Капитал, фондлар ва молиявий натижалар ҳисоби - Экономика - Рефераты

Капитал, фондлар ва молиявий натижалар ҳисоби

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1290 KB

Капитал, фондлар ва молиявий натижалар ҳисоби Режа: 1. Капитал (фонди)ни ташқил қилиш хусусиятлари ва уни ҳисобга олиш. 2. Грантлар ва субсидияларни мақсадли молиялаштириш ва тушумларни ҳисобга олиш. 3.Молиявий натиж аларни тўғри аниқлашнинг аҳамияти, вазифалари ва уларни йил давомида ҳисобга олишни ташқил қилиш. 4. Фойда ва зарарларнинг таркиби уни ҳисобга олиш

1. Капитал (фонди)ни ташқил қилиш хусусиятлари ва уни ҳисобга олиш. Бозор муносабатларининг ривожланиши корхона фаолия-тини молиявий таъминлашда, маблағлар таркиби ва тузили-шида катор узгаришлар содир бўлишига олиб келади. Бундай шароитда корхона ишлаб чиқариш-ҳўжалик фаолиятини амалга ошириш учун узининг маблағларига эга бўлиши лозим. Кор-хонанинг уз маблағлари турли молия ресурсларидан ташқил топиши мумкин. Масалан, устав фонди, таксимлаямаган фойда, махсус максадларга мулжалланган фонлдар ва бошқалар. Бозор иқтисодиётига утиш билан, яъни кичиқ корхоналар, хиссадорлик жамиятлари, ҳамкорликдаги корхоналар ташқил бўлиши билан, таьсисчилар томонидан корхонага қуйилган улушлар корхона маблағи манбаларини ташқил қилади. Хозирги вақтда мулкчилик шаклларидан катъи назар, корхоналарда устав фонди микдори мазкур корхона ташқил булганда тасдикданган таъсис ҳужжатларида кўрсатилган микдор билан мувофиқ келиши лозим. Унинг микдори йил давомида узининг мулкчилик шаклини узгартирмайдиган корхоналарда узгармайди. Давлат корхонаси хусусийлашти-рилганда мазкур корхона мулкининг сотиб олиниш кийма-тини аниқлаш талаб қилинади, чунки таъсис ҳужжатида ус тав фонди миқдорини кўрсатиш лозим. Устав капитали — бу таъсис ҳужжатида белгиланган кор хона мулкини белгилашда, унинг фаолиятини бир маромда юргизишда таъсисчиларнинг пул ифодасида қуйган маблағларининг йиғиндисидир. Устав фондининг бухгалтерия ҳисоби 8300-«Устав капитали» счётида юритилади. Бу счётда корхона узига карашли маблағлар манбалари ҳисобини қуйидаги счётлар бўйича юритади: 83Ю-«Одций акциялар». 8320"«Имтиёзли акциялар». 8330-«Пай ваулушлар».

8300-«Устав капитали» счёти давлат корхоналари устав фон ди, хиссадорлик ва уртокдик жамиятлари устав капиталини ҳисобга олишга мулжалланган. Бу счётда руйхатга олинган микдор чегарасидаги хақиқийустав капитали ёқи тўланган акцияларнинг номинал қиймати акс эттирилади. Устав капи- талининт микдори руйхатга олинган устав суммасидан ошиб кетмаслиги керак- Иштирокчиларга улар улуши (пай) бир кисмининг қайтарилиши устав капитали суммасини камай-тирмаслиги лозим, балки хиссадорлик жамияти уз акцияларини сотиб опиши, деб расмийлаштирилади. Бу субсчёт буйи-ча аналитик ҳисоб чиқарилган ҳамда тўланган акциялар турлари, «таъсисчилар ва обуначилар» шахсий счётлари бўйича маълумотлар билан таъминланиши лозим. 8310-оддий акциялар» счёти оддий акцияларни узида му-жассам этган акционерлик капитали холати ва харакати хақидаги маълумотларни умумлаштириш учун мулжалланган. Акционерлик жамияти давлат руйхатидан утганидан кейин, унинг устав капитали руйхатдан ўтказилган суммада счётларда акс эттирилади. Бунда қуйидагича бухгалтерия проводкаси тузилади: Д-т 4610-«Устав капиталига тўлов бўйича таъсисчилар карзи». К-т 8310-«0ддий акциялар». Акционерлик жамияти узининг устав капиталини купайтириши мумкин. Бунинг учун янги акциялар чиқариши ёқи акциялар номинал қийматини ошириши мумкин. 8320-«Имтиёзли акциялар» счёти имтиёзли акциялар кури-нишида чиқарилган акционерлик капитали холати ва харакати хақидаги маълумогларни умумлаштириш учун мулжалланган. Акциялар 8310-«0ддий акциялар» ва 8320-«Имтиёзли ак циялар» счётларида номинал қиймати бўйича ҳисобга олинади. 8310-«0ддий акциялар» ва 8320-«Имтиёзли акциялар» счётлари бўйича аналитик ҳисоб устав капиталинингтаркиб топиш боскичлари ва таъсисчи корхоналар бўйича маълу-мотларни таъминлаши лозим.

8330-«Пай ва улушлар» счёти мулкдор капитали ёқи унинг ташқилий- хуқуқий шаклига боғлиқ холда иштирокчилар улуши куринишидаги корхона устав капиталининг холати ва харакати хақидаги маттлумотларни умумлаштириш учун мулжалланган. Корхона руйхатдан ўтказилгандан кейин унинг устав ка питали, уставда акс эттирилган ва таъсисчилар пай ва улушлари суммаси счётларда қуйидагича акс эттирилади: Д-т 4610-«Устав капнталига тўлов бўйича таъсисчилар карзи». К-т 8330-«Пай ва улушлар». Давлат корхоналари узларининг ишлаб чиқариш-ҳўжалик фаолиятини бошлаши учун умумдавлат фондидан маълум мик-дорда асосий воситалар ва оборот мабларлари ажратилади, улар корхоналарга доимий фойдаланиш учун бириктирилади. Асо сий воситалар корхоналарга ишлаб чиқариш режасини бажаришини таъминлайдиган миқдорда, оборот маблағлари эса ушбу маблағларнинг энг кам микдорини таъминлайдиган норматив буйнча ажратилади. Уларнинг манбалари корхона устав фондини ташқил қилади.Устав фонди микдори корхона балансининг алохида моддасида акс эттирилади. Хиссадорлик жамияти ва жавобгарлиги чекланган жамият юридик шахслар ёқи фукаролар билан кедишилган холда тузилган бўлиб, уларнинг мулкини ухшаштиради. Мазкур мол-мулк чегарасида мажбурият учун уларнинг хар бири масъулият Хис этади, Хнссалорлик жамиятининг устав фонди акционерлар томонидан сотиб олинадиган акцияларга бўлинган, жавоб гарлиги чекланган жамият устав фонди эса унинг аъзолари томонидан сотиб олинадиган бир неча улушларга бўлинади. Хиссадорлик жамияти инкирозга учраганда, акционерлар узларига тегишли акция қиймати микдорида зарар курадилар. ҳиссадорлик жамиятларининг бошқа корхоналардан фарқи шуки, уларнинг мол-мулки, юқорида таъқидланганидек, акционерлар мол-мулки ҳисобидан ташқил топади. Жа-мият хеч қандай юкори ташкилот кўрсатмасисиз

мустақил, эркин фаолият олиб бориб, акционерлар хиссадорлик жамиятини бошқаришда иштирок этади. Бошқа турдаги корхоналардан хиссадорлик жамиятининг яна бир фарқи шундан иборатки, жамият даромади турли тўловлардан сўнг жамият аъзоларига уларнинг жамиятга қўшган мол-мулк улушига мувофик дивиденд куринишида таксимлаб берилади. Демак, юқорида айтилганлардан шундай хулоса чиқариш мумкинки, хиссадорлик жамияти узининг фаолиятини давом эттира олиши учун у факат даромад олиб ишлаши, унинг аъзолари эса ишлаб чиқариш ҳўжалик фаолиятини бошқаришда, бошқарувини, технологиясини такомиллаштириҳда фаол иш тирок этмокдари лозим. Шундагина жамият аъзолари унинг фаолиятидан моддий манфаатдор буладилар. Хиссадорлик жамиятларида устав фонди микдорининг кейинги узгариши ва 8300-счётга ёзув таъсис ҳужжатига, маълумотларига узгартириш киритилганда белгиланган тартибда амалга оширилади. Масалан, устав фонди микдорининг узга риши йил охирида жамият аъзолари ёқи мулкдорлар ЙИРИЛИ - шида корхона йиллнк ҳўжалик фаолияти натижаларини куриб чиқиш натижасида юз бериши мумкин. Йигилиш иштирок-чилари устав фонди микдорини узгартириш хақида карор чи-Каришлари мумкин, устав фонди микдори тақсимланмаган фойда, махсус максадларга мулжалланган фондларнинг иш-латилмай долган маблағи ёқи муомалага акциялар чиқариш ва бошқалар ҳисобига ошиши мумкин. Таъсис ҳужжати ва давлат руйхати реестрига узгартириш киритилгандан сўнг 8300-«Устав капитали» счётига ёзув ёзилади. Акция қимматли когознинг бир тури ҳисобланади. Умуман, қимматли коғозларга акциялар, облигациялар, омонат касса сертификатлари киради. Акция хиссадорлик жамиятлари, корхона, ташкилотлар, тижорат банклари томонидан муомалага чиқарилади. Бу қимматли кргоз тури уз эгасига корхона оладиган фойдасининг бир кисмини дивиденд куринишида олиш хуқуқини беради. Дивиденд - бу акциядорлик жамиятининг ҳисобот даврида

олинган ва акцияларга караб акционерлар ўртасида таксимланадиган фойдаси. қуйидаги турдаги акциялар фарқланади: 1) мехнат жамоалари; 2) корхона; 3) хиссадорлик жамиятлари акциялари. Мехнат жамоалари акциялари корхона, бирлашма ва бош-ка корхона ҳамда ташкилотлар томонидан чиқарилиб, фақат шу мехнат жамоаларининг аъзоларигагина сотилади. Корхона акциялари корхона, ташкилотлардан ташкари яна тижорат бан клари, ҳўжалик жамиятлари томонидан чиқарилади. Улар бошқа корхона ва ташкилотлар, ихтиёрий тарзда тузилган жамиятлар хамда банкларга таркатилади. Хиссадорлик жамиятлари акция лари эса жамият аъзолари ўртасида таркатилади. Бу акция эгаларининг бошқа акция эгаларидан фарқи шундаки, агар хисса дорлик жамияти таркатилиб юбориладиган булса, у холда жа мият мол-мулки жамият аъзолари ўртасида таксимланади. Акция қуйидаги маълумотларни узида акс эттириши ло зим: акцияни чиқарган корхона ёқи ташкилот номи, унинг жойлашган жойи, қимматли ҚОҒОЗ номи, унинг тартиб рақа ми, чиқарилган муддати, чиқарилган акциялар сони, диви денд тўлаш муддати, корхона ёқи ташкилот рахбари имзоси, дахлдор шахс имзоси. Ҳиссадорлик жамиятида акцияларни чи-кариш унинг устав фонди микдорида амалга оширилади. Агар давлат корхонаси хиссадорлик жамиятига айлантирилган булса, унинг бутун мол-мулки микдорида акция чиқарилади. Мехнат жамоалари ҳамда корхона акциялари жамоа ва корхона аниқлаган микдорда акциялар чиқаради. Мехнат жамоалари акция лари ва хиссадорлик жамияти акциялари жамият ҳамда жамоа аъзолари томонидан шахсий мулк сифатида сотиб олинади. Акция учун дивиденд мехнат жамоалари, хиссадорлик жамияти фойдаси ҳисобидан тўланади. Хиссадорлик жамия ти акциясининг эгалари мазкур

жамиятни бошқаришда иштирок этиш хуқуқига эгадирлар. Мехнат жамоалари ва корхона акциялари эгалари бундай хуқуқга эга эмаслар. Мехнат жамоалари ва корхона акцияларини муомалага чиқаришдан асосий максад қўшимча молия мабларларини амалда фойдаланишга жалб қилишдир. Бу акция турлари акция чиқарувчи корхона ҳамда ташкилотларда мулкчилик шаклини ва хуқуқий холатини узгартиришга имкон бер-майди. Қимматли қоғозлар тўғридан-тўғри унинг эгалари ёқи банк орқали сотилади. Фонд биржаси — бу қимматли когозлар олиб сотилади-ган савдо жойи. Хиссадорлик жамиятлари пайдо бўлиши билан мамлакатда қимматли когозларнинг дастлабки бо-зор элементлари ҳам пайдо була бошлайди. Бир вақтнинг узида корхоналарни узоқ, муддатли молия маблағлари би лан таъминлашда қимматли когозларнинг роли ошади. Уларни сотиш ва сотиб олиш фақатгина фонд биржаларида амалга оширилади. Фонд биржалари қимматли когозларнинг иккинчи бозори, яъни қимматли когозларни сотувчи ва со тиб олувчининг учрашадиган жойи ҳисобланади. Хусусий капитал ҳўжалик юритувчи субъектнинг активи ва мажбуриятлари ургасидаги фарқни узида мужассамлаштиради. Уз навбатида, хусусий капитал икки гурухга бўлинади: қуйилган капитал (инвестиция) ва таксимланмаган фоида. Мамлакатимиз худудида ва хорижда тузилган бошқа корхо-наларнинг қимматли когозларига, авлод, қўшма корхоналарнинг устав капиталлари (фондлари)га узоқ муддатли қуйилмалар (ин-вестициялар) нинг холати ва харакати тўғрисидаги маглумотларни умумлашгириш қуйидаги счётларда амалга оширилади: 0610-«К.имматбахо когозлар». 0620-«Шуъба ҳўжалик жамиятларига инвестициялар». 0630-«Карам ҳўжалик жамиятларига инвестициялар». 0640-«Хорижий сармоя катнашган корхоналарга инвес тициялар». 0690-«Бошқа узоқ муддатли инвестициялар».

Активларни инвестицияларга киритиш тартиби ва улар-нинг турлари 12-сон «Молиявий инвестициялар ҳисоби», 8-сон «Консолидациялаштирилган молиявий ҳисоботлар ва ав лод ҳўжалик жамиятларида инвеетициялар ҳисоби», 14-сон «Молиявий ҳисоботда қўшма фаолиятда катнашиш улушини акс эттириш» номли Бухгалтерия ҳисобининг Миллий Стан-дартлари билан тартибга солинади. Молиявий инвестициялар - бу фоизлар, дивидендлар, роялти ёқи ижара хақи, инвестициялашган капитал кийма-тининг ошиши куринишида даромад олиш ёқи инвестиция-ланган томондан бошқа тушумларни олиш максадида ҳўжалик юритувчи субъект ихтиёридаги активлардир. : Узоқ муддатли инвестициялар - бу муддати 12 ойдан ортик булган инвестициялардир. О610- «қимматли котозлар» счётидадавлатнинг фоизли за-емларига, акционерлик жамиятлари акцияларига ва бошқа қимматбахо когозларга узоқ муддатли молиявий қуйилма (ин~ вестиция)ларнинг холати ва харакати ҳисобга олинади. Об20-«Шуъба ҳўжалик жамиятларига инвестициялар». ОбЗО-«К,арам ҳўжалик жамиятларига инвестициялар». Об40-«Хорижий сармоя катнашган корхоналарга инвес тициялар» счётларида авлод, қўшма, карам, уюшган корхо-наларда узоқ муддатли инвестицияларнинг холати ва хара кати ҳисобга олинади. Акциялар, облигациялар ва бошқа қимматбахо когозлар бу қуйилмалар ҳисобига берилган бойликларни т^собга олувчи счётларнинг кредитидан 0610-счётнингдебетига харид қилиш қийматида ҳисобга олинади.

0610-0690-счётлари бўйича аналитик ҳисоб узоқ муддат-ли молиявий қуйилмаларнинг турлари ва объектлари бўйича юритилади. Устав капитали (фонди), уни ташқил қилиш, узгаришини хисобга олиш, таъсисчилар билан хисоб-китобларни хисобга олиш Мулкчиликнинг тегишли шаклларига тааллукли корхо-наларда устав фондини ташқил қилиш тартиби таъсис ҳужжатлари ва хукуматнинг тешшли крнунлари асосида тар-тибга солиб турилади. Устав фонди х^аракатининг бухгалте рия ҳисоби 8300-«Устав капитали» счётида, 13-журнал-ор-дерда юритилади. ^иссад орлик жамияти давлат руйхатидан ўтказилгандан кейин, иштирокчилар улуши умумий сумма-си, акциялар суммаси счётларда қуйидагича акс эттирилади: Иштирокчилар улушининг хакикатда (накд пул билан, материал, асосий восита, номатериал актив куринишида ҳисоб-китоб ёқи валюта счётига накд пулсиз ўтказилиши) келиб тушиши счётларда қуйидагича акс эттирилади:

Юқорида таъқидлаб утилганидек, устав фондининг аналитик ҳисоби иштирокчилар (таъсисчилар) бўйича карточкалар ёқи ведомостларда юритилади. ҳиссадорлик жамияти шаклида ташқил қилинган корхоналарда 8300-«Устав капи тали» счётида қуйидагича субсчётлар очилади: 8310-Юпдий акциялар». 8320-«Имтиёзли акциялар». 8330-«Улушлар ватўловлар». Ҳиссадорлик жамиятининг уз акцияларини акционерлардан сотиб олиши, сотиши ёқи бекор қилиши счётларда қуйи дагича акс эттирилади: Бу акцияларни кейинчалик қайта сотиш счётларда қуйи дагича акс эттирилади:

Юкорида келтирилган ёзувлар натижасида 4610-счётнинг дебет томонида ҳосил булган қолдиқ акционерларнинг карзини, яъни олинган акциялар учун тўланмаган маблағ ёқи таъсис ҳужжатида эълон қилинган устав фондига қўшилиши лозим булган улуш микдорини кўрсатади. Бутўловлар ёқи акция қиймати тўланганда келиб тушган маблағ суммасига 4610-счёт кредитланиб, устав фонди микдори узгаришсиз колдирилади. Акционерлар сотиб олган акциялар учун ҳиссадорлик жамияти фойдаси ҳисобидан дивиденд оладилар. Унинг микдори корхона ҳўжалик фаолияти натижаларига куп жиҳатдан борлик. Фойдадан бюджетга, солиқ, резерв фондига, корхо на умумий максадларига ажратмалар қилингандан кейин акционерлар учун дивиденд тўланади. Имтиёзли акциялар бўйича дивидендлар тегишли ҳисобот йилида олинган фойдадан катъи назар акция қийматига нисбатан аввалдан белгиланган фоиз микдорида тўланади. Оддий акциялар бўйича дивиденд микдори корхона фаоли яти натижалари муҳокама қилинганидан кейин жамоа уму мий йиғинида аниқланади. Хиссадорлик жамиятлари фаолияти устав билан тартибга солиб турилади. Акционерлар ҳиссадорлик жамиятига карашли мулк учун тулиқ масъул эмаслар, уларнинг жавобгарликлари корхона устав фондига қўшиладиган улушлари (яъни улушларни уз вақтида тўлаш ёқи ўтказиш, акцияларга обуна бўлиш) билан чегараланади. I. Устав фонди маблағининг харакат ҳисоби бўйича операциялар қуйидагича акс эттирилади: 8300-«Устав (Фонди (капитали)» II. Таъсисчилар билан ҳисоб-китоб бўйича операциялар қуйидагича акс эттирилади: 4610-«Устав фондига тўловлар бўйича таъсисчилар карзи»

Муомалада катнашаетган чиқарилган, яъни акционерлар аъзо булган ёқи эълон қилинган (чиқаришга рухсат берилган) оддий акцияларнинг ҳар кайси чиқарилиши бўйича алохида аналитик ҳисоб юритилади ва ҳали чиқарилиши тугатилмаган, аммо руйхатдан ўтказилган микдорда шундай акциядорлик капитали сифатида акс эттирилади. Акциядорлик жамияти капиталининг хуқуқийлиги даражаси унинг номинал қийматини аниқлаб, акцияларни чиқаришга рух сат берилганлигини руйхатдан ўтказишда белгиланади. қимматли қоғозларни чиқаришни руйхатдан ўтказиш тартиби, оддий ва имтиёзли акцияларни чиқариш шарги ва уларни банк томонидан сотиб олиш 26.04.1996 йил, 223-1-сонли «Акционерлик жамиятлари ва акционерлар хуқуқларини химоя қилиш тўғрисида»ги қонун ва 10.08.1998 йил, 423-сонли «Ўзбекистои Республикаси худуцида қимматли қоғозларни руйхатдан угказиш ва чиқариш тартиби тўғрисидаги Низом» билан тартибга солинади. Оддий акциялар 8310-счётда номинал қиймати бўйича ҳисобга олинади, уларни сотишдан олинган номинал қийматдан ортик ёқи кам суммаларнинг барчаси 8410-«Эмиссион даромад» счётида акс эттирилади. Акционерлик жамоалари уз устав капиталини янги акция лар чиқариш ва уларнинг номинал қийматларини ошириш йули билан купайтириши мумкин. Акционерлик жамиятлари устав капитали микдорининг камайиши акциялар номинал қийматининг пасайиши ҳисобига ёқи капиталга обуна тўғрисидаги хабарда обуна суммаси миқдорини копламаган такдирда корхоналар томонидан хусусий акцияларнинг бир кисмини акция эгаларидан сотиб олиш ҳисобига руй бериши мумкин.

8310-«0дпий акциялар» ҳисоби бўйича аналитик ҳисоб ҳўжалик юритувчи субъектлар бўйича ва капиталнинг шаклланиш боскичи бўйича ахборотларнинг шаклланишини таъминлаши шарт. 8320-«Имтиёзли акциялар» счёти имтиёзли акция куринишида чиқарилган, овоз бериш хуқуқига эга бўлмаган, лекин акция эгасига дивиденд кафолатини берадиган, яъни олинган фойдани таксимлаш жараёнида оддий акция эгаларига нисбатан имтиёзга эга булган акциядорлар хасида маълумот олиш имконини беради. Имтиёзли акциялар ҳисоби акцияларнинг номинал қиймати бўйича амалга оширилади. Ушбу акцияларни номинал қийматидан юкори бахода сотишдан олинган хар бир сумма 8410-«Эмиссион даромад» счётида ҳисоб қилинади. §330-«Улушлар ва тўловлар» счёти ҳўжалик юритувчи субъектларнинг ташқилий-хуқуқий шаклларига асосан давлат ёқи хусусий, қўшма корхоналарда катнашувчиларнинг бадаллари ҳисобига ташқил қилинган капиталлар ҳаракати билан операцияларни ҳисобга олишга мулжалланган. Уставда қайдқилинган ва таъсис ҳужжатларида кўрсатилган таъсисчиларнинг улуши ва омонатларидан ташқил топган корхонанинг устав капиталини руйхатдан ўтказгандан кейин таъсисчилар улуш ва бадалларининг суммаси 8330-«Улуш ва бадаллар (тўловлар)» счётининг кредити ва 4610-«Устав капиталига тўловлар бўйича таъсисчиларнинг карзи» счётининг дебетида ҳисоб қилинади. Устав капитали счёти бўйича аналитик ҳисоб ҳўжалик юритувчи субъектнинг хар бир таъсисчиси бўйича айрим олган ҳолда юритилади. 8400-«Қушилган қиймат капиталини ҳисобга олувчи счётлар» асосан олинган оддий ва имтиёзли акциялар номинал қиймати суммасининг ошиши холати ва харакатн хақидаги маълумотларни умумлаштириш учун мулжалланган. қўшимча капитал номинал қийматидан юқори бахо бўйича биринчи бор сотилган акциялардан олинган эмиссия даромадини акс эттиради. Бу счётда яна устав капиталига тўлов тўлашда вужудга келадиган курс фарқдари суммалари ҳам ҳисоб қилинади.

қўшимча капитал холати ва харакати қуйидаги счётларда ҳисоб қилинади: 8410-«Эмиссион даромад». 8420-«Устав капитали таркиб топишидаги курс фарқлари». 8410-«Эмиссион даромад» счёти акция номинал қийматидан ошикча олинган маблағлар хақида маълумотларни умумлаштириш учун мулжалланган. Маблағнинг келиб тушиши бу счётнинг кредит томонида, мабларнинг сарфланиши бу счётнинг дебетида ҳисоб қилинади. қўшимча тўланган капитал аналитик ҳисоби оддий ва имтиёзли акциялар бўйича алохида юритилади. 8420-«Устав капитали таркиб топишидаги курс фарқлари» счёти устав капитали таркиб топиши жараёиида вужудга кела диган курс фарқларини ҳисобга олишга мулжалланган. Устав капитали таркиб топишида валюта ва валюта қиймат-ликлари устав капиталига тўлов тўлаш моментида ҳаракатда бўлган республика Марказий банки курси бўйича бахоланади. Валюта ва валюта қийматликларини, бошқа мулкни бахолаш таъсис ҳужжатларини руйхатга олиш вақтида уларни баҳолашдан фарқ қилиши мумкин. Ушбу фарқ 8420- счётда ҳисоб қилинади, бу счётларда қуйидагича акс этгирилади: Резерв капиталини ҳисобга олувчи счётлар корхона таъ сис ҳужжатларига мувофиқ фойда ҳисобилан ташқил қилинадиган резервларни ҳисобга олишга мулжалланган. Резерв капиталининг холати ва харакати қуйидаги счёт ларда ҳисоб қилинади: 8510-«Мол-мулкни қайта бахолаш бўйича тузатишлар». 8520-«Резерв капитали». 8530-«Бегараз ёрдам тарзида олинган мол-мулк».

Резерв капиталини ҳисобга олувчи счётлар бўйича ана литик ҳисоб шундай ташқил қилиниши керакки, маблағ-лардан фойдаланишни йуналтириш бўйича маълумотларнинг таркиб топишини таъминлаши лозим. 8510-«Мол-мулкни қайта бахолаш бўйича тузатишлар» счётида активларни қайта бахолаш натижаси бўйича аниқланадиган улар қийматининг ошиши ҳисоб қилинади. Агар қайта бахолаш натижасида актив қийматида камайиш содир булса, у холда бу камайиш аввалги худди шу актив тури бўйича ошиши ҳисобига копланади ва 8510-счёт дебетида акс эттирилади. Ушбу активлар бўйича кийматининг камайиш суммаси аввалги ошишдан ошиб кетса, у ҳолда ошган сумма чиқим деб ҳисобланади ва у 9430-«Бошқа операцион харажатлар» счётида акс эттирилади. 8510-счёт бўйича қолдик балансда «Резерв капитали» моддасида акс эттирилади. 8520-«Резерв капитали» счёти акционерлик жамиятлари, ҳамкорликдаги корхоналар ва бошқа ҳўжалик Юритувчи субъектларда резерв капитали ҳолати ва хааракати хақидаги маълумотларни умумлаштириш учун мулжалланган. Качонки бу корхоналарда таъсис ҳужжатларига мувофик ва Ўзбекистон Республикасининг харакатдаги қонуниятларида резерв капиталининг таркиб топиши кузда тутилган булса.Резерв капиталининг маблағи умумий баланс зарарларини коплаш, карзларни коплаш ва коплашнинг бошқа имкониятлари бўлмаган такдирда бошқа максадлар учун резерв сифатида фойдаланилади. 8530-«Бегараз ёрдам тарзида олинган мол-мулк» счёти бепул олинган мулкни ҳисобга олиш учун мулжалланган. Бу онерациялар счётларда қуйидагича акс эттирилади:

2. Грантлар ва субсидияларни мақсадли молиялаштириш ва тушумларни ҳисобга олиш. а) грантлар ва субсидияларни ҳисобга олиш. «Субсидия» сузининг маъноси корхонага давлат томонидан пул ёқи натура куринишида кўрсатиладиган ёрдамни англатади. Давлат томонидан ёрдам уларга маълум шартларни бажаришлари учун, икгисодиётни ривожлантиришда уларни рагбатлантириш максадида берилади. Давлат (хукумат) ёрдами хар хил куринишда бўлиши мумкин, дотация, субсидия ва ҳоказо. Давлат субсидияларини ҳисобга олиш тартиби Давлт суб-сидияларини ҳисобга олиш» - 10-сонли Бухгалтерия ҳисоби Миллий Стандартига мувофик амалга оширилади. Грант ва субсидияларни ҳисобга олувчи счётлар грант ва субсидиялар ҳолати ва харакати хақидаги маълумотларни умумлаштириш учун мулжалланган. Грант ва субсидиялар корхона (компания) фаолиятини молиялаштириш манбаи деб каралади у хусусий капиталга қўшилади. Грант ва субсидиялар холати ва ҳаракатининг ҳисоби 8810-«Грантлар», 8 8 20-«Субсидиялар» счётида юритилади.

Грант ва субсидиялар хар хил нодавлат ва халқаро таш-қилотлар ва фондлар маълум дастурларни амалга оширишла-ри учун ҳам берилиши мумкин. Субсидия грантларни хусусий капитал сифатида акс эттириш шарти бўлиб, улар маълуншартлар бажарилганда кай-тарилмаслиги лозим. б) мақсадли молиялаштириш ва тушумларни ҳисобга олиш тартиби. Мақсадли молиялаштириш ва тушумларнинг бухгалтерия ҳисоби шу номдаги 8800-счётда юритилади. Бу счёт асосан максадли йуналишдаги тадбиркорликни амалга ошириш учун мулжаллаиган маблағлар, богика корхоналардан кирим қилинган маблағлар, давлат органларининг субсидиялари (маблағ, пул, бериладиган ёрдам) ва бошқа мабларларнинг ҳаракати тўғрисидаги маълумотларни умумлаштириш учун мулжалланган. У еки бу тадбирларни молиялаш сифатида олинган максадли маблағлар 8810-счётнинг кредитида акс эттирилади. 8800-«Максадли киримларни ҳисобга олишга мулжалланган счёт» қуйидаги счётлардан ташқил топган: 8810-«Грантлар». 8820-«Субсидиялар». 8830-«Аъзолик бадаллари».

8840-«Максадли фойдаланиладиган солиқ имтиёзлари». 8890-«Бошқа максадли киримлар». 8800-«Мақсадли киримларни ҳисобга оладиган счёт» Максадли молиялаштириш ва тушумлар бўйича анали тик ҳисоб маблағларни максадли тайинлаш ва максадли ки рим маблағлари нуқтаи назарига караб юритилади. 3. Молиявий натиж аларни тўғри аниқлашнинг аҳамияти, вазифалари ва уларни йил давомида ҳисобга олишни ташқил қилиш. Молиявий натижа дейилганда, корхона, бирлашма, хиссадорлик жамияти ва ҳоказоларнинг маълум ҳисобот даврида, унинг тадбиркорлик фаолияти жараёнида узига қарашли маблағнинг ошиши (ёқи камайиши) тушунилади. Бухгалте рия ҳисобида бундай фаолият натижаси ҳисобот давридаги ҳамма фойдалар ва зарарларни ҳисоблаш ҳамда баланс қилиш йули билан аниқланади. Фойда ва зарарларни ҳисобга олиш учун шу номдаги счётдан фойдаланилади. Бу счёт актив-пас сив счёт бўлиб, қолдиқ,

унинг дебет ва кредит томонида бўлиши мумкин. Дебет томонидаги қолдиқ зарарни, кредит томонидаги қолдиқ эса фойдали ифодалайди. Бозор иқтисодиёти шароитида хар бир корхона узининг ишлаб чиқариш тижорат фаолиятидан кўпроқдаромад олишдан манфаатдор. Аммо нафакат фойда, балки юкорида таъқидланганидек, зарар ҳам корхона ҳўжалик фаолиятининг молиявий натижаси бўлиши мумкин. Бундай холат корхона самара бермайдиган ишлаб чиқариш усулларидан фойдаланса ёқи ишлаб чиқарилган махсулот истеъмолчилар талабини кондирмаса руй бериши мумкин. Ҳўжалик юритишнинг ҳозирги тизими шароитида фойда кўрсаткичи корхонанинг асосий ва оборот маблағларидан самарали фойдаланишни талаб ҳамда эҳтиёжга караб ишлаб чиқаришни мувофиклаштириши, яъни ишлаб чиқарилаётган махсулот истеъмолчи талабига жавоб бера оладиган бўли ши, ишлаб чиқариш харидор учун хизмат қилиши лозим. Тўла ҳўжалик ҳисобининг мухим тамойили корхонанинг тўла мустақилликка эришуви ва харажатларни уз маблағи ҳисобидан тулик коплашдир. Бу дегани, корхона махсулот сотишдан олган маблағидан узининг ҳамма харажатларини коплайди ва ундан ташқари фойда ҳам олади. Фойдаиинт бир кисми бюджетга солиқлар ҳамла бошқа тўловларни тўлаш учун сарфланади, колгани эса корхона ихтиёрида колади ва фаолиятни илмий-техник, икгисодий ва ижтимоий ривожлантиришнинг асосий манбаи бўлиб ҳисобланади. Корхона ихтиёрида қолган маблағни қандай масадларга сарфлашни унинг узи мустақил равишда хал қилади. Фойда, қўшилган қиймат солиги ва акциз солиги соф даромаднинг шакллари бўлиб ҳисобланади. Уларнинг хар бири ташқил топиш механизми ва улардан фойдаланиш йуналишлари бўйича бир-биридан фарқ қилади. қўшилган қиймат солиги ва акциз солиғи давлат бюджетига махсулот

сотилганидан кейин ўтказилади, бу маблар умумдавлат ҳамда умумхалқ максадлари учун сарфланади. Фойда корхонанинг охирги молиявий натижаси ҳисобла нади. У мехнатга ҳақ тўлаш фонди билан бирга (фойданинг корхона ихтиёрида колган кисми) корхона даромадини ташқил қилади. Бозор иқтисодиётига утиш шароитида фойда кўрсаткичини тўғри аниқлаш жуда муҳим аҳамиятга эга. Мазкур даромад ҳисобидан мазкур максадларга мулжалланган фондлар, резерв фонди ташқил булади, капитал қуйилмалар молиялаштирилади ва ижтимоий тадбирлар амалга оширилади. Молия натижалари микдорига жуда куп омиллар таъсир этади. Масалан, инфляция, валютанинг узгариб туриши, кредит сиёсати ва бошқалар. Ишлаб чиқариш ва муомала жараёнидаги юкорида санаб утилган омиллар таъсири ҳисобга олинган холда молия натижалари аниқданиши, аниқланган молия на тижаси хақикатни аниқ ва тўғри акс эттириши лозим. Шунинг учун ҳам корхонплпрда бухгалтерия ҳисобинн тўғри юритиш ва олинган фойда микдорини тўғри аниқлаш лозим. Фойда микдорининг камайиши давлат бюджетига тўланиши лозим булган маблағ микдорининг камайишига ва бу, уз навбатида, бюджет ҳисобидан амалга ошириладиган харажатлар микдо - рининг камайишига олиб келади. Зарарга ишлайдиган корхоналар эса охир- оқибатда «синади», яъни инкирозга юз тутади. Чунки бозор иқтисодиёти шароитида амалдаги қонунларга кура яхши ишлайдиган корхоналар фойдасини қайта таксимлаш кузда тутилмаган. Шунинг учун ҳам зарарга ишлайдиган кор хоналар уз харажатларини узлари коплашлари, бунинг учун уни коплаш йулларини излаб топишлари керак. Бозор иқтисодиёти шароитида молия натижаларини ҳисобга олиш корхона фаолиятида марказий уринни эгаллайди ва қуйидагилар уни ҳисобга олишнинг асосий вазифалари ҳисобланади:

1) олинган фойда микдорини хар ойда ҳамда йил бошидан уз вақтида ва тўғри ҳисоб-китоб қилиш; 2) молия натижалари билан боғлик операцияларни ва уларнинг таксимланишини бухгалтерия ҳисоби счётларида ва тегишли регистрларда тўғри акс эттириш. 4. Фойда ва зарарларнинг таркиби уни ҳисобга олиш Якуний молиявий натижа ҳисобот даврида корхона бух галтерия ҳисобида ҳисобга олинган ҳамма операциялар асосида аниқланади. Корхона балансида кўрсатиладиган молиявий натижа, яъни соф фойда уч кисмдан иборат булади: 1) асосий махсулот, иш ва хизматлар реализациясидан олинадиган молиявий натижа (9010-«Тайёр махсулотни сотишдан олинадиган даромад» счёти маълумотлари асосида аниқланади); 2) асосий воситалар ва бошқа активлар (материал бойлик-лар, қимматли қоғозлар, номатериал активлар ва бош^а молия қуйилмалари) реализациясидан олинадиган натижа (9310-«Асо-сий воситаларнинг реализацияси ва бошқа куринишдаги ҳисоб-дан чиқаришлар» ва 9320-«Бошқа активлар реализациясидан ва бошқа ҳисобдан чиқаришлардаи олинган фойда» счётлари маъ лумотлари асосида аниқланади); 3) реализация билан боғлиқ бўлмаган опера циялардан олинадиган молиявий натижа (реализация билан боғлиқ бўлмаган даромад ва нобудгарчиликлар тўғридан-тўғри «Мо лиявий натижалар» счётида аниқланади). Ишлаб чиқариш корхоналари ялпи (баланс) фойдаси тар-кибида асосий уринни махсулот, иш ва хизматлар реализациясидан олинадиган фойда ташқил қилади. Бу фойда уч гурух омиллар таъсирида таркиб топади: 1) сотилган маҳсулотнинг ғажми ва тури (ассорти менти);

2) махсулотни ишлаб чиқаришва сотиш билан борлик, харажатлар даражаси; 3) сотилган махсулотнинг баходаражаси. Реализация билан боғлиқ бўлмаган даромад, харажат ва нобудгарчиликларга қуйидагилар киради: 1. Ҳамкорликдаги корхоналарда даромаддан олинадиган упуш, мулкни ижарага берганлиги учун олинадиган даромад. 2. Корхонага карашли акция, облигация ва бошқа к,им-матли когозлар учун олинадиган дивиденд. 3. Валюта курсининг ижобий ёқи салбий фарқлари (ва люта счётлари ва чет эл валюта операциялари бўйича). 4. Корхона балансида ҳисобда булган уй-жой коммунал ҳужалигидан фойдаланиҳдан олинадиган даромад (4110-«Ало-хида бўлинмалардан олинадиган счётлар» счёти маълумотла ри асосида аниқланади). 5. Иқтисодий санкциялар куринишида олинадиган ва тўланадиган суммалар (шартнома шартларини бажармаган-лиги учун жарима, пенялар). 6. Тугатилган ишлаб чиқариш буюртмалари бўйича хара жатлар. «Харажатлар таркиби тўғрисидаги Низом»га мувофик, хозирги ҳўжалик юритиш тизими шароитида корхона фао-лияти молиявий натижаси қуйидаги фойда кўрсаткичлари билан тавсифланади: 1) Махсулот сотишдан олинган фойда махсулот реализа циясидан олинган соф тушум билан сотилган махсулот тан-нархи ўртасидаги фарқ, асосида аниқланади: Ялпи фойда реал олинган соф тушум - сотилган мах сулот таи иархи. 2) Асосий фаолиятдан олинган фойда махсулот реализа циясидан олинган ялпи фойда билан давр харажатлари ўрта сидаги фарқка асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадни қўшиш ёхуд айириш йули билан аниқланади:

Асосий фаолиятдая олинган фойда қ мағсулот реализа циясидан олинган ялпи фойда — давр харажатлари бошқа даромадлар — бошқа зарарлар. 3) Умумҳўжалик фаолиятидан олинган фойда (ёқи зарар) қуйидаги алгебраик йул билан аниқланади, асосий фаолиятдан фойдага дивидендлар бўйича даромад қўшнлади, чет эл валюта-си операциялари билан борликдаромад ёқи зарарлар қўшиб ёхуд айирилади ва фоизлар бўйича харажатлар олиб ташланади. Умумҳўжалик фаолияти фойдаси қ асосий фаолият фойдаси Қ дивиденд даромадиҚ фоизлар даромади Қ инвестицияни ким" матли кргозга қайта бахолашдан даромад ёқи зарар — фоизлар бўйича харажатлар. Солиқ, тўлангунга қадар фойда қ умумҳўжалик фаолиятидан олинган фойда ± тасодифий фойда ва зарарлар. 4) Йилнинг соф фойдаси солиқлар тўлангандан кейин кор-хона ихтиёрида коладиган кўрсаткич. Солиқлар тўлангунгача фойдадан (даромаддан) солиқлар ва бошқа бирор ерда ҳисобга олинмаган солиқ ҳамда тўловлар чиқариб таҳпанади: Йилнинг соф фойдаси қ солиқ, тўлангунга к,адар фойда — фойдадан солиқ,, бошқа солиқлар. Молиявий натижаларнинг таркиб топиши ва улардан фойдаланиш «Махсулот (иш, хизмат) таннархига қўшила-диган махсулот (иш, хизмат) ишлаб чиқариш ва реализация бўйича харажатлар таркиби хақида» ги Низом ва «Молиявий натижаларнинг таркиб топишй тартиби хақида»ги Низом (5 январ 1999 йил 54-сон) ҳамда Бухгалтерия ҳисоби Миллий Стандартининг 2-3-4-сонлари билан тартибга солинади. Бу-нинг учун қуйидаги счётлар мулжалланган: 9000-«Асосий фаолиятдан олинадиган даромадларни ҳисоб га оладиган счётлар».

9100-«Сотилган махсулот таннархини ҳисобга оладиган счётлар». 9200-«Асосий воситалар ва бошқа активларнинг ҳисобдан чиқиб кетишини ҳисобга олувчи счётлар». 9300-«Асосий фаолиятдан олинадиган бошқа даромадларни ҳисобга оладиган счётлар». 9400-«Давр харажатларини ҳисобга оладиган счётлар». 9500-«Молиявий фаолиятдан олинадиган даромадларни ҳисобга оладиган счётлар». 9600-«Молиявий фаолият бўйича харажатларни ҳисобга оладиган счётлар». 9700-«Фавкулолда фойда (зарар) ларни ҳисобга олади ган счётлар». 9800-«Солиқ ва тўловларни тўлаш учун фойданинг иш-латилишини ҳисобга оладиган счётлар». 9900-«Якуний молиявий натижани ҳисобга оладиган счётлар». Сотилган тайёр махсулот, моллар, бажарилган иш ва хизматлар таннархи хақидаги маълумотлар қуйидаги счёт-лардан олинади: 9110-«Сотилган тайёр ма^сулот таннархи». 9120-«Сотилган товарлар таннархи». 9130-«Бажарилган иш ва кўрсатилган хизматлар таннархи». 9140-«Такрорланиб турадиган х^исоботда ТМБни олиш (харид қилиш). 9150-«Такрорланиб турадиган ҳисоботда ТМБ бўйича ту- затишлар». Жунатилган махсулот, бажарилган иш ва хизматлар учун харидорларга такдим этилган ҳисоб-китоб ҳужжатлари сум-масига қуйидагича бухгалтерия проводкаси тузилади;

Ҳисобот даври охирида 9110,9120,9130-счётларнинг дебет обороти жами 9900-«Якуний молиявий натижа» счётининг дебетига ёзилади. Корхонага қарашли асосий воситалар ва бошқа активлар реализацияси ва бошқа ҳисобдан чиқаришлар хақидаги маъ лумотлар қуйидаги счётлардан олинади: 9210-Асосий воситаларнинг реализацияси ва бошқа ҳисоб-дан чиқаришлар». 9220-« Бошқа активларнинг релизацияси ва бошқа ҳисобдан чиқаришлар

Молиявий натижа дейилганда, корхона, бирлашма, хиссадорлик жамияти ва ҳоказоларнинг маълум ҳисобот даврида, унинг тадбиркорлик фаолияти жараёнида узига қарашли маблағнинг ошиши (ёқи камайиши) тушунилади. Бухгалте рия ҳисобида бундай фаолият натижаси ҳисобот давридаги ҳамма фойдалар ва зарарларни ҳисоблаш ҳамда баланс қилиш йули билан аниқланади. Фойда ва зарарларни ҳисобга олиш учун шу номдаги счётдан фойдаланилади. Бу счёт актив-пас сив счёт бўлиб, қолдиқ, унинг дебет ва кредит томонида бўлиши мумкин. Дебет томонидаги қолдиқ зарарни, кредит томонидаги қолдиқ эса фойдали ифодалайди. Бозор иқтисодиёти шароитида хар бир корхона узининг ишлаб чиқариш тижорат фаолиятидан кўпроқдаромад олишдан манфаатдор. Аммо

нафакат фойда, балки юкорида таъқидланганидек, зарар ҳам корхона ҳўжалик фаолиятининг молиявий натижаси бўлиши мумкин. Бундай холат корхона самара бермайдиган ишлаб чиқариш усулларидан фойдаланса ёқи ишлаб чиқарилган махсулот истеъмолчилар талабини кондирмаса руй бериши мумкин. Ҳўжалик юритишнинг ҳозирги тизими шароитида фойда кўрсаткичи корхонанинг асосий ва оборот маблағларидан самарали фойдаланишни талаб ҳамда эҳтиёжга караб ишлаб чиқаришни мувофиклаштириши, яъни ишлаб чиқарилаётган махсулот истеъмолчи талабига жавоб бера оладиган бўли ши, ишлаб чиқариш харидор учун хизмат қилиши лозим. Тўла ҳўжалик ҳисобининг мухим тамойили корхонанинг тўла мустақилликка эришуви ва харажатларни уз маблағи ҳисобидан тулик коплашдир. Бу дегани, корхона махсулот сотишдан олган маблағидан узининг ҳамма харажатларини коплайди ва ундан ташқари фойда ҳам олади. Фойдаиинт бир кисми бюджетга солиқлар ҳамла бошқа тўловларни тўлаш учун сарфланади, колгани эса корхона ихтиёрида колади ва фаолиятни илмий-техник, икгисодий ва ижтимоий ривожлантиришнинг асосий манбаи бўлиб ҳисобланади. Корхона ихтиёрида қолган маблағни қандай масадларга сарфлашни унинг узи мустақил равишда хал қилади. Фойда, қўшилган қиймат солиги ва акциз солиги соф даромаднинг шакллари бўлиб ҳисобланади. Уларнинг хар бири ташқил топиш механизми ва улардан фойдаланиш йуналишлари бўйича бир-биридан фарқ қилади. қўшилган қиймат солиги ва акциз солиғи давлат бюджетига махсулот сотилганидан кейин ўтказилади, бу маблар умумдавлат ҳамда умумхалқ максадлари учун сарфланади. Фойда корхонанинг охирги молиявий натижаси ҳисобла нади. У мехнатга ҳақ тўлаш фонди билан бирга (фойданинг корхона ихтиёрида колган кисми)

корхона даромадини ташқил қилади. Бозор иқтисодиётига утиш шароитида фойда кўрсаткичини тўғри аниқлаш жуда муҳим аҳамиятга эга. Мазкур даромад ҳисобидан мазкур максадларга мулжалланган фондлар, резерв фонди ташқил булади, капитал қуйилмалар молиялаштирилади ва ижтимоий тадбирлар амалга оширилади. Молия натижалари микдорига жуда куп омиллар таъсир этади. Масалан, инфляция, валютанинг узгариб туриши, кредит сиёсати ва бошқалар. Ишлаб чиқариш ва муомала жараёнидаги юкорида санаб утилган омиллар таъсири ҳисобга олинган холда молия натижалари аниқданиши, аниқланган молия на тижаси хақикатни аниқ ва тўғри акс эттириши лозим. Шунинг учун ҳам корхонплпрда бухгалтерия ҳисобинн тўғри юритиш ва олинган фойда микдорини тўғри аниқлаш лозим. Фойда микдорининг камайиши давлат бюджетига тўланиши лозим булган маблағ микдорининг камайишига ва бу, уз навбатида, бюджет ҳисобидан амалга ошириладиган харажатлар микдо рининг камайишига олиб келади. Зарарга ишлайдиган корхоналар эса охир-оқибатда «синади», яъни инкирозга юз тутади. Чунки бозор иқтисодиёти шароитида амалдаги қонунларга кура яхши ишлайдиган корхоналар фойдасини қайта таксимлаш кузда тутилмаган. Шунинг учун ҳам зарарга ишлайдиган кор хоналар уз харажатларини узлари коплашлари, бунинг учун уни коплаш йулларини излаб топишлари керак. Бозор иқтисодиёти шароитида молия натижаларини ҳисобга олиш корхона фаолиятида марказий уринни эгаллайди ва қуйидагилар уни ҳисобга олишнинг асосий вазифалари ҳисобланади: 1) олинган фойда микдорини хар ойда ҳамда йил бошидан уз вақтида ва тўғри ҳисоб-китоб қилиш;

2) молия натижалари билан боғлик операцияларни ва уларнинг таксимланишини бухгалтерия ҳисоби счётларида ва тегишли регистрларда тўғри акс эттириш.

ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР . 1. Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонуни. Т., «Халқ сўзи» газетаси, 1996. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш - энг муҳим вазифамиз. Т.8.-Т.: Ўзбекистон. 2000. 2. Каримов И.А. «Эргапган марраларимизни мустаҳкамлаб, ислоҳотлар йўлидан изчил бориш - асосий вазифамиз». Т.12.-Т.: «Ўзбекистон». 2004.-400 б. 2. Ўзбекистон Ресиубликаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги "Маҳсулот (иш ва хизмат)лар таннархига киритиладиган. Маҳсулот (иш ва хизмат)ларни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларини таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш тўғрисида»ги 54- сонли қарори. (2003 йил 25 декабрдаги 567-сонли қарор асосидаги ўзгартиришлар билан). 3. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг 1997 йил 15-январ 5-сон буйруғи (йиллик ва ярим йиллик ҳисоботни тўлдириш тўғрисида). Т., «Ўзбекистон Республикаси Молиявий қонунлари» ойлик нашр, 1997. 5. Бобожонов О.У. Молиявий ҳисоб. Т., «Меҳнат», 1999. 5. Молиявий ҳисоб. КАРАНА корпорацияси, Т., 2000. 5. Ризақулов А.А. Узоқ муддатли активлар ҳисоби. Т., «Фан», 1998 . 6. Ризақулов А.А., Иброҳимов А.К., Ҳасанов Б.А., Усанов А.У., Маматов З.Т. Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари. 1- III том. ТМИ ва ИУТ, 1994. 7. Сотиволдиев А.С. Бухгалтерия ҳиcоби-Т.:ЎзР БАМА-2004 , 1,2 ва 3 томлар 8. Ғуломова Ф. Бухгалтерия ҳисоби ва мустақил ўрганиш учун қўлланма. Т. "Меҳнат" 200 4. 9. Ўзбекистон Республикаси Молиявий қону н лари тўпламлари. 2000-2002 10. Палий В.Ф. Управленческий учет М.:Союзаудит. 1997. 11. Палий В.Ф. Управленческий учет - М.:Союзаудит. 1997. 12. Бобожонов О.,Хасанов Б. Финансовнй учет. - изд. ТГЭУ, 2001 13. Палий В.Ф., Палий В.В. Финансовьш учет., -М.: ФБК. 2001 14. Хасавов Б.А., Бобожонов О. Молиявий қисоб (дарслик, русча). -Т.: Типография ТГЭУ. 2001 15. Хасанов Б.А., Мухамедова М.Н. «Бухгалтерия ҳисоби» фавидан рейтинг тизимида мустақил таълим ва мустақил ишлаш учун ўқув-услубий модул.-Т.: ТМИ. 2002. 16. Хасанов Б.А. ва бошқ. Средний и мальш бизнес: проблемм и решения (учебное пособие).-Т.: ТФИ. 2002 . 17. Хасанов Б.А. Бошқарув ҳисоби: назария ва услубиёт (монография).-Т.: Молия. 2003.-247 б 18. Хасанов Б.А., Мирзаева Л. Сборник задач по курсу «Международнме стандартм бухгалтерского учета».-Т.: ТМИ. 2003. 19. Хасанов Б.А., Хошимов А.А. Бошқарув ҳисобида бюджетлаштириш.-Т.: Ўқитувчи. 2004. 100 б. 20. Сотволдиев. А. «Замонавий бухгалтерия хисоби» 1-2-3- том. Т- 2004й.

Похожие

Молиявий натижалар ҳисоби

Молиявий натижалар тахлили

Молиявий натижалар хисоби

Молиявий натижалар аудити

Молиявий қўйилмалар ҳисоби