Макроиқтисодий прогнозлашнинг моҳияти, предмети ва объекти - Экономика - Рефераты

Макроиқтисодий прогнозлашнинг моҳияти, предмети ва объекти

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Макроиқтисодий прогнозлашнинг моҳияти, предмети ва объекти Режа: 1. Иқтисодий прогнозлаш тушунчаси, унинг моҳият ва функцияси 2. Прогноз, гипотеза ва режа хакида тушунчалар 3. Прогнозлаштириш объектининг тизимли таҳлили

Иқтисодий прогнозлаш тушунчаси, унинг моҳият ва функцияси Ижтимоий-иқтисодий хаётни, келажакни баҳоламасдан унинг ривожланиш истиқболини прогнозлашсиз тасаввур қилиш қийин. Режали ижтимоий хўжалик юритиш шароитида иқтисодий прогнозлар жамият ривожланишининг мумкин бўлган мақсадларни уларга эришишни таъминловчи иқтисодий ресурсларни, ўзок муддатли, ўрта муддатли ва жорий режаларнинг эҳтимол бўлиши мумкин бўлган ва иқтисодий жиҳатдан самарали вариантларни аниқлаш учун, иқтисодий ва техник сиёсатининг асосий йўналишларини асослаш, қабул қилинаётган қарорларнинг натижаларини прогнозлаш ва хар бир муайян вақтда аниқ тадбирларни, фаолиятни амалга ошириш учун зарур ҳисобланади. Бозор ислоҳотлари ва илмий-техник тараққиётни такомиллаштириш шароитида прогнозлаш ижтимоий ривожланишининг стратегия ва тактикани шакллантиришнинг хал қилувчи илмий омилларидан бири бўлиб ҳисобланади. Инсоннинг ақлий фаолияти мобайнидаги энг асосий ва муҳим жиҳатлардан бири - бу келажакни олдиндан башорат қилишдир. Бугунги кунда олдиндан башорат қилишнинг икки хилдаги кўриниши мавжуд - илмий башоратлаш ҳамда илмий асосланмаган башоратлаш. Илмий асосланмаган башоратлаш - инсоннинг топқирлиги, сезгирлиги билан боғлиқ бўлган башоратлашларни ўз ичига олади. Илмий башоратлашнинг оддий башоратлашдан принципиал фарқи шундаки, илмий башоратлаш орқали келажакда содир бўлиши мумкин бўлган вокеа-ходиса тўғрисида ишончлироқ ва аниқроқ маълумотга эга бўлиш мумкин. Бу орқали эса амалиётда энг муҳим ва мақсадга мувофиқ қарорларни қабул қилиш имкониятига эга бўламиз. Илмий башоратлашнинг хилма-хил шакллари орасида энг кўп тарқалган турларидан биттаси прогнозлаштириш ҳисобланади. Прогноз шу пайтгача хеч бир тил тизимида хали кўзатилмаган эҳтимолли вокеани атамалар орқали қайд этишга, бирор бир объект, жараён, ходисанинг ҳолатини ўзоқ ёки яқин келажак учун қайд этишга ёрдам беради.

Прогнозни ишлаб чиқишда текширилган, аниқ ва зиддиятга учрамайдиган прогнозлаштириш методидан фойдаланиш лозим. Ана шундагина, прогнозни шахсий интуитив тарзда эмас, балки илмий асосланган тарзда ишлаб чиқилганлигини эътироф этиш мумкин. Қолаверса, прогнозлаштирилган воқеа-ходисанинг реализациясини келажакда текшириш усуллари ҳам аниқ бўлиши шарт. Шундай қилиб, прогноз - бу келажакда, маълум бир муддат оралиғида объект, ходиса ёки жараёнларнинг ривожи самараси ҳамда уларнинг эҳтимолли йўналишлари тўғрисидаги илмий-услубий асосланган мулоҳаза ҳисобланади. Прогнозлаштириш соҳаси кенг қамровли ва хилма-хилдир. Бугунги кунда географик, геологик, экологик, тиббий прогнозлаштириш, илм-фан ва техника прогнози, иқтисодий, социологик, харбий прогнозлаштириш, ташки- сиёсий, юридик, маданий-эстетик ва бошқа турдаги прогнозлаштириш соҳаларини ажратиб кўрсатишимиз мумкин. Прогноз, гипотеза ва режа ҳакида тушунчалар Гипотеза умумий назария даирасидаги илмий башоратни тавсифлайди. Бу шуни англатадики, гипотезани тўзиш дастлабки базавий назария ва у асосида тадқиқ этилаётган объектларнинг фаолият кўрсатиши ва ривожлантиришнинг очилган қонуниятлари ҳамда сабаб-оқибат алоқаларини ташкил этади. Гипотеза даражасида ҳаракатларнинг умумий қонуниятларини ифодаловчи ушбу объектларнинг сифат жиҳатидан тафсилоти берилади. Прогноз гипотезадан фарқли улароқ янада юқори аниқликка эга, чунки нафақат сифатулчамларига, балки миқдорий улчкамларга асосланади, шу боис объектнинг келажакдаги ҳолатини миқдорий жиҳатдан ҳам тавсифлашга имкон беради. Прогноз аниқ амалий назариядаражасида башоратлашни назарда тутади. Шундай қилиб, прогноз гипотезадан ноаниқликдаражаси паст ҳамда юқори даражали хаққонийлиги билан фарқ

қилади. Шу билан биргапрогнознинг тадқиқот қилинаётган объекти, ходиса билан бўлган тўғридан-тўғри алоқасимавжуд эмас: прогноз эхтимоллик тавсифига эга. Режа аниқ муайян мақсадларни қўйиш ва тадқиқ этилаётган объектнинг аниқ ходисаларини башоратлашни кўзда тутади. Унда белгиланган вазифаларга мувофиқ тарздаривожланишнинг йўллари ва воситалари кайд этилади, қабул қилинган бошқарув қарорлариасосланади. Унинг энг асосий фарққилувчи жиҳати - топшириқнинг аниқлиги вакўрсатмали эканлигидадир. Шундай қилиб, режада башоратлаш янада аниқ ҳолда намоёнбўлади. Прогноз каби режа ҳам аниқ амалий назария натижа ва ютукларга асосланади. Прогнозлаш шакллари ўз моҳиятга кўра бошқариш ва режалаштириш тизимида бир-бири билан ва тадқиқ этилаётган объекти билан ўзвий боглиқликда бўлиб, объектнинг ўзининг аниқлилиги билан истиқболдаги харакатларини билиш босқичларининг кетма-кетлигини ифодалайди. Ушбу жараённинг дастлабки қадами - объектни у учун янги белгиланган ҳолатига ўтказиш режасини тўзиш ҳисобланади. Бунинг учун энг муҳим воситаси умумилмий башоратлаш ва режа ўртасида боғловчи занжир сифатида иштирок этувчи прогноз хизмат қилади. Гипотиза умумий тавсилотига эга бўлса ҳам, у сиз хеч қандай илмий бошқариш ва режалаштиришни амалга ошириб булмайди. Гипотеза ушбу жараёнга таъсир этиб, уни тўзиш учун муҳим ахборот манбаси ҳисобланади. Кўп ҳолатларда гипотиза бевосита режаларни ишлаб чиқишда ҳам худди шу вазифани бажаради. Режалаштириш билан прогнозлаш бир бири билан чамбарчас боғлиқ. Режа ва прогнозўз моҳиятга кўра режанинг ижтимоий ишлаб чиқаришини бошқаришда етакчи буғинсифатида ҳал қилувчи рол ўйнаётган шароитда бир-бирини ўзаро тўлдирувчи режалаштиришбосқичларини ифодалайди. Бунда прогноз мавжуд амалиётнинг истиқболда ривожланишимкониятларига қаратилган омил сифатида

хизмат қиладиганбўлса, прогнозлаш -режаларни ишлаб чиқиш дастаги сифатида намоён бўлади. Прогнозлаштириш объектининг тизимли таҳлили Прогнозлаштириш жараёнида, прогноз учун керакли бўлган топшириқларни ишлаб чиқиш, хар томонлама прогнозлаштириш объекти таҳлилини амалга ошириш шарт. Ушбу анализ объектнинг аниқланиши ва тадқиқот предметини, унинг прогнозлаштириш мақсади ва вазифасини, ташқи манбаларга боғлиқлигини, тўзилишини, ишлаш механизми ҳамда улар устидан бошқарув кабиларни ўзида мужассам этади. Расмий нуқтаъи назардан караганда, объектни изчил тадқиқ қилиш - оптимал алтернатив танловни амалга оширишга хамда объектни бошқарувчи алтернатив таъсирларнинг намоён бўлишига, шунингдек, унинг келгуси корректировкаланган моделларининг тўзилишига олиб келади. Биз ижтимоий-иқтисодий тизимларни кўриб чиқамиз, уларнинг таҳлили эса прогнозлаштириш объекти сифатида қаралганда анча мураккаб, чунки улар мураккаб тизимлар тоифасига киради. Тизим бир-бирига ўзаро таъсир этувчи элементлари, уларнинг хоссалари ва алоқалари мавжуд бўлган бутун бир комплекс сифатида қаралиши мумкин. Умуман олганда тизим - бу моддий дунёда элементлари мавжуд бўлган, бутун бир комплекснинг объектив мавжудлигига асосланган илмий абстракция. Тизимнинг мураккаблигига оид фараз фақатгина унинг элеменларига эмас, балки улар ўртасидаги кўп тармоқли ҳамда кўп қиррали алоқаларга, тизимнинг бутунлигига доир махсус хусусиятларнинг намоён бўлишига ва унинг кутилаёган ҳолатига боғлиқ. Бу орқали мураккаб тизимни ҳам элементларнинг катта миқдори, ҳам уларнинг хилма-хил алоқаларини аниқлайди. Мураккаб тизимнинг хусусиятларини таърифлашда, аввало, унинг яхлитлик хусусиятидан бошлаймиз. Мураккаб тизим таркибидаги бирор бир элемент (кисм)ларда мавжуд бўлмаган хусусиятларни намоён қилади. Демак, мураккаб тизим унинг таркибини ташкил этувчи қисмлар ва

уларнинг хусусиятлари миқдорига қараганда кўпрок жиҳатларни намоён этади. Мураккаблик ва яхлитликнинг ўзи тизимнинг янгича хусусиятларини вужудга келтиради.

Хулоса: Классик иқтисодчилар макроиқтисодий мувозанат фақат тўлиқ бандлик шароитида рўй беради, қисқа ммуддатлт бузилишлар эса бозор механизлари томонидан, яъни тбаҳо, иш ҳақи каби дастакларнинг ишга тушиши билан бартарафц этилади деб ҳисоблашишади. Классик иқтисодчилар назариясидан фарқли ўлароқ инглиз иқтисодчиси Ж. Кейнс ўзининг тўлиқ бандлик мавжуд бўлмаган шароитда ҳам макроиқтисодий мувозанат рўй беради, тартибга солинмаган иқтисодиётда тўлиқ бандлилик фақатгина тасодифий рўй беради деб ҳисоблайди. Кейнс моделида макроиқтисодий мувозанат ишлаб чиқаришни таъминловчи иккита омил ялпи харажатлар ва ялпи даромадларнинг кесишув нуқтасида рўй беради. Бу моделда товар заҳираларининг ўзгариши макроиҳтисодий мувозанатни таъминловчи омил деб қаралади. Ялпи даромадларнинг автоном харажатлар миқдоридаги дастлабки ўсишдан (камайиши)дан неча марта ортиқ ўсиши (камайиши) мультипликатор самараси дейилади . Мультипликатор иқтисодий тебранишлар даражасини кучайтирувчи омил ҳисобланади. Автоном харажатлар мультипликатори миқдори истеъмолга чегараланган мойиллик даражаси билан белгиланади ва у билан тўғри боғлиқликка эга. Макроиқтисодий мувозанат потенциал ЯИМ ҳажмидан камроқ бўлган ҳақиқий ЯИМ ҳажмида ўрнатилса рецессион узилиш, аксинча бўлса инфляцион узилиш рўй беради.

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон,1992. 2.Ахунова Г.Н. Йўлдошев Н.Қ. Иқтисодиёт ва менежмент. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2008. -175 б. 3.Абдураҳмонов Қ.Ҳ., бошқ. Персонални бошқариш. Т.: O ’ qituvchi , 2010й. 4.Веснин, В.Р. Основы менеджмента: Учебник.М.: Проспект, 2017. -320 c. 5.Глухов, В. В. Менеджмент: для экономических специальностей Санкт- Петербург: Питер Пресс, 2017. -600 с. 6.Зайнутдинов Ш.Н. Менеджмент. Т.: Издат.-по-лиг. творч-й дом им. Чулпана, 2011г. 7.Йўлдошев Н.Қ. Менежмент. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2006. -150 б. 8.Йўлдошев Н. Қ. , Набоков В.И. “Менежмент назарияси”. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2013. -433 б. 9.Қосимов F .М., Менежмент, “Ўзбекистон”, 2002,-312 б. 10.Мескон, М.Х. Основы менеджмента.МХ Мескон, М. Альберт, Ф.

Похожие

Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлашнинг ахборот таъминоти

Бухгалтерия ҳисоби фанининг предмети, объекти ва тамойиллари

Менежмент ва иқтисодиёт фанининг предмети, объекти ва методи

Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари

Молиявий менежментнинг иқтисодий моҳияти, предмети ва функциялари