Корхоналарда бахони ташкил этиш - Экономика - Рефераты

Корхоналарда бахони ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

114 KB

Корхоналарда бахони ташкил этиш Режа: 1. Корхонанинг асосий фондлари хақида молиявий маълумотлар ва асосий воситаларни бахолаш тартиби 2. Айланма капитални бахолаш шакли ва тартиби 3. Материал харажатларга сарф меъёри ва бахо ўзгаришининг таъсири тахлили.

1.Корхонанинг асосий фондлари хақида молиявий маълумотлар ва асосий воситаларни бахолаш тартиби Асосий воситаларни қиймат кўринишида такрор ишлаб чиқаришда катнашишлари бахолаш молиявий менежментнинг асосий концепцияси таркибига киради. Асосий воситалар такрор ишлаб чиқариш жараёнида иштирок этишини аниқ ва техник молиявий маълумотлар асосида тахлил этиш мумкин. Бу маълумотлар таркибига қуйидагилар киради: - амал килаётган қонунлар ва норматив хужжатлар; - режа кўрсаткичлари; -мол етказиб берувчи корхоналарнинг молиявий холати бўйича. - товар ва хизматлар бозорининг ахволи. Молиявий менежер молиявий маълумотларга таяниб, корхонанинг узоқ муддатли активларидан ва айланма капиталидан самарали фойдаланишни йўлга қўйиши лозим. Корхонанинг узоқ муддатли активлари ишлаб чиқариш жараёнида узоқ муддат иштирок этади ва қуйидаги шаклларда бахоланади: - асосий воситаларнинг дастлабки қиймати ёки инвентар бахоси; - тикланиш бахоси; қолдиқ қиймати бозор бахоси ва ликвидли бахолар шакллари алохида молиявий муносабатларни ифодалайди ва хар хил усуллар билан ҳисоблаб чиқилади. Етакчи ролни объект кўриниши тугагандан сўнг аниқланувчи инвентар қиймати эгаллайди. Бино ва иншоотнинг инвентар қийматига қурилишлари, капитал қўилмалар ва бошқа харажатлар киради. Машина ва ускуналарнинг инвентар қийматига машина келтириш ва ўрнатиш учун қилинган харажатлар хам қўшилади. Асосий воситаларнинг инвентар ёки дастлабки қийматига солиқлар ва хизматлар қўшилади. Шунинг учун хам уларнинг қачон келтирилганлиги хамда қачон ишлаб чиқаришга жорий этилганлиги мухим ахамиятга эга.

Асосий воситаларни қайта бахолашни олиб боришдан мақсад асосий капитални тиклаш, реконструкция қилиш, модернизациялаш учун зарур бўлган пул фондларини шакллантириш, шунингдек, эскириш қийматини ҳисоблаб чиқишдир. Кайта бахолаш барча асосий воситалар бўйича олиб борилади, шу жумладан, амалда ишлатилаётган, ишламай турган, ижарага берилган ҳисобдан чиқарилгани учун далолатнома тузилган, лекин хали чиқарилмаганлари хам қайта бахоланади. Мамлакатимизда мустақилликка эришилгандан сўнг асосий фондларни қайта бахолаш жорий йилнинг 1-январь холатига амалга оширилиб келинмокда. Асосий воситаларни қайта бахолашни ўтказиш тартиби тўғрисида Макроиқтисодиёт ва статистика Вазирлиги, Молия Вазирлиги ва Давлат Солиқ Кў миталарининг Низоми ишлаб чиқилган. Ушбу низомга биноан барча Вазирликлар, идоралар, қўмиталар хамда идоравий мансублиги ва мулкчилик шаклидан катъий назар уюшмалар, бирлашмалар, корхоналар учун асосий воситаларни қайта бахолашни ўтказишнииг ягона тартиблари белгиланиб келинмоқда. Кайта бахолаш мақсадида ташкилотнинг асосий воситалари деганда, қуйидагилар тушунилади: Ўзининг асосий воситалари; харид қилинган кўрилиши тугатилмаган объектлар; узоқ муддатли ижарага олинган асосий воситалар ва узоқ муддатли лизинг бўйича олинган асосий воситалар. Асосий воситалар қийматини қайта бахолаш ўтказилган даврдаги нархлар доирасидан келиб чиқиб ўтказилади. Кайта бахолаш учун асосий воситаларнинг тўлиқ тиклаш қиймати асос бўлади. Тўлиқ тиклаш қиймати қайта бахолаш санасида мавжуд бўлган бозор нархлари ва тарифлари бўйича худди шундай янги объектларни барпо этиш учун амалга ошириш керак бўлган харажатларнинг тўлиқ қиймати, шу жумладан, объектларни харид қилиш, кўриш, тиклаш, ўнатиш харажатлари,

импорт қилинадиган объектлар учун божхона тўловлари ва хоказолар бўйича белгиланади. Маънавий эскирган объектлярнинг тўлиқ тиклаш қиймати объектнинг маънавий эскиришини акс эттирилган холда. уларни тайёрлашга доир мавжуд харажатлар асосида, қайта бахолаш санасида мавжуд бўлган нархлар ва тарифлар бўйича белгиланади. Ишлаб чиқарилган объектларнинг тўлиқ тиклаш қийматини белгилаш пайтида уларни аниқ нусхасини тайёрлаш учун нархлар ва харажатларни хозирги шароитда белгилаш амалда мумкин эканлиги сабабли хозирги объектларнинг энг мухим фойдаланиш хусусиятларига нисбатан тўзатишлар киритилган, ишлаб турган худди шундай кўрилётган объектларнинг тўлиқ тиклаш қиймати асосида урин эгаллаш белгиланади. Техник холатидан катьий назар ташкилотнинг мулкида, унинг хўжалик юритиши, тезкор бошқаруви ва узоқ муддатли ижараси (лизинг) да бўлган, ишлаб турган ва фойдаланилаётган, ҳисобдан чиқариш учун тайёрлаб қўйилган, лекин белгиланган тартибда тегишли далолатномалар билан расмийлаштирилмаган барча асосий воситалар қайта бахоланиши керак. Бинолар, иншоотлар ва қурилиши тугатилмаган объектларни қайта бахолаш учун индекслар обьектларни харид қилишга доир харажатларни амалга ошириш даврлардан келиб чикиб ўрнатилган: 1995 йилгача бўлганлари 18,5 коэффициенти бўйича бахоланади; 1996 йил 1 январгача 9,9 коэффициент бўйича бахоланади; 1997 йил 1 январгача 7,0 коэффициент бўйича бахоланади; 1998 йил 1 январгача 4,7 коэффициенти бўйича бахоланади; 1999 йил 1 январгача 3,4 коэффициенти бўйича бахоланади; 2000 йил 1 январгача 1,5 коэффициенти бўйича бахоланади; 2001 йил 1 январгача 1,0 коэффиценти бўйича бахоланади. Чунончи, агар қурилиши тугатилмаган объект қиймати 2.01.2001 йилда 1250,0 минг сўмни ташқил этса, умумий суммадан хар бир даврда қилинган харажатларни ажратиш лозим.

Тугатилмаган қурилишни қайта бахолашга қурувчи балансида турган қурилиши тугатилмаган ёки давом этаётганидан катъий назар, ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш қурилишининг барча обтьектлари киради. Асосий воситаларни қайта бахолашдан сўнг уларнинг қолдиқ қиймати бозор бахоси, ликвидацион бахоси ва баланс қийматларини аниқлаш лозим Асосий воситаларнинг қолдиқ қиймати корхона бино, иишоот ва мулкларни хусусийлаштириш жараёнида қўлланади. Бозор бахоси бу сотувчи ва харидорларнинг келишув шартномасидаги баходир. Бунда асосий воситаларнинг қолдиқ қийматига қўшиладиган бахолар. Тиклаш бахоси амал қиладиган қонунлар асосида корхонанинг ликвидацион комиссияси томонидан ўрнатилади. Асосий воситаларнинг балансдаги қиймати асосий воситаларнинг қолдиқ қийматига қилинган харажат (таъминлаш)ларни қўшиб, эскирган қисмини чиқариб ташлаб аниқланади. 2. Айланма капитални бахолаш шакли ва тартиби Тадбиркорлик фаолияти молиявий маблағларини жараёнида мухим ўринни корхонанинг айланма маблағлари эгаллайди. Корхона айланма мабларлари қуйидаги кўринишларда бўлади: - товар моддий захиралари қиймати; - тугалланмаган ишлаб чиқариш; - ишлаб чиқариш ва муомаладаги жорий харажатлар; - муомала жараёнидаги пул харажатлари; - мехнат хақи ва бошқалар. Комплект буюмлар, запас қисмлар ва идишлар бахоланади. Хақикий таннархга яна қуйидаги харажатлар қўшилади: -моддий ресурсларни келтириш учун қилинган харажатлар; -кредит фоизини тўлаш учун килингаи харажатлар;

-устама ва қўшимчалар, комбинацион харажатлар, таъминотчи ташкилотларга тўловлар, ташқи иқтисодий фаолиятга тўловлар, биржага қилинадиган харажатлар, транспорт харажатлари, товарларни сақлаш ва бошқа харажатлар. Бозор иқтисодиёти шароитида моддий ресурсларнинг бахолари ўзгариб туради. Шунингдек, ресурсларни етказиб келиш бўйича харажатлар хам ўзгарувчан характерда бўлади. Мувофиқ равишда товар моддий захиралар кийматини бахолашда бахолаш амалга оширилаётган пайт хам мухим ахамият касб этади. Товар моддий захираларни бахолашда қуйидаги ёндашувлар мавжуд бўлиши мумкин: - жорий бахода бахолаш; - материал ресурсларни хақикий сотиб олинган бахода бахолаш; - сотиб олинган материалларни ўртача бахолар орқали бахолаш. Жорий бахода бахолаш моддий захираларни ишлаб чиқаришга сарфланишида уларнинг охирги партияси аниқ олинган нахрлар бўйича бахоланишини билдиради. Бу усул хўжалик амалиётида Л ИФО усули деб аталади. Материал ресурсларни хақикий келишиб олинган бахода махсулотнинг таннархини ҳисоблашга моддий ресурслар кандай бахода (ютиб олинган бўлса, шу бахоларда харажатларга киритилади. Бу усулни хўжалик амалиётида ФИФО усули деб аталади. Ижара шароитларида ЛИФО усули корхона (қуйидагини камайтиришни кўрсатади, ФИФО усули эса фойдани ошириб кўрсатади. Корхона ва фирмаларда харажатларни молиялаштириш жараёнида молиявий менежмент қуйидаги тамойилларга асосланиши лозим: - алохида кўринишдаги жорий харажатларга маблағларни самарали сарфлаб, юқори рентабеллик даражасига эришиш; - молиялаштириш жараёни устидан назорат олиб бориш. Молиявий менежмент асосий эътиборни ишлаб чиқариш ва муомала харажатларини камайтиришга каратиши лозим. Жорий харажатларни бошқаришни амалга оширишда ишлаб чиқариш, муомала харажатларининг сметасини назорат

килиб борилади. Бундай молиявий маълумот корхона ичида ва унинг бўлимларида олиб борилаётган харажатларнинг назоратини маблағларнинг самарадорлиги қиймат кўринишидаги айланма мабларларни самарали бошқариш мезони сифатида вақт омили хизмат қилади. Айланма маблағлар бир кўринишда қанча кўп (пул ёки товар) турса, айланиш даври секинлашади ва бу ўз навбатида корхонага салбий таъсир кўрсатади. Айланма маблағлар қанчалик тез айланса, корхонанинг молиявий ахволи яхшиланиб боради. Корхона молиявий натижалари кўп жихатдан айланма маблағлардан окилона фойдаланиш ва улар билан таъминланганлик даражасига боғлиқ. Айланма маблағлардан (фойдаланиш даражасини оборот қилиш кўрсаткичлари акс эттирилади, улар барча айланма маблағлар бўйича ёки айланма мабларларнинг муайян турлари бўйича ҳисоблаб чиқилади. Оборот қилиш кўрсаткичларини жорий активларнинг алохида таркибий қисмлари (ишлаб чиқариш захиралари, дебиторлик ва кредиторлик қарзлари) бўйича бахолаш ликвидлик кўрсаткичлари тахлилини тўлдиради ва чуқурлаштиради. Айланма мабларларнинг айланиш давринн ҳисоблашни осонлаштириш учун йиллик кунлар сонини 360 кун, чоракни 90 кун, ойни 30 кун деб қабул қилинади. Мисол корхонада бир йилда 25 миллион сўмлик махсулот сотилган бўлса айланма мабларларнинг ўртача йиллик қолдиги 5 миллион сўм бўлганда, айланиш коэффиценти 25/5 қ 5 га тенг бўлади. 3.Материал харажатларга сарф меъёри ва бахо ўзгаришининг таъсири этувчи омиллар Миллий иқтисодиёт тармоқларида материал харажатлари салкам 60-80 %ни ташқил этади. Шу жихатдан материал харажатларининг ўзгариши ва ўзгариш сабабларини ўрганишдаги мухим вазифа, уларни (махсулот хажмининг камайишига йўл куймаган холда) иқтисод қилиш ва улардан самарали фойдаланишдир.

Ишлаб чиқариш харажатлари таркибига қуйидаги ма териал харажатлар киради: — хом ашё; — электр куввати; — ёқилғи; — эхтиёт қисмлар; — мойлаш материаллари ва х.к. Материал харажатлар махсулот хажмининг ўзгаришига таъсир килувчи ўзгарувчан харажатлар ҳисобланади. Шу сабабли уларнинг ўзгаришини ўрганишда, албатга, ўзаро алокадорлик даражасига хам ахамият бериш талаб этилади. Бунда хар бир сўмлик махсулот хажмига тўғри келадиган ёки ишлаб чиқариш харажатларининг материал сиғими кўрсаткичларига мухим эътибор берилиши лозим. Махсулот хажмининг ўсиши билан бирга ўзгарувчан харажатлар билан бир қаторда, доимий харажатлар улуши хам ўзгариб боради. Материал харажатлар ўзгаришига таъсир этувчи омилларнинг бир неча жихатини келтириш мукин. Лекин ҳисоб-китоб қилинадиган икки омилни фарқлаш лозим. Булар, ма териал харажатлар сарф меъёри хамда материал харажатлар бахосининг ўзгаришидир. Барча омиллар таъсирини шу икки омил воситасида ҳисоблаш мумкин. Бу ерда меъёр ўзгаришини миқдорий бирлик, бахо таъсирини эса сифат бирлиги, деб каралиши хам мумкин. Материал харажатларни ҳисобдан чиқариш усулининг ўзгариши (фифо, лифо, ўртача таннарх ва х.к.), ишлаб чиқаришнинг технологик жараёнларидаги ўзгаришлар таъсири, материалларнинг уриндош қийматлари билан алмаштирилиши ва хоказо омиллар таъсири хам, албатта, ушбу икки омил таъсирида ҳисоб-китоб қилинади. Омиллар таъсирини аниқлашда иқтисодий тахлилнинг боғланиш ва алокадорлик учун мос бўлган усуллари қўлланилади. Тахлил учун керакли маълумотлар махсулот калькуляциясидан олинади. Бундай ҳисобот шаклида махсулот бирлигини ишлаб чиқариш учун сарфланган материал турлари, улар нинг миқдори, материал бахоси

келтирилади. Акционерлик жамиятлари таркибига кирувчи кооперативлар ва уюшмалар ма х сулотларининг улгуржи нархларини шакллантириш услубияти бир хил б ў лиши мумкин эмас, чунки улар муста қ ил корхона х исобланади. Шундай бўлсада, акционерлик жамиятининг иқтисодий манфаатлари хисобга олиниши лозим. Акционерлик жамияти таркибига кирувчи уюшмалар ва кооперативлар махсулотларининг (ишларининг, хизматларининг) шартномавий нархлари уларнинг ўртача рентабеллик даражаси таъсисчи корхонанинг ўртача рентабеллигидан ортиб кетмаган тақдирдагина қабул қилинади. Бундан ташқари бу нархларнинг юқори чегараси ихтисослашган корхоналарнинг улгуржи (прейскурант) нархларидан ошиб кетмаслиги лозим, яъни капитал таъмирлашнинг улгуржи нархлари таъмирлаш корхоналарининг прейскурант нархларидан, эхтиёт қисмлар нархи тайёрловчи завод нархларидан ортмаслиги шарт. Улгуржи (прейскурант) нархлари бўлмаган тақдирда кооперативлар ва уюшмалар ўз махсулотларини (ишларини, хизматларини) келишув нархларида сотадилар, бунда масулот рентабеллиги акционерлик жамияти махсулотининг рентабеллигидан ортмайди: Цм = См (I К Рм); Рм < Рз Бу ерда, Цм - акционерлик жамияти таркибига кирувчи кооператив ва уюшмалар махсулотининг (ишининг, хизматининг) шартномавий нархи; См - кооператив ва уюшма ма х сулотининг (ишининг, хизматининг) таннархи; Рм - кооператив ва уюшма ма х сулотининг рентабеллиги; Рз - корхона б ў йича ма х сулотнинг ў ртача рентабеллиги.

Фойдаланилган адабиётлар 1. « Корхоналар тўғрисида » ги қонун . 1991-2006 йиллар. 2. «Хусусий корхоналар тўғрисида»ги қонун. 2003 йил. 3. «Банкротлик тўғрисида»ги қонун. 2005 йил 16-декабрь. 4. «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги қонун. 2000 йил 25 май. 5. Вазирлар махкамасининг 2001 йил 22 июндаги «Нақд пул муомаласини мустахкамлаш ва тижорат банкларининг масулиятини оширишга доир қўшимча чора тадбирлар тўғрисида»ги қарори. 6. Вазирлар махкамасининг 2003 йил августдаги «Паст рентабелли зарар кўриб ишлаётган иқтисодий ночор давлат корхоналарини ва объектларини хусусийлаштиришни жадаллаштиришга доир қўшимча чора тадбирлари тўғрисида»ги қарори. 7. Вазирлар махкамасининг 2001 йил 10 сентябрдаги 366 сонли «Кичик корхоналар, дехқон фермер хўжаликларини маблағ билан тағминлаш моддий техник таъминлаш уларга божхона имтиёзларини бериш банк хизматларини кўрсатиш бўйича қўшимча чора тадбирлар тўғрисида»ги қарори. www . ziyonet . uz

Похожие

Корхоналарда молиявий менежментни ташкил этиш механизми

Менежментни ташкил этиш

Маркетингни ташкил этиш тизими

Бухгалтерия ҳисобининг ташкил этиш

Тадбиркорликни бошқаришни ташкил этиш