Мақсадли менежмент - Экономика - Рефераты

Мақсадли менежмент

Загружено в:

05.10.2022

Скачано:

0

Размер:

151.2626953125 KB

Мақсадли менежмент Режа: 1. Унумдорликни бошқариш 2. Инновацияларни бошқариш 3. Сифатни бошқариш 4. Молиявий менежмент. 5. Менежментда таваккалчиликларни бошқариш 6. Иш юритишни бошқариш 7. Корхонанинг экологик менежменти

1. Унумдорликни бошқариш Меҳнат унумдорлиги объектив тарзда мулкчилик шаклидан қатъи назар барча ташкилотлар фаолиятининг энг муҳим кўрсаткичи бўлиб қолмоқда. Бироқ, бозор иқтисодиёти шароитида ушбу кўрсаткич маҳсулотнинг юқори сифати билан уйғунлашиши керак, чунки фақат юқори сифат узоқ муддатли рақобат устунликларини таъминлайди. Шунинг учун унумдорлик даражасини аниқлашда ишлаб чиқариш самарадорлиги ушбу мезонларининг ўзаро боғлиқлигини ҳисобга олиш лозим. Шу билан бирга, унумдорлик даражаси менежмент самарадорлигининг биринчи кўрсаткичи ролида иштирок этишини ҳам назарда тутиш даркор. Япония иқтисодиётининг етакчилиги маҳсулот сифати ҳамда АҚШ, ГФР ва бошқа давлатларга қараганда юқорироқ суръатлар билан ўсиб бораётган унумдорлик билан белгиланади. Менежерлар томонидан корхонада ўсиш имкониятларини амалга ошириш даражасининг англаб етилиши юқори унумдорликнинг энг муҳим омили ҳисобланади. Бундан келиб чиқадики, унумдорликни бошқариш функциясининг моҳияти уни ошириш имкониятларини аниқлаш ва уларни хўжалик айланмасига жалб этишдан иборат бўлиши лозим. Шундай қилиб, корхона менежментининг функционал кичик тизимларидан бири сифатида унумдорликни бошқариш – бу бошқарув субъектининг меҳнат унумдорлигини ошириш мақсадида маҳсулотнинг бутун ҳаётий циклига таъсир этишидир. Унумдорликни бошқариш жараёнининг функционал мазмуни қуйидагиларни ўз ичига олади: а) унумдорлик даражасини унинг ўсишини бошқариш дастурий-мақсадли механизмини яратишнинг дастлабки босқичида ўлчаш ва баҳолаш; б) унумдорликни оширувчи тадбирларни стратегик дастурий-мақсадли ва тезкор режалаштириш; в) унумдорлик дастурлари ва (ёки) алоҳида тадбирларнинг жорий этилиши устидан доимий назорат қилиш;

г) зарур ҳолларда амалга оширилаётган дастурларга, тадбирларга тузатишлар киритиш; д) амалга оширилган дастурлар ва тадбирларнинг самарадорлигини ўлчаш ва баҳолаш. Меҳнат унумдорлигини ўлчаш. Мамлакатда меҳнат унумдорлиги анъанавий тарзда муайян вақт оралиғида корхонанинг улгуржи нархларида ишлаб чиқарилган маҳсулот қийматини уни яратишда иштирок этувчи ходимларнинг рўйхат бўйича ўртача сонига бўлиш йўли билан ҳисоблаб чиқилди. Унумдорлик жараёнига нисбатан бундай ёндашув юқори харажатли режали-тақсимлаш иқтисодиётига хос эди. Бозор иқтисодиёти шароитига эса ушбу усул мос келмайди, чунки у маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари самарадорлигининг даражасини акс эттирмайди, шунингдек ўтмишдаги меҳнатдан фойдаланиш хусусиятини ҳисобга олмайди. Меҳнат унумдорлигини оширишнинг бешта шарти мавжуд: 1) маҳсулот миқдори ошади, харажатлар ўзгармасдан қолади; 2) маҳсулот миқдори ошади, харажатлар камаяди; 3) маҳсулот миқдори ўзгармасдан қолади, харажатлар қисқаради; 4) маҳсулот миқдори ошади, харажатлар ҳам ошади, лекин жуда паст суръатлар билан; 5) маҳсулот миқдори қисқаради, харажатлар ҳам қисқаради, лекин маҳсулот миқдорига қараганда жуда тез суръатлар билан. Унумдорлик дастурларини ишлаб чиқиш. Ташкилотнинг унумдорлик соҳасидаги фаолияти муваффақияти, биринчи навбатда, биринчи раҳбарнинг ушбу муаммога нисбатан муносабатига боғлиқ. Айнан унинг манфаатдорлиги муваффақиятнинг асосий омили ҳисобланади. Унумдорликни ошириш стратегияси ва дастурларини ишлаб чиқиш бунда шахслар кенг доирасининг иштирок этишини талаб қилади. Шунинг учун тизимдаги асосий ходимларнинг манфаатлари ва фикрларини, раҳбарлик услубини ва қаршилик кўрсатиш манбаларини ҳисобга олиш лозим. Бу шу билан боғлиқки, унумдорликни ошириш фаолияти мураккаб, жўшқин

рақобат ва бозор шароитларида кечади ва ходимлардан тезкорлик, ташаббус кўрсатиш, ишнинг муваффақиятидан ҳақиқий манфаатдор бўлиш каби хусусиятларни талаб қилади. Унумдорлик дастурларини самарали амалга ошириш шартлари: 1) дастур юқори раҳбарият томонидан тўлиқ қўллаб-қувватланиши, унга тушунарли бўлиши керак; 2) дастурларни жорий этиш дастлаб юқори раҳбарларни, сўнгра эса ташкилотнинг барча даражаларидаги ходимларини жалб қилишга асосланиши лозим; 3) дастур тадбирлари ташкилот жорий ва келгуси фаолияти турли соҳаларининг режаларига интеграциялашган бўлиши, уларнинг ажралмас таркибий қисми бўлиши даркор; 4) унумдорликнинг кўп омилли хусусиятини ҳисобга олган ҳолда, дастур ташкилот фаолияти самарадорлигининг асосий муаммоларини қамраб олиши керак. Унумдорликни ошириш дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш жараёнининг муваффақиятли кечишини таъминлаш учун уддабурон, тажрибали ва обрўли раҳбар зарур. Унинг хусусиятлари ушбу жараённинг барча иштирокчилари саъй-ҳаракатларини интеграциялаш, дастурий тадбирларнинг амалга оширилиши устидан доимий ва ишончли назоратни таъминлаш қобилиятида намоён бўлади. Солиқ сиёсати. Давлат самарали асбоб-ускуналар ва технологияларга капитал қўйилмалар учун рағбатлантирувчи омилларни жорий этиши лозим. Инфляция. Ушбу макроиқтисодий омил аҳоли жамғармаларининг камайишига, демак, мамлакат хўжалиги тармоқларига узоқ муддатли капитал оқимининг камайишига олиб келади. Юқори даражадаги инфляция шароитида пулнинг нархи ўсади, бу эса уни ишлаб чиқаришга қўйишни қийинлаштиради. Хизматлар кўрсатиш соҳаси. Мазкур омил унумдорликка икки ёқлама таъсир кўрсатади. Бир томондан, ушбу соҳада унумдорлик саноат

соҳасидагига қараганда паст бўлиши мумкин, бу ҳол мамлакат миқёсида унумдорлик даражасининг пасайишида акс этади. Иккинчи томондан, хизматлар кўрсатиш соҳаси ходимни кўплаб “уй ташвишларидан” халос этади ва бу билан унинг жисмоний ва руҳий шижоатини янада фаол ҳамда ижодий ишлаб чиқариш фаолиятига йўналтириш учун имконият яратади. Шу боисдан ижтимоий соҳа ва меҳнат турмушининг сифати доимий равишда ташкилотлар раҳбарларининг эътибор доирасида туриши керак. Сифатни назорат қилиш. Сифатни бошқариш тизими ишлаб чиқариш жараёнининг ичида ташкил этилиши ва турли текширув ҳамда назоратларга эмас, балки ишлаб чиқариш жараёнининг боришини назорат қилишга, биргаликдаги ҳаракатларни тартибга солиш ва мувофиқлаштириш учун нафақат олувчи корхонада, балки ишлаб чиқарувчи заводларда ҳам материаллар ва бутловчи қисмларнинг етказиб берилишини назорат қилишга асосланиши лозим. Юқорида кўриб чиқилган омиллар асосий омилларнинг айримларигина бўлиб, унумдорлик даражасини кўп омилли ялпи баҳолашда ва унумдорликни ошириш ички дастурларини ишлаб чиқишда уларни тизим сифатида умумий тарзда кўриб чиқиш зарур. 2. Инновацияларни бошқариш Инновациялар – бу яратилаётган (ўзлаштирилаётган) янги ёки такомиллаштирилган технологиялар, товар маҳсулоти ёхуд хизматлар турлари, шунингдек технологиялар, товар маҳсулоти ва хизматларни бозорга чиқаришга кўмаклашувчи ишлаб чиқариш, маъмурий, тижорат ёки бошқа хусусдаги ташкилий-техник ечимлардир. Инновацияларнинг яратилиши ва амалга оширилишини таъминловчи фаолият, инновация фаолияти деб номланади . Ишлаб чиқаришдаги инновация фаолиятининг объектларига қараб инновацияларнинг қуйидаги турларини ажратиш мумкин :  маҳсулот – янги товарлар ва хизматлар;  маркетинг – янги бозорлар, товарларни бозорга чиқариш усуллари, сотиш фаолияти ва ҳ.к.;

 техник – меҳнат воситаларининг янги ёки янада такомиллаштирилган турлари;  технологик – янги материаллар, технологик жараёнлар, иш усуллари ва ҳ.к.;  ташкилий – ишлаб чиқариш, бошқарув, меҳнатни ташкил этиш соҳасидаги янги ечимлар (қарорлар);  ижтимоий – ижтимоий ривожланиш даражасини ва ишлаб чиқариш ходимларининг ижтимоий таъминот даражасини оширувчи инновациялар;  комплекс – ишлаб чиқариш тизимининг турли қисмларини ривожлантириш ва такомиллаштиришга нисбатан комплекс ёндашувни таъминловчи янги ечимлар. Инновацияларнинг ишлаб чиқариш учун аҳамиятига қараб уларни йирик, ўртача ва майда турларга ажратиш мумкин . Йирик техник инновациялар йирик кашфиётлар ва ихтироларга асосланган бўлиб, техниканинг янги авлодларини шакллантиради; ўртача инновациялар янги моделлар ва мавжуд техниканинг модификациясини яратиш учун асос бўлиб хизмат қилади, шунингдек уларни қўллаш соҳасини кенгайтиради; майда инновациялар майда ихтиролар ва рационализаторлик таклифларидан фойдаланиш асосида мавжуд техниканинг ишлаб чиқариш ёки истеъмол параметрларини яхшилайди. Ҳар қандай ишлаб чиқариш жараёни каби инновация фаолияти ҳам ўзининг самарали амалга оширилиши учун уни бошқаришни талаб қилади. Замонавий ишлаб чиқаришда инновацияларни бошқариш – бу ишлаб чиқаришнинг ривожланишини таъминлаш, унинг барча қисмлари ва кичик тизимларини такомиллаштириш билан боғлиқ бошқарув фаолиятининг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Инновацияларни бошқариш тегишли бошқарув тизимини , яъни инновация фаолиятини бошқариш шакллари ва усулларини шакллантиришни назарда тутади , улар кўп жиҳатдан амалга оширилаётган янгиликларнинг

хусусияти билан белгиланади. Амалга оширилаётган янгиликлар ичида, пировардида, инновациялар бошқа турларини яратиш ишларининг мазмунини белгилаб берувчи маҳсулот инновациялари муҳим ўрин тутади. Замонавий корхона хўжалик циклининг босқичларига мувофиқ ишлаб чиқаришни бошқариш функциялари билан чамбарчас боғлиқ бўлган инновацияларни бошқариш функциялари жумласига қуйидагиларни киритиш лозим (1расм): корхонанинг ташқи ва ички муҳитини таҳлил қилиш, стратегияни ишлаб чиқиш, илмий тадқиқотлар ва ишланмаларни бошқариш, ўзлаштириш ва ишлаб чиқаришни бошқариш, сотувни бошқариш. Ушбу функциялар амалда замонавий корхонанинг инновацион циклини, яъни инновацияларни яратиш ва амалга ошириш ишлари мажмуини акс эттиради. 1-расм. Инновацияларни бошқариш функциялари Янги маҳсулотни ўзлаштириш ва ишлаб чиқаришни бошқариш янги ва модернизация қилинган маҳсулотни ишлаб чиқаришни авж олдириш, ишлаб чиқариш жараёнининг нормал боришини таъминлаш ва унга хизмат кўрсатиш билан боғлиқ функциялар мажмуининг бажарилишини назарда тутади. Ишлаб чиқариш жараёнида аввалги босқичларда ишлаб чиқилган талабларга мувофиқ маҳсулот ишлаб чиқарилишини таъминлаш масалалари алоҳида аҳамиятга эга. Сотишни бошқариш одатда товарлар ва хизматларни “йўналтириш” (реклама, «паблик рилейшнз», алоҳида сотувлар, сотишни рағбатлантириш ва Ташқи ва ички муҳитни таҳлил қилиш Стратеги яни ишлаб чиқиш ИР ни бошқариш Ўзлаштириш ва ишлаб чиқаришни бошқариш Сотишни бошқариш

б.), «товарлар ҳаракати» (товарлар ва хизматларни ишлаб чиқарувчилардан истеъмолчиларга томон йўналтириш, шу жумладан етказиб бериш учун шартномалар тузиш), сотувдан кейин хизмат кўрсатиш, нархларни тартибга солиш, фойдаланишни (истеъмолни) назорат қилиш ва ҳоказоларни назарда тутади. Сотиш ва бозорни тадқиқ этиш функциялари орқали ишлаб чиқарувчилар билан истеъмолчилар ўртасида инновацион циклнинг узлуксизлигини таъминловчи «тескари боғлиқлик» амалга оширилади. Бу билан инновацион цикл, хусусан, янги маҳсулотлар ишлаб чиқаришга тайёргарлик кўришга доир ишлар мажмуидан фарқ қилади. “Инновацияларни бошқариш” функциясининг мазмуни қуйидаги бир қатор ўзига хос функцияларни ўз ичига олади:  илмий-тадқиқот ишланмалари ва уларни бошқариш ;  техник функциялар, улар инновация фаолияти, шу жумладан асосий ва ёрдамчи ишлаб чиқаришлар, бошқарув соҳаси, янги маҳсулотларни ўзлаштиришда иштирок этувчи барча хўжаликлар, хизматлар ва корхоналарнинг техник ва технологик таъминоти билан боғлиқ масалаларнинг ҳал этилишини таъминлайди. Озиқ-овқат маҳсулотлари инновацияларини бошқариш техник функцияларининг асосий мазмуни ишлаб чиқаришга тайёргарлик кўришнинг конструкторлик, технологик, транспорт, омбор, метрологик ва бошқа турларини ўз ичига олади;  инновацияларни бошқариш иқтисодий функциялари, янги маҳсулот ишлаб чиқариш режаларини ишлаб чиқиш, бу қуйидагиларни назарда тутади: маҳсулотнинг маркетинг тадқиқотларини ўтказиш, капитал қўйилмаларнинг зарур ҳажмини аниқлаш, ишлаб чиқариш харажатларини ҳисоблаб чиқиш, иқтисодий нормалар ва нормативлар, даромадлар ва фойдани ҳисоблаб чиқиш, маҳсулот ишлаб чиқаришни (ва инновацион циклда бажариладиган бошқа ишларни) ҳисобга олиш тизимини шакллантириш, меҳнатга ҳақ тўлаш ва меҳнатни моддий рағбатлантириш масалаларини ҳал этиш;

 ташкилий функциялар – бу янги маҳсулот ишлаб чиқаришни ташкил этиш (иш жойлари, бригадалар, участкалар, цехлар, ишлаб чиқаришларни ташкил этиш), ходимлар ва жамоалар меҳнатини ташкил этиш, ишлаб чиқаришни бошқаришни, ишлаб чиқаришнинг кадрлар билан таъминланишини ташкил этиш масалаларини ҳал этишдир;  ижтимоий функциялар кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни, жамоаларда нормал ижтимоий-руҳий муҳитни яратишни, ходимларнинг меҳнат ва турмуш шароитларини яхшилашни, янгиликлар киритишга тўсқинлик қилувчи ижтимоий-руҳий тўсиқларни бартараф этишни назарда тутади. Инновацияларни бошқариш турли функцияларининг амалга оширилишида инновацияларни бошқариш субъектлари муҳим ўрин тутади . Умуман олганда ана шундай субъектлар сифатида қуйидагилар иштирок этишлари мумкин: инновацион цикл доирасида умумий функцияларни бажарувчи турли даражадаги раҳбарлар; янгиликларнинг турли хиллари бўйича инновацион циклнинг амалга оширилиши учун жавоб берувчи инновациялар бўйича менежерлар; конструкторлик ва технологик бўлинмалар; ишлаб чиқаришга тайёргарлик кўриш, ишларни мувофиқлаштириш бўлинмалари; бошқа илмий-ишлаб чиқариш фирмалари, илмийтадқиқот институтлари, олий ўқув юртлари ва ҳ.к. Ҳозирги вақтда ривожланган мамлакатлар фирмалари ва корпорацияларида инновация фаолиятини бошқаришнинг замонавий шакли сифатида инновацион менежментга катта эътибор қаратилади. Инновацион менежмент деганда, бир томондан, фаолиятнинг барча соҳаларида инновацияларни бошқариш, қабул қилинаётган инновацион қарорларни ялпи тадқиқ этиш; иккинчи томондан эса ходимларнинг ижодий, инновацион фаоллигини бошқариш тушунилади. Инновацион менежментда ходимлар инновация фаолиятини мотивациялаш, биринчи галда моддий мотивациялаш муҳим ўрин тутади.

3. Сифатни бошқариш Иқтисодиёт фаолият кўрсатишининг ҳозирги шароитида хўжалик юритувчи субъектлар томонидан ишлаб чиқариладиган маҳсулот (бажариладиган ишлар, кўрсатиладиган хизматлар)нинг сифати ва рақобатбардошлигини ошириш алоҳида аҳамият касб этади. Сифат – бу корхоналар ва ташкилотлар самарали ишлаши, уларнинг бозор муҳитидаги иқтисодий барқарорлигини таъминлашнинг муҳим шарти ҳисобланади. 9000 серияси ИСО сифатни бошқариш халқаро стандартларида берилган таърифга мувофиқ, сифат – бу маҳсулот ёки хизматларнинг уларга шартланган ёки назарда тутилаётган эҳтиёжларни қондириш қобилиятини ато этувчи хусусиятлари йиғиндиси. Бунда, агар эҳтиёжлар маҳсулот стандартларида, бошқа норматив ҳужжатларда, маҳсулот етказиб бериш учун тузилган шартномаларда, маҳсулотни ишлаб чиқиш учун техник топшириқлар ва ҳоказоларда белгиланса, улар шартланган ҳисобланади. Маҳсулот сифатининг даражаси у ёки бу хусусиятлар намоён бўлишининг интенсивлиги билан тавсифланиб, сифатий ва миқдорий кўрсаткичлар ёрдамида ифодаланади. Маҳсулот сифатининг даражасини баҳолаш учун турли таснифлар мавжуд. Улардан бири сифат кўрсаткичларининг қуйидаги турларга бўлинишини назарда тутади: муайян маҳсулот хусусиятларини баҳолаш учун қўлланиладиган алоҳида кўрсаткичлар; маҳсулот бирлиги сифатининг даражасини тавсифлаш учун қўлланиладиган умумий кўрсаткичлар; ва маҳсулот муайян ҳажмининг сифатини баҳолаш учун қўлланиладиган интеграл кўрсаткичлар. Ҳозирги вақтда сифат тушунчаси тобора кенгайиб бормоқда. У нафақат ишлаб чиқарилаётган маҳсулотга, балки корхонада амалга ошириладиган ҳар қандай жараёнларга, шу жумладан меҳнат жараёнларига ҳам тааллуқли. Маҳсулот сифатининг ошиши сифатни бошқариш , корхоналарда тегишли сифатни бошқариш тизимини яратиш асосида таъминланади . Сифатни бошқариш тизими – бу мақсадли кичик тизим бўлиб, унинг доирасида маҳсулот, ишлар сифатини таъминлаш бўйича турли ишлаб чиқариш ва

бошқарув бўғинларининг фаолияти мувофиқлаштирилади. Ушбу мақсадли кичик тизимнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:  истеъмолчиларининг талабларини қондирувчи маҳсулот ишлаб чиқарилишини (хизматлар кўрсатилишини) таъминлаш мақсадида ишлаб чиқариш ва бошқарувни ташкил этишни ялпи такомиллаштириш;  сифатнинг «инсон» омилини фаоллаштириш, сифатни ошириш ижтимоий захираларини ишга солиш. Сифатни бошқаришнинг ташкилий усуллари корхонада ишлаб чиқаришни, бошқарувни ва меҳнатни ташкил этишнинг сифатни оширишга хизмат қилувчи илғор шаклларини шакллантиришга, шу жумладан сифатни бошқаришнинг замонавий тизимларини яратишга йўналтирилган. Ижтимоий-руҳий усуллар қуйидагиларни ўз ичига олади: ходимлар учун қулай меҳнат ва турмуш шароитларини яратиш, жамоаларда нормал ижтимоийруҳий муҳитни шакллантириш, сифатни рағбатлантириш ички механизмларини ривожлантириш, ходимларни маънавий рағбатлантириш, уларни, масалан, “сифат тугараклари” ишида қатнаштириш йўли билан сифат муаммоларини ҳал этишга жалб қилиш ва ҳ.к. Сифатни бошқаришнинг ижтимоий-руҳий усуллари кўпроқ самарадорликнинг “инсон омили”га алоҳида аҳамият берувчи япон фирмаларига хос. Корхонада маҳсулот (ишлар, хизматлар) сифатини бошқариш муайян функцияларининг мазмуни қуйидагилардан иборат:  бозорни тадқиқ этиш, ёки маркетинг. Ушбу функциянинг мазмуни маҳсулотга бўлган жорий ва келгуси эҳтиёжларни, унинг асосий тавсифларини аниқлаш, “мақсадли бозорларни” ва бозорларга чиқиш усулларини танлашдан иборат. Маркетинг янада такомиллашган маҳсулот ишлаб чиқаришнинг техник ва ташкилий имкониятларини ўрганишни, тегишли тавсияларни ишлаб чиқишни назарда тутади;  сифат даражасини прогноз қилиш ва режалаштириш маркетинг тадқиқотлари билан узвий боғлиқ. Прогноз қилиш функцияси корхонани

бошқаришнинг юқори даражасида, шу жумладан сифат соҳасидаги сиёсатни шакллантириш йўли билан амалга оширилади ва вақт оралиқлари бўйича табақаланади;  маҳсулот (ишлар, хизматлар) сифатига нисбатан қўйиладиган талабларни нормалаш . Ушбу функциянинг мазмуни маҳсулот, ярим тайёр маҳсулотлар, ишлаб чиқариш ва бошқа жараёнлар сифатининг, алоҳида ходимлар ва жамоалар фаолияти натижаларининг бажариш учун мажбурий бўлган кўрсаткичлари белгиланиши билан боғлиқ. Сифатни тезкор бошқариш маҳсулотни ишлаб чиқиш, ишлаб чиқариш, омборга жойлаштириш, ташиш, сотиш ва истеъмол қилишда маҳсулот сифатининг режалаштирилган даражаси таъминланишини назарда тутади. Маҳсулот ва ишлар сифатининг ошишини рағбатлантириш сифатни таъминлашнинг “инсон омили”дан тўлиқроқ фойдаланиш учун қулай шароитлар яратилишини назарда тутади. Сифатнинг яхшиланишини рағбатлантирувчи омиллар моддий ва маънавий турларга бўлинади; улар ходимлар ва жамоалар меҳнатининг самарадорлигига йўналтирилган бўлиши керак. Маҳсулот сифати ва уни синаб кўриш устидан назорат. Сифатни назорат қилиш функцияси бошқарув тизимида тескари боғлиқликни таъминлайди. Маҳсулотни сертификатлаш – маҳсулот ҳақиқий тавсифларининг норматив ҳужжатлар, асосан халқаро, миллий, фирма стандартлари талабларига мос келишини тасдиқловчи тадбирлар ва ҳаракатлар тизими. Сифат соҳасидаги кадрлар билан ишлашни ташкил этиш . Кадрлар билан ишлаш иккита йўналишда амалга оширилиши лозим: сифат соҳасидаги кадрларни тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш, яъни ходимлар томонидан ўз зиммасига юклатилган функцияларнинг сифатли бажарилиши учун зарур бўлган билимлар ва кўникмаларнинг эгалланиши; “инсон

омили”ни фаоллаштириш. Бу корхонанинг барча ходимларига, шу жумладан раҳбарлик қилувчи персоналга тааллуқли. Ҳозирги вақтда корхоналар ва ташкилотларда Сифатни бошқаришнинг қандайдир ягона шакллари мавжуд эмас. Ушбу шакллар турли мамлакатлар ва фирмаларда турлича бўлиши мумкин. Кўплаб маҳаллий ва хорижий мамлакатлар корхоналари сифатни бошқаришда охирги йилларда ИСО 14000 стандартларига қўшимча қилинган 9000 серияси ИСО халқаро стандартларига амал қилади. ИСО стандартларида «сифат ҳалқаси» тушунчаси қўлланилади ва «сифат ҳалқасининг қисмлари» деб номланувчи сифатни таъминлаш фаолиятининг қуйидаги босқичлари ва турлари ажратилади: маркетинг ва бозорни ўрганиш; маҳсулотни лойиҳалаштириш ва ишлаб чиқиш; моддий-техник таъминот; технологик жараёнларни режалаштириш ва ишлаб чиқиш; маҳсулот ишлаб чиқариш; назорат қилиш синовлар ўтказиш; упаковка қилиш ва сақлаш; маҳсулотни сотиш ва тақсимлаш; монтаж қилиш ва фойдаланиш; техник ёрдам ва хизмат кўрсатиш; фойдаланилганидан кейин утилизация қилиш. ИСО 9000 стандартлари шуни назарда тутадики, сифат тизимининг таъсирчанлиги сифат тизимини сертификатлаш йўли билан исботланиши керак . Сифат тизимини сертификатлаш чоғида қуйидагилар текшириш ва баҳолаш объектлари ҳисобланади: сифат тизими, унинг муайян моделга мос келиши, ҳужжатларнинг ҳолати, сифатни бошқариш фаолияти; маҳсулот ҳақидаги ахборот; ишлаб чиқаришнинг ташкил этилиши. 4. Молиявий менежмент. Корхона молиясининг сифатни бошқариш механизми Молиявий менежментни капиталдан энг самарали фойдаланиш ва энг кўп фойда олиш мақсадида молиявий оқимларни бошқаришни ташкил этиш сифатида таърифлаш мумкин. Молиявий менежмент ҳал этадиган масалалар рўйхати анча кенг. Уни шартли равишда муаммоларнинг қуйидаги гуруҳлари кўринишида тасаввур этиш мумкин:

 молиялаш манбалари – қисқа муддатли ва узоқ муддатли кредитлаш, қимматли қоғозларни чиқариш ва харид қилиш, лизинг йўли билан молиялаш, фойдани тақсимлаш, қарз маблағларини жалб этиш ва ўз маблағларидан фойдаланиш ва ҳ.к.;  капитал қўйилмалар ва уларнинг самарадорлигини баҳолаш – капиталнинг даромадлилиги, компаниянинг ҳозирги ва келгусидаги нархи, молиявий таваккалчиликни баҳолаш, капитал қўйилмаларнинг молиявий таъминоти ва ҳ.к.;  айланма капитални бошқариш – айланма капиталнинг оптимал миқдори, қисқа муддатли дебиторлик ва кредиторлик қарзларини бошқариш, айланма капиталнинг таркиби;  молиявий режалаштириш – молиявий лойиҳа ва бюджетнинг мазмуни, уни ишлаб чиқиш тартиби ва аҳамияти, молиявий ҳисоботларни прогноз қилиш;  молиявий фаолиятни таҳлил қилиш ва молиявий назорат – тўлов қобилияти, ликвидлилик ва рентабелликни таҳлил қилиш, фойданининг ички таҳлили, капиталдан фойдаланишни таҳлил қилиш, таҳлил асосида қарорлар қабул қилиш ва ҳ.к. Корхонанинг молиявий ресурслари – бу хўжалик юритувчи субъектлар тасарруфида турган ва молиявий мажбуриятларни бажариш учун мўлжалланган пулли даромадлар ва тушумлар, такрор ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва ходимларни рағбатлантириш учун қўйилмалардир. Молиявий ресурслар, асосан, фойда ва амортизация ажратмалари ҳисобидан шаклланади. Улар билан бир қаторда молиявий ресурслар манбалари сифатида: ишдан чиққан мол-мулкни сотишдан тушган тушумлар; барқарор пассивлар; мақсадли тушумлар; ички ресурсларнинг сафарбар қилиниши иштирок этади. Молиявий ресурсларни уларнинг шаклланиш манбаларига мувофиқ гуруҳлаш 3-расмда берилган. Молиявий механизм корхонанинг молиявий соҳасини бошқаришни амалга оширади ва у тизим сифатида қуйидаги тўртта ўзаро тўлдирувчи

қисмдан таркиб топади: молиявий усуллар, молиявий воситалар, ҳуқуқий ва норматив таъминот. Молиявий воситалар корхонада шаклланадиган пул маблағларининг турли фондларини ўзида намоён этади. Улар ёрдамида ташкилотлар олинадиган даромаднинг қайта тақсимланишини назорат қилиши мумкин. Молиявий усуллар – бу корхонанинг молиявий воситаларга таъсир этиш усуллари бўлиб, улар пул маблағлари фондларини шакллантиришга ёрдам беради. Молиявий бошқарувнинг самарали усулларидан фойдаланиш корхонага зарур айланма маблағлар ҳажмини сезиларли даражада камайтириш ва молиявий таваккалчиликни пасайтириш имконини беради. Молияни бошқариш мақсади корхона эгаларининг фаровонлигини ошириш ёки улар томонидан қўйилган капиталнинг ошишини таъминлашдан иборат. Мулкдорлар фаровонлигининг ошиши одатда корхона фойдасининг ошиши билан боғланади. Бироқ бу ҳамма вақт ҳам ундай эмас. Хусусан, акциядорлик компаниясида молиявий менежментнинг ушбу мақсадига эришиш акцияларнинг курс қийматини ошириш орқали таъминланади. Шу билан бирга акцияларнинг курс қийматини ошириш ва корхона фойдасининг ошиши бир-бирига зид бўлиши мумкин. Молияни бошқаришнинг асосий функциялари қуйидагилардан иборат:  молиявий ҳисоботлар кўрсаткичлари асосида режалаштириш, молияни ички бошқариш учун бухгалтерия ҳисоби маълумотларини тўплаш ва уларга ишлов бериш;  узоқ муддатли инвестиция қарорларини ишлаб чиқиш; активларнинг оптимал таркибини аниқлаш ва уларни алмаштириш, тугатиш ва ҳ.к. тўғрисида қарорлар қабул қилиш, қимматли қоғозлар портфелини бошқариш;  молиялаш манбаларини танлаш юзасидан узоқ муддатли қарорларни ишлаб чиқиш ва корхона капиталининг таркибини шакллантириш, капитални компания учун энг қулай шартларда жалб қилиш сиёсатини ишлаб чиқиш;

 фирманинг айланма активларини бошқариш;  активларини ҳимоя қилиш (суғурта қилиш) солиқ солиш, маслаҳат бериш, ички назорат тизимини ташкил этиш ва ахборот таъминоти, компанияни қайта ташкил этиш билан боғлиқ бошқа функциялар.

Молиявий механизм нинг таркибий тузилиши Молиявий усуллар Норматив таъминот Ҳуқуқий таъминот Молиявий воситалар Режалаштириш Моддий рағбатлантириш Трансферт операци ялар и Траст операци ялар и Лизинг Ҳисоб - китоблар тизими Ўзини ў зи молиялаш Кредит лаш , ўзини ўзи к редит лаш Прогноз қилиш Фонд ни ҳосил қилиш Гаров операци ялар и Факторинг Фойда Даромад, амортизаци я ажратмалари Молиявий санкци ялар Ижара тўлови Дивиденд лар Фоиз ставк алар и Омонатлар Па й бадаллари Франшиза Қ онунлар Президент фармонлари Тегишли қонун ҳужжатлари Ҳукумат қарорлари Юриди к шахс у став и Норматив таъминот Йўриқномалар Норматив лар Норм алар Методи к кўрсатмалар

2-расм. Молиявий механизмнинг таркибий тузилиши Молияни бошқаришнинг асосий воситалари сифатида қуйидагилар иштирок этади: молиявий ҳисоботлар, уларни тузиш тамойиллари ва ҳисоботлар асосида ҳисоблаб чиқиладиган молиявий кўрсаткичлар, молиявий режалаштириш . Молияни тезкор бошқариш. Чет эл амалиётида “корпорацияларнинг кассадаги нақд маблағларини бошқариш” тизимлари мавжуд. Кассадаги нақд маблағлар деганда тижорат банкларининг ҳисоб рақамларидаги ва корхоналар кассаларидаги пул маблағлари қолдиқлари тушунилади. Кассадаги нақд маблағларни бошқариш мақсади – корхонанинг барқарор тўлов қобилиятини (ликвидлилигини) сақлаб туришдан иборат. Қисқа муддатли молиявий режалаштиришда пул тушумларини ва банкдаги ҳисоб рақамларидан тўловларни бевосита ҳисобга олишдан фойдаланилади. Тўлов тақвими – асосий тезкор молиявий режа бўлиб, унинг мақсади корхонанинг пул оқимларини бошқаришдан иборат. Тўлов тақвими корхонанинг хусусий ва қарз пул ресурсларини бошқариш ҳамда корхонанинг нормал ишлашини таъминлаш мақсадида олдинда турган қисқа муддатли даврга тузилади. 5. Менежментда таваккалчиликларни бошқариш Замонавий жамият ривожланишининг ахборот босқичига ўтиш даврида жамият ривожланишининг техноген хусусияти кўп сонли турли таваккалчиликларни келтириб чиқаради. Бу, ўз навбатида, ҳозирги шароитда ФТТ ривожланишининг ўзига хослиги билан боғлиқ, бу илмий ахборотнинг ҳар 18 ойда икки марта кўпайишида ўз ифодасини топади. Умуман олганда бутун фойдали ахборотнинг икки марта кўпайиши янада тезроқ – 8-10 ой ичида рўй беради. XXI аср жаҳон иқтисодиётининг товарлар эмас, балки хизматлар ишлаб чиқариш томонга эволюциясининг умумжаҳон тенденциясини аниқ белгилаб берди. Бугунги кунда уларнинг улуши бутун дунёда ишлаб чиқарилаётган моддий бойликлар умумий ҳажмининг тахминан 60 фоизини ташкил

қилмоқда. Ушбу тенденция шунда намоён бўладики, бозор иқтисодиёти ривожланган мамлакатлар меҳнатга лаёқатли аҳолисининг катта қисми, 2/3 бўлаги табиат моддаларидан эмас, балки асосий хомашё, ишлов бериш воситаси ва фаолиятнинг якуний маҳсули ҳисобланган ахборотдан ҳосил қилинадиган турли хизматлар кўрсатиш соҳасида банд. Шундай қилиб, иқтисодий жараёнларни глобаллаштириш ва байналминаллаштириш даврида ахборот ресурси ташкилотлар фаолиятида асосий ресурс бўлиб хизмат қилмоқда. Таваккалчилик – бу ташкилотнинг олдиндан акс эттириш тамойили ёрдамида ички ва ташқи муҳитдаги ноаниқликни камайтирган ҳолда ўз бизнесига таҳдидларнинг олдини ололмаслиги ёки уларни камайтиришни билмаслиги. Менежментда олдиндан акс эттириш тамойили – бу ташкилотнинг ички ва ташқи муҳитдаги хавф-хатарларни аниқлаш ҳамда бизнес юритишнинг барча босқичларида ўз тузилмалари ва инновацияларни узлуксиз янгилаш йўли билан ушбу хавф-хатарларни бартараф этиш борасидаги ҳаракатлари йиғиндиси. Мазкур тамойил ташкилотни самарали бошқаришда унинг учта ресурси – ахборот, персонал ва вақт ёрдамида тўлиқ ҳажмда амалга оширилади. Т.Бачкаи ва Д.Мессеннинг тадқиқотлари неоклассик назария доирасидаги энг қизиқарли ишлар бўлди, бунда улар таваккалчиликнинг моҳиятини у ёки бу ташкилий даражада қабул қилинган бошқарув қарорининг асосида ётувчи мақсаддан четга чиқиш эҳтимоли сифатида кўриб чиқади. Мамлакат иқтисодий адабиётларида таваккалчиликнинг табиатига доир фундаментал тадқиқотлар мавжуд бўлмаган шароитда, “таваккалчилик” категориясини тушунишга нисбатан охирги йилларда менежментда ҳамда турли табиий ва гуманитар фанларда шаклланган қуйидаги 4 та асосий ёндашувни ажратиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади:

 биринчи ёндашув таваккалчиликни хавф-хатар ёки фаолиятнинг муваффақиятсизлиги сифатида кўриб чиқади, яъни “соф таваккалчилик” тушунчасини қўллайди;  иккинчи ёндашув таваккалчиликни анча кенг тарзда, хусусан муваффақиятли якунга умид қилган ҳолда амалга ошириладиган ўзига хос фаолият сифатида кўриб чиқади;  учинчи ёндашув таваккалчиликни математик воқелик доирасида, яъни бир неча муқобил вариантлар мавжуд бўлган вазиятда у ёки бу танловнинг ҳато бўлиши ёхуд муваффақият қозониши эҳтимоли сифатида кўриб чиқади;  тўртинчи ёндашув таваккалчиликни ноаниқ вазиятдаги ҳаракатлар тарзи сифатида кўриб чиқади. Ноаниқлик шароитида ҳаракатларни амалга ошириш зарурлигини таъкидлаш ушбу ёндашувлар учун умумий ҳисобланади, бу ҳол фаолиятнинг якуний натижаларини олдиндан айтиб бўлмасликни келтириб чиқаради ва корхонанинг манфий якуний натижаси билан боғлиқ таваккалчиликнинг мавжудлигини назарда тутади. Фаолиятнинг намунали тарзда танланган стратегияларига классик мисоллар сифатида Г.Форднинг саноат конвейерини яратиш ёрдамида инсонлар кенг доираси учун ҳамёнбоп енгил автомобиль ишлаб чиқаришга йўналтирилганлигини ва жаҳонни арзон компьютер дастурлари билан таъминлаган, инсон ҳаётининг кўплаб соҳаларини инқилоблаштирган Б.Гейтс томонидан “бўлажак цивилизация моҳиятининг” аниқ тавсифланишини келтириш мумкин. Агар мусбат соҳада воқеанинг бошланиши ва даромадлар олиш эҳтимоли ошиб, манфий соҳада эса йўқотишлар эҳтимоли қисқарса, таваккалчилик камаяди. Ўз навбатида, таваккалчилик коэффициенти мазкур соҳалардаги ҳисобга олинган ноаниқлик меъёридаги ўзгаришларни акс эттиради. Агар иқтисодий вазиятни тавсифловчи маълумотлар етарлича миқдорда мавжуд бўлса, таваккалчилик коэффициентидан фойдаланган

ҳолда, унинг хўжалик таваккалчилигига қўл урувчи шахсларнинг хатти- ҳаракатини тавсифловчи эмпирик шкаласини тузиш мумкин. 1-жадвал Таваккалчилик турлари шкаласи Эҳтиёткорона Ўртача Ўртачадан Юқори Қизғин юқори 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 Таваккалчилик даражасини аниқлаш учун натижага эришиш даври ҳам муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун хўжалик фаолиятининг кўрсаткичларини режалаштириш ва прогноз қилишда, устувор йўналишларни белгилаб олган ҳолда, ишларнинг бутун цикли бўйича кутилаётган натижа кўрсаткичларини ҳисоблашга ёрдам берувчи таваккалчиликнинг динамик коэффициентларидан фойдаланиш зарур. Таваккалчиликни таҳлил қилиш учун, статистик баҳолардан ташқари, прогнозларнинг аниқлигини оширувчи ҳисоб-таҳлилий ва эксперт баҳолардан ҳам фойдаланилади. Статистик усул, асосан, ўхшаш вазиятларда ўрин тутадиган йўқотишлар динамикасини назорат қилиш ва шу асосда зарар кўриш эҳтимолликлари графигини тузиш ҳамда таваккалчиликнинг миқдорий сарф- харажатларини ҳисоблаб чиқиш имконини беради. Эксперт баҳолари усули таваккалчиликни баҳолашга доир ишларни бажаришга олинган натижаларни таққослаган ҳолда ўртача катталикларни ҳисоблаб чиқиш имкониятига эга бўлиш учун ишни бир-биридан мустақил равишда олиб борувчи бир неча экспертларни бир йўла жалб қилиш имконини беради. Олинган маълумотлар таваккалчилик чоғидаги йўқотишлар ва фойда даражасининг эксперт эгри чизиғини тузиш учун ҳам фойдаланилиши мумкин. Юқорида кўриб чиқилган усуллар ва ёндашувларни қўллаш таваккалчиликни жараёнлар, ҳодисалар, тенденциялар, қонуниятлар ҳамда инсонлар хатти-ҳаракати сабабларини оқилона ва интуитив равишда назорат қилишимиз мумкин бўлган доирада пасайтириш имконини беради.

6. Иш юритишни бошқариш Иш юритиш – бу ҳужжатлаштиришни ва ҳужжатлар билан ишлашни қамраб олувчи фаолият бўлиб, бунда иш юритиш деганда белгиланган тартибда расмийлаштирилган, амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ ҳуқуқий таъминотга эга бўлган ва вақтга кўра ва маконда узатиш учун қайд этилган кўринишдаги ахборотни ўзида мужассам этган моддий объектлар тушунилади. Одатда, корхоналар ва ташкилотларда иш юритишни мустақил таркибий бўлинма ҳуқуқларида ҳаракат қилувчи ва бевосита ташкилот раҳбарига ёки унинг ўринбосарига бўйсунувчи махсус хизмат – деъвонхона амалга оширади. Ўз фаолиятида ушбу хизмат қонунчиликка ҳамда давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатларига, юқори турувчи бошқарув органларининг ва корхонанинг ўзининг фармойиш берувчи ҳужжатларига, миллий архив хизмати муассасаларининг қоидалари, йўриқномалари, услубий тавсияларига ва бошқарувни ҳужжатлар билан таъминлаш масалаларига доир бошқа нормативларга амал қилади. Корхонада иш юритиш хизматини бошқариш ташкилий тузилмаси ҳужжатлар айланишининг ҳажми, ташкилий ва ҳисоблаш техника воситаларининг мавжудлиги ва бошқа омиларга қараб белгиланади. Ташкилий-фармойиш берувчи ҳужжатлар – бошқарув жараёнлари ва бошқарув меҳнатининг ташкил этилишини таъминловчи ҳужжатлар тизими. У маъмурий-бошқарув персоналининг фармойиш бериш – ижро этиш фаолиятини расмийлаштиришда қўлланилади ва ваколатларнинг хусусиятига, уларнинг тақсимланишига боғлиқ эмас. Ушбу тизимнинг ажратилиши шу билан белгиланганки, корхонада мавжуд барча алоқалар ҳам бошқарувнинг ташкилий тузилмасида акс эттирилмайди. Ташкилий-фармойиш берувчи ҳужжатлар қуйидаги турларга бўлинади:  норматив хусусиятга эга бўлган ҳамда ташкилотлар ва улар таркибий бўлинмаларининг ҳуқуқий мақомини, мансабдор шахслрнинг функциялари, ҳуқуқлари ва мажбуриятларини регламентловчи ташкилий-

фармойиш берувчи ҳужжатлар (уставлар, низомлар, йўриқномалар, қоидалар, баённомалар);  фармойиш берувчи ҳужжатлар, улар ёрдамида бошқарув органларининг, одатда, якка тартибда ёки коллегиал асосда амалга ошириладиган фармойиш бериш фаолияти расмийлаштирилади (буйруқлар, фармойишлар, кўрсатмалар, қарорлар, йўриқномалар);  хизмат юзасидан ёзишувларни ўз ичига олувчи маълумот- ахборот учун мўлжалланган ҳужжатлар (хатлар, хизмат юзасидан ёзилган маълумот ва билдиришномалар, маълумотномалар, баённомалар, далолатномалар, йўриқнома тусидаги хатлар, телеграммалар, факслар ва ҳ.к.);  корхонанинг шахсий таркибини расмийлаштириш ва ходимлар ҳаракати юзасидан кадрларга доир ҳужжатлар (аризалар, сўровномалар, тақдимномалар, маълумотномалар). Ҳужжатни назоратга қўйиш зарурлиги, уни ижро этиш муддатлари ва назорат учун масъул бўлган мансабдор шахслар раҳбар томонидан қўйиладиган резолюцияда ёки ҳужжат (буйруқ, баённома, фармойиш) матнида белгиланади. Ижро этиш муддатлари намунавий ёки якка тартибда бўлиши мумкин. Ҳужжатларни ижро этишнинг намунавий муддатлари давлат ҳокимияти органлари, марказий бошқарув органларининг норматив ҳужжатларида белгиланади. Якка тартибдаги муддатлар раҳбар томонидан белгиланади. Раҳбарнинг кўрсатмасига биноан ҳужжатларни ижро этиш муддатларини ўзгартиришга йўл қўйилади. Топшириқлар, сўровлар бажарилиб, уларнинг натижалари ташкилотларга ва шахсларга хабар қилинганидан ёки ижро бошқача тарзда тасдиқланганидан кейингина ҳужжат ижро этилган ҳисобланади.

7. Корхонанинг экологик менежменти Корхонанинг экологик менежменти менежмент умумий тизимининг бир қисмини ўзида намоён этади. Ижтимоий-экологик соҳадаги бошқарув тури сифатида экологик менежмент – бу инсоннинг ўзининг экологик, иқтисодий, маданий ва бошқа эҳтиёжларини қондириш учун табиий, техноген ва ижтимоий жараёнларга ҳамда атроф муҳит объектларига онгли равишда таъсир этишидан иборат бошқарув. Экологик менежмент корхонанинг EMAS, BS750 ва бошқа европа стандартлари, ISO 14000 Халқаро стандартлаштириш ташкилоти томонидан регламентланадиган экологик мақсадларини амалга оширишга йўналтирилган. Экологик хавфсиз ишлаб чиқариш жараёнлари ифлослантирувчи моддаларни ташлашни камайтириш, уларни бартараф этиш, ишлаб чиқаришнинг чиқиндисизлиги, саноат-ишлаб чиқариш персоналининг соғлиғи учун хавфсизлик, энергия истеъмолини қисқартириш, истеъмол қилинадиган ресурснинг самарадорлигини таъминлаш талабларига мос келади. ISO 14004 га мувофиқ экологик менежмент тизимини яратишнинг асосий тамойиллари қуйидагилардан иборат:  атроф муҳитнинг сифатини бошқаришни корхонанинг энг устувор йўналишларидан бирига айлантирадиган тартибни ўрнатиш;  корхонанинг экологик хизматини ташкил этиш ва мустаҳкамлаш;  самарали экологик сиёсатдан манфаатдор бўлган ички ва ташқи тарафлар (шу жумладан жамоатчилик) билан алоқаларни ўрнатиш ва сақлаб туриш;  ўзаро экологик ва бошқа масъулиятни тушунган ҳолда раҳбарият билан ходимлар ўртасида экологик муаммолар бўйича келишувга эришиш;  норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар талабларини корхона фаолиятининг экологик жиҳатларига мувофиқлаштириш ва унинг атроф муҳитга таъсири кўрсаткичларининг ушбу талабларга мос келишига аниқлик киритиш;

 корхонанинг экологиклиги тавсифларининг талаб этиладиган даражасига эришиш учун зарур бўлган ишлаб чиқариш ва бошқа жараёнлар параметрларини дастлабки баҳолаш;  экологик жиҳатларни режалаштириш ва ҳисобга олиш таомилларини маҳсулот ёки хизматларнинг бутун ҳаётий циклига (шу жумладан ёрдамчи жараёнларга) киритиш;  экологикликнинг танланган даражасини таъминлаш учун зарур бўлган моддий, молиявий ва кадрлар ресурсларини ажратиш;  экологиклик тавсифларини ва уларнинг ташкилотнинг жорий экологик сиёсатига, унинг мазкур соҳадаги келгуси мақсад ва вазифаларига мос келишини аниқроқ баҳолаш;  текширувлар ўтказиш ва экологик менежмент тизимининг ўзини яхшилаш имкониятларини аниқлаш, уни аудит қилиш орқали бошқарув жараёнларини баҳолаш;  экологик маркетинг, инжиниринг, экологик таълим кичик тизимларни жорий этиш ва ривожлантириш ва б. Корхонада экологик менежмент тизимини жорий этиш учун:  корхонанинг экологик сиёсатини белгилаш ва экологик менежмент тизимига нисбатан қўйиладиган талабларни шакллантириш;  экологик сиёсатни амалга ошириш дастурини шакллантириш;  экологик сиёсатнинг мақсад ва вазифаларига эришишни таъминловчи механизмни ишлаб чиқиш;  атроф муҳит тавсифларининг доимий мониторингини юритиш, уларни самарали назорат ва аудит қилиш;  экологик менежментнинг ўзгариб турувчи энг муҳим ташқи ва ички омилларга доимий мос келишини, атроф муҳитнинг муҳофаза қилинишини ва табиатдан оқилона фойдаланишни таъминлаган ҳолда экологик менежментнинг ҳолатини таҳлил қилиш;  хўжалик муаммолари доирасида экологик жиҳатларни кўриб чиқиш зарур.

Атроф муҳитнинг сифатини бошқаришнинг жорий ҳолатини таҳлил қилиш экологик менежмент тизими фаолият кўрсатишининг энг муҳим қисми ҳисобланиб, у атроф муҳитни бошқаришнинг дастлабки ҳолати билан таққосланган ҳолда баҳоланади. Таҳлил қилиш жараёни корхона фаолият кўрсатиши шартларининг кенг доирасини қамраб олиши лозим. Таҳлилни амалга ошириш учун ахборотни корхонанинг ҳужжатларидан ва атроф муҳит параметрларини тўғридан-тўғри ўлчаш усули билан олиш мумкин.

Адабиётлар : 1. Д . Шим и Д . Сигел . Финансовый менеджмент . М .,2006. 2. Д . Шим и Д . Сигел . Методы управления стоимостью и анализа затрат . М ., 1995. 3. А . Д . Шеремет , Р . С . Сайфулин . Методика финансового анализа . М .: Инфра , 1995. 4. И . Н . Герчекова . Менеджмент . М .: Банки и биржи , 2005. 5. И . А . Бланк . Основы финансового менеджмента . Киев , 2010. 6. И . А . Ковалев . Управление финансами . М .,1998. 7. Теория финансов - Под ред . Л . А . Дробозинова , М ., 1995. 8. Б . Л . Дайзберг . Основы экономики , М ., 1995. 9. Валютный рынок и валютное регулирование . Учебное пособие - Под ред . Платановой И . Х ., М ., 2007

Похожие

Давлат мақсадли жамғармалари

Менежмент функцияси

Ижтимоий менежмент

Менежмент самарадорлиги

Менежмент усуллари