Корхонанинг ишчи кучи билан таъминланганлигини таҳлил қилиш - Экономика - Рефераты

Корхонанинг ишчи кучи билан таъминланганлигини таҳлил қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

141.5 KB

Корхонанинг ишчи кучи билан таъминланганлигини таҳлил қ илиш Режа: 1. Корхонани ишчи кучи билан таъминла нганлиги ни таҳлил қилишнинг аҳамияти ва вазифалари 2. Корхонанинг ишчи кучи билан таъминланганлигини аниқлаш 3. Ходимлар ҳаракати оқими кўрсаткичларини таҳлил қилиш 4.Ишловчиларни меҳнат салоҳиятларини ҳисобга олган ҳолда жойлаштириш.

1. Корхонани ишчи кучи билан таъминла нганлиги ни таҳлил қилишнинг аҳамияти ва вазифалари Ишчи кучига аҳолининг зарур жисмоний кучга, билимга, тегишли тармоқдаги меҳнат кўникмаларига эга бўлган қисми киради. Корхоналарнинг керакли ишчи кучи билан етарли даражада таъминланиши, улардан оқилона фойдаланиш, меҳнат унумдорлигининг юқори даражада бўлиши, маҳсулот ҳажмини кўпайтириш ва ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш учун катта аҳамиятга эга. Хусусан, барча ишларнинг ҳажми ва ўз вақтида бажарилиши, ас боб -ускуналар, машиналар, механизмлардан фойдаланиш самарадорлиги ва бунинг натижаси сифатида маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми, унинг таннархи ва бошқа бир қатор иқтисодий кўрсаткичлар корхоналарнинг ишчи кучи билан таъминланганлигига ва улардан самарали фойдаланишга боғлиқ. Таҳлилнинг асосий вазифалари қуйидагилардир:  корхона ва унинг таркибий бўлинмаларининг умуман, шунингдек, тоифалар ва касблар бўйича ишчи кучи билан таъмин этилганини ўрганиш ва унга баҳо бериш;  кадрлар қўнимсизлиги кўрсаткичларини аниқлаш ва ўрганиш;  ишчи кучи заҳираларини аниқлаш, улардан янада тўлароқ ва самаралироқ фойдаланиш. Таҳлил учун ахборот манбалари сифатида бизнес режа, меҳнат бўйича статистик ҳисоботлар, табел асосида ҳисобга олиш ва кадрлар бўлими маълумотлари хизмат қилади. Корхона меҳнат салоҳиятини аниқлаш Таҳлил йўналиши Таҳлил услуби Таҳлил натижаларидан фойдаланиш Меҳнат салоҳиятининг сон ва сифат характеристикалари Меҳнат салоҳияти таркибидаги кўрсаткич- ларни ҳисобот ва ўтган Меҳнат салоҳияти таркибини ўзгартириш бўйича ўтқазилган чора-

динамикаси даврлар бўйича таққослаш тадбирлар натижавийлигини баҳолаш Меҳнат салоҳиятининг ҳақиқатдаги даражасини зарурийга мос келиши Кўрсаткичнинг ҳақиқатдаги ва зарур даражасини таққослаш (масалан, ўртача ишлар разрядини ва ўртача ишчилар разрядига) Меҳнат салоҳиятини зарур йўналишда ўзгартириш мақсадида бошқарув ишларини олиб бориш Меҳнат салоҳиятидан фойдаланиш даражаси Кўрсаткичнинг ҳақиқатдаги ўлчовини потенциал имконият билан солиштириш Ходимлар имкониятла- ридан тўлароқ фойдаланиш бўйича чора-тадбирлар Корхона ишчи кучи билан таъминланганлигини таҳлили уларнинг категорияларини ўрганишдан бошланади. Жами ишловчиларни категориялар бўйича гуруҳлаш тегишли касб ва малакадаги ишловчиларга бўлган талабни аниқлаш, меҳнатга ҳақ тўлаш шакллари ва тизимлари ўртасида боғлиқлик ўрнатишни ташкил қилиш, ходимдан оқилона фойдаланиш имконини излаш ишларини енгиллаштиради. Ў збеки ст онда ҳамма ишловчилар қ уйидаги классифика ц ия белгилари б ў йича б ў линади: ишлаб чи қ ариш жараёнидаги бажарадиган ишлари б ў йича ишчилар асосий, ёрдамчи ва хизматчиларга (кичик хизмат к ў рсатувчи, шогирдлар, қў ри қ чилар); ҳа қ и қ атдаги фаолият тавсифи б ў йича (иш тури) улар эгаллаган лавозимига к ў ра б ў линади; технологик жараёнда қ атнашиш тамойили б ў йича: маҳсулот ишлаб чи қ аришдаги ишчилар асосий ва ёрдамчига, хизматчилар, раҳбарлар, мутахассисларга ва техник ижрочиларга (бош қ а хизматчиларга); иш муддати б ў йича доимий, ва қ тинчалик ва мавсумий ишловчиларга.

Моддий ишлаб чи қ аришдаги ишловчилар икки гуруҳга б ў линадилар: а) асосий фаолиятда банд б ў лган ходимлар; б) асосий фаолиятда банд б ў лмаган ходимлар. Сон жиҳатидан ходимларга бўлган талабни аниқлаш вазифаси маълум вақт давомида ишловчилар сонини ҳисоблашдан иборат. Ходимлардан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қилиш учун ходимлар сони кўрсаткичини кўриб чиқиш керак. Рўйхат бўйича саноат ишлаб чиқариши ходимлари (СИХ) сони доимий, даврий, бир ёки ундан кўпроқ вақтга вақтинчалик ишга қабул қилинган корхонанинг ҳамма ишчилари (СИ), раҳбарлари (СР), мутахассислари (СМ), бошқа хизматчиларини (СХ) ўз ичига олади. СИХ=СИ + СР + СМ + СХ (1.) Р ў йхатдаги ишловчилар сонига ҳа қ и қ атда ишлаётганлар, хизмат сафаридагилар, меҳнат, ҳомила ва ту ғ ру қ б ў йича таътилдагилар, давлат ва жамоат вазифаларини бажариш туфайли ишга чи қ маганлар, касаллиги ваМулкий муноса батлар бўйича Категориялар бўйича Фаолият соҳаси бўйича Асосий иш жойи бўйича Корхона мулкдорлари ишчилар Асосий фаолиятда банд бўлганлар штатдагилар Ёлланма ишловчилар Хизматчилар, ш.ж. раҳбарлар, мутахассислар Асосий фаолиятда банд бўлмаганлар Штатдан ташқариларКорхона ходимлари

маъмурият рухсати билан ишга келмаганлар, агар уларнинг ў рни, штат б ў йича са қ ланган б ў лса, киради. Маълум ва қ т ичида ишловчилар сонини ҳисоблаш учун ў ртача р ў йхат б ў йича ишловчилар сони к ў рсаткичидан фойдаланилади. Бунда ў ртача маҳсулот ишлаб чи қ ариш, ў ртача иш ҳа қ и, ў ртача даромад, кадрлар о қ ими ва улардан фойдаланиш интенсивлиги каби к ў рсаткичларни таҳлил қ илиш зарур. Бир ойдаги ў ртача р ў йхатдаги ишловчилар сони (С) ойнинг байрам ва дам олиш кунларини қў шган ҳолда ҳар бир иш куни б ў йича р ў йхатдаги ишловчилар йи ғ индисини ойдаги иш кунлари сонига б ў линиб, ани қ ланади:   n i О Сui С (2.) Бу ерда: Суи - ойнинг ҳар бир иш кунида рўйхатдаги ишловчилар сони; н - шу ойдаги иш кунлари сони. Корхонанинг ходимлар билан таъминланганлигини ани қ лаш учун ҳа қ и қ атдаги ходимлар сони режа (базис) давридаги ҳисоб б ў йича сони билан та ққ осланади. Ҳисоб б ў йича сони Сҳис сип қ уйидаги формуладан топилади:           ) 1000 У 1,0)(1 К( 10 1 К Ф Т С СД n Н ПЛ ПЛПП ХИССИП (3.) Бу ерда: Т - режалаштирилаётган йиллик ишлаб чи қ ариш да ст урининг т ў ли қ ме ҳ нат сарфи, киши - соат; Фпл - СИП - ў ртача р ў йхат б ў йича битта ишловчисининг режадаги йиллик иш ва қ ти жам ғ армаси, киши – соат; Кн - корхонадаги ишбай ишловчилар ме ҳ нат нормаларининг бажарилишини акс эттирувчи ко э ффи ц иент; Усд - СИП сонидаги ишбай ишловчилар салмо ғ и, (%).

2. Корхонанинг ишчи кучи билан таъминланганлигини аниқлаш Корхонанинг ходим билан таъминланганлигини та ҳ лил қ илиш учун аналитик жадвал тузилади, та ҳ лил қ уйидаги формулалар ёрдамида даражаси ва динамикаси б ў йича ани қ ланади:) БАЗ. РЕЖ( ХАК С С С    ( kishi ) (4.) 100 100 С С С ) БАЗ. РЕЖ( ХАК     (%) (5.) Ходим сонини та ҳ лил қ илишда ў зимизда ва чет эл тажрибаларида қ абул қ илинган ёндашувлар ў ртасида кескин фар қ йўқ . Сон жи ҳ атидан ходимга б ў лган талабни та ҳ лил қ илишнинг яна бир неча усуллари мавжуд. Ходим сонининг мутла қ фар қ ини ( ў згаришини) ани қ лаш. Та ҳ лил ҳ а қ и қ атдаги соннинг режага нисбатан, умуман, ходимларнинг категориялари б ў йича мутла қ ў згаришини ҳ исоблашдан бошланади. Та ҳ лил учун маълумотлар 8.1-жадвалда келтирилган. 1- жадвал Корхонада ходимлар сонининг ўзгариши Ходимларни нг категориялар и Ходимлар сони Ишловчиларнинг мутлақ ортиқча ёки камлиги Базис йил режа ҳақиқат да гр .2- гр 1 гр .3- гр . 1 гр 3 – гр 2 Барча ходимлар, жумладан 822 824 820  2 -2 -4 СИП, бундан : 820 820 819 - -1 -1 Ишчилар улардан : 720 710 709 - -1 -1 Асосий 427 427 422 - -5 -5

ёрдамчи 293 283 287 - 10 -6  4 Мутахассисл ар 73 80 79  7  6 -1 Хизматчила р 25 26 26  1  1 - Кичик хизмат кўрсатиш ходимлари 2 2 4 4 5 1  2  2  2 - 1  1 - 3 Ҳисоб-китоб натижалари шуни кўрсатадики, умуман олганда, корхона кадрлар билан етарли таъминланган. Ходимларни категориялари бўйича режа маълумотларидан мутлақ ўзгариш статистикаси корхонада асосий ишчилар (5 нафарга) етишмаслигини кўрсатади, аммо ёрдамчи ишчилар 4 нафарга ортиқ. Ишлаб чиқариш жараёнида ҳамма ишчилар ҳам бир хил рол ўйнамайди. Маҳсулот ишлаб чиқаришга тўғридан-тўғри таъсир қилувчи ишчилар сонини таҳлил қилишда фақатгина мутлақ ўзгариш статистикаси билан чегараланиб қолиш мумкин эмас. Ишчилар сонининг режа маълумотларидан нисбий ўзгаришини аниқлаймиз. Бу ўлчам ишлаб чиқариш режасининг бажарилиш даражасига нисбатан тўғриланган режадаги ва ҳақиқатдаги сон ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади. Масалан, ишловчилар сони ва ишлаб чиқариш ҳажми ўзаро тўғри пропорционалдир. Қуйидаги мисолда товар маҳсулоти ишлаб чиқариш режаси 98%га бажарилган. Бу ердан ишлаб чиқариш ҳажми учун талаб қилинадиган ишчиларни қуйидагича аниқлаймиз: режа бўйича ишчилар сонини маҳсулот ишлаб чиқариш режасини бажарганлик фоизига кўпайтирилади ва 100 га бўлинади 710 ∙ 98:100=696

Нисбий ўзгариш 709-696=13 нафарга тенг. Шундай экан, берилган ишлаб чиқариш ҳажмида ортиқча ишчилар 13 нафарни ташкил қилади. 8.2-жадвал маълумотларидан фойдаланиб, ходимлар таркибини таҳлил қиламиз. 2- жадвал Ходимлар категориялари Ходимлар категориялари салмоғи ,% Фарқ ,% Базис йил режа ҳақиқат гр .2- гр 1 гр 3- гр 1 гр 3- гр2 1. Ишчилар , жумладан - асосий - ёрдамчи 87,8 52,0 35,8 86,6 52,0 34,5 86,6 51,2 35,1 -1,2 - -1,3 -1,2 -0,5 -0,7 - -0,5 -0,6 2. Мутахассислар 9,9 9,8 9,6  0,9  0,7 -0,2 3. Хизматчилар 3,1 3,2 3,3  0,1 0,1 - 4. Кичик хизмат кўрсатиш персонали 0,2 0,4 0,6  0,2  0,4  0,2 Умуман СИП 100,0 100,0 100,0 Та ҳ лил ва қ тида асосий ишчиларга нисбатан хизмат қ илувчи ёрдамчи ишчиларнинг сони қ ис қ арганлигига ало ҳ ида эътибор бериш керак. Ёрдамчи ишчилар салмо ғ ининг катталиги к ў пгина ишлаб чи қ аришни ташкил қ илишда ва ёрдамчи ишлар механиза ц иясида камчиликлар борлигини тавсифлайди. Биро ф , янги техника ва технологияларни жорий қ илиш, айни қ са, ишлаб чи қ ариш жараёнларини автоматлаштириш асосий ва ёрдамчи ишчилар мутла қ сонининг камайганлик ҳ олатида асосий ишчилар сонининг кескин қ ис қ ариб кетиши ва ёрдамчи ишчилар сонининг к ў пайишига олиб келишини ҳ исобга олиш керак.

8.2-жадвалда ишловчилар сонининг коеффи ц иентларини ҳ исоблаш натижалари берилган (СИ П сонидан ходимлар категориялари салмо ғ и). Ҳ исоблаш анъанавий формулалар ёрдамида олиб борилади. Масалан: К ас.и.сони =С ас.иш : СИП х 100% (5.) К=427:820 х 100=52,0% Корхонанинг ходимлар билан таъминланганлиги, та ҳ лилининг кейинги бос қ ичида унинг сифат таркибини ў рганилади. Сифат жи ҳ атдан талаб, яъни категориялар касб, мутахассислик, ходимлар малакаси даражаси б ў йича талаб қ уйидагиларга асосланган ҳ олда та ҳ лил қ илинади: иш жараёнига ишлаб чи қ ариш технологик ҳ ужжатларда қ айд қ илинган ишларни касб-малакага б ў лиш; иш жойлари тарифларида ёки лавозим йўри қ номаларида белгиланган лавозим ёки иш жойларига талаблар; лавозимлар таркиби белгиланган корхона ёки унинг б ў лимлари, штатлар р ў йхати; ижрочилар таркибининг касб-малака б ў йича талаблар ажратиб к ў рсатилган турли ташкилий-бош қ арув жараёнларини ани қ белгилайдиган ҳ ужжатлар. Касблар, мутахассисликлар ва бош қ аларнинг сифат талаблари та ҳ лили ҳ ар битта сифат талаби мезонлари б ў йича ходимлар сонини ҳ исоблаш билан биргаликда олиб борилади. Ходимларга умумий э ҳ тиёж баъзи сифат мезонлари б ў йича сон жи ҳ атидан талаб йи ғ индисини ани қ лаш ор қ али топилади. Ходимларнинг сифат таркибини та ҳ лил қ илиш кадрларга б ў лган сон ва сифат э ҳ тиёжларини олдиндан билиш ва мавжуд таркиб талабларга т ўғ ри келиши учун тадбирлар белгилаш (танлаш, ишга қ абул қ илиш, тайёрлаш,

адапта ц ия, малакасини ошириш, горизонтал ва вертикал жойлаштириш, ишдан б ў шатиш ва ҳ .к.), ходимни ўқ итиш ва малакасини ошириш да ст урларини ишлаб чи қ иш учун керак. Корхонада ишчи кучи билан таъминланганликнинг сон кўрсаткичи қўшимча эҳтиёж миқдорини аниқлашга ёрдам берса сифат кўрсаткичи эса профессионал таркибини аниқлаш мақсадида амалга оширилади . Асосий ишчиларнинг кераклича миқдорини аниқлаш қўйидаги формула асосида аниқланади: Ч П = Т : Ф (6) бу ерда: Ч П – лойиҳа бўйича ишчилар сони, Т – ишлаб чиқариш дастури бўйича умумий меҳнат сиғими, Ф – бир ўртача рўйхатдаги ишчига ҳисобланган йиллик самарали иш вақти жамғармаси. Ихтисослик бўйича ишчиларнинг керакли миқдори ( П ПЛ ) эса қўйидагича аниқланади, П ПЛ = Ч ПЛ x Н (7) бу ерда Ч ПЛ – режага биноан йил охиридаги персоналнинг умумий сони, Н – ихтисослик ходимлар билан тиғизлик коэффициенти , бу кўрсаткичимиз қўйидагича аниқланади: Н = (П Б : Ч Б ) х 100 %. (8) Бу ерда. П Б П Б – ихтисослик бўйича эҳтиёж, Ч Б - жорий йилда ишловчилар сони, Маъмурий-бошқарув персонали ҳар бир ходимининг ҳақиқий маълумот даражаси эгаллаб турган лавозимига мос келиши нуқтаи назаридан

текшириш ва кадрлар танлаш, уларни тайёрлаш ва малакасини ошириш билан боғлиқ масалаларни ўрганиб чиқиш лозим. Ходимларнинг малака даражаси кўп жиҳатдан уларнинг ёшига, иш стажига, маълумоти ва ҳоказоларга боғлиқ. Шу сабабли таҳлил жараёнида ишчиларнинг ёши, иш стажи, маълумоти бўйича ўзгаришлар ўрганилади. Бу ўзгариш ишчи кучининг ҳаракати натижасида содир бўлиши сабабли бу масалага таҳлил жараёнида катта эътибор берилади. Ходимларнинг бўшаб кетиш сабабларини (ўз ихтиёри билан, кадрлар қисқариши, меҳнат интизомини бузганлик учун ва ҳ.к.лар) ўрганиш зарур. Агар корхона ўз фаолиятини кенгайтирса, ишлаб чиқариш қувватларини кўпайтирса, яъни иш ўринларини ташкил этса, у ҳолда ишчи кучи га бўлган қўшимча эҳтиёжларни тоифалар ва касблар бўйича аниқлаш, уларни жалб қилиш манбаларини топиш керак. Қ ўшимча иш ўринлари ташкил этиш ҳисобига маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтириш заҳиралари бу ўринлар сонини битта ходим ҳисобига ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқариш миқдорига кўпайтириш билан аниқланади. РВП = РКР х ГВф (9) Бу ерда: РВП - маҳсулот ишлаб чиқаришни ошириш заҳираси; РКР - иш жойлари сонини ошириш заҳираси; ГВф -бир ишчининг ҳақиқатдаги ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқариши. 3. Ходимлар ҳаракати оқими кўрсаткичларини таҳлил қилиш Корхонадаги ходимлар таркиби доимий ҳаракатда бўлади: баъзилар ишдан бўшайди, бошқалар ишга киради, бўлинмадан бўлинмага ўтади.

Касбий силжишда ишловчиларни ўз ташаббуси ва маъмурият розилиги билан корхона ичида ёки бўлинмада бир иш жойини бошқасига алмаштириши назарда тутилади. Ишловчиларнинг касбий силжиши тизими асосида иккита асосий тамойил ётади: малакали ва нуфузли касблар бўйича бўш ўринларни маълум вақт кадрлар алмашиниб туриши юқори бўлган иш жойларида ишлаган ва зарур ўқув курсларини ўтаган ишчилар қўшиб олиб боришади. ҳар бир ишчининг касбий кўтарилиш йўлларини аниқлаш учун зарур бўлган қатор параметрларнинг аниқ ҳисобини олиб бориш (иш стажи, маълумоти, малакаси, ишга муносабати ва ҳ.к.). Ишлаб чиқаришнинг кадрларга бўлган эҳтиёжлари даражаси, корхонада ишловчилар талабларини қондириш имкониятларининг мавжудлиги ва ишчининг бундай ҳаракатларга тайёрлиги ходимлар ҳаракатнинг асосий шартлари ҳисобланади. Ходимлар ҳаракатини қуйидаги касб-малака шаклларига ажратиш мумкин: касб ёки малака ичидаги ҳаракат – ўз касби доирасида разряднинг ошиши; мураккаб операция ва вазифаларни ўзлаштириш, меҳнатнинг илғор усул ва йўлларини ўзлаштириш, бир ёки бир нечта касбларни ўзлаштириш натижасида ўз касби ва разрядлари доирасида тажрибасини ошириш; касбларга ҳаракат – янги ва анча мураккаброқ касбни эгаллаш мақсадида касбини ўзгартириш; меҳнат шароитларини яхшилаш ва ўз салмоғини сақлаш мақсадида мураккаблиги бўйича тахминан ўз касбига мосроқ бошқа касбга ўтиш; маъмурий ҳаракат; ижтимоий ҳаракат – корхона маблағи ҳисобига ўқув юртида ўқиш учун йўлланма; рационализаторлик ва ихтирочилик ишларида қатнашиш.

Ходимлар ҳаракатининг интенсивлиги қуйидаги коеффициентлар билан тавсифланади: 1.Қабул қилиш бўйича коеффициент С қабул қилинганлар К қ =---------------------------------- (10) С ўртача рўйхат бўйича 2. Бўшатиш бўйича коеффициент С бўшаганлар К бўш =----------------------- (11.) С ўр.рўй 3. Умумий айланиш коеффициенти. С қ.қ + С бўш К ум =-------------------------------- (12) С ўр.рўй Алмашиниш коеффициенти қабул қилиш ва бўшатиш коеффициентларининг пастлигига қараб уларга мос келади. Корхоналарда кадрлар қўнимсизлиги рўй беради. Бунга ишчиларнинг ўз хоҳишига кўра ишдан бўшашини, меҳнат интизомини доимий бузиши, ишга сабабсиз келмаслиги туфайли маъмурият ташаббуси билан ишдан бўшатилишини киритиш мумкин. Корхоналар кадрлар қўнимсизлигини турли усуллар ёрдамида камайтиришлари мумкин: ишловчиларни яхшилаб танлаш, уларни ориентациялаш, ўқитиш, рағбатлантириш йўли билан. Корхонадаги мувафақиятсизлик кўрсаткичи бўлиб хизмат қилувчи кўрсаткич – қўнимсизлик сабабларини аниқлаш жуда муҳимдир.

Кадрлар қўнимсизлиги ҳар қандай корхона учун қимматга тушади. Қўнимсизлик харажатлари қуйидагиларни ўз ичига олади: бўш иш жойлари пайдо бўлиши натижасида ускуналарнинг тўхтаб қолиши, ишчиларнинг корхонадан бўшаб кетишлари олдидан ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар сифатининг пасайиб кетиши, ускуналарга хизмат кўрсатишнинг ёмонлашувидан келиб чиқадиган йўқотишлар; янги иш жойида ишчининг адаптация даврида меҳнат унумдорлиги пасайиши туфайли йўқотишлар; ишдан бўшаганда қонунга мувофиқ бериладиган нафақалар ва ишсизлик нафақаларига ўсиб бораётган харажатлар; ходимни ишга қабул қилиш, тайёрлаш, ишга қабул қилиш ва бўшатишни расмийлаштириш билан боғлиқ харажатлар. Қўнимсизликнинг мутлақ миқёслари таҳлил қилинаётган давр учун ўз хоҳишига кўра ва маъмурият ташаббуси билан бўшаган ишловчилар сони аниқланади. Қўнимсизлик кўрсаткичи, унинг даражаси қўнимсизликка тўғридан-тўғри боғлиқ сабаблар бўйича ишдан бўшаган ишчилар сонининг ўртача рўйхатдаги ишчилар сонига нисбати билан аниқланади. С (ихт. (инт) К қўн = --------------------- (13) С ўр.рўй Бу ерда: К қўн . - қўнимсизлик даражаси; С (ихт(инт) - қўнимсизлик сабаблари билан ишдан бўшаганлар сони; С ўр. рўй . - рўйхат бўйича ўртача ишчилар сони Ҳисоблаш осонлиги туфайли бу усул кенг қўлланилади. Агар таҳлил даврида 150 та малакали ишчидан 30 таси ишдан бўшаган (қўнимсизлик даражаси 20%) ва бу ҳол давом этаётган бўлса, унда келаси йил учун ходимларни 200 нафарлик кўрсаткичга кўпайтириш ва ушлаб туриш учун 110 та янги ишчини ишга ёллаш зарур (50 та қўшимча ишчи, 40 та ишчи 200

нафардан 20% бўшайдиганларнинг ўрнига ва плюс 20 та 90 та янги қабул қилинганлар сонидан йўқотишлар ўрнига). Бундай формулани қўнимсизликни таҳлил қилиш учун қўллаш осон, лекин у англашилмовчиликка олиб келиши мумкин, чунки қўнимсизлик фоизи асосланган ишловчиларнинг ўртача сони таҳлил қилинаётган йил давомида банд бўлганлар сонининг сезиларли ўсиши ёки пасайиши туфайли қатор йиллар учун кўрсаткич бўлолмайди. Социологик тадқиқотлар асосида шу нарса аниқланганки, рухсат этиладиган қўнимсизлик коеффициенти 5-7%. Агар бу борадаги кўрсаткич кундан кам бўлса, ушбу корхонада ходимнинг «қариши», кўп бўлса, унда меҳнат унумдорлигининг пасайиши рўй бермоқда. Қатор йиллар учун кадрлар қўнимсизлигини таҳлил қилишда иш стажи кўп бўлган ишчилар корхонада қолишларини билиш зарур. С иш.стаж , К бар . = -------------- (14) С иш. 1 йил Бу ерда: К бар - барқарорлик коеффициенти; С иш стаж . - иш стажи 1 йилдан кўп бўлган ишчилар сони; С иш 1 йил - 1 йил давомида ишга қабул қилинганлар сони. Корхоналар қўнимсизлик даражасини қуйидаги тадбирлар ёрдамида камайтириши мумкин: меҳнатни ва ишлаб чиқаришни ташкил қилишни яхшилаш, малакасиз ва бир хил ишларни қисқартириш, меҳнат шароитларини соғломлаштириш, иш жойларида меҳнат мазмуни ишчилар малакасига, шахсий қобилиятларига ва қизиқишларига мос келмаслигининг олдини олиш, кадрларнинг касбий ўсиш ва ривожланган малака ошириш тизимини ташкил қилиш, тураржой ва маиший шароитларини яхшилаш, меҳнатга ҳақ тўлаш ва рағбатлантиришни такомиллаштириш.

Қўнимсизлик мотивларини таҳлил қилиш ҳам муҳимдир. Алоҳида ишловчиларнинг ва касбга оид гуруҳларнинг ишдан бўшаш сабабларини қуйидагича бирлаштириш мумкин: ишлаб чиқариш - иқтисодий шароитлардан қониқмаслик (меҳнат шароитлари ва ташкил қилиш, иш тартиби, ойлик маош миқдори, малака ва маълумотни ошириш имкониятларининг йўқлиги); тураржой ва маиший шароитлардан қониқмаслик (уй-жой, тиббий хизмат, мактабгача болалар муассасалари билан таъминланганлик, транспорт); шахсий характердаги мотивлар (никоҳдан ўтиш, фарзанд туғилиши, бошқа уйга кўчиб ўтиш); бошқа сабаблар. Ходимлар қўнимсизлиги кўрсаткичи ишловчиларнинг ўз ҳолича ишга чиқмаслик ҳоллари сони билан ҳам боғлиқ. Абсентеизмни ҳисоблашнинг стандарт формуласи қуйидагича: ёки (15) Бу ерда: - Д н - таҳлил қилинаётган даврда иш жойида ишчиларнинг йўқлиги туфайли йўқотилган иш кунлари; Д - иш кунлари сони; Н - ишчиларнинг рўйхат бўйича ўртача сони; П н - ишлатилмаган соатларнинг умумий сони; П - график бўйича иш соатларининг умумий сони. Абсентеизм қуйидагиларни ўз ичига олган ҳолда анчагина харажатларга олиб келади: ишчининг иш жойида ҳақиқатда борлигидан қатъи назар мажбурий бўлган бир қатор тўловлар; йўқ ишчи ўрнида ишлаётган ишчининг иш вақтидан ташқари ишлагани учун ҳақ тўлови; ускуналарнинг тўхтаб қолиши, меҳнат унумдорлигининг пасайиши туфайли йўқотишлар ва ҳ.к.лар.

4.Ишловчиларни меҳнат салоҳиятларини ҳисобга олган ҳолда жойлаштириш. Ишлаб чиқаришнинг техник базаси қанчалик такомиллашган бўлишига, корхоналар энг янги воситалар билан қуролланганлигига қарамасдан, агар мутахассис кадрлардан фойдаланиш масаласи тўғри йўлга қўйилмаган бўлса, ишлаб чиқариш жараёни нормал кетмайди. Ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишда инсон омилининг аҳамияти доимий равишда жамият эга бўлган ҳар бир меҳнат салоҳияти аҳамиятининг ошиб бориши билан боғлиқ. Шунинг учун корхоналарда кадрларни тўғри жойлаштиришни таҳлил қилиш вазифаларига алоҳида эътибор берилади. Ушбу иш жараёнида асосий эътибор уларни оқилона тақсимлаш, сон ва сифат жиҳатидан фойдаланиш масалаларига қаратилади. Сон жиҳатидан қаралганда ишловчиларнинг умуман корхона бўйича ёки бўлимлар бўйича етарлилиги ишлаб чиқариш вазифаларининг ҳажмлари ва меҳнат жамоасининг имкониятларидан келиб чиққан ҳолда аниқланади. Сифат жиҳатидан эса – бажарилаётган ишларнинг мураккаблигига ишловчилар касб малакасининг мос келиши даражасига қараб аниқланади. Бундай таҳлилдан мақсад – кадрларни оқилона жойлаштириш йўли билан ишлаб чиқаришнинг меҳнат салоҳиятидан фойдаланишни яхшилаш заҳираларини топишдир. Таҳлил объекти бўлиб қўлланилаётган меҳнат тақсимоти ва кооперацияси ҳисобланади ва унинг меҳнат салоҳиятидан фойдаланишни ҳамда ҳисобот йилида бўлган ундаги сон ва сифат ўзгаришларини баҳолашдан бошланади. Бунинг учун мавжуд бўлган меҳнат жамоасининг салоҳияти аниқланади ва у ҳисоб салоҳияти (маълум иш ҳажмини бажариш учун зарур) билан солиштирилади.

Кўрсатилган услубий ёндашув шунга боғлиқки, ҳар қандай ишлаб чиқариш жамоасининг меҳнат салоҳияти ўлчови аниқланганда ишловчилар сонидан эмас, балки уларнинг салоҳият имкониятларидан келиб чиқилади. Корхоналардаги ҳажмий ва бошқа кўрсаткичларни режалаш йиллик ҳисобда квартал ва ойларга бўлиш билан қилинганлиги туфайли, меҳнат салоҳиятини қуйидаги формулада ҳисобланадиган тўлиқ йиллик ишчилар сони С т.р -ягона кўрсаткичида ҳисоблаш мақсадга мувофиқ. С т.р = Ж с : Т ўр (16) Ж с – иш вақти жамғармаси салоҳияти; Т ўр – бир ишловчининг ўртача бир йиллик иш вақти жамғармаси, соат. Шундай қилиб аниқланган жамоа меҳнат салоҳияти зарур ўлчов билан солиштирилиб, кадрлардан фойдаланиш ва жойлаштиришдаги камчиликлар ҳисобига мавжуд заҳиралар топилади. Меҳнат салоҳияти ҳисоб-китоблари умуман цех бўйича ёки ишловчиларнинг алоҳида функционал гуруҳлари бўйича ўтказилиши керак. Ҳисоб-китобларни бундай деталлаштириш алоҳида олинган категориялардаги ишловчилар сонининг мавжуд нормативлар талабларига мос келишини таҳлил қилиш имконини беради. Бу ҳолда ишловчиларни оқилона жойлаштириш ва улардан фойдаланишнинг умумий мезони бўлиб кадрлар тузилмасидаги ўзгаришлар ҳисобланади. Айниқса ишловчиларнинг ҳар бир категорияси улушининг нормативларга мос келишини таҳлил қилиш муҳимдир. Лекин ҳар доим ҳам турли ишловчилар гуруҳларининг нормативларга мос келишига жиддий амал қилинмайди. Масалан, бошқарув ходимлари улушининг ошиб кетиши ташкилий характердаги негатив жараёнларни кўрсатади. Бундай ошиб кетиш охир оқибатда фойда ўлчамига таъсир қилади.

Хулоса Корхонанинг ишчи кучи билан таъминланишни таҳлил қилишнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: корхона ва унинг таркибий бўлинмаларининг умуман, шунингдек, тоифалар ва касблар бўйича ишчи кучи билан таъмин этилганини ўрганиш ва унга баҳо бериш; кадрлар қўнимсизлиги кўрсаткичларини аниқлаш ва ўрганиш; ишчи кучи заҳираларини аниқлаш, улардан янада тўлароқ ва самаралироқ фойдаланишни аниқлаш. Корхонанинг ишчи кучи билан таъминланганлигини аниқлаш - корхонанинг иш кучи билан таъминланиши тоифалар ва касблар бўйича ходимларнинг ҳақиқий сонини режа эҳтиёжлари билан таққослашдан иборат. Ишловчиларни меҳнат салоҳиятларини ҳисобга олган ҳолда жойлаштиришни таҳлилидан мақсад – кадрларни оқилона жойлаштириш йўли билан ишлаб чиқаришнинг меҳнат салоҳиятидан фойдаланишни яхшилаш заҳираларини топишдир. Таҳлил натижасида, асосий ишчиларнинг кераклича миқдорини аниқлаш, ихтисослик бўйича ишчиларнинг керакли миқдори аниқланади, ихтисослик ходимлар билан тиғизлик коэффициентлари аниқланади. Ишловчилар меҳнатини жамоа шаклида ташкил қилиш ва меҳнат жамоалари самарадорлиги муҳим кўрсаткичлардан биридир. Меҳнатни ташкил қилишнинг бригада усули билан қамраб олинганлиги коэффициентини солиштириш ишловчиларни меҳнатни ташкил қилишнинг ушбу шакли билан қамраб олишдаги ўзгаришларни кўрсатади. Ишлаб чиқариш бўлимлари бўйича меҳнат унумдорлигини ошириш мумкин. Корхонада меҳнат ресурсларидан фойдаланиш, таъминланганлигини аниқлаш уларнинг самарадорлигига баҳо беради.

Адабиётлар рўйхати 1. Абдураҳмонов Қ . Ҳ. ва бошқалар «Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси». Дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 2001. 2. Абдураҳмонов К.Х., Шарифулина Т.А. «Экономика и социология труда» Учебная пособие. М.: - 2002. 3. Абдураҳмонов Қ .Х. «Меҳнат иқтисодиёти (назария ва амалиёт)» Дарслик. – Т.: «Меҳнат» 2004. 4. Басовский Л.Е. Теория экономического анализа. Учебное пособие. – М.: «Инфра-М.» 2001 5. Зайцев Н.Л. Экономика организации. Учебник – М.: «Экзамен», 2004 6. Холмўминов Ш.Р. ва бошқалар «Меҳнат кўрсаткичлари таҳлили. Ўқув қўлланма. –Т.: Адабиёт жамғармаси нашриёти. 2004. 7. Ерохина Р.И. Самраилова Е.К. Анализ и моделирование трудовых показателей на предприятии М., «МИК» 2000.

Похожие

Халқаро ишчи кучи миграцияси

Ялпи ишчи кучи, унинг бандлиги ва ишсизлик

Ялпи ишчи кучи, унинг бандлиги ва ишсизлик

Ялпи ишчи кучи, унинг бандлиги ва ишсизлик

Ялпи ишчи кучи, унинг бандлиги ва ишсизлик