак, хорижий тилларни билиш ва ҳоказолар талаб қилинади. Бироқ, масалан, АҚШда официант обрўдорлиги бўича бор-йўҚи атиги 80-ўринда туради (90 та касб-кор номи орасида). Катта ресторанларда бир қанча официантлар бригадирга (Саptain) бўйсунадилар, бригадир уларга раҳбарлик қилади, мижозлардан буюртмалар қабул ва улар билан ҳисоб-китоб қилади. Официантларнинг функциялари ресторан хизмат кўрсатиши типига боғлиқ бўлади, аммо сервиснинг барча турлари учун умумий бўлган операцияларни ажратиб кўрсатиш мумкин: 1. Официант скатерт ва асбобларни қабул қилади ва энг аввало чайқалмасликлари учун ўзига бириктирилган столларни текширади. 2. Скатертларни тўшайди, товуш ютиши учун уларнинг остига махсус юмшоқ прокладка тўшалади. Скатертнинг бурчаклари полдан 10 сантиметр баланд бўлиши ва стол чеккасидан 25 сантиметрдан кўпроқ паст бўлиши лозим. 3. Столни артади ва столга идишлар, асбоблар, бокаллар, салфеткаларни жойлашириб чиқади. Санитария нормалари бўйича бокаллар туби тескари қўйилиши ва бевосита мижозларга хизмат кўрсатишдан олдин ишчи ҳолатга тўнкариб ўнглаб қўйилиши керак. Бунда бокаллар оёқчасидан, қолган буюмлар эса дастасидан тутилади. 4. Бевосита мижозларга хизмат кўрсатади (буюртмани қабул қилади, буюртмаланган таомлар ва ичимликларни келтиради, кесади, жойлаштиради, безайди, бутилкаларни очади, қуяди, ифлос идишларни йиҚиштиради, мижозлар билан ҳисоб-китоб қиади). Официантнинг иш ўрни — қутиларида ощхона асбоблари, скатертлар, салфеткалар, тамонома, гугурт ва ҳоказолар сақланадиган устунчадир (sideboard). Офиқиант маҳорати овқатни тарқатаётганда қошиқ ва санчқини устамонларча ушлаб туришни (бир қўлда), бир қўлда овқат солинган учта

ликопча, патнисларни ташишни, балиқни тақсимлашни ва ҳоказоларни билишни тақозо этади. Кўпчилик мамлакатларда тоза идиш меҳмондан чап тарафда қўйилади, ликопчага овқат ҳам чап тарафдан солинади, ичимликлар (жумладан, кофе ҳам, ўнгдан қуйилади, ифлос идиш эса ўнг тарафдан йиҚиштириб олинади. Официантнинг андозавий эпикировкаси профессионал штопор (унда шунингдек сув ва ичимликлар солинган бутилкаларни очувчи билан қўшилиб кетган фольгани кесиш учун пичоқча бўлади), авторучка, зажигалка (гугурт), сочиқ (салфетка)ни ўз ичига олади. Дастурхон тузатилиши (стол сервировкаси). Турли-туман нонушталар, банкетлар, котейллар, специфик таомлар (пишлоқ, лобстер, устрица, дудланган балиқ) сервироканинг кўп сонли вариантлари мавжуд ва ҳоказо. Тукшлик учун намунавий сервировка 7-расмда кўрсатилган. Дастурхон приборларига тўхталадиган бўлса, бунда икки асосий ёндошув мавжуддир. Биринчи ёндошувда иккита пичоқ, иккита санчқи, шўрва сузадиган қошиқ, десертбоп қошиқ ва санчқилар жойлаштирилади, офицант эса миэохнинг буюртмасига боғлиқ ҳолда кераксиз приборларни олиб қўяди. Иккинчисида эса, битта пичоқ, битта санчқи, салфетка ва ёҚ ва нон учун ликопчалар қўйилади. Буюртмага боғлиқ ҳолда офицант зарур приборларни қўшиб қўяди. Хизмат кўрсатиш тартиби. Ресторан сервисиниг асосий ўгити — таомлар қайноқ ҳолича дастурхонга тортилиши керак. Шунинг учун ҳам тез, аммо саросимасиз ишлаш керак. Мижозларга хизмат кўрсатаётганда официант қуйидаги операцияларни бажариши лозим: • меҳмонларни жой-жойига ўтқазиш, таомномани узатиш; • сув қуйиш; • аперритив/коктейлга буюртма қабул қилиш — буюртмани келтириш; • таомнома бўйича буюртма қабул қилиш, вино таклиф этиш; • аперетивдан кейин идишларни йиҚиштириб олиш;

• газакиларни келтириш; • газакилардан кейин идишларни йиҚиштириб олиш; • биринчи таомларни келтириш; • идишларни йиҚиштириб олиш; • асосий (иккинчи) таомларни келтириш (entree), таом аввалига меҳмонга намойишщ этилади, у буюртмани тасдиқлаши ва унинг ташқи кўринишидан қаноатланиши лозим; • идишларни йиҚиштириб олиш; • кофе, коньяк таклиф этиш; • чек ёзиб бериш (мижоз кўх ўнгида эмас), пулни олиш, столдан чиқишга ёрдам бериш, мижоз билан хайрлашиш, бунда чойчақани мижоз олдида санаб кўриш тавсия этилмайди; • столни йиғиштириш. Официантга нисбатан талаблар: • шахсий гигиенага ва муайян ташқи кўринишга риоя этиш (форма тоза ва дазмолланган, қўллар тоза, аёлларда минимум зеб-зийнатлар ва мўътадил косметика); • таомномани билиш. Официант у ёки бу таом нимадан ва қандай пиширилганини билиши лозим; • мижоз билан муомала қилиш маҳорати (очиқчеҳралик, такт, сабр- бардош, овоз тони, табассум); • жамоада меҳнат қилиш маҳорати. Чойчақа (Tips — «to insure promptenss» сўзларидан қисқартма) — официантлар чойчақаси баъзида уларнинг маошидан анча кўп бўлади. Назарияда чойчақа миқдори хизмат кўрсатиш сифатига боғлиқ бўлади. Бироқ амалиётда чойчақа миқдори ҳарҳолда официант, айниқса, официант аёл жозибадорлиги билан белгиланади. Чойчақа ресторан разрядига, мижоз тоифасига (кампания, одатда, битта мижозга қараганда камроқ чойчақа қолдиради, аёл билан келган эркак ўртачасидан кўпроқ чойчақа беради), йирик шаҳарларда чойчақа кичик шаҳарлардагига қараганда кўпроқ бўлади

ва ҳоказо. Айрим ресторанларда чойчақалар ҳаммаси йиҚилиб, тенг тақсимлаб берилади. Бундай амалиёт одат бўлмаган жойда назоратчи официантлар анча фойдали столларни камроқ фойдали столлар билан бирга навбатма-навбат хизмат кўрсатишлари устидан кўз-қулоқ бўлиб туради. Ошпаз кийимидаги бир кишидек экзотик ва декоратив лавозимдаги шахсни ҳам якунида айтиб ўтиш керак (Chef for a day), у залга киради, табассум 2илади ва мижозлардан ошхона маҳсулотлари қай даражада ёқиб тушганлиги ҳақида сўрайди. Меҳмонларнинг кўпчилиги бу бош ошпаз деб тахмин қиладилар. Баъзида ҳақиқатда ҳам шундай бўлади. Аммо кўпчилик ҳолларда бундай эмас: бош повар ролини ташқи кўринишидан жозибадор статист бажариб беради. Меҳмонхона ресторанида нонуштани ташкил этиш тўғрисида ҳам бир- икки оҚиз гапирмоқ керак. Ўзига хослик шундаки, отелнинг амалда барча қўноқлари деярли бир пайтда нонушта қилади. Бунда айни маҳалда кўпчилик ишлар юзасидан шошиб турган бўлади ва тез хизмат кўрсатилишига мунтазир бўлади. Бундан келиб чиққан ҳолда нонушта кенг тарқалган сервис тури шведча стол саналади, унинг тўқинлиги меҳмонхона синфи билан белгиланади. Ресторан жиҳозланиши. Аввало таъкидлаш жоизки, рестонанинг барча жиҳозлари етарлича қиммат туради, табиийки, қанчалик қиммат бўлса, ресторан синфи ҳам шунча юқори бўлади. Идишлар. Идишлар миқдори ўринлар миқдори, уларнинг айланмаланувчанлиги, сервис тури, идиш-товоқ ювиш машиналари қуввати билан белгиланади. Идишлар миқдорини ҳисоблашнинг энг оддий усули ўринлар сонини 3—4 га кўпайтиришдир. Идишлар дизайни ресторан хизмат кўрсатиб ишглаётган бозор сегментига боғлиқ бўлади. Олтин ҳалланган идишлар тавсия этилмайди, чунки унинг умри узоқ эмас. Танлаб олингн дизайндаги идишлар захирасини тўлдириб бориш имконият мавжудлиги ҳам жиддий саналади. Идишлар асосан ювиш пайтида кўп синади. Официантлар ҳаракат траекториясини уларнинг тўҚнашиб кетишиб йўл қўймайдиган бир

тарзда саводхонларча режалаштириш ҳам муҳимдир. Тушумнинг 1%и миқдорида идишлар синиши мақбул кўрсаткич ҳисобланади. Ошхона приборлари. Олий разрадли ресторанларда ошхона приборлари дастаси ҳеч бўлмаганда мелхиордан ясалиши керак. Приборлар сотиб олинаётган эгилувчанлик ва ишчи қиси (тиҚи)нинг дастаси билан бирлашиш сифати масаласида текшириб кўрилади. Ресторан синфи қўанчалик юқори бўлса, ошхона приборлари шодаси ҳам шунчалик ранг-баранг бўлади. Ўаммаси бўлиб, сервисга оидларини ҳисобга олмаганда, 7 турдаги қошиқлар, 8 турдаги пичоқлар, 6 турдаги санчқилар мавжуд. Шодалар сони эса ўринлар миқдорини 2—3 га (чой қошиқларни 5 га) кўпайтириш билан аниқланади. Скатертлар, салфеткалар. Скатертларни ҳар бир жойлаштирувдан кейин, ҳеч бюўлмаганда, ҳар куни алмаштириш одат бўлиб қолган. Ўозирги вақт наинки оқ скатертлар, рангли скатертлардан ҳам фойдаланиладики, таъкидлаш жоизки рангли скатертлар муқаррар тез-тез ювиб туришдан ташқи кўринишишидан тез орада маҳрум бўлиб қолади. Катта ресторанлар ўз хусусий кирхонасига эга бўлиб, кирхона ресторанларга кир ювиш юқори сифатини, матоларнинг кўпроқ яхши сақланиши ва ишлов бериш муддатларига риоя этилишини кафолатлайди. Бошқа жиҳозлар. Бу тоифага шўрвакўза типидаги йирик идишлар (ишончли сирланган «қулоқлари» билан), кофе автоматлари, музгенератолари, касса аппаратлари киради. Кулдондек кенг тарқалган приборни ҳам эслатиб ўтиш жоиз. Шундай бўлиб туюладиган кўриниш алдамчидир: иложи бўлса, кулдон синмаслиги, қизиб кетишдан чатнаб ёрилмаслиги керак, кулдон четига қўйилган нарса ташқарига эмас, ичкарига қараб оҚиб тьушиши керак. Столлар. Столлар думалоқ ва тўрбурчак, икки (75х90 см), тўрт 110х110 см) ва олти ўринга мўлжалланган бўлади. Столлар стул суянчиҚи столдан 50 сантиметр нарида бўладиган, иккита қўшни стул суянчиқлари олрасида камида 10 сантиметр қоладиган бир тарзда қўйиб чиқилади.

Стуллар. Ресторан хизмат кўрсатиб ишлаётган бозор сегменти стуллар дизайнини белгилайди. Стул конструкцияси орттирма мустаҳкамликни таъминлаши лозим. Таъкидлаш жоизки, ҳаддан ташқари комфорт стул жойлаштирув ўринлари айланмаланувчанлигини пасайтириб юборади. 2. Ресторан хизмати кўрсатиш турлари Сервис турини танлаб олаётганда риоя этилиши лозим бўлган умумий тамойил қуйидагичадир: «Қанчалик қиммат бўлса, кўрсатиладиган хизмат ҳам шунчалик кўпроқ бўлади». Дунёда ресторан сервисининг қуйидаги турлари алоҳида ажратиб кўрсатилади: Сервис турини танлаётган риоя этилиши керак бўлган умумий тамойил қуйидагичадлир: «Қанчалик қимматроқ, сервис ҳам шунча кўпроқ бўлади». Жаҳонда ресторан сервисининг қуйидаги асосий типлари ажратиб кўрсатилади: • Buffet (шведча стол) — мижоз тарелкага овқатни ўзи солади. Бунда вариантлар мавжуд бўлиши мумкин: овқат катта паннисларда ёки қиздириладиган подонларда жойлаштирилади; ошпаз мижозга бир бўлак кесиб беради; мижозларга ортида ошпаз турган растага навбатга тизиладилар ва ҳоказо; • Plate service (бу тур шунингдек амрикача деб ҳам аталади) — официнатлар таомларни мижозларга тарелкаларда тортади, яъни мижоздан чапдан, бўшаган тарелкалар эса мижоздан чап тарафдан йиҚиштириб олинади. • Family service (оилавий) — овқат столда (марказда) туради ва ҳар қайси мижоз уни ўзи тарелкасига солади; баъзида столда фақат гарнирлар туради, гўшт (балиқ) тарелкаларда официантлар томонидан тортиладжи. Сервиснинг бу тури «инглизча« деь ҳам юритилади. • Silver service — таом столга официантлар томонидан катта идишларда тортилади, официант порцичяни меҳмон тарелкасига ана шу идишдан сузиб

беради, яъни меҳмондан чап тарафдан, тарелкалар эса меҳмондан ўнг тарафдан қўйиб чиқилади. Дарвоқе, ресторан сервисининг бу типи АҚШ ва Францияда, гарчанд Францияда уни «французча» деб ҳисобласалар-да, «русча» деб аталади. • Gieridon service — ресторан сервисининг олий типи бўлиб, бунда таом официантлар томонидан меҳмонлар столи ёнида турган аравачада тайёрланади. Дарҳақиқат, одатда бу спирт алангасида пировард қовуриб пиширишдир. Официант, башарти, мижоз қизиқиб қолгудек бўлса, нима қилаётганини тушуниб беришни қойиллатиши керак. Францияда сервиснинг ана шу тури «русча» («русларники») деб юритилади. Сервиснинг ҳар хил турлари официнатларнинг турлича миқдорини ҳам (Silver serviceда 10 нафар меҳмонга 1 тадан официант ва Plate serviceда 11 нафар меҳмонга биттадан официант) ва ҳатто битта ташриф буюрувчи ажратиладиган столда макон турлича бўлишини — Silver serviceда 75 сантиметр ва Plate serviceда эса 60 сантиметр — тақозо этади. Табиийки, сервиснинг барча турлари гардероб, ҳожатхона, телефон, сақлов камераси сингари қўшимча хизматлар мавжуд бўлишини ҳам тақозо этади. Сервис учун тўлов таом қийматига қўшиб қўйилиши, алоҳида кўрсатилиши ёки мижоз ихтиёрига қолдирилиши ҳам мумкин. Таомнома (меню) Таомнома — ресторандорлик ишидаги муваффақиятнинг муҳим шартидир. Таомноманинг ҳар хил типлари мавжуд. Фирма таомлари менюси ёки бюош ошпаз каталоги — фешенебель отеллар қошидаги қиммат эксклюзив ресторанлар учун характерли бўлган таомнома туридир.

«А ля кар» таомномаси ҳар бир бирига якка тартибда нарзх тайинланган порцияли таомларга ишора этади. Бу таомни шунингдек таомлар эркин танланувчи буюртма меню деб ҳам аташади. «Табл д’от» таомномаси қатъий белгиланган нархлар бўйича ҳавр бир таомдлан битта ёки ундан ортиқ вариантларни танлашни ҳавола этади. Таомнинг бу туридан меҳмонхзона ресторанларида, асосан олганда, Европада кўпроқ фойдаланилади. Унинг афзаллиги эса меҳмонлар уни анча тежамкорона деб ўисоблашида намоён бўлади. «Де жур» таомномаси навбатчи таомларни номма-ном келтиради, яъни кундузги овқатлар, шунингдек, оммабоп, арзон, қоидла тариқасида, одатдла тез тайёрланалдиган таомларни санаб ўтади. Туристик таомнома арзонлик ва тўйимлилик сифатларига урҚу берган ҳолда туристлар диққатини тортадиган бир тарзда тузилади. Туристик меню кун рациони таомномаси тариқасида тузилади ва бир кунда икки марта овқатланишни назарда тутади. Таомнома миёқси (таомлар миқдори), энг аввало, ресторан ишлайдиган нарх сегментига боғлиқ бўлади. Тушликнинг унча юқори бўлмаган ўртача нархларида таомнома ниҳоятда оддий бўлади. Бундай ресторанларга ташриф буюрувчилар тушликка бир соатдан ортиқ вақт сарфламайдилар ва таомномани ўрганмайдилар ҳам. Тушликнинг юқори ўртача нархида эса ташриф буюрувчилар сатойдил ўрганиб чиқадиган катта таомнома зарур. Бундай ресторанларга ташриф буюрувчилар битта таомга бир ярим соат вақт кетказадилар. Менюга киритиладиган конкрет таом — бош ошпазнинг ишидир, бизни эса бош ошпаз эмас, балки менежер ҳал қилувчи масалалар қизиқтиради. Энг аввало, боя таъкидлаб ўтилгшанидек, таомнома бозорнинг танлаб олинган сегментига ва ана шу сегментни вужудга келтирувчи мижоз дидига мос келиши лозим. Шундай экан, меню ресторан безатилишига, сервис типига, нарх сиёсати ва ҳоказоларга мос келиши керак.

Таомномани танлаётганда жаҳонда кузатилган аҳоли диди ва қарашлари ўзгаришларини инобатгша олиш керак бўлади. Умумий тенденция шундаки, тобора кўпроқ одамлар «соҚлом турмуш тарзи»ни танламоқда, у эса овқатланиш соҳасида келиб чиқиши ҳайвонтга мансуб бўлган таомларни чеклаш ва наботот таомлари истеъмолини оширишни тақозо этади. Бунда айни маҳалда мол гўшти, чўчқа гўшти ваа қўй гўшти истеъморл қилиниши қисқараётган бўлса, парранда гўшти ва пишлоқлар истеъмоли ортиб бормоқда. Денгиз маҳсулотларини истеъсол қилиш ҳам анча ортди. Бундан ташқари, туз, шакар, кофе (кофеини бор) истеъмоли чекланмоқда, аммо кофе буюртмалари частотаси биринчи ўринда ўзгармасдан қолмоқда (иккинчи ўринда овқат), таомларнинг умумий калориядорлиги ҳам пасаймоқда. Овқатда мойлар ва углеводлар камайтирилишига алоҳида эътибор қаратилаяпти (мойсизлантирилган маҳсулотларнинг турли вариантлари кенг тарқалиши ҳам шунга боғлиқ). Хорижда ўтказилган сўровнмалар маълумотларига қараганда, ресторанларнинг ана шу ташриф буюрувчилари 39%ни, овқат ейишда ўзини чекламайдиган мижозлар эса 32%ни ташкил этади (қолганлари эса ана шу икки категория ўртасида тебраниб туради). Овқат танлаётганда унинг фойдадорлигини афзал кўрувчилар орасида олий маълумотли, катта маош оладиган кишилар кўп, шунингдек, ўрта ёшдаги аёллар улуши ҳам анча юқори. Буларнинг ҳаммаси меню тузиб чиқилаётганда инобатга олинади: таомлар калориядорлиги пасаймоқда, ҳайвонот мойлари ўсимлик ёҚларига алмаштирилмоқда, кўп миқдордаги ёҚда (фритюрда) қовуриб пиширилган таомлар буҚ билан ишлов берилгани билан алмаштирилмоқда, сабзовот таомлар сони ортмоқда ва ҳоказо. Таомларнинг ҳаддан ташқари калорияли бўлиши бошқа бир сабабга кўра ҳам мақбул эмас — мижоз ортиқча овқат евормаслиги керак, бир марта ортиқча овқат еворганидан кейин у бошқа қайтиб келмаслиги ҳам мумкин. Битта ва айнан ўша тоам порциялари турлича ўлчамлари мавжудлиги мавқсадга мувофиқдир (одатдаги кичкина, стандарт — қртача ва катта,

баъзан эса жудда катта). Мароқлиси шундаки, Буюк Британиянинг гўшли таомлар пишииладиган ресторанларида жуда катта порциялар пайдо бўлганида катта порцияларга буюртмалар миқдори ортиб кетди. Ресторанда турли таомларнинг фойдадорлиги таҳлил доимий равишда ўтказилиши лозим. Ана шу мақсадда менюдаги барча таомлар нарздаги харажатлар фоизига кўра гуруҳларга ажратилади (25%дан 55%гача 5% интервал билан). Ўар қайси гуруҳда сотилган таомлар миқдори ва сотувлар ҳадми ўисоблаб чиқилади. Унча катта даромад бермаган таом менюдан чиқарибю ташланади, бунда ресторан нуфузини сақлаб қолиш учун зарур бўлган таомлар эса бундан истиснодир. Менюга кўплаб мураккаб (тайёрлашда меҳнат сарфиёти катта, ҳатто сақлашда ҳам жуда кўпчилик компонентлар харажаталлабдир) ва экзотик таомларни (компонентларни етказиб бериш қиммат туради) киритиш тавсия этилмайди. Мижозни ранг-баранг туркум билан толиқтириб қўймаслик учун гарнирлар кўп миқдори ҳам тавсия этилмайди. Ўатто энг қиммат ресторанларда таомномада қандайдир арзон, аммо ярашиқли таомлар бўлиши керак. Таомноманинг ташқи кўриниши ҳам катта аҳамиятга эга бўлади. Ўаттоки уни ҳар куни кўплаб одамлар варақлаши ва у тез-тез алмаштириб турилиши (хорижда 3 ҳафтадан кейин қисман алмаштириш одат тусига кирган, аммо меню ҳар куни «янгиланадиган» ресторанлар ҳам бор)ни инобатга олган ҳолда унинг жозибадорлигини таъминлаш лозим. Таомноманинг пластик ўрамаси унинг узоқ сақланишини таъминлайди, бироқ ўқишни қийинлаштиради. Меню, кўпчилик ресторан унчалик ёруҚ ёритилмаслигини инобатга олган ҳолда йирик шрифтлар билан босмадан чиқарилиши лозим. Таомлар фотосувратлари бўлиши мақсадга мувофиқдир. Таомнома бўлимлари ўртасида пробел бўлиши лозим. Ўар қайси таом номига тайёрлаш методди қисқача тавсифномаси ва унинг таркиби йўлдошлик қилиши керак.

Меню таомларига нарх тайинлаш моҳият эътибори билан бозор иқтисодиётида нарз белгилашга умумий ёндовшувлардан фарқ қилмайди: сарф-харажатлар ҳисоблаб чиқилади ва мақбул фойда қўшиб қўйилади, башарти, рнарх рақобатчилар нархларидан юқори бўлмаса, демак, ҳаммаси жойида. Табиийки, нарх шунингдек порция миқдорига, сервис даражасига (шведча стол арзон тушади), ресторанлар нуфуздорлигига ва ҳоказоларга ҳам боғлиқ бўлади. Бунда, нарх мижозлар умидворликларига жавоб бермоҚи жуда-жуда муҳимдир. Хорижий мамлакатларда нашр этилган адабиётларда ресторан мҳсулотларига нарх тайинлаш бўйича тавсиялар келтирилади. Масалан, тайёр таом нархида маҳсулотлар қиймати 40—50%ни, маҳсулотлар қиймати ва меҳнат сарфиёти суммаси — таом қийматининг 70%ини (ресторан тоифаси қанча юқори бўлса, меҳнат сарфиёти улуши ҳам шунча кўпроқ бўлади) ташкил этиши лозим. АҚШда йи ғ инди ҳолдаги сарф-харажатларда ресторан устама баҳоси улуши ўртача қуйидаги %ларни ташкил этади: • газакилар учун — 20—50; • қиммат таомлар учун — 10—12; • оммабоп таомлар учун — 15—18; • камдан-кам буюрмаланадиган таомлар учун — 22; • десертлар учун — 35. Ўозирги вақтда ресторанлар юқорида келтирилгандан анча юқори бўлган устама нархлар рақамлари билавн иш кўрмоқдалар. Бироқ, бизнингча, бозор муносабатлари бундан буёҚига ривожланишига қараб улар хорижий мамлакатлардаги кўрсаткичларга яқинлашиб қолади. Мижозларнинг гастрономик маъқулловларини аниқлаш мақсадида ташриф буюрувчилар сўровномалари ўтказилади (саволларга жавоб учун мукофотлаш тариқасида, масалан, текин десерт берилади). Сўровнома натижаларига қараб таомнома ўзгартишлар киритилади.

Ўозирги кунда, таомлар компонентларига белгиланган нархларга боғлиқ ҳолда, кўпчилик мижозларни қаноатлантиришга ва айни маҳалда овқатланиш маҳсулотларига сарф-харажатларни минималлаштиришга имколн берадиган таомнома таркибини белгилашга ёрдам берадиган компьютер дастурлари ҳам мавжуддир. Таомномага нисбатан та ғ ин кўплаб ранг-баранг талаб ва истакларни айтиш мумкин. Масалан, ошхонада бугун тайёрланган, аммо ресторанга ташриф буюрувчилари томонидан буюртма қилинмаган таомлар эртага бошқа таомларни тайёрлаётганда фойдаланса бўладиган бўлиши мақсадга мувофиқдир (иккинчи таомлардан шўрвалар ва салатлар, бифштекслардан бифстроганлар ва ҳоказо). Меҳмонхона ресторанлар спецификацияси шундаки, улар отелда тўхтаган ажнабийларга хизмат кўрсатиши лозим. Бунинг учун эса ресторан европача (французча) ошхона таомлари стандарт туркумига эга бўлиши керак. Чет элликларни миллий ошхона таомлари боқишга ҳаракат қилмаслик керак: ҳар бир миллат бир-бириникидан анча йироқ ва улар қўнган мамлакат меҳмонхонасида миллий ошхонакидан анча фарқланувчи ўз пазандачилик қизиқишларига эгадир. Скандинавияликлар творог тановул қилмайдилар, японлар ши ва боршч ичмайдилар, ҳинд киши ҳам мусулмон ва ҳам вегетариан бўлиб чиқиши (чўчқа эт емайди), французлар эса ўз ошхонасиникидан бўлак таомларни умуман емаслиги мумкин. Иш куни кўпинча икки қисмга бўлинади: масалан, 10.30 дан 15.00 гача, сўнгра 18.30 дан 24.00 гача (официантлар учун). Икки сменали ишда биринчи смена 8.00 дан 16.00 гача, иккинчиси — 16.00 дан 24.00 гача. Меҳмонхона ресторани хусусияти — ишнинг эрта бошланиши (нотушта соат 7.00 дан бошланади), 10.00 дан эса тушликкача танаффус. Бош ошпаз 10.00 дан 14.30 гача, кейин эса 18.00 дан 22.30 гача ишлайди. Овқатланиш хизмати менежери персонал танлаб олиниши, ўқитилиши, ишдан бўшатилиши учун жавоб беради; молиявий назоратни амалга

оширади; ҳисоботдорлик шаклларини таҳлил қилади ва юқори турувчи раҳбариятга билдирувнома тузади ва ҳоказо. 3. Меҳмонхона ошхонаси Ошхонада иккита асосий физик жараён қўлланилади: таомни сақлаш учун қаттиқ совутиш (холодильниклар ва музлаткичлар) ва овқат пишириш учун қаттиқ қиздириш. Қаттиқ қиздириш турли усуллар билан амалга оширилади (тегишли ускунада): • қайнатиб пишириш (boiling) , яъни сув, сут ва бошқа суюқликларда қайнатиш, ҳарорат бунда — 100 С, 100 С дан паст температурада қайнатиш (poaching) ; • буҚда пишириш (steaming); • димлаш (stewing) — маҳсулот ўз шарбатида албатта таом билан бирга дастурхонга тортиладиган подливка вужудга келтирган ҳолда пишади (минимум суюқлик билан); • қизиган ҳаво билан дузовкада ёҚ билан қовуриш (roasting); • товада мой билан қовуриш (shallow frying); • инфрақизил нурлар ёки кўмирда қовуриш (grilling); • кўп ёҚда (фритюрда) қовуриш — deep frying; • ёпиб пишириш — духовкада ёҚсиз қиздириш (baking). Қиздириш ё электр токи, ёки ёниб турган газ билан амалга оширилади. Газ таом тайёрлаш учун қулайроқ, бундан ташқари, бўлҚуси ошпазлар ўз касбига газ асбобларда ўргатилади. Электр ёрдамида қиздириш ёнҚин чиқищига камроқ хавфли ва экологик жиҳатдан анча тозароқ, чунки у кислородни ютиб олмайди. Қаттиқ қиздириш ва қаттиқ совутиш учун сабоб-ускуналардан ташқари ошхонада кўплаб миқдорда электр-механик аппаратлар ва мосламалар аралаштириш, майдалаш, кечиш, шарбат сиқиш учун ишлатилади, шунингдек, кофқайнатгичлар, музқаймоқсозлар ва бошқа ҳар хил

ускуналардан фойдаланилади. Тарозидек бир асбоб бўлишини, унингсиз иш кўриш иложи йўқлиги эслатиб ўтиш зарур. Кейинги вақтларда музлатилган маҳсулотлар музини туширишда айниқса самарали бўлган СВЧ-печкалар ниҳоятда кенг тарқалди. Идиш-товоқ ювиш машиналари ҳам катта роль ўйнайди. Ошхона хоналари маҳсулотларга бирламчи ишлов берилиши амалга ошириладиган ёрдамчи цехлар (гўшт, балиқ ва сабзавот алоҳида-алоҳида) ва таом тайёрланиши амалга ошириладиган асосий цехга бўлинади. Асосий цех ҳам ўз навбатида газакилар (салатлар), шўрвалар, иккинчи таомлар, қандолат маҳсулотлари тайёрлашга ихтисослашган бир неча зоналар (цехлар)га бўлиниши мумкин. Ошхона пишиқ-пухта режалаштирилган бўлиши лозим: персонал жой ўзгартириш йўллари иложи борибча кесишмаслиги керак, тайёр таом ҳўл маҳсулотлар, гўшт, балиқ ва ҳоказоларга қўшни бўлиб қолмаслиги лозим. Ошхонага ўтиш йўлаклари камида 80 сантиметр кенгликка эга бўлиши шарт. Статлер биринчи бўлиб ошхонани ресторан билан бирга бир қаватда жойлаштирган, бу билан официантлар ишини анча енгиллаштирган эди. Ошхона бир неча пешташтахталарга (stations) эга бўлиши, бу ерда офицантлар буюртмалар бериши ва тайёр таомларни олиши керак. Официантларнинг эой ўзгартириши тўқнашиб кетишдан сақловчи тарзда режалаштирилади. Ошхонада қуйидаги конструкцион материаллардан фойдаланиш анча маъқулроқдир: зангламас металл, пластик (столлар, жавонлар), керамик тоштахталар (деворлар), винил (пол). Шифтлар ва поллар ювиладиган бўлиши ва улардан тирқишчалар бўлмаслиги лозим. Асбоб-ускуналар пўлат оёқчаларда ёки Қилдиракчаларда (агар жой ўзгартириш керак бўлса) ўрнатилади. Пичоқлар ва бошқа асбоблар дасталари пластикдан ясалгани анча маъқулроқ, негаки ёҚоч дасталарда вақт ўтиши билан тиҚ мустаҳкамланадиган жойда ёриқча пайдо бўлади, маҳсулотларнинг бир қимси ана шу ёриққа тиқилиб қолади ва чирий бошлайди.

Ресторандаги ошхона иситиш, вентиляция ва кондиционерлаш тизими мемҳонхонанинг бошқа худди шундай тизимларидан ажратилган бўлиши лозим. Айни маҳалда ресторан залидаги ҳаво босими ощхонадаги ва кўчадаги ҳаво босимидан юқорироқ бўлиши лозим. Бу билан ресторан залида ёқимсиз ҳидлар бўлмаслиги таъминланади. Ошхона вентиляция тизими буҚламаларни фильтрларлар орқали томдаги вентиляция қувурига чиқариб юборишни назарда тутади. Бу нарса охона ҳидларини меҳмонхона номерларида туйишни бартараф этишга имкон беради. Бош ошпаз (Chef de Cuisine) ошхонага мудирлик қилади, мутлақ ҳокимиятга эга бўлади ва таомлар сифати ва ранг-баранглиги учун масъулиятни зиммасига олади, яъни пировардида бутун ресторан бизнеси муваффақияти учун жавобгар бўлади. Бош ошпаз таомномани ишлаб чиқади. Бунда айни маҳалода нафақат таомнома рангн-баранглиги ваа мижозлар учун жозибардорлигини таъминлаш лозим, қолаверса, балки керакли фойдаорликни ҳам, ресторан иш юкланмасини ҳам таъминловчи нархлар тайинлаш зарурки, бу иш айтарли осон эмас, чунки нархлар ўсиши билан иш юкланмаси амалда моҳиятан пасайиб кетади. Бош ошпаз персонал ишини мувофиқлаштиради, у бўйсунувчиларнинг тенг миқдорда иш юкланмасини ва кутилмаган вазиятларда ўзаро ўрини алмашишини (ходимларнинг касал бўлиб қолиши, асбоб-ускуналарда ававрия содир бўлганда, ташриф буюрувчилар ёпирилиб келганда) таъминлаши керак. Бош ошпаз маҳсулотлар харид қилиниши, уларнинг сифатини сифатнинг нархга мослигини текшириши зарур. Бош ошпаз одатда у бўлмаганда (касалликка кўра, масалан, эрталабки соатларда) ишлаши мумкин бўлган ўринбосарга ҳам эга бўлади (Sous Chef). Кейинги поҚона эса, биринчи таомлар, иккинчи таомлар, салатлар ва бошқа йўналишлар учун жавоб берувчи ошпаз (Chef de Partie)никидир. Катта ресторанларда янада тор ихтисослашув ҳам мавжуд (устрицалар бўйича мутахассис, музқаймоқлар бўйича мутахассис, қандоатпаз ва ҳоказо).

Таомлар тайёрлаш бўйича бевосита ишларни ошпаз ёрдамчилари амалга оширадилар (Commis Chef). Ошхона иерархиясининг энг пастки поҚоналарида фаррошлар, идиш ювувчилар, қозон ювувчилар ўрин олган бўлади. Масалан, «Балчуг«дек катта бир ресторан ошхонасида 72 киши ишлайди. Бош стюард (Chef Steward) ощхонанинг санитария ҳолати учун жавоб беради, идиш-товоқлар ювилиши ва хоналар йиҚиштирилишини, банкет залларига идишлар узатилишини назорат қилади, идишларни харид қилади ва сақлайди, юанкетлар учун ёрдамчи персонални ишга танлаб олишни ташкиллаштиради. Овқатдан заҳарланишнинг олдини олиш Ресторанда мижознинг овқатдан заҳарланиш хавф-хатари ҳаммавақт мавжуд бўлади. Бунда айни маҳалда камдан-кам маҳсулотлар (аксарият ёрмалар, шакарлаштирилган ва қуруқ маҳсулотлар) бутунлдай хавфсиз, гўшт, сут, денгиз маҳсулотлари, тузум ва гуруч потенциал хавфли маҳсулотлар саналади. Гап шундаки, тайёр таом касаллик тарқатувчи бактериялар кўпайиши учун яхши шароит ҳавола этади, улар 5 дан 63 Сгача ҳароратда жадаллашган равишда кўпаяди (улар учун 37 С идеал ҳарорат, 70% намлик эса идеал намлик ҳисобланади). Ана шундай шароитни икки соат сақлаб туриш овқатланишдан заҳарпланишга дучор бўлиш учун етарлидир. Кейинчалик қиздириш билан бирга тайёр таомни секин совутиш ўта хавфли саналади. Шунинг учун ҳам таомни қайта қиздиришни технологиядан чиқариб ташлаш керак. Овқатдан заҳарланиш олдини олишнинг бир қанча оддий усуллари мавжуд, чунончи: • тайёр таом ёпиқ идишда туриши керак; • фақатгина тоза асбоблардан (пичоқлар, санчқилар, қошиқлар) ва сабоб- ускуналардан фойдаланиш зарур;

• латталар бир хилда бўлиши лозим; • астойдил йиғиштириш ва дехинфекциялаш (йиҚиштириб олишнинг бир қанча усуллари мавжуд: ҳар куни — ҳаммаси ташқи тарафидан йиҚиштирилади, ҳар ҳафта — тахмонлардаги чанг артиб ташланади, ҳар ой — жавонлар ичидан артилади); • хом ва тайёр таом алоҳида-алоҳида сақланиши лозим (алоҳида холодильниклар) ва уларга ишлов бераётганда ҳар хил асбоблардан фойдаланиш лозим; • таомга қўл теккизмаслик керак; • хавфли темпепратурпа режимида сақлашдан сақланиш лозим; • ошхона асбоб-ускуналари ишлаб чиқаришда ва хоналарни безатишда ишлатиладиган материаллар осон тозаланиши, ювилиши ва дезинфекцияланиши лозим; • гўшт, балиқ ва парранда гўшти бир-биридан алоҳида сақланиши лозим; • агар тайёр таом маълум вақт давомида сақлаш учун мўлжалланган бўлса, унда 90 минут давомида +3 С гача совутилиши лозим, шундан кейин у 5 сутка давомида сақланади. Музлатилган маҳсулотлар (-18 Сгача)ни 8 ҳафтага қадар сақлаш мумкин. Умуман олганда, ҳар бир маҳсулот ўз температураси ва сақлашнинг чекланган муддатига эгадир. Иссиқ таом (масалан, шведча столда) кўпи билан 2 соат, совуҚи эса 4 соат сақланиши мумкин; • ошпаз «қошиқдан» татиб кўрмаслиги ва таомни қўллари билан сузмаслиги керак. Санитария-гигиена қоидалари Ошхона персонали гигиена қоидаларига изчил амал қилиши, бадан, айниқса, бош, қўллар, тирноқлар тозалигига кўз-қулоқ бўлиб туриши лозим. Қўлларни ошхона киришдан, овқатга теккизишдан олдин, хом таомга ишлов бергандан, чиқиндиларга теккизгандан, овқатлангандан, чеккандан ва, табиийки, ҳожатхонадан кейин ювиш керак.

Ошхона иссиқ сув солинган умивальник, совун ва қўллар учун сушилка билан жиҳозланиши лозим. Ошхонада фақат ҳар бир сменага бериладиган тоза махсус кийимда бўлиб туриш мумкин. Сочлар ёпилган бўлиши лозим. Ошпазнинг қўлларида узук бўлмаслиги керак. Кесилган жойлари, яралари бўлган, қулоҚи, томоҚи, бурни, кўзи оҚриган ходимлар ишга қўйилмаслиги керак. Иш хоналарида чекишга йўл қўйилмайди. Ошхона персонали вақти- вақти билан тиббий кўрикдан ўтиб туриши лозим. Овқатдан заҳарланиш овқат тановулидан кейин 2 соатдан 2 суткачага бўлган муддатгача бўлган оралиқда вужудга келишини инобатга олиб қўйиш зарур. Симтомплари кўнгил айнаши, қайт қилиш, диарея, қориндаги оҚриқ саналади. Касаллик давом этиши — 2 кундан бир ҳафтагача ва ундан кўпроқ. Хавфсизлик техникаси Ошхонадаги ускуналарнинг кўпчилиги хавфли тоифасига киради ва эҳтиётсизлик билан муомала қилганда жиддий жароҳатлар етказиши мумкин (фритюрница, ҳар хил майдалагичлар, қиздириш приборлари ва ускуналари). Ана шу ускуналарнинг барча турлари огоҳлантирувчи ёзулар ва тегишли йўриқномалар билан таъминланган бўлиши лозим. Персонал эса йўриқнгомалар ва техника хавфсизлиги умумий қоидалари билан таништирилиши, егишли журпналга бу ҳақда имзо қўйимши лозим. Махсус инструкциялардан ташқари хавфсизликнинг умумий ўқоидалари ҳам мавжуд. Улар орасида қўйидагилар бор,Ю жумладан: • электр ускуналарга ҳўл қўлларни теккизмаслик; • пичоқлар қуруқ, сирҚалмайдиган дастаси билан ўткир бўлиши лозим, пичоқни кастрюлкада, стол четида ёки тайр таом тагида қолдириб кетиш мумкин эмас, тушиб кетаётган пичоқни тутиб олишга ҳаракат қилмаслик лозим (ундан чаққонлик билан четланиш лозим); • ошхона бўйлаб югуриш мумкин эмас; • агар суюқлик полга тўкилиб кетса, у дарров йиҚиштириб олиш лозим;

• жавонлар эшикларини очиқ ҳолда сақлаш мумкин эмас; • полга нимадир қўйиш мумкин эмас; • тозаловчи ва дезинфекцияловчи воситалар тегишли ёзуви бўлган махсус жойларда сақланиши лозим; • йиғиштириш бўйича аниқ-расо йўриқнома бўлиши лозим (нимани, қандай, нима билан, қачон тохалаш); • плита устида бирон нарсани қуритиш мумкин эмас; • кийимлар енглари узун бўлиши ва танача етарлича зич ёпишиб туриши керак; • ресторанда ёниб турган шамлар, столбоп лампаларнинг осилоиб турувчи шнурлари, гиламлардаги йиртиқ тешиклар, носоз электр ускуналар хавфлидир, стаканларни бир-бирининг устига қўйиб ташиш ва ҳоказолар мумкин эмас; • қуйидаги умумий қоидаларга ҳам риоя этилиши лозим: — персонал ёнҚин содир бўлганда эвакуация қўлларини ва ўт ўчириш воситаларни жойлашган ерни билиши лозим; — ёнҚин содир бўлганда бу ҳақда тегишли хизматларга хабар қилиш ва аввал мижозлар, кейин эса персонални эвакуация қилишга киришиш лозим, эвакуация чоҚида лифтдан фойдаланиш мумкин эмас; — ёнҚиндан огоҳлантириш сигнализацияси ишлаб кетганда асбоб- ускуналарни ўчириш, дераза ва эшикларни ёпиш, эвакуацияланиш лозим. Маҳсулотларни харид қилиш ва сақлаш Харид қилаётганда банкетлар таомномаси (башарти, улар буюртмаланган бўлса) ва кутилаётган иш юкланмаси ҳар куни ўрганилади. Асосий маҳсулотлар захиралар тугаб боришига қараб бир ойда 2—3 марта харид қилинади. Гўшт (чопилмаган) ҳар куни, амо фойдаланишдан 3 кун олдин сотиб олинади, негаки у олдиндан ишлов беришни (айниқса банкетлар учун), парранда гўшти ва янги балиқ куни кунига, музлатилган балиқ эса олдиндан

сотиб олинади. Харид қилинадиган товарлар миқдорини бош ошпаз белгилайди. Келиб тушган товарлар текширилади ва рўйхатга олинади, бунда айни маҳалда бугун ишлатиладиган маҳсулотлар ва омборга жўнатиладиган маҳсулотлар алоҳида-алоҳида қайд этилади. Қутиларда сувараклар бор- йўқлиги ҳам текширилади. Омбор бош ошпаз имзолаган талабномаларни қабул қилади, омборчи нарх ёзиб қўяди ва уларни назоратчига жўнатади. Ойнинг сўнгги кунида инвентаризация ўтказилади, олинган натижалар бир ойдаги талабномалар билан таққосланади. Омборчи бош ошпаз имзоламаган талабномасиз бирон нарсани бериб юбормаслиги шарт. Захиралардан энг аввало қолган ҳаммасидан узоқ вақт ётгани бериб юборилади. Бунда бузилиш ва сақлашга ортиқча харажатлардан сақланиш учун захиралар минимал даражада сақланиши лозим. 4. Банкет сервиси Банкет хизмати иши ҳам ижобий, ҳам салбий хусусиятларга эгадир. Ижобий хусусиятларга нисбатан орттирилган нарх (ресторанга қиёсан олганда), кафолатлаган иш юкланмаси (меҳмонлар сони), нисбатан унча юқори бўлмаган меҳнат сарфи киради. Банкетларга буюртмалар олиш бўйича айтарли оддий бўлмаган фаолият, бунинг оқибати сифатида банкет хоналарининг кўпинча бўм-бўш туриб қолиши камчиликлар сирасига киради. Шунга қарамай, ҳатто унча катта бўлмаган европача отеллар (номерлар сони 100—150 та) ўртача 5—10 банкет залларига эга, катта меҳмонхоналарда (номерлар сони 200 тадан кўп) эса бундай заллар сони йигирматаа етиши мумкин. Чунки муваффақиятли ишлаганда банкет хизмати даромад катталиги жиҳатидан иккинчи ўринга чиқиб олиши мумкин (номер фондидан кейин).

Банкет хоналари учун мижозлар излаш — ниҳоятда специфик амалиёт- таомилдир: у меҳмонхона жойлашган ерга, ўзи ишлайдиган бозор сегментига ва ҳоказоларга боғлиқ бўлади. Бундан қандайдир умумий тавсиялар бериш мушкул — ҳамма-ҳамаси банкет менежерининг мижозлар топиш маҳорига боғлиқдир. Буюртмани расмийлаштириш ва банкетни ўтказишга тўхталадиган бўлсак, ана шу тамомил-амалиётни бир неча босқичларга ажратиш тақсимлаб чиқиш мумкин: 1. Мижозга таомнома, ичимликлар, микрофон, кино ёки видеоқурилма ва ҳоказоларни таклиф этиш (у билан муҳокама қилиш). Банкет хизматлар андозавий туркуми қуйидагиларни ўз ичига олади: • зални ижарага олиш; • таомнома ва ичимликларни танлаш; • столлар ва зални безаш; • мусиқали жўр бўлиш (буюртмачи хоҳишига кўра); • босмахона ишлари (таклифномалар, меҳмонлар фамилияси ёзилган карточкалар); • хизмат кўрсатиш. Банкетда ҳар қайси меҳмонга алоҳида-алоҳида таомномани таъминлаш иложи йўқ. Маълум маънода ўртачалаштирилган дидни мўлжаллашга тўғри келади. Одатда ранг-баранглик иккинчи таомни имкони бўлган иккитасидан танлаш билан чекланади (гўшт ёки балиқ, мол гўшти ёки қўй гўшти). Ўамма меҳмонлар ҳаммаси ҳам андозавий таомларни қилиш-қилмаслигини аниқлагтириб олиш мақсадга мувофиқдир, зарурат бўлиб қолган тақдирда эса айрим меҳмонлар учуне индивидуал таомномани ҳам назарда тутиш мумкин. 2. Таомнома, нарх-наво, меҳмонлар сони, залда столлар жойлашуви қўшимча шартлашиб олинадиган шартнома тузилиши. Одатда, буюртмани расмийлаштирганда гаров ҳақи тўланади (қийматнинг 30—50%и). Башарти, агар мижоз банкетдан камида 3—5 кун олдин воз кечадиган бўлса, унда гаров ҳақи қайтарилмайди.

Мароқлиси шундаки, хонанинг ўзини ижарага олиш баҳоси одатда буюртмага боғлиқ бўлади: буюртма қанчалик қиммат бўлса, ижара тўлови шунчалик кам бўлади. 3. Банкетдан бир ҳафта аввал таомнома хизмат кўрсатувчи персонал (официантлар) ва асбоб-ускуналар (скуатертлар, идиш-товоқлар ва ҳоказо) керакли миқдорини таъминлаши лозим бўлган тегишли хизматларга жўнатилади. Банкетдан 2 кун олдин буюртмачи билан узил-кесил маъқуллов амалга оширилади, энг аввало меҳмонлар сони келишиб олинади. Одатда бу сон 5—10% захира билан белгиланади. Меҳмонлар сони банкетдан 10 кун, бир ҳафта, 3 кун, 2 кун олдин аниқлаштириб олиш мақсадга мувофиқдир. Банкетдан 1 сутка олдин эндиликда шартномага қандайдир ўзгартириш киритиш мумкин эмас. Банкет хизмати кўрсатишнинг энг асосий хусусиятларидан бири меҳмонларга хизмат кўрсатиш учун официантлар қўшимча нафарини, кўпинча «четдан» жалб этиш саналади. Бу официантлар ресторан билан, унинг технологиялари билан таниш эмас, бир-бирини ҳам билмайди. Шунинг учун ҳам улар ресторан персонали раҳбарлиги остида ишлаши лозим. 4. Нари борганда, банкет бошланишидан ярим соат олдин банкет менежери буюртмачини қарши олади, уни банкет залига кузатиб боради ва у билан бирга хона, столлар, қўшимча асбоб-ускуналарни, шунингдек, ёрдамчи хоналар (ҳожатхона, гардероб) тайёрлигини текширади. Буюртмачи ҳозирлигида алкоголли ичимликлар очилади. Даставвал балиқли совуқ газакилар, ёҚ ва янги сабзавотлар, кейин эса гўштдан, парранда гўштидан ва илвасин гўштидан тайёрланган газакилар тортилади. Яхна балиқ газакиларидан кейин официантлар ишлатилган идилар ва приборларни яхна гўшт газакилар учун мўлжалланган тозасигша алмаштирадилар. Яхна газакилардан кейин қайноқ, биринчи ва иккинчи таомлар, десерт, мевалар ва қайноқ ичимликлар дастурхонга тортилади. Банкет бошланганидан 1,5—2 соат кейин меҳмонлар чекиши ва рақс тушиши учун 30—40 минутга танаффаус қилинади. Официантлар бу маҳалда

столларни тартибга келтирадилар, хонани шамоллатадилар, навбатдаги таомларни дастурхонга тортишга тайёргарлик кўрадилар. Қадаҳ сўзлари (тостлар) айтилган маҳалда меҳмонларга хизмат кўрсатиш тўзтатилади. Барча таомлар меҳмонга фақат чап тарафдан тортилади. Ароқ ва вино ўнг қўлда ўнг тарафдан сузилади. Официантлар идишларни фақат меҳмонлар пичоқ билан қошиқни тарелкага бирга қўйганларидан кейингина йитҚиштириб оладилар, чунки бу нарса ана шу таомни меҳмонлар энди емаслигини англатади. Идишлар ва приборларни алматираётганда официант меҳмон ёнига тоза идиш билан келади, чап қўли билан ишлатилган идишни олади, ўнг қўли билан эса тоза идишни қўяди, агар, сервировка пайтида бундай приборлар қўйиб чиқилмаган бўлса, тоза приборларни қўяди. Кофе банкетларда одатда десертдан кейин тортилади. Меҳмонлар столга ўтирганидан кейин бир хил официантлар уларга тегишли қадаҳларга қуйган ҳолда коняк ва ликер таклиф этадилар, бошқалари эса меҳмонлар олдида турган чашкаларга кофе қуядилар. Мабодо, меҳмон чой ичишни хоҳласа, унинг кофе чашкаси столдан йиҚиштириб олиб қўйилади. Элакдан ўтказилган чой чой ичиладиган чашкада тортилади. Идишчага чой қошиқ қўйилади. Чойга қўшиб бериладиган лимон кесилган ҳолда тортилади. Кофе ёки чойга сут ёки сливка тортиш мумкин, меҳмон хоҳиш-истагига кўра улар чашкага қуйилади. Турли-туман юбилейлар, оилавий тантаналар, шартномалар имзоланиши, ишбилармонлик контрактлари тузилиши муносабати билан шунингдек банкет-фуршетлар уюштирилади. Банкет-фуршетларга хизмат кўрсатишнинг ўзига хос хусусияти шундаки, меҳмонлар теварагига стуллар қўйилмаганда столларда ейдилар ва ичадилар. Бундан банкет таомномаси совуқ ва иссиқ газакилар, қайноқ иккинчи таомлар, десерт ва қайноқ ичимликларни ўз ичига олади. Газакилар кичик порцияларда «санчқибоп» бир тарзда, яъни уларни пичоқ ёрдамисиз ҳам

ейиш мумкин бўлган тарзда тортилиши керак. Қайноқ газакилар ва таомлар ҳам кичик порцияларда тортилади, шунда фақат санчқидан фойдаланиш иложи бўлади. Банкет-фуршет ташкил этиш жараёнида қуйидагиларни инобатга олиш зарур: иссиқлиқ манбаи (иситиш тизими, камин ва бошқалар)нинг бевосита яқинида, шунингдек, қуёш нурлари тўппа-тўғри тушадиган жойда столларни қўйиш мумкин эмас, чунки бу нарса яхна таомлар тез орада эриб кетишига, шунингдек, маҳсулотларнинг ташқи жозибадорлиги йўқолишига имкон яратиб беради. Баркет-фуршетлар учун сервирланган столлар теваракдаги вазият билан уйҚунлашиши лозим; уларни ўрнатаётганда залдаги ёритиш аппаратлари жойлашувини барча столлар бир хилда ёритилишини таъминлайдиган бир тарзда инобатга олиш зарур. Банкет-фуршетлар меҳмонларнинг регламентланмаган келишини назарда тутади. Улар анча тежамкор бўлади: зал майдончалари тенг бўлгани ҳолда банкет-фуршетда столга ўтириладиган банкетга қараганда 5—6 баравар кўпроқ меҳмонларга хизмат кўрсатиш мумкин. Меҳмонлар тикка туриб еганлари ва ичганлари учун банкет-фуршетлар учун столлар одатдагиларидан бирмунча баланд бўлиши лозим. Махсус фуршет столлари бўлмаганда бир неча столларни бирга жойлаштирган ҳолда одатдаги тўғрибурчакли столлардан фойдаланиш мумкин. Столларни жойлаштириш шакллари ранг-баранг ва залнинг майдони ва меъморий хусусиятларига боғлиқ бўлади. Одатда столлар «Т», «П», «Ш» шаклида жойлаштирилади. Сервировка буюмлари, ичимликлар, мевалар ва газакилар олдиндан столга қўйилади. Қоида тариқасида, одатда стол икки тарафдан сервирланади (иккитомонлама сервировка), бир томонлама сервировкадан одатда ҳурматли меҳмонлар учун мўлжалоланган столларда фойдаланилади. Спиртли ичимликлар солинган бутилкалар банкет залига меҳмонлар келишидан бир неча минут олдин очилади. Бутилкалар бир қисми ёпиқ ҳолича қолдирилади ва зарур бўлиб қолганда очилади.

Мевалар, гуллар ва ичимликлар жой-жойига қўйилганидан кейин, аммо банкет бошланишидан камида ярим соат олдин газакилар, соуслар, нон дастурхонга тортилади. Ўар бир таомга тақсимлаш учун приборлар қўйиладики, токи меҳмоннинг ўзи кўнгли тусаган нарсасини олсин. Меҳмонлар келгунига қадар залда офицантларнинг бир қисми қолади, қолганлари эса метрдотел кўрсатмаси бўйича апперитив, шунингдек, хазира идишлар, приборлар, салфеткалар тайёрлаб қўйиш билан шуғулланади. Фуршетга хизмат кўрсатилганда бир нафар офицантга одатда 15—20 нафар меҳмон тўғри келади. Официантнинг вазифаси — газакилар танлашда ёрдам бериш, вино қуйиш, тарелкага газакини қўйиш ва ҳоказолар ўз ёрдаимни таклиф этишдир. Айрим таомларни тортишда сапнчқилар ўрнида ёҚочдан ёҚи плдастмасссадан ясалган шпагачалар қўлланилади, бир марта ишлатилганидан кейин уларни официант йиҚиштириб олади ва олиб кетади. Шпагачалардан фойдаланиш фуршетларга хизмат кўрсатишда приборлар миқдорини камайтиришга имкон беради. Қайноқ таомлардан кейин десерт — сливка, тармевалар, мевалар ва ҳоказолар билан кўпиртирилган музқаймоқ тортилади. Десертларга шампан виноси ҳам тортилади. Фуршет тугаганидан кейин унинг ташкилотчиси фармойишига кўра столлардан маълум кетма-кетликда идишлар йиҚиштириб олинади: аввалбошида бутилкалар, гуллар ва мевалар солинган вазалар, кейин приборлар, чинни идишлар, кофек чашкалари йиҚиштириб олинади. Энг охирги навбатда рюмкалар, бокаллар, фужерлар йиҚиштирилади. «Коктейл» типи бўйича хизмат кўрсатиш афзалликларига эса унча катта бўлмаган хонада кўплаб меҳмонларни қабул қилиш иложи борлиги киради, дарвоқе, бунда кўплаб миқдорда мебел, идиш-товоқ, ошхона чойшаблари талаб этилмайди. Коктейл давом этадиган вақт қанчалиги маълум эмас, уни ташкил этишга кетадиган харажатлар бошқа турдаги банкетларга қараганда анча кам. Меҳмонлар турли вақтда бемалол эркин келиши мумкин. Банкет

столлари қўйилмайди. Официантлар газакиларни чинни идишларда, рбмка ва бокалларни патнисларда, коктейлларга хизмат кўсатилаётганда тарелкалар ва приборлар бўлиши шарт эмас. Сапнчқилар ўрнида меҳмонлар ёҚочдан ёки пластмассадан ясалган шпагачалардан фойдаланадилар. Буюртма қабул қилинаётганда меҳмонлар миқдори, уларнинг таркиби, коктейл давомийлиги аниқлаштириб олинади, бар устунчаси керак- керакмаслиги аниқланади, таомнома буюртмачи билан келишилади. Коктейл чоҚида тортиладиган барча газакиларнинг катталиги уларни бир йўла бутунлайича оҚизга солиш иложи бўладиган ўлчамда бўлиши лозим. Коктейлларда кўпинча бутерброд-канапелар ёки ромбчалар, квадратчалар, айланачалар ва ҳоказо кўринишда қирқилган сандвичлар, шунингдек, волованлар ёки тарталеткалар тортилади. Мевалар олдиндан уларни данак-маҚизларидан тозалаб ва бўлакларга тақсимлаган ҳолда тортилади. Коктейлда ниҳоятда ранг-баранг ичимликлар тортилиши мумкин: виски, коняклар, ликерлар, табиий, зичлантирилган ва десерт винолар, шарбатлар, сув, коктейллар, шампан винолари. Коктейлни ташкиллаштираётганда газакилар ва ичимликларни тайёрлаш учун хона назарда тутилиши лозим. Бунда коктейллар тайёрланадиган, ичимликлар рюмкаларга, бокалларга, стопкаларга қуйиб чиқиладиган столлар қўйилади. Барча ичимликлар коктейл бошланишидан аввал улар тортиладиган ҳароратгача етказилиши керак. Қабул тариқасидаги коктейл бошланишида меҳмонлар алкоголсиз ичимликлар: шарбатлар, сув (мевали ёки маъданли), пиво ичадилар. 10—15 минут ўтгандан сўнг кучли спиртли ичимликлар: ароқ, содали виски (25%) ёки маъданли сув билан, коняк тортилади, шундан сўнг таҚин алкоголсиз ичимликларга ўтилади. Хизмат кўрсатиш биринчи меҳмон етиб келиши билан бошланади. Биринчи навбатда официантлар ичимликлар, кеяин эса газакилар таклиф этадилар.

Меҳмонларнинг жойлаштирилиши. Столлар конфигурациячи ранг-баранг бўлдиши мумкин (Т-тип, П-тип, V-тип) ва тадбир турига ва мижоз зоҳиш- истагига боғлиқ юўлади, аммо айни маҳалда хизмат кўрсатиш қулайлигини ҳам инобатга олиш лозим: орадаги йўлаклар икки официант осон ҳаракатанадиган тарзда бўлиши лозим. Бунинг учун эса иккала стол орасидаги масофа камида 2 метр, столдан меҳмон стули суянчиҚичага бўлган масофа эса 50 сантиметр бўлиши лозим. Шу тариқа, официантлар ўтиб- қайтишига 1 метр оралиқ қолади. Одатда банкетларда бош стол бўлади (top table), унда энг ҳурматли меҳмонлар (туҚилган кунини ншонловчилар) бўлади. Ана шу столга ҳаммавақт биринчи галда хизмат кўрсатилади. Кейин эса қолган столларга хизмат кўрсатилади. Айни маҳалда ошхонада таомлар учун навбатда узоқда турган столларга хизмат кўрсатаётган официантлар биринчи бўлиб турадилар. Меъёрларга кўра ҳамма меҳмонларга таомлар 7 минут давомида тортилиши керак. Банкет залидаги барча столлар рақамланади, бунда столлардаги рақамлар уларни залга киришдаёқ осон кўриш мумкин бўлган бир тарзда қўйилади. Банкет залидаги столларнинг кенглиги камида 75 сантиметр бўлиши, битта меҳмонга столнинг 50—60 сантиметри ажратилиши лозим. Банкет залининг умумий майдони битта меҳмонга 1—1,4 м. квадрат тўғри келадиган бўлиши шарт. Банкет чоҚида менежер ошхона билан алоқа сақлаб туради; у қанча меҳмонлар келганини, қачон таом тортишни ва ҳоказоларни хабар қилиб туриши лозим. Банкет хизмати кўрсатишнинг специфик хусусиятларидан бири эса официантлар таом алмаштирилганидан кейин залдан чиқиб кетадилар. Сайёр тадбирлар. Банкетлар кўп ҳолларда «сайёр» кўринишда ташкиллаштирилади (юуюртмачининг хоналарида, табиат қўйнида ва ҳоказо). Бунда банкет менежерида қўшимча муаммолар пайдо бўлади:

• асбоб-ускуналар, персонал, баъзан эса мижозларни ташиш учун транспорт; • маҳаллий ҳокимият ва мулкдорлардан зарур рухсатнома олиш; • банкет ўтказиладиган жойда топиш мумкин бўлган (энг аввало электор токи, музлаткичлар) ва ўзи билан бирга олиб бориш керак бўлган нарсаларни аниқлаштириш. Хона имкониятларини баҳолаш ва унда ишларни ташкиллашириш: асбоб-ускуналар ўша жойда ижарага олиш, ахлатлар учун контейнерлар ва уларнинг ташиб олиб кетилиши, гардероб ва ҳожатхона ва ҳоказолар; • бахтсиз ҳодисалардан суҚурталаниш, мижозлар траспортировкаси, кўнгилсиз машмашалар олодини олиш. 5. «Romm service» — номерларга хизмат кўрсатиш Биринчи тоифали отел, ҳатто бу нарса фойда келтирмаса ҳамки, номерларга хизмат кўрсатишга («Romm service») эга бўлиши лозим. Бироқ, айни маҳалда керакли савияда ташкиллаштирилганида бу хизмат меҳмонхона даромадлларининг қарийб 150%ини бериши ҳам мумкин. «Romm service»да таомнома одатда чекланган бўлади (баъзан ресторанникидан алоҳида тайёрланади), аммо юқори тоифали меҳмонхоналарда ана шу хизмат орқали ресторандан ҳар қандай таомни буюртмалаш мумкин. Хизмат иида энг асосийси — етказиб олиб бериш тезлиги бўлиб, шунинг учун ҳам одатда махсус сервис лифти мавжуд бўлиши талаб қилинади. Таомлар аравачаларда овқатнинг зарур ҳароратини таъминловчи махсус контейнерларда етказиб берилади. Бу хизмат иш юкланмасининг асосий қисми нонуштага тўғри келади (70%гача), дарвоқе, одатда, эрталабки буюртмаларнинг ѕ қисми — бу ўта оддий «континентал» нонуштадщир. Буюртмалар ана шу хизматга телефон орқали ёки меҳмон таомномани ва етказщиб бериш вақтини қайд этадиган, кечқурун ўз номери эшиги дастасига дастасига ташқаридан осиб қўядиган карточка бўйича келиб

тушади. Унча катта бўлмаган отелларда «Romm service» иши замонда чекланган (кечаси ишламайди), катта меҳмонхоналарда эса кеча-кундуз ишлайди. «Romm service»да нархлар одатда ресторанникидан баландроқ. «Номерларга хизмат кўрсатиш» термини илгари отелларнинг тураржой номерларига хизмат кўрсатишга нисбатан ишлатилар эди. Мазкур кичик бобда эса у янада тор маънода — овқатлар ва ичимликларни номерга етказиб бериш маъносида ишлатилади. Меҳмонхона овқатланиш комплекси мазкур секция иши сифатини ошириш учун қуйидаги икки йўналишда меҳнат қилиш лозим: • биринчидан, буюртмалар, айниқса, нонушталарга буюртмалар ўз вақтида бажарилишини йўлга қўйиш, негаки ана щу хизмат меҳмонлар орасида энг оммалашган; • иккинчидан, секция хизматлари учун баҳоларнинг пасайишига оҚишмасдан эришиб бориш. Секция ҳаракатларини режалаштириш бўйича менежернинг иши қуйидаги кўринишда бўлиши мумкин: Асбоб-ускуналар, масалан, сервировка аравачалари, патнислар, тортилаётган таом ҳароратини сақлаб туриш учун қопқоқли идишлар ва махсус қолпоқли идишлар, ошхона жиҳозлари зарур бўлган миқдорига буюртма бериш. Меҳмонхоналарда кузатиладиган кишилар ё ҳолдан тойиб йиқилиб қолгудек бўпқоладиган, ёки ишсиз мизҚиб ўтирадиган ёқимсиз ҳоллардан сақланиш учун хизмат кўрсатувчилар иши графикларини тузиш. График туза туриб менежер режалаштирилаётган ишлар ҳажмидан келиб чиққан ҳолда хизмат кўрсатувчи персонал зарур миқдорини ажратиб беради. Таомномани режалаштираётганда алоҳида эҳтиёткорлик талаб этилади — етарлича тайёрланган овқат иштаҳа очувчи кўринишда бўлиши, ўзининг яхши сифатини йўқотмаслиги керак. Номекрларга хизмат кўрсатиш таомномаси, қоида тариқасида, ўрта мемоннинг дидига қаратилган бўлади. Ўатто беш юлдузли отелларда ҳам таомномалан гамбургерларни чиқариб

ташлаш иложи йўқ, чунки уларни болалар яхши кўради. Номерга буюртма қилиш учун тавсия этиладиган таомларнинг аксарияти уларни тайёрлаш билан боғлиқ бўлган ортиқ ишлардан сақланиш учун ресторан таомномасидан олинади. Айрим таомларга нарх тайинлаётганда ҳатто адолатли нархлар ҳам жуда баланд бўлиб туюлиши ва меҳмонлар шунчаки сизнинг хизматларпингиздан воз кечиши мумкинлигини инобатга олувчи реалистик ёндошув зарурдир. Ахборотларнинг тезкор ва аниқ-расо етказилиши — номерлар сифатли хизмат кўрсатилиши гаровидир. Алоқа каналининг бир учида — буюртма олиш, бошқасида эса кўнгли тўлган мижоз. Ана шу воқеалар орасида эса, мижож, буюртмаларни рўйхатга олувчи, ошпаз ва официант ўртасида ахборот алмашинуви. Ёрдамчи қаватлар бўйича буфет-барлар орқали хизмат кўрсатиш номерларга хизмат кўрсатилишининг кенг тарқалган тизими саналади. Буфет-бар хонаси ресторан ошхонаси овқат тарқатиш бўлими билан хизмат лифти, зинапоя ва телефон орқали боҚланган бўлиши лозим. Официантни номерга чақириш учун айни щу қават коридори ва буфетгна меҳмонхона номерларидан армоқли ёки бошқача сигнализация бўлиши лозим. Номер сони, меҳмонхонада яшаб турганлар контингенти ва бошқа омилларга боғлиқ ҳолда ёрдамчи қаватдаги буфетлар меҳмонхонанинг ҳар бир қаватида бўлиши ёки битта буфет бир қанча қаватларни таъминлаши мумкин. Ёрдамчи қаватдаги буфетларни ташкил этиш иложди бўлмаганда номерларда овқатланиш бевосита ресторандан ташкиллаштирилади. Бунда номерларга хизмат кўрсатишда фойдаланилаётган идишлар, приборлар фарқловчи шаклга, тусвга эга бўлиши, бошқача айтганда, мазкур меҳмонхона ресторанида фойдаланиладиган шу номдаги буюмлардан жиддий фарқланиб туриши мақсадга мувофиқдир. Номерларга хизмат кўрсатиш бўйича икки нафар официантга топшириш мақсадга мувофиқдир:

биттаси буюртмаларни тайёрлаш билан шуғулланади, улардан ҳар бир ўз вақтида етказиб берилиши устидан назорат қилиб туради, идишлар, приборлар ва тўшамалар, зираворлар, нон жамланишини амалга оширади, уларни аравачалар ёки патнисларга жойлаштиради, газакилар ва ичимликларни тайёрлайди, уларни номерга етказиб беради, янги буюртмаларни қабул қилиб олади; иккинчи официант эса асосан ресторандан ёрдамчи буфетга маҳсулотлар етказиб олиб келади, бўш турган пайтида биринчи официантга ёрдам беради. Бир қанча номерларга бир вақтнинг ўзида буюртмаларни етказиб берганда битта патнис ёки аравачада официант маҳсулотлар, идишлар, приборларни ва барча зарур нарсаларни етказиб беради: номердан номерга галма-галдан ўтиб, ҳар бирисида буюртмаланганларни қолдиради. Битта буюртма етказиб берилганда аравача номерга ҳайдаб киритилади, бу ерда у ёрдамчи столча сифатида, муайян конструкция бўлганда эса тушлик столчаси сифатида қолдирилади. Номерга патнисдаги буюртма билан кирганда официант уни тумбочкага қўяди. Шундан кейин скатерт ёяди ёки битта одамга биттадан салфетка қўяди. Уларга сервирока предметларини ва буюртма бўйича келтирилган маҳсулотларни қўяди, бунда столни сервировкалаш ва унга газакилар, таомлар ва ичимликларни жойлаштириш асосий қоидаларига риоя этади. Ишлатилган ва бўшаб қолган идишлар буюртма етказиб берилганидан бир қанча вақт ўтганидан номердан йиҚишгтириб олинади. Номерда яшаб турганлар ҳозирлигида идишлар йиҚиштириб олинганда бунга албатта рухсат сўраш керак бўлади: меҳмонларда идишлар ёки маҳсулотлардан ниманидир қолдириб кетиши истаги пайдо бўлиб қолиши эҳтимолдан йироқ эмас. Меҳмонхонанинг ҳар битта номерида номерларга хизмат кўрсатиш секцимяси диспетчерининг бўлиши лозим, ана шу телефондан керакли маълумотномалар олиш ва номерда хизмат кўрсатилишига буюртма бериш мумкин.

Буюртмаларни қабул қилиш ва уларни бажариш қуйидаги тартибда амалга оширилади. Меҳмонхонада яшаб турган киши телефон орқали навбатчи диспетчер билан боҚланади ва номерга нонушта, тушлик, кечки овқат ёкпи қандайдир ичимликка буюртма беради. Буюртмани қабул қилиб олаётиб диспетчер ёзиб олади (махсус бланкада бўлгани маъқул): буюртма етказщиб берилиши керак бўлган номер рақами, меҳмонлар сони, буюртмаланган порцияларнинг муфассал номлари ва сони, буюртма қабул қилинган вақт ва уни номерга етказиб бериш вақти. Буюртмани қабул қилиб олган лддиспетчер уни телефон орқали ижро этишга ўтказади.

Адабиётлар : 1. Уокер Д.Р. Введение в гостеприимство. Учебное пособие. -М., 2002 г. 2. Чудновский А.Д. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебник. -М., 2000. 3. Филлиповский Е.Е., Шмарова Л.В. Экономика и организация гостиничного хозяйства. - М.: ФиС, 2005 4. Сенин В.С., Денисенко А.В Гостиничнўй бизнес: классификация гостиниц и других средств размешения: Учебное пособие. - М.: ФиС, 2004. 5. Папирян Г.А., Менеджмент в индустрии гостеприимства. М.: 2000 7. Лесник А.Л., Мацицкий И.П., Чернмшев А.В. Организация и управление гостиничньш бизнесом. Учебник - М.: «Интер Универсап», 2000

Похожие

Туризмда овқатланиш хизмати ва уни ташкил қилиш. Ресторан хизмати

Меҳмонхона номер фондига хизмат кўрсатишни ташкил этиш

Ресторанда ишлаб чиқаришни ва истеъмолчиларга хизмат кўрсатишни, ташкил этиш менежменти

Овқатланиш корхоналари хизматлари ва маҳсулотлари сифат назоратини ташкил этиш

Меҳмонларни қабул қилиш ва жойлаштирув хизмати кўрсатилишини ташкил этиш