Магазинларда савдо-технологик жараёнларини ташкил этиш - Экономика - Рефераты

Магазинларда савдо-технологик жараёнларини ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

156 KB

Магазинларда савдо-технологик жараёнларини ташкил этиш Режа 1. Магазинлардаги савдо-технологик жараённинг таркибий қисмлари ва уни рационал ташкил қилиш тамойиллари. 2. Магазинларга товарларни келтириш ва қабул қилиш технологик операциялари. 3. Товарларни сақлаш ва сотишга тайёрлаш технологияси. 4. Товарларни савдо залида жойлаштириш ва ёйиб қўйиш. 5. Товарларни чакана сотиш технологияси .

1. Магазинлардаги савдо технологик жараённинг таркибий қисмлари ва уни рационал ташкил қилиш тамойиллари. Чакана савдо корхоналарида савдо - технологик жараён товарнинг магазинга тушишдан бошлаб, то харидорнинг шахсий мулкига айлангунга қадар босиб ўтган ҳаракати йўлида амалга ошириладиган алоҳида операцияларнинг йиғиндисидан иборатдир. Магазиндаги барча савдо - технологик жараёнлар асосий ва ёрдамчи жараёнларга бўлинади. Товарларни сотиш ва харидорларга қўшимча хизмат кўрсатиш асосий жараёнларга киради. Булар савдо тармоқлариниг асосий вазифаларини бажариш билан бевосита боғлиқ бўлган алоҳида операциялардан ташкил топади ва магазиннинг савдо залида амалга оширилади. Ёрдамчи жараёнларга товарларни қабул қилиб олиш, сақлаш, савдога тайёрлаш, уларни магазин ичкарисида ташиш, бўш тараларни қайтариб юбориш ва бошқалар киради. Ёрдамчи жараёнлар асосий технологик жараёнларни бажариш учун зарурдир. Улар товарларни қабул қилиб олиш, сақлаш, сотишга тайёрлаш учун махсус ажратилган хоналарда амалга оширилади. Харидорлар талабини ўрганиш, товар ассортиментини тузиш, реклама ва ахборотларни ташкил қилиш ва ҳоказолар билан боғлиқ бўлган савдо ишларининг баъзи турларини бажариш магазиндаги савдо-технологик жараённинг муҳим таркибий қисмларидандир. Асосий ва ёрдамчи жараёнлар ҳамда операциялар маълум изчилликда, бир мунча узлуксиз ва бир йўлда бажарилади. Магазиннинг катталиги, унинг кўп қаватлилиги, бинонинг ҳажм жихатидан режалаш тузилиши, технологик жараёнларни бажариш учун мўллжалланган майдоннинг катта-кичиклиги, магазин товарларининг ассортимент структураси савдо-технологик жараённи ташкил қилишдаги муҳим омиллардандир.

Чакана савдо корхоналарининг савдо-технологик жараёни, магазин ходимлари билан харидорлар, товарлар ва асбоб-ускуналар бир-бирига таъсир кўрсатадилар. Магазинда савдо - технологик жараёнларнинг ташкил қилиниши савдо ходимларини меҳнат самарадорлигининг ўсишига, савдо корхонасининг моддий-техник базасидан рационал фойдаланиши энг қулай меҳнат шароити ва товар - материал бойликларини бутунлигини таъминлашга харидорларга кам вақт сарфлаб, қулай шароитда товар харид қилиш имконини яратишга ёрдам бериши лозим. Рационал савдо - технологик жараённинг асосий тамойиллари қуйидагилардир: - савдонинг илғор усулларини жорий қилиш ва илмий техника тараққиётига эришиш; - сермеҳнат операцияларни механизациялаш ва автоматлаштириш; - тара - жиҳозлардан фойдаланиш билан товар таъминотининг энг қулай тизимини жорий қилиш; - юк туширилган жойдан магазиннинг савдо залигача юкларни кетма- кет ташиб бориш ҳаракатидаги технологик карта - схемаларини қўллаш асосида технологик операцияларнинг узликсиз бажарилишини таъминлаш; - меҳнатни илмий ташкил этиш. 8.2. Магазинларга товарларни келтириш ва қабул қилиш технологик операциялари Транспорт воситалари орқали дўконга етказиладиган товарларни тўхтовсиз қабул қилиб туришлари шарт. Юкларни ортиш-тушириш ишларини қонун-қоидаларига риоя қилган ҳолда амалга ошириш керак. Тагликларга қўйилган товарлар автомобилдан электр юклагувчи ёрдамида туширилади. /илдиракли контейнерлар автомобиль воситалари ёрдамида туширилади.

Магазинга келган товарлар қабул килиш зонасига етказиб берилади. Товарларни қабул қилиш магазин савдо-технологик жараёнини энг муҳим операциялардан бири бўлиб ҳисобланади ва моддий жавобгар шахслар орқали қабул қилиниши керак. Фақат стандарт талабларига жавоб берувчи ва юқори сифатли маҳсулотлар қабул қилинади. Товарлар магазинда сифати ва миқдори бўйича қабул қилиниш қонун- қоидаларига риоя қилинган ҳолда амалга оширилиши керак. Миқдор бўйича товарларни қабул қилиш. Бунда товар турларини кўплиги, жойларни сони, товарларни миқдори, товар транспорт накладнойларини ва бошқа ҳужжатларини таққослаш йўли билан амалга оширилади. Агар товарлар магазинга керакли ҳужжатларсиз келса, у ҳолда келган товарларга акт тузилади, товарлар эса сақланишга олинади. Миқдор бўйича товарлар белгиланган муддатларда қабул қилинади. Очиқ, бузилган ёки тарасиз келган товарлар магазинга шу вақтни ўзида қабул қилиниши керак. Бутун тарада келган товарлар брутто оғирлиги ва жойларни миқдори бўйича таъминотчидан келган пайтда қабул қилинади, нетто оғирлиги ва товар доналарини миқдори бўйича эса, тара очилгандан сўнг қабул қилинади, лекин 10 кундан кечикмаган ҳолда, тез бузулувчан товарлар эса 24 соатда. Келган товарлар миқдори ҳужжатда кўрсатилган ўлчов бирлиги билан ўлчанади. Нетто ҳажми бирлиги белгиланган қонун-қоидаларга риоя қилган ҳолда текширилади. Тара оғирлиги товарни нетто оғирлиги билан биргаликда текширилади. Текшириш натижалари акт билан расмийлаштирилади. Тара оғирлигини текшириш натижалари ҳақидаги актида товарлар нетто оғирлиги ҳам кўрсатилади. Агар қабул қилиш жараёнида етишмовчилик аниқланса, қабул қилишни тўхтатиб туриш лозим. Товарлар сақланишини таъминлаш ва бошқа товарлар билан аралашиб кетишига йўл қўйилмаслиги керак. Товарлар камоматлиги ҳақида акт тузилади.

Агар товарнинг брутто оғирлиги ҳужжатларда кўрсатилган оғирлик билан тўғри келмаса, магазин тарани ва ўрамни очмаслиги керак. Товарларни охирги қабул қилинишида икки томонлама акт тузилади, қатнашиш учун жўнатувчи шахслар таклиф қилиниши керак. Агар товарлар жўнатувчиси айбдор ҳисобланмаса, товар ишлаб чиқарувчиси чақирилади. Бошқа шаҳар ишлаб чиқарувчиси вакили шу ҳолларда чақиртириладики, қачонки бу нарса шартномада кўрсатилган бўлса. Бир шаҳар жўнатувчисининг вакили чақирилган куннинг эртасига етиб келиши керак, тез бузулувчан товар бўлса, чақиралгандан кейин 4 соат ичида келиши керак. Бошқа шаҳар вакили бўлса, чақирилгандан кейин 3 кун ичида етиб келиши керак. Товарларни қабул қилиш охирги натижалари бўйича акт тузилади. Актда етишмаган товарлар миқдори, уларни қиймати, ҳақиқатдаги оғирлиги, камлиги ва бошқа маълумотлар кўрсатилади. Акт белгиланган шаклга мувофиқ расмийлаштирилади. Агар товар қабул қилишда ортиқча нарсалар аниқланса, бу ҳақда ҳам акт тузилади. Магазин манзилига жўнатилган жўнатма келмаганда почта бўлими орқали бу ҳақда қидирув талаб қилинади ва жўнатиш базасига хабар қилинади. Агар таралардаги товарлар бутун пломбаларда етиб келган бўлса, қабул қилувчи транспорт органларидан уларни олишда тараларни дона миқдорини ҳужжатдаги билан тўғри келишини ва тарани бутунлигини текшириб олиши шарт. Таралар бутунлиги ҳақида ишонч пайдо бўлгандан сўнг, товарларни қабул қилувчи магазин ходими, товарлар бутун пломбада келганлиги ҳақида ҳужжатларда кўрсатади. Товарларни сифат бўйича қабул қилиш. Товарларни сифат бўйича қабул қилиш белгиланган муддатда амалга оширилиши керак. Агар товар етказиб берувчи, магазин жойлашган жойда бўлса, ундан келган товарлар 10 кун ичида қабул қилинади. Агар товар етказиб берувчи бошқа шаҳардан

бўлса, у ҳолда ундан келган товарлар 20 кун ичида қабул қилинади, тез бузулувчан товарлар эса 24 соат ичида . Қабул қилиш жараёнида магазин ходимлари товарлар сифатини, тарасини, ўрамини ва маркировкасини белгиланган талаблар бўйича талаб қилади. Агар қабул қилган пайтда сифатсиз товарлар аниқланса, у ҳолда қабул қилиш тугатилади ва 1 томонлама шартнома тузилади. Товарларни сифат бўйича тузиладиган акти қуйидагиларни ўз ичига олади: товар қабул қилувчи магазиннинг номи ва магазин, акт рақами ва тузиш куни, товарларни сифат бўйича қабул қилишда ва акт тузишда қатнашган кишилар исмлари ҳамда шу шахслар сифат бўйича қабул қилиш қонунлари билан танишганликлари, жўнатувчининг исми , товарларни етказиш шартномасининг куни ва рақами, юкни белгиланган жойга келган куни, транспорт ташкилотига уни бериш вақти, тара ва ўрамларнинг бутунлиги ва бошқаларни. 8.3. Товарларни сақлаш ва сотишга тайёрлаш технологияси Кўпчилик товарлар магазинларга тараларда ўраб-жойлашган ҳолда келиб тушади, бу фақат сақлаш ва ташиш учун зарурдир. Баъзи товарлар ташиш ва сақлаш жараёнида ўзининг дастлабки товарлик жараёнини йўқотади, эзилади, чангланади, баъзи ноозиқ-овқат товарларни бузилишдан сақлаш учун улар химоя мойи билан қопланади. Товарларни сотишга тайёрлаш, магазинда савдо-технологик жараёнларни самарали амалга оширишида катта аҳамиятга эга бўлиб, товарларни сотишда янада илғор усулларни кенгроқ жорий қилишга шароит яратади ва харидорга хизмат кўрсатишни яхшилаш ҳамда тезлаштиришга ёрдам беради. Товарларни сотишга тайёрлашга доир умумий операцияларга қуйидагилар киради:

- товар солинган идишларини очиш - товарларни сиртқи таралардан бўшатиш. Ўрамни очишда товар, идиш ва ўрам сифатини сақлаш муҳим талаблардан биридир; - товарларни саралаш - бу товарларни ассортимент кўрсаткичлари , яъни размери, фасони, сорти, нархи бўйича, шунингдек нархга тамға кўрсатилган сортига, илова қилинган ҳужжатларнинг прейскурантга мос келиши бўйича группалашдир; - товарларнинг сифатини яхшилаш - бунда товарлар чангдан тозаланади, дазмолланади, мойлари артилади, майда камчиликлар йўқотилади, озиқ- овқат маҳсулотлариниг устки қатламидаги йўқотилган дастлабки сифати тикланади; - тамғалаш - товарга товар белгилари , яъни артикули, сорти, номери ва нархи кўрсатилган товарлик ёрлиғини биркитиш. Товарга ёрлиқлар биркитилади, осилади, тикилиб қўйилади. Ёрлиқнинг бошқа томонига баҳосиниинг тўғрилигини тасдиқлаб, магазин мудири имзо қўяди. - қадоқлаш ва дастлабки кесиб қўйиш - товарларни харидорлар учун ўнғайроқ ўлчамларда қилиб, тортиб тайёрлаш ва гастрономия товарларини кесиб қўйиш; - товарларни савдо залига чиқариб ёйиш учун тайёрлаш - махсус тараларга таҳлаш, махсус тахтачаларга ёйиш, қисмларга бўлиб келтирилган товарларни йиғиш; - совғабоп наборларни бутлаш - сервизлар, совғалар ва гарнитуралар. Унча катта бўлмаган магазинларда товарларни магазин сотувчилари харидорларга хизмат қилишдан бўш пайтларида сотишга тайёрлайдилар. Товарларни сотишга тайёрлаш махсус мўлжалланган ва зарур асбоб-ускуна ҳамда жиҳозлар ёрдамида тайёрланади. Ўз-ўзига хизмат кўрсатиладиган магазинларда товарлар харидорларнинг товарларни мустақил танлашлари ҳисобга олинган ҳолда сотишга тайёрланади. Товарларни сотишга тайёрлайдиган хоналарда кўчма касеталар, катаклар тўлдириб қўйилади, суриладиган жавонлар, стеллажлар,

аравачалар тўлғазиб қўйилади; тайёр кийимлар батамом тайёр кўринишда суриладиган осгичалар, штангаларга осиб қўйилади. Газламалардан олдиндан юбкалик, кўйлаклик, костюмлик, шимлик, пиджаклик, нимчаликлар тайёрлаб қўйилади. Щар бир кийимликка узунлиги, кенглиги, кийимлик нархи кўрсатилган ёрлиқ осиб қўйилади. Озиқ-овқат товарларни сотиш вақтига, харидорлар оқимининг интенсивлигига, товарларнинг харид қилиш тезлигига, сифатига, нархига қараб дозаларда қадоқланади. Қадоқланадиган товарларнинг дозаланадиган миқдорлари харидор талабига мос тушиши зарур. Қадоқлаш учун қоғозли, целофанли, полиэтеленли пакетлар ва халтачалар, капронли қоплар, шиша банкалар, қоғоз стаканлар ишлатилади. Товарларни сотишга тайёрлаш ва уларни савдо залига ўтказишда хизмат зонасида товарлар зонасининг мавжудлиги, ҳар кунги сотиладиган товар ҳажми, айрим товарларни дастлабки сотиш зарурлигини ҳисобга олиш зарур. 8.4. Товарларни савдо залида жойлаштириш ва ёйиб қўйиш Товарларнинг жойлашуви товар гурухлари ва гурухчалари бўйича уларнинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда савдо залига кетма-кет жойлаштирилишини белгилашдан иборатдир. Товар айланмасининг ҳажми ва структуралари, ҳаридор талабининг характери савдо залида товарларни жойлаштириш учун асос ҳисобланади. Магазиннинг савдо залида товарлар ассортименти қуйидаги этаплар бўйича жойлаштирилади: - савдо зали майдонини товарларнинг алоҳида гурухлари бўйича тақсимлаш; - товарларнинг гурухлар ва гурухчаларга бўлиб кетма-кет жойлаштирилишини белгилаш; - товарларни гурухлар ва гурухчалар бўйича жойлаштиришнинг технологик чизмасини ишлаб чиқиш.

Айрим товарларни жойлаштириш учун ажратиладиган савдо зали майдоннинг катталиги харидорларнинг товарларини кўздан кечириш ва танлашга сарфланадиган вақти, харид қилинган товарларнинг габарити ва миқдори билан аниқланади. Бу омилларнинг баъзи товарларни сотиш учун савдо зали майдоннинг ҳажмига таъсири 1 хар бир кадрат метрига савдо майдонидаги товар обороти миқдорининг кўрсаткичида ўз ифодасини топади. Бундан ташқари, баъзи товарларни сотиш учун ажратилган савдо зали майдоннинг ҳажмига уларни сотиш миқдори ва магазин савдо зали майдоннинг умумий кўлами ҳам таъсир кўрсатади. Савдо залига баъзи товарлар гурухини жойлаштиришда қабул қилиш ҳамда сақлаш хоналари билан уларнинг савдо залида турган ўрни орасидаги йўлнинг қисқа бўлиши мақсадга мувофиқдир. Магазиннинг савдо залига товарларни жойлаштиришнинг кетма- кетлиги кўп жиҳатдан талабнинг кам кўплиги билан аниқланади. Харидоргир товарларни улар сақланадиган ёки қабул қилиб олинадиган хоналарга яқинроқ жойлаштириш тавсия этилади, бу эса савдо залига товарлар запасини тўлдириб туришда магазин ходимларининг сарфлайдиган меҳнатини бир мунча қисқартиради. Харидоргир товарларнинг савдо залининг ичкарисига жойлаштириш тавсия этилади, бу билан магазинга кириш ва ундан чиқиш эшиги олдида харидорларнинг тўпланиб қолишнинг олдини олади. Кам талаб қилинадиган товарларни уларнинг сотилишини тезлаштириш мақсадида харидорлар ҳаракати йўналиши бўйлаб ўнг томонга ўрнатилган участкаларга, яъни қулай зонага жойлаштириш мақсадга мувофиқдир. Савдо залида товарни жойлаштиришнинг кетма-кетлигини аниқлашда уларнинг габаритлари ва оғирликлари ҳам албатта ҳисобга олинади. Оғир ва йирик габаритли товарларни харидорлар ҳаракати йўналишининг охирига ва бу товарлар сақланадиган ҳамда қабул қилиб олинадиган хоналар яқинига жойлаштирилиши зарур.

Товарларни жойлаштиришда харидорлар ҳаракати йўналиши, уларнинг психологияси, товарларнинг физик- химёвий хусусиятларини инобатга олиш керак. Ўз-ўзига хизмат кўрсатиш шароитида харидорлар оқими ҳаракатининг асосий қонуниятларидан бири унинг соат стрелкаси ҳаракатига тескари йўналишдир. Бу йўналишнинг қулайлиги шундаки, харидорлар инвентарь саватчани чап қўлда ушлаб, унг қўл билан товарларни бемалол танлайдилар ва уларни саватчага соладилар. Ўз-ўзига хизмат кўрсатишда гурух товарлар ва айрим товарлар учун доимий зоналар ажратиб қўйиш савдо залига товарларни тўғри жойлаштиришдаги муҳим шартлардан биридир. Харидорлар товарларни шундай жойлаштиришга кўникадилар ва савдо залини осонликча мўлжаллай оладилар. Савдо залига товарларни жойлаштиришдаги якунловчи этап товарларни гуруҳлар ва гуруҳчаларига қараб жойлаштиришнинг технологик чизмаларини ишлаб чиқишдир. Савдо залида товарларнинг жойлаштиришнинг технологик чизмасига қуйидаги талаблар қўйилади: - харидорларнинг товар гурухлари жойлашган жойи тезда мўлжаллаб олишлари ва кам вақт сарфлаб, максимал қулайликлар билан харид қилишларини таъминлаш; - барча товарларни илғор усуллар билан сотишни ташкил қилишни таъминлаш; - савдо майдонидан унумли фойдаланишни кўрсатиш; - товарлар ва моддий бойликларни назорат қилиш ва сақланишини таъминлаш; - савдо залида захираларни тўлғазиб туришнинг энг қулай ҳал қилинишини назарда тутиш. Савдо залига товарларни жойлаштириш билан бирга товарларни сотишда уларни савдо жиҳозларига ёйиб қўйиш муҳим аҳамиятга эгадир.

Товарларни мақсадга мувофиқ қилиб ёйиш жиҳозлардан унумли фойдаланишга имкон беради, харидорлар томонидан товарларни кўздан кечириш ва танлаш шароитини яхшилайди, савдо залида захираларни тўлдириб турувчи савдо ходимининг меҳнат сарфини камайтиради. Ўз-ўзига хизмат кўрсатиш усулида товарларни мақсадга мувофиқ қилиб очиқ ёйиб сотиш катта роль ўйнайди. Ўз-ўзига хизмат кўрсатиш магазинларида товарларни уйиб, тахлаб, қаторлаб, осиб, дастлаб ёйиш усуллари қўлланилади. Товарларни уйиб ёйиб қўйиш бирмунча фойдали ҳисобланади, чунки ёйишга меҳнат кам сарфланади ва жиҳозларнинг намойиш қилинадиган майдонидан унумлироқ фойдаланиш имкон яратилади. Тара - жиҳозлар ва контейнерларда товарларни уйиб қўйиш айниқса қулай. Бундай ёйилиш усулидан кўпгина озиқ - овқат махсулотлари учун ва бир қатор ноозиқ-овқат товарлари учун фойдаланиш мумкин . Ўз-ўзига хизмат кўрсатиш магазинларида чиқариб қўйишнинг вертикал ва горизонтал усуллари қўлланилади. Вертикал ёйишнинг мазкур горканинг барча токчаларига бир хил номдаги товарлар вертикал бўйича, яъни тиккасига қўйилади, бу эса товарларни кўзга яхши кўринишини ва ёйилган товарларни аниқроқ фарқлашни таъминлайди. Бир хил номдаги товарларни горизонтал усулда ёйиб қўйишда товарларни узунасига ўрнатилган жиҳозларнинг бир ёки икки токчасига узунасига жойлаштирилади. Бу усул йирик габаритли ва касеталардаги майда товарларни реализация қилишда бирмунча фойдали. Ёйиб қўйишнинг горизонтал усулида қуйи токчаларга талаб кучли бўлган товарларни қўйиш тавсия этилади. Амалда очиқ ёйиб қўйишнинг аралаш усули кенг қўлланилади. Бунда товарларни горизонтал ва вертикал ёйиш усуллари бирга қўшиб олиб борилади. Бу усулларда жиҳозларга ёйиш майдонидан унумлироқ фойдаланиш ва савдо залида товарларни кўпрок жойлаштиришга. Жиҳозларга товарларни очиқ ёйиб қўйишда қуйидаги асосий қоидаларни ҳисобга олиш зарур:

- товарларни жиҳозларга харидорлар қўли ета оладиган даражада жойлаштириш керак; - савдо залида товарларнинг кўзга кўринарли бўлишини таъминлаш зарур. Одамларда кўз ҳолатининг ўртача баландлиги 1650 мм га тенг эканлиги учун савдо жиҳозларида товарлар жойлаштирилиши энг қулай, яъни 1100 дан 1600 мм гача баландликдаги зонада жойлаштирилади. Шунинг учун энг қулай зонага импульс эҳтиёждаги ва секин оборот бўладиган товарларни жойлаштириш лозим ; - ўраш-жойлашда товарлар тўғрисида баён қилинган ахборотнинг яхши кўринишли бўлишини таъминлаш; - барча кўргазма майдонларидан унумли фойдаланишни таъминлаш; - товарнинг ва ўраш-жойлашнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олиш; - товарларни намойиш қилиш майдонларига очиқ ёйиб қўйиш доимий бўлиши зарур; - харидоларга товарларни танлаш имкониятини яратиб беришни таъминлаш; - горкаларнинг юқори токчалари, иложи борича вазни енгил бўлган товар билан тўлдирилиши зарур; - майда товар турлари горкаларнинг ўрта токчаларига ёйилади; - товардаги баҳо белгилари аниқ ва равшан бўлиши лозим. Магазиннинг савдо залига товарларни жойлаштириш ва очиқ ёйиб қўйиш ижодий ёндошишни, аниқ шароитларни, савдо залининг катта-кичиклиги ва шаклини, савдо жиҳозларининг турларини, товарларнинг физик-кимёвий хусусиятларини ва бошкаларни ҳисобга олишни талаб қилади. 8.5. Товарларни чакана сотиш технологияси Товарларни савдоси магазин савдо - технологик жараёнининг энг охирги босқичи ҳисобланади. Бу босқичда қилинадиган операциялар жавобгарликни талаб қилади, чунки улар харидорларга бевосита хизмат кўрсатиш билан боғлиқдир.

Товарларни сотиш бўйича операцияларни характери ва тузилиши биринчи ўринда реализация қилинаётган товарларни ассортиментига ва сотиш усулига боғлиқ. Шундай қилиб ҳар куни ишлатиладиган товарларни танлашда харидор кам талаб қилинган товарларга нисбатан камроқ вақт ажратади. Чакана савдода товар сотишнинг қуйидаги усуллари ишлатилади: - ўз-ўзига хизмат кўрсатиш; - намуналар бўйича; - буюртмалар бўйича. Ўз-ўзига хизмат кўрсатиш сотиш операцияларни тезлаштиришга, товар сотиш ҳажмини кенгайтиришга имконият яратади. Танлаб олинган товарлар ҳисоб-китоби контролёр-кассир ёрдамида амалга оширади. Ўз-ўзига хизмат қилишда сотув залининг технологик планировкаси, моддий жавобгарликнинг ташкилланиши, товар таъминоти ҳамда магазин ходимларининг функциялари ўзгаради. Ўз-ўзига хизмат кўрсатиш магазинларида ходимларнинг вазифалари асосан, харидоларга маслаҳат бериш, товарларни сақланишини назорат қилиш, ҳисоб-китоб операцияларини бажаришдан иборат: - харидорларни кутиб олиш ва унга сотиладиган товарлар, кўрсатиладиган хизматлар ҳақида маълумотлар бериш; - товарларни танлаш учун харидоларга аравача бериш; - харидор товарларни ўзи танлаб олиши ва ҳисоб-китоб жойига олиб бориши; - танланган товарларни ҳисоб-китоби ва чекларни бериши. Щозирги вақтда магазинларда карточкалардан кенг фойдаланилмокда. Магазин карточкалари 2 хил бўлади: дисконт ва олдиндан тўлаш. Бошланғич тўловни тўлагандан сўнг, дисконт карточкасининг эгаси уни ҳар кўрсатишида маълум бир белгиланган савдо скидкасига эга бўлади. Олдиндан тўлаш картаси бўлган клиент, ҳали сотиб олмаган товар учун аванс тўлови кўринишида бўлган ўзини пул маблағларини магазин кассасига қўяди. Кейинчалик хизмат кўрсатишда клиент картасидан маблағларни

оддий кўчирилиши амалга оширилади. Харидорларни олдиндан тўлаш карточкаларига қизиқтириш учун қоидага кўра, магазинлар клиентга таклиф қилинадиган керакли савдо скидкалар ва керакли савдо тизимини ишлаб чиқарди. Шундай қилиб ҳисоб-китоб карточкалар дисконт карталарида бўлган элементларни ўзи ичига олади. Магазин карточкаларини ишлатишни магазин товар айланишига яхши таъсир этади. Бундан ташқари, олдиндан тўлаш карточкаларига эга бўлган клиент, ҳали берилмаган товарнинг қийматига магазинни кредитлайди. Бу эса магазинга қўшимча пул маблағларини беради ҳамда берилган савдо корхонасининг статуси ва обрўсини оширишга сабаб бўлади. Магазин картаси шу картани чиқарган корхонанинг самарали реклама атрибути бўлиб ҳам ҳисобланади ва нафақат магазин обрўсини, балки мижоз обрўсини ҳам оширади, чунки пластик карталар ҳозирги пайтда товарлар ва хизматлар учун обрўли тўлов бўлиб ҳисобланади. Пластик карталар билан ишлаш магазин автоматлашган тизими асосида доимий мижозлар базасидан тўловлар киритишга ва уларни сотиб олинган нарсалари динамикасини кузатишга имконият яратади. Щозирги пайтда магазинлар магнит схемали ва микросхемали карточкалардаги магазин тизимини олганлар. Карточкаларни икки тури анча қулай бўлиб ҳисобланган, чунки улар тўла ҳимоялангандир. Бундан ташқари махсус терминал кассаларни ишлатилиши уларни авторизациясини осонлаштиради. Магазинларда смат-карталар бўйича хизмат кўрсатиш пунктининг ташкилланиши 3 вариантда ишлатилиши мумкин. Биринчидан, касса хизмат кўрсатиш автоматлашган тизимининг оддий электрон касса аппаратидан фойдаланиш мумкин. Бу аппарат эса пипад орқали ПИН кодни (мижозни шахсий инденцификация номери) киритиш учун клавиатура билан ва карталардан маълумотларни ҳисоблаш учун қўшимча ускуна билан таъминланган. Иккинчидан, махсусланган савдо терминал кассаси ишлатилиши мумкин.

Учинчидан, магазинда терминал сифатида ПИН-кодни чиқариш учун пинпад билан ва савдо чекларини чиқариш учун принтер билан оддий шахсий компьютер ишлатилиши мумкин. Харидорга хизмат кўрсатишда, оператор клиент картасини пинпадга қўяди ва унга ўзини ПИН кодини киритишга таклиф қилади. Агар ПИН код нотўғри терилган бўлса ва карта номери хизмат кўрсатишга тақиқланган рўйхатда бўлса, унда операция бажарилмайди, карта эса ҳолатга қараб ё қайтарилади ё олиб қўйилади. Кейин сотувчи терминалда товар қийматини теради. Терминал қийматни ҳисоблайди, электрон карта маблағини янгилайди, операцияни реестрда сақлаб қўяди ва савдо чекини чиқаради. Расталарда хизмат кўрсатиш орқали товарларни сотиш қуйидаги операцияларни ўз ичига олади: - харидорна кутиб олиш ва уни истаганини бериш; - товарларни таклиф этиш ва кўрсатиш; - товарларни танлашда ёрдам қилиш ва консультация бериш; - янги товарларни таклиф қилиш; - технологик операцияларни ўтказиш, яъни ўлчаш ва тарозига қўйиш; - ҳисоб-китоб операциялари; - ўраш ва харид қилинган нарсани бериш. Магазинга келган харидор сотув персонали томонидан хушмуомали муносабат билан кутиб олиниши керак. Агар савдо зали тоза бўлса, у ҳолда харидор бу магазин ҳақиқатда яхши фикрда қолади. Харидор ниятини билиш уни моделларга, фасонларга ва бошқа кўрсаткичларга бўлган муносабатида аниқланади. Бу операция савдо персонали томонидан мулойим формада бажарилиши керак. Харидор ниятини билгандан сўнг сотувчи керакли товарларни кўрсатади. Шу пайтда сотувчи товарлар хусусиятларига эътибор беради ва йўқ товарларни ўрнига бошқаўхшаш товарларни таклиф қилади. Агар керак бўлса, сотувчи шу товарлар нима учун керак, уларни қандай ишлатиш

кераклиги ҳақида харидорларга зарур бўлган маслаҳатларни бериши шарт. Маслаҳатлар янги товарлар ташвиқотига қўшилиши керак ва харидорларда эстетик дидларни тарбиялаши керак. Йирик магазинларда маслаҳатларни ўтказиш учун халқ хўжалик товарларини ишлаб чиқарувчи саноат корхоналар мутахассислари, модельерлар, врач косметологлари ва бошқа мутахассислар таклиф қилинади. Сотувчи мажбуриятларига харидорга керакли товарларни таклиф қилиш ҳам киради. Кесиш, ўлчаш , тарозига қўйиш билан боғлиқ бўлган технологик операцияларни бажаришга кўп вақт ва меҳнат сарфланади. Уларни бажариш сифатига ва харидорларга хизмат кўрсатиш даражасига сотув персоналини малакаси ва сотувчининг иш жойида хизмат кўрсатиши даражаси таъсир кўрсатади. Товарларни сотилиши харидор билан ҳисоб-китоб ва товарларни бериш билан тугайди. Техник томондан мураккаб бўлган ва гарантия муддати билан бўлган товарларни сотилишида, сотувчи товар паспортида белгилар қилиши шарт, товар чекини ёзиш ва нусҳасини харидорга бериш керак. Товарларни намуна бўйича сотиш, намуналарни сотув залида қўйилиши билан кўрсатилади ва харидор уни ўзи ( ёки сотувчи ёрдамида) кўради, товар танлангандан ва харид қилингандан кейин сотувчи харидорга намунага ўхшаш товарни беради. Савдони бу усулида ишчи захираларни намуналари алоҳида бўлган ҳолда жойлаштирилади. Бу усул шуниси билан қулайки, хатто майдони кичик бўлган савдо залида жуда кенг ассортиментдаги товарлар намуналарини қўйиш мумкин. Одатда бу усул техник томондан мураккаб бўлган ва катта габаритли товарларни сотишда ишлатилади. Бу усул билан музлаткичлар, кир ювиш машиналари, иситиш ва ёритиш ускуналари, тикув машиналари, телевизорлар, радиоприёмниклар, мусиқа асбоблари, мотоцикллар, мотороллер, велосипедлар, мебеллар, газламалар ва бошқа товарларни сотишни амалга оширади.

Сотув залида қўйилган товар намуналари - товар номи, артикули, сорти, ишлаб чиқарувчининг номи, нархи аниқ кўрсатилганлар билан таъминланган бўлиши шарт. Керак бўлган вақтда сотувчилар харидорларга консультатив ёрдам кўрсатишади. Намуналар бўйича катта габаритли товарларни сотилиши уларни магазин омборларидан, улгуржи базаларидан ёки саноат ишлаб чиқарувчи корхоналаридан харидор уйига етказиб бериш билан фарқланади. Бу эса ўз навбатида омборхоналардаги чакана савдо корхоналарига булган эхтиёжни қисқартиришга, транспорт харажатларини камайтиришга ва харидоларни сотиб олинган товарларни етказиш билан бўлган қийинчиликларни осонлаштиришга имкон яратади. Товарлар очиқ таҳланган ҳолда сотилишида харидорлар ўзлари сотувчи иш жойида қўйилган товарларни кўриш ва танлаш имкониятларига эгадирлар. Улар расталарга, пештахталарга, стендларга қўйилади. Бу усулда товарларни сотилишида сотувчи функцияларига харидорларга маслаҳат бериш, тарозида тортиш, ўраш ва танланган товарларни беришдан иборатдир. Щисоб-китоб операциялари савдо залида ўрнатилган хоссаларда ёки сотувчининг иш жойида амалга оширилиши мумкин. Товарларни очиқ тахланган ҳолда сотилиши бошқа усулларга қараганда анча қулай, чунки кўп харидорлар сотувчиларни ўз функцияларини бажаришда чалғитмасдан туриб, ўзи очиқ ҳолда қўйилган товар намуналарини кўриш имкониятига эгадирлар. Бу усул эса ўз навбатида товарларни сотиш бўйича операцияларни тезлаштиришга, магазин маҳсулотларини ўтказиш имкониятларини оширишга ва сотувчини меҳнат қилиш ҳажмини оширишга катта имкониятлар яратади.

А д а б и ё т л а р р у й х а т и : 1. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза. – Тошкент. «Ўзбекистон» Нашриёт-МАТБАА Ижодий уйи, 2005 й. 2.Каримов И.А. 2003 йил якунлари ва 2004 йилда иқтисодий ислохотларни чуқурлаштиришнинг асосий йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси.-«Ўзбекистон овози» газетаси, 2004 йил 10 февраль, 16 сони. 3.Егоров В.Ф. Организация торговли. Учебник. Москва-Санкт-Петербург: Питер.2004. 4.Л.П.Дашков, В.К.Памбухчиянц. Организация, технология и проектирование торговўх предприятий. Учебник. Москва: ИВЦ Маркетинг, 2001 г 5.Памбухчиянц О.В. Технология розничной торговли. Учебник. Москва: Издательский дом «Дашков и К», 2000. 6.Панкратов Ф. Г., Памбухчиянц В. К. «Коммерция и технология торговли», М. ИВЦ «Маркетинг» 2000. 7.Панкратов Ф.Г и другие. «Организация и технология торговўх процессов» М. Экономика 2000. 8. Маркетинг. Журнал в России и зарубежом. Москва. 2003 9. Дашков Л.П., Памбухчиянц В.К. Коммерция и технология торговли. Учебник. М.: «Дашков и К о », 2006 г. www . ziyonet . uz

Похожие

Савдо корхоналарининг техник жараёнларини бошқариш.

Савдо омборларида умумий технологик жараёнлар

Савдо корхоналарида харидорларга хизмат курсатиш жараёнларини бошкариш

Ресторанларда савдо залини хизмат кўрсатишга тайёрлаш ишларини ташкил этиш

Менежментни ташкил этиш