Marketingda narxlar va narxnavo tizimi - Экономика - Рефераты

Marketingda narxlar va narxnavo tizimi

Загружено в:

22.11.2024

Скачано:

0

Размер:

186.123046875 KB

Marketingda narxlar va narxnavo tizimi Reja: 1. Narx-navo va xarajatlar hamda mahsulot defferensiyasi. 2. Narxga nisbatan xaridorlar munosabati (tabiati). 3. Zararsizlik nuqtasi. 4. Narxlash va mahsulotning hayot davri. 5. Narxni shakllantirish bo’yicha strategik qarorlar qabul qilish.

1. Narx-navo va xarajatlar hamda mahsulot defferensiyasi Narxlash, «4R»ning oxirgisi – marketing strukturasining hayotiy muhim elementi hisoblanadi. Narxlash jarayoni xarajatlardan avtomatik kelib chiqmasligi kerak. Narxlar ajralgan holda aniqlanmasligi kerak (narx havodan olinishi kerak emas) u boshqa omillarga bog’liq bo’lishi kerak. Mahsulot strategiyasi, o’rni, siljitish, reklamasi va narxi bir-biri bilan o’zaro aloqador bo’lishi kerak. “Narxlash xarajatdan kelib chiqadigan mexanik jarayon bo’lmasligi kerak”. Oxirgi moliyaviy natijalar doimo xarajatlar narx vositasida tiklanishi kerak. Biznes faoliyatida chiqimning ko’p yo’nalishlari bo’lishi mumkin – maosh to’lovi, materiallar, tovarga sarf, soliq va hokazolar. Lekin mavjud kirim (kapital qo’yilishidan tashqari) – faqat narxdir. Xarajat – bu fakt. Narx, baho – bu siyosat. Marketing tadqiqoti sharoitidagi biznes narx bilan aloqadordir, ya’ni u marketingning kalit yechimidir, lekin buxgalteriya hisobotidek emas. Shunga qaramasdan, tadqiqotlar ko’rsatmoqdaki, ko’pincha narxlashning amaliy metodlari xarajat va ma’lum foydaning qo’shilish ulushini anglatib qolmoqda. Narxlarning shakllanishi joyiga qarab quyidagi turlarga bo’linadi: – auksion narxlar – auksion o’tkazish jarayonidagi narxlar; – ma’lumot beruvchi narx – shartnomalar tuzish maqsadidagi narx; – erkin narxlar – davlat tomonidan cheklanmaydigan narxlar; – tartibga soluvchi narxlar – davlat boshqaruv organlari tomonidantartibga solib turiladigan narxlar; – belgilangan (rasmiy) narxlar – hokimiyat tomonidan o’rnatilganva ma’lum yo’l qo’yilgan vaqt birligida ishlovchi o’zgarmas narxlar; – talab narxi – iste’molchilar sotib olishga rozi bo’lgan narxlar; – muvozanat narxi – talab narxini taklif narxiga tengligini aks ettiradi. Marketingda narx belgilashning o’ziga xos xususiyatlari mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iborat: Birinchidan – o’rnatilgan narx evaziga kelib chiqadi, sotish yo’li bilan tarqatiluvchi eski tovarga yoki yangi bozorlarga, narxni shakllari bilan farqlanishida va boshqalar. Ikkinchidan – tadbirkor oldin o’rnatgan narxini qayta ko’rib chiqishida, narxni hisoblashda qo’llaniladigan xatoni to’g’rilashda va narx belgilash siyosatini o’zgarishida va boshqalar. Masalan, katta daromad ko’rishni niyat qilgan tadbirkor o’rnatgan o’ta yuqori narxidan bozorda mustahkam o’rinni egallash maqsadida ushbu narxlarni talab doirasiga olib kelishi kerak. Uchinchidan – tadbirkorni narx darajasini o’zgarishiga, raqobatchilar faoliyatini to’g’ri qabul qilishda. To’rtinchidan – bir turdagi tovarlarga narx qo’yishda narx-navoning to’g’ri hisob-kitobini olib borish. Tadbirkorlik faoliyatida quyidagi uslub qabul qilingan:

1. Mahsulotning to’g’ri xarajatlarini hisoblash. 2. Mahsulotga aloqador bevosita xarajatlarni hisoblash. 3. Bilvosita va bevosita xarajatlarni qo’shish. 4. Tannarxga ma’lum miqdorda standartlashtirilgan farqni qo’shish kerak va narxni hisoblash kerak. Ushbu uslub quyidagi ikki holatda noqulay hisoblanadi: 1. Agar hisoblangan narx bozor narxi holatida bo’lsa, unda siz sotishmarkaziga (hajmiga) erisha olmaysiz. 2. Agar hisoblangan narx iste’molchi sizga to’lashga rozi bo’lgan narxdanpast bo’lsa, u holda siz asossiz (tekin) foydadan quruq qolasiz. Mahsulot qayta ishlashga investitsiya kiritish, tovarni siljitish bo’yicha programma va o’rni haqida yechimga kelishi kompaniya defferensiyasiga yo’nalish bera oladi. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanayotgan korxonalar o’z mahsulotini qanchalik defferensiyalasa, u narx o’rnatishda shuncha erkinlikka ega bo’ladi. Mahsulot defferensiyasini kuchaytirish ushbu mahsulotning bozorda imidjiga yoki fizikaviy dizayniga ta’sir ko’rsatishi mumkin. Sanoatning bir necha sohalari bo’yicha joylarning tanlanishi mahsulotlarni sotilishini jadallashtirishi mumkin. Tovarni siljitish dasturi bozorda boshqa «4R»larni qo’llab-quvvatlashi mumkin. Kompaniya mahsulotining imidji ushbu kompaniya mahsulotlarini loyihalashda marketingni qo’llashga katta qadam bo’lib xizmat qiladi. Narx-navo haqidagi qarorni qabul qilayotgan marketing bo’yicha mutaxassis quyidagilarga e’tibor berishi kerak: – xaridorlar uchun mahsulotning qimmatligi; – narx sifatni tarozisi bo’lishi; – iste’molchilar to’lov qobiliyatiga; – kompaniya uchun zarur bo’lgan sotuv hajmiga;– mahsulot bo’yicha bozor to’yinganlik darajasini aniqlash; – raqobat, «4R» nuqtayi nazaridan. Marketing tadqiqotlari amaliyotda har qanday tadbirkor uchun marketing «mix»ni to’g’ri tushunish hamda uning elementlarini hayotga tatbiq etish bilan bog’liq bo’lib hisoblanadi. Marketing faoliyati jarayonida yaxshi tashkil etilgan sotish – bu mahsulotlarni kerakli joylarda, kerakli vaqtlarda yetkazib berish tushuniladi. Marketing tadqiqotlari natijasida nafaqat joylarni, balki sizga kerakli tovar, xizmatlarni o’zingizga kerakli narxlarda ham taklif etishingiz mumkin. 2. Narxga nisbatan xaridorlar munosabati (tabiati) Ko’pchilik mahsulotlarga nisbatan xaridorlar uning narxiga hayratlanarli darajada sezgir emaslar. Insonlarga boshqacha (differensiyalangan) mahsulotlar olish yoqadi. Ular defferensiyalashgan mahsulotlarga nisbatan to’lashga odatlanib qolishgan. Ushbu holat ko’p sonli hollarda kuzatilgan. Quyidagi chizmada mahsulotga narx o’rnatish uchun kerak bo’ladigan va mutaxassislar uchun narxlashning ajoyib usuli keltirilgan (vaqtni xaridorlar ustida olib borilgan tadqiqotlarga asoslanuvchi).

Arzon va yomon. Talab qilinayotgan 0 0.70 0.80 1.0 1.2 narx 25-chizma. Narxlash modeli. Yuqorida keltirilgan chizmaga muvofiq faraz qilib ko’raylik, ayirib olingan mahsulotning narxi 1 birlikda va u ko’p potensial xaridorga ega. Agarda narx ko’tarilsa, ya’ni 1,20 birlik bo’lganda talab soni miqdorida ko’zga tashlanadigan o’zgarish bo’lishini model ko’rsatadi. 1,20 birlik bo’lganda ko’pchilik xaridorlar o’ziga savol beradi. “Sinalmagan mahsulotdan ko’ra, ushbu o’zim oldindan bilgan mahsulotimga yuqori narx to’lay qolamanmi?” “U ushbu narxga rozimi?” va javob salbiy. 1,20 birlik narxga muvofiq talab kamayadi. Agar narx yana 1 birlikka tushsa, talab miqdori boshqa o’zgarmasdan qoladi. Keyinchalik, mahsulot narxi 0.80 birlikka teng bo’lganda ko’pchilik odamlar ushbu mahsulotni ko’proq ola boshlaydi va yangi iste’molchilar ham ushbu mahsulotdan ola boshlaydilar. Narxning 0.70 birlikka tushishi bilan savol tug’iladi: “Shunday past narxda ushbu mahsulot yaxshi bo’lishi mumkinmi?” Oxirgi hisob-kitoblarga ko’ra siz mahsulotni sotib olishni o’ylab nimaga pul to’layotganingizga amin bo’lasiz. Ko’pchilik xaridorlar past narxli mahsulotdan shubhalanishadi, uning sifati past bo’lishi mumkin. Shuning uchun ham yana talab tusha boshlaydi. Ko’pchilik insonlar uchun: Narx sifatni ko’rsatuvchidir. Agar siz “arzon” so’ziga qarasangiz u so’zlashuv tilida “yomon” degan ma’noni beradi. Agar ba’zi insonlar uchun narx sifatni belgilashsa, u holda “arzon” so’zi ortiqchalik qiladi. Ushbu so’z “qimmat emas” so’zi bilan sinonim bo’la olmaydi. Amaliy mashq. Biz ixcham stereo kassetali pleyer olishni xohlaymiz. Biz yaxshi sifatli pleyer uchun 9900 so’m to’lashga rozimiz. Markaziy ko’chalardagi chakana savdo do’konlarida biz bir nechta variantli pleyer 8900 – 10900 so’mlar orasidagi narx bilan ko’rdik. Bir nechta modeli 8000 – 8900 so’mga ham topiladi. Shunga qaramasdan, ular o’ziga tortmoqdaki, biz uning texnik ishonchliligi va xizmatlariga shubhalanyapmiz. 7200 so’m va 7500 so’mlik yana ikkita model ham bor ekan. Bu biz taklif qiladigan 9900 so’mdan juda past narx va bu modellarning sifati past deb o’ylayapmiz. “Ular qanday qilib 7200 so’mga sotilishi mumkin?”

Modomiki, bu xarid bayramga o’spirin uchun sovg’a bo’lsa, biz uning sifatiga, shubha bilan qaraymiz. Ko’p muqobil mahsulotlar 20000 so’m diapozini atrofida sotilmoqda. Lekin biz 10000 so’mga yaqin to’lashga rozilik berganmiz. Demak, biz 10900 so’mlik modelni sotib olsak yaxshi xarid bo’ladi, shunda omad imkoniyati ko’payadi. 3. Zararsizlik nuqtasi Mahsulotga o’rnatilgan narx lokal ushbu narx vositasida hamma ketgan xarajatlarni qoplashi kerak. O’zgartiruvchi xarajatlar – shunday xarajatlar-ki, agar sotuv hajmi o’zgarsa bular ham o’zgaradi. Agar sotuv hajmi oshsa o’zgaruvchan xarajatlar ham oshadi va aksincha, o’zgaruvchan xarajatlar – bu shunday xarajatlarki, qachonki mahsulot ishlab chiqarilmasa ham va sotilmasa ham qoplaydigan xarajatlardir. Va aksincha, doimiy xarajatlar – bu shunday xarajatlarki, qisqa davr yoki biznesning yo’nalishi va hajmi o’zgarsa ham deyarli o’zgarmaydi. Agar narx o’zgaruvchan xarajatlardan yuqori o’rnatilgan bo’lsa, farqi yalpi foyda deyiladi. Masalan: Narx 100 shartli birlik – o’zgaruvchan xarajatlar 60 shartli birlik – yalpi foyda 40 shartli birlik Yalpi foyda ham doimiy xarajatlar Q sof foydaga bo’linadi. Faraz qilaylik, kichik biznesning doimiy xarajatlari haftasiga 1000 shartli birlikda. Avval 1000 shartli birlik xarajat to’ldiriladi, ortgani esa foydani olib keladi (xuddi 26-chizmada ko’rsatilgandek). Agar har bir oddiy shartnoma 200 shartli birlikda yalpi foyda keltirsa, avvalgi shartnomani doimiy xarajatlarni qoplash uchun qo’yilishi kerak. Shundan keyingi kelgan har bir yalpi foyda sof foydani ko’paytirishga xizmat qiladi. 26- chizma. Foyda va xarajat chizmasi. 10 00 200

27-chizma. Foyda va xarajat chizmasi. Zararsizlik chizmasi – bu sotuv hajmi bilan bog’liq xarajat va sotishni tasvirlovchi oddiy model. 28-chizma. Zararsizlik chizmasi. Narx sotish chizig’i burchagi bilan aniqlanadi. foyda 0 zararsizlik ishlab chiqarish soni 0 zararsizlik ishlab chiqarish soni nuqtasi nuqtasi 29-chizma. Zararsizlik chizmasi. Yuqoridagi chizmaga ko’ra doimiy xarajatlar o’zgarmagan holda, mahsulotni sotishdan tushgan tushumga nisbatan xarajatlarni boshqarib borish va sotilgan mahsulotga o’rnatilgan narx zararsizlik nuqtasidan yuqori qismiga sotilsa, demak tadbirkorlik faoliyatini kelajakda moliyaviy barqaror holatda ko’rishimizga shubha qolmaydi. Agar tadbirkor zararsizlik nuqtasida ishlab chiqargan mahsulotlarini bozorga chiqarib sotsa, demak ushbu tadbirkorlik faoliyati foyda ko’rmaydi va zarar ham ko’rmasligi mumkin, degan tushuncha hosil qilishimiz mumkin Umuman olganda, tadbirkor, tijorat faoliyati bilan shug’ullanuvchi har bir rahbar ushbu zararsizlik nuqtasiga qattiq e’tibor berishini maslahat bergan bo’lar edik. Chunki, ushbu zararsizlik nuqtasi orqari siz o’z biznes faoliyatingizni bozor 2 00 2 00 2 00 2 00 2 00 2 00 2 00 2 00

muhitiga va iste’molchilarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda tijorat ishlarini amalga oshirishingiz mumkin. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi har bir tashkilotda doimiy xarajatlar umumiy xarajatlarning katta qismini tashkil qilsa, zararsizlik nuqtasidan kelib chiqib, narxni o’rnatishda yalpi foydaga e’tibor berishi kerak bo’ladi. Yalpi foydaning har bir qismi doimiy xarajatlarni qoplashga yordam beradi. Tadbirkorlik faoliyati tizimida zararsizlik nuqtasini hisoblash quyidagi formula orqali amalga oshiriladi: D xar X=---------------- N – D o’z Bu yerda: D xar – butun ishlab chiqarish hajmi bo’yicha doimiy xarajatlar; D o’z – doimiy o’zgaruvchan xarajatlar; N – yangi tovar birligining narxi. Misol uchun: Temir yo’l bilan bog’liq holatda 1 yo’lovchi o’zgaruvchi xarajatlari taxminan hammasi bo’lib yo’l chiptasi xarajatlarini o’z ichiga oladi. Lekin temir yo’l bilan bog’liq xarajatlardan qisqa muddatda qutulib bo’lmaydi. Hatto, reklama xarajatlari ham qisqa davrlarda belgilab beriladi. U hajm o’zgarishi bilan o’zgarmaydi. 4. Narxlash va mahsulotning hayot davri Marketing faoliyatida mahsulotlarni bozorga kirib kelishi, sotish jarayonida o’sishi, iste’molchilar ko’z o’ngida ushbu mahsulotning bozorni oldi tovariga aylanishi va ma’lum davrlar, muddatlar o’tishi bilan bozorda o’tmaydigan tovarga aylanish xavfi tug’ilishi ehtimoli ham vujudga kelishi mumkin. Ushbu holatga tushib qolmaslik uchun har bir tadbirkor o’zi ishlab chiqarayotgan mahsulotlariga doim e’tibor berib, mahsulotlarning yangi turlarini va assortimentlarini ishlab chiqishga, ularning tashqi ko’rinishiga va albatta iste’molchilar talablaridan kelib chiqqan holda o’z faoliyatlarini tashkil qilib borishlari kerak bo’ladi. Har bir mahsulot hayot davrining xususiyatlari quyidagi chizmada ko’rsatib o’tilgan: Davr Xususiy at ta’rifi Qo’l lash, kirib borish O’sish Yetu klik Pasa yish Bozorga kirib borish Past Tez o’sadi Cho’ qqiga erishadi Tush adi Mahsulo t differens Ko’ p, kam bo’lish Qisqaradi Past Past

iyasi i ham mumki n Mahsulo tning ommaviyla shishi Past (yok i yo’q) Boshlang ’ich O’z cho’qqi sida Tush adi Reklama ga xarajatla r Sotu v birli giga bog’liq Mutloq sharoitlar da baland, birlik xarajatlari tushadi Barq aror teztez nazarda n tushadi Him oyali betayin (behud a) Narx tavsifi Nisb atan baland Bozor segmentinin g differensiya lanishi Barqa ror darajada Him oyali va tushuv chi 30-chizma. Mahsulot hayot davri chizmasi. Ba’zi holda biznes faoliyatida mahsulotni nisbatan yuqori narxlarda bozorga olib kirish va bunda mahsulot qachonki o’sish davriga kirganda uning narxini pasaytirishga tayyor bo’lishi ham o’ziga xos mantiq hisoblanadi. Bu davrda ko’p hollarda bozorlarni segmentlarda ajratish va bozorning maxsus segmentlarida narxlarni o’rnatish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 5. Narxni shakllantirish bo’yicha strategik qarorlar qabul qilish Har bir tovar o’zining narxiga ega, lekin har qanday tadbirkor o’zi xohlagan sotish narxini belgilay olmaydi. Bozorda raqobatchilarning soni ko’p bo’lsa, tovar differensiya qilinmagan bo’lsa va tadbirkor bozorni ma’lum darajada egallab olmagan bo’lsa, bozordagi narxni belgilashga majbur bo’ladi. Narxning strategik marketingdagi o’rni. Tadbirkorlik faoliyatida narx ikki xil vazifani bajaradi: – reklama singari talabni kuchaytiradi; – bir vaqtni o’zida muddatli rentabellik omili bo’lib xizmat qiladi. Shuning uchun narxni aniqlashtirilayotgan vaqtda mahsulotni bozordagi o’rni va sotish strategiyasi bilan bog’lab olib boriladi. Iste’molchining narxni qabul qilishi. Iste’molchi mahsulotlarni sotib olish jarayonida o’zgarishlarga qarab, o’zining ehtiyojlarini qondirish maqsadida moliyaviy yo’qotishni kompensatsiya qiladi. Bu jarayon iste’molchilar harakatining ifodasi bo’lib, ehtiyoj bilan sotib olish nisbatini tovarga va narxga bo’lgan balansini bildiradi. Sotib oluvchi uchun uning to’lashga tayyor bo’lgan narxi – uning shu tovarga bo’lgan muhtojligining ko’rsatkichi, ya’ni o’zining ta’minlanish ko’rsatkichidir.

Sotuvchi uchun narx – xarajat va foyda ko’rsatkichidir. Iste’molchi mahsulotga qancha miqdorda pul sarflab, qancha tovar va xizmatlar olish mumkinligi orqali aniqlash mumkin. Narx tushunchasi ancha keng bo’lib, oddiy obyektiv son omili tushunchasi doirasidan yuqoriroqdir. To’langan pul miqdori qilingan xarajatlarga teng bo’lmaydi, chunki olingan tovarlar soni aniq o’lchanmaydi. Narx bo’yicha strategik qarorlarning muhimligi quyidagilardan iborat: • o’rnatilgan narx – talab darajasini va sotuv hajmini aniqlaydi. Yu-qori o’rnatilgan yoki past belgilangan narx tovarning muvaffaqiyatiga ta’sir etishi mumkin; • sotish narxi tadbirkorning butun faoliyati rentabelligini aniqlaydi,faqat foydaning darajasini emas, balki uning sotish hajmi orqali aniqlanadi. Bozordagi narxni ma’lum bir darajada o’zgarishi rentabellikka katta ta’sir etishi mumkin; •sotish narxini umumiy holda qabul qilinishiga yoki tovarning markasiga ta’sir etishi mumkin; •narx tovar markasining boshqa jihatlariga qaraganda raqobatbardosh tovarlarni taqqoslash uchun imkoniyat yaratishi mumkin. Narx bu raqobatchilar sirlarining o’zaro bog’lanishini asosiy nuqtasi hisoblanadi. Narxning ichida tovarni yaratilish jihatlarini mustahkamlaydigan omillar qadoqlash va reklama xarajatlari bo’lishi shartdir. Tadbirkorlik faoliyatining asosiy maqsadi shundan iboratki, u o’zining rentabellik darajasini ta’minlash va foydani katta hajmda kelishiga qaratadi. Ushbu maqsadlar turli yo’llar va usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Narxlarning talabga qarab o’zgarishi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tovarlarning qaysi biri tez sotilishi bu oxirgi qaror qilish huquqiga ega bo’lgan iste’molchilarga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun tadbirkor bozor muhitini o’rganayotgan vaqtda o’zining qarorlarini bozorga to’g’ri keladigan narxdan kelib chiqib belgilashi kerak. Egiluvchan narx strategiyasi. Tadbirkor bozorga yagona narxni qo’llamasdan, balki bir qator narxlarni qo’llashi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Agar tovarlar turli iste’molchilarga turlicha narxlarda sotilsa, bu narxlar egiluvchan narx deb hisoblanadi. Ushbu holat iste’molchilarning har xilligidan kelib chiqib ularning narxga bo’lgan munosabatlariga bog’liq bo’ladi. Narxlarning egiluvchanligi mamlakat miqyosida turli viloyatlarda va tumanlarda turlicha bo’lishi, mahsulotning sotilayotgan vaqtiga (kuz, qish, bahor, yoz) yoki mahsulotning shakllariga bog’liq bo’ladi. Ya’ni, bu – narxlar diskriminatsiyasi deb ataladi. Narxlarning bozor holatiga qarab egiluvchanligi. Ushbu holat tadbirkor bozorga qo’shimcha ishlab chiqarish quvvatlariga ega bo’lishi va mahsulotni u uchun yangi bo’lgan segmentda xarajatlarni ko’paytirmasdan sotish imkoniyati bo’lishidan kelib chiqishi mumkin. Tadbirkor imkoniyati boricha eng kam narxni qo’ysa ham, mahsulot uchun qilingan xarajatlar ham qoplanishi zarur. Mana shunday holatni amalga oshirish uchun eksport qilish, sotuvchi markasi ostida qo’yiladigan tovarlar

yoki mahsulotlarni ba’zi turdagi aholiga, ya’ni talabalarga, o’quvchilarga, bolalarga, qariyalarga sotish bilan bog’liqdir. Eng muhimi, bu holda past narxda sotib oluvchilar mahsulotni yuqori narxda sotib olib asosiy bozorga ta’sir etishlarini man etish kerak. Mavsumiy egiluvchan narx. Bir yil davomida mavsum boshi va oxiriga qarab narx qanday qo’yilishi kerak, qaysi vaqtda narx qabul qilinadi yoki o’rnatiladi? Ba’zi iste’molchilar mahsulotni mavsum boshida sotib olishga tayyorlar yoki sotib olishga harakat qilishadi, uning narxiga ahamiyat bermaydilar. Boshqa iste’molchilar, qachon bo’lsa ham sotib olishga tayyorlar, lekin ushbular mahsulotning narxiga katta ahamiyat beradilar. Bu holda tadbirkor mavsum boshida katta narx qo’yib, mavsum oxirida narxni pasaytiradi. Tayanch so’zlar: marketingda baho siyosati, bahoning vazifalari, bahoning turlari, bahoni shakllantiruvchi omillar, bahoni belgilash strategiyasi, bahoni hisoblash metodikasi, baho darajasi, birlamchi baho, narxlarning vazifasi, daromadlarning taqsimlanishi, ulgurji baholar, monopol baho, bozor bahosi, Franko, FOB, FOS, Franko-iste’molchi, preyskurant jadvallari, ustama baho, skidka, rag’batlantirish bahosi, bahodan chegirmalar, mavsumiy baholar.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. “O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishyo’lida”. – T.: O’zbekiston, 1995. 2. I.A. Karimov. “O’zbekiston-bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xosyo’li”. – T.: O’zbekiston, 1996. 3. J.J. Jalolov. Marketing. O’quv qo’llanma. – T.: 1999. 4. B.Yu. Xodiyev, A.A. Qobulov, S.T. Ishmurodov, M.O. Xadayev, M.S. Yusupov, Sh.A. Meliboyev. «Kichik tadbirkorlikda marketing» (o’quv-amaliy qo’llanma) –T.: YEH TEMPUS dasturi «Matador-2000» loyihasi, 2004.

Похожие

Marketingda axborotlar tizimi

G'aznachilikda yuridik majburiyatlar va narxlar monitoringi

Marketingda sotishni tashkil etuvchi omillar

Xalqaro marketing

Tashqi iqtisodiy faoliyat marketingi