Ижтимоий сохаларни молиялаштириш механизмларининг амалдаги тартиби. - Экономика - Рефераты

Ижтимоий сохаларни молиялаштириш механизмларининг амалдаги тартиби.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

170 KB

Ижтимоий сохаларни молиялаштириш механизмларининг амалдаги тартиби. Ижтимоий ривожланишни молиялаштиришнинг ҳуқуқий асос лари - Ўзбекистон Республикаси Қонунлари, Ўзбекистон Респуб ликаси Олий Кенгаши қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Вазир лар Маҳкамасининг қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги буйруқлари, низомлари, қўлланмалари ҳисобланади. Ижгимоий соҳаларни молиялаштиришнинг асосий ҳужжатларидан бири - Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 3 сентябрдаги 414-сон «Бюджет ташкилот ларини маблағ билан таъминлаш, тартибини такомиллаштириш тўғрисида»ги қарор қабул қилинди. Мазкур қарор бажарилиши қуйидаги меъёрий қонуний ҳужжатларга таянади: 1) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 1999 йил 13 декабрдаги 849-сон «Молия вазирлиги ва молия органларининг бюджет ташкилотлари ва штатлар жадвалини регистрация қилиш тартиби»; 2) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 1999 йил 13 декабрдаги 850-сон «Ижтимоий соҳа ташкилотларини 2000 йил бюджетдан молиялаштиришнинг меъёрлари» 3) Ўзбекистон Республика Молия вазирлигининг 1999 йил 9 де кабрдаги 230-сон «Давлат бюджети харажатлари ва 2000 йил бюджет бланкасининг асосий кўрсаткичларини тасдиқлаш тўғрисида»ги буйруғи 4) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 1999 йил 23 декабрдаги 859-сон «Бюджет ташкилотларининг даромадлари ва ха- ражатларининг бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги Низом

5) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 236-сон, Халқ таълими вазирлигининг 210-сон, Соғлиқни сақлаш вазирлиги нинг 737-сон 1999 йил 17 декабрдаги «Юридик шахс мақоми бери ладиган бюджет ташкилотлари тўғрисида»ги қушма буйруғи 6) Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг 2000 йил 7 январдаги «Вақтинча фойдаланилмаётган биноларни ва давлатнинг бошқа мол-мулкнинг бошқа ташкилотларга ижарага бериш тўғрисида»ги Низом 7) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2000 йил 22 январдаги «Кўзда тутилмаган харажатлар жамғармаси тўғрисида»ги Низом 8) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2000 йил 25 январдаги 880- сонли «Бюджет ташкилотларида товарлар ва хизмат лар ишлаб чиқариш ва реализация қилишнинг тартиби» 9) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2000 йил 3 февралдаги 888-сон «Республика ва маҳаллий бюджетларга қарашли бюджет ташкилотларининг смета харажатларини тузиш, кўриб чиқиш, тасдиқлаш тўғрисида»ги меъёрий ҳужжат. Бюджет тизими тузилишини ва бошқариш асосларини Ўзбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тўғрисида»ги қонуни белгилайди. Шунга асосан Ўзбекистон Республикаси Мо лия Вазирлиги ҳудудлар молияси ташкилий услубият бошқармаси доимий равишда биринчи навбатда молиялаштирилишни назорат қилиб боради. Маҳаллий бюджетлар томонидан тузилган смета харажатлари маҳаллий бюджетларни тартибга солишнинг асосий ҳужжати ҳисобланади, молиялаштириш смета харажатларига асосан олиб бо рилади ва бу смета харажатларидан бошқа харажатларни молиялаш тириш таъқиқланади.

Смета харажатларини тузиш Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг «Маҳаллий бюджетларга қарашли ташкилотларда смета харажатларини тузиш, кўриб чиқиш ва тасдиқлаш тўғрисида»ги қўлланмасига асосан олиб борилади. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги Давлат бюджети Бош бошқармаси Республика 1998 йил бюджети ижросининг кути лаётган натижасини ҳисобга олиб, белгиланган бюджет тақчиллигини ошириб юбормаслик мақсадида ижтимоий ривожла нишни молиялаштириш бошқармаси бўйича маблағ билан таъмин ланадиган барча бюджет муассасалари ва ташкилотларига қуйидаги шартларга қатъий амал қилишни талаб қилади: • Маблар билан таъминлаш, энг аввало иш ҳақи ва унга тенглашти рилган биринчи навбатдаги харажат моддаларта ажратишни; • бошқармадаги бўлимлар ва уларга хизмат қилувчи бюджет му ассасалари ва ташкилотларига лимитни тацсимлаганда конвертация билан борлиқ бўлган харажатларни ҳисобга олишни; • биринчи навбатдаги харажатларни амалга оширмай туриб, бошқа сарф- харажатларга йўл қўймасликни. Молия органлари ва бюджет муассасалари томонидан маб лағларни фақат тасдиқланган лимитлар доирасидагина харажат моддалари бўйича сарфлашлари керак. Бюджет муассасаларини хоҳ нақд маблағлар, хоҳ ўзаро қарзларни протоколлар ёрдамида ёпиш фақат тасдиқланган лимитлар доирасида бўлади. Молия органлари бюджет ташкилотлари томонидан белгилан ган лимитлар ва харажатлар нормативларидан ортиқча маҳсулот ва хизматлардан фойдаланишга, маҳаллий бюджетлар томонидан мо лиялаштириладиган бюджет муассасалари бўйича кредитлик қарздорликни камайтириш ва муддати ўтган қарздорликлар юза келмаслиги устидан қаттиқ назорат қиладилар.

Жорий йил бюдже тининг тасдиқланган кўрсаткичлари оғишмай бажарилишини, даро- мадларини ўз вақгида тушишини таъминлайдилар. Ўзбекистон Республикаси Мустақиллиги эълон қилиниши му носабати билан ижтимоий-маданий соҳаларни молиялаштиришда ўзгаришлар киритилди. Аввал давлат томонидан молиялаштириш тизими - иттифоқ бюджетидан, республика бюджетидан, маҳаллий бюджетдан иборат эди. Шунингдек, вазирлик ташкилот, корхона ларга қарашли макгабгача таълим муассасалари, клублар, спорт саройлари, санаторийлар, поликлиникалар ва болалар ёзги ором гоҳлари шу ташкилот ва корхоналар томонидан молиялаштирилар эди. Ўтиш даврида иттифоқ бюджетидан олинадиган субсидиялар нинг тўхтатилганлиги, аксарият иттифоқ аҳамиятига молик ташки лот ва корхоналарнинг фаолияти тўхтаганлиги сабабли ижтимоий соҳаларни ва ижтимоий тадбирларни молиялаштиришда қийинчиликларда дуч келинди. Бугунги кунда бу соҳаларни молиялаштириш Республика бюд жетидан ва маҳаллий бюджетлардан молиялаштирилмоқ д а. Ўзбекистон Республикасида «Таълим тўгрисида»ги Қонуннинг 1992 йил 2 июнда қабул қилиниши билан таълим муассасапарининг моддий техника базасини яратиш ва таълимни молиялаштиришнинг хуқуқий асослари яратилди. Қонунга асосан давлат таълим муассасалари республика, маҳаллий бюджетлардан, ташкилот, муассаса, бирлашма алоҳида жис моний шахслар маблағлари ҳисобига молиялаштирилади. Бу қонунга асосан педагогик ходимларнинг иш соатлари 1-4 синфларда 20 соат дан 14 соатгача, 5-11 синфларда 18 соатдан 16 соатгача кисқартирилди, бу уларга иш ставкаларини ошириш имкониятини берди. Олий ўқув юртларида ва ўрта махсус ҳунар билим юртларида таълим олишнинг тўлов контракг шакли, улардан тушган маблағларнинг сарфлаш тартиби, ҳар бир талабага бир йилда билим олиш учун сарфланадиган

харажат миқдори ҳар йили Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Муассаса раҳбарлари бу фонддан иш ҳақига қўшимчалар, му кофотлар, моддий ёрдам ажратишлари мумкин. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 20 августдаги «Ўқитувчилар ва ўқувчилар турмуш моддий шароитла рини яхшилашга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги 409-сонли қарорга асосан илк бор биринчи синф ўқувчилари ўқув қуроллари билан, камхарж оилаларнинг бошланғич синфларида ўқийдиган фарзандлари қишки кийим билан таъминланди. Мактаб ва олий ўқув юрти ўқитувчилари турмуш шароитини ва меҳнатга ҳақ тўлашни яхшилаш борасида муайян тадбирлар амалга оширилди. Тадқиқотларга қараганда, ҳар йили 640000 нафар 1 синф ўқувчилари 12 номдаги ўқув анжомлари билан бепул таъминланади лар. Ушбу мақсадлар учун йилига 1400000,0 минг сўм маблағ сарфла нади. Бу эса бозор иқгисодиёти шароитида ота-оналар ва уларнинг болаларини иқтисодий ҳимоялашда муҳим омилдир. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 5 январдаги «Узлуксиз таълим тизимини дарсликлар ва ўқув адабиёт лари билан таъминлаш тўғрисида»ги қарорга кўра умумий таълим мактабларини дарсликлар билан таъминлашнинг пуллик тизими жорий этилди. Айнан шу қарорда барча мактабларнинг 1-синф ўқувчилари, меҳрибонлик уйлари, махсус-мактаб-интернатлар тар бияланувчиларини эса дарсликлар билан бепул таъминлаш белгилаб беридди. Республикамизда дарсликларни пуллик шакли жорий қилинсада, аҳолини маълум тоифаларини ижтимоий ҳимоялаш ме ханизми кўлланмоқда. Ҳозирги кунда Республикамизда Осиё Ривожланиш Банки билан ҳамкорлиқца умумтаълим мактаблари учун дарсликлар нашр қилиш тизими

ишлаб чиқилди. Ушбу лойиҳага биноан, жаҳон андо заларига мос, дарсликлар тузиш ва нашр қилиш йўлга қўйилди. Лекин ўқувчиларни дарсликлар билан таъминлаш муаммолари долзарблигича қолмоқца. Бизнинг фикримизча, ўқувчиларни дарсликлар билан таъмин лаш муаммоларини ечишда қуйидаги таклифлар мақсадга мувофиқ бўлар эди: 1) нашриётларга маҳаллий ҳокимиятлар ёрдамида банклардан фоизсиз кредитлар бериш, нашриётларни айланма маблағларини шакллантириш лозим; 2) мактабларга нашриётлар томонидан барча нашр қилинган дарслик ва ўқув қўлланмаларини 15% фоиз пул ўтказиш йўли биланисталган миқцорда ажратилса, икки ой ичида сотилгандан сўнг, пу лини тўлашга оид шартномалар тузиш лозим; 3) барча мактаб раҳбарлари, ҳомий ташкилотлар, ота-оналар биргаликда ўқувчиларни дарсликлар ва ўқув қўлланмалари билан таъминлашнинг ички имкониятларини қидириб топишлари керак; 4) ўгган йилги дарсликларни ихтиёрий равишда мактаб кутуб хона фондига топшириш, арзонлаштирилган нархда сотувни ташкил этиш лозим. Ҳозирги пайтда соғлиқни сақлаш тизимини молиялаштириш нинг хуқуқий базаси яратилган: • Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1994 йил 21 ян вардаги «Ўзбекистон Республикасида корхоналарни давлат тасарру фидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнларини ривожланти ришнинг устивор йўналишлари тўғрисида»ги Фармони; • Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махдамасининг «Якка врачлик фаолияти тўғрисида»ги 1994 йил 21 июлдаги 348-сон қарори; • Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 21 январдаги «Ўзбекистон Республика Соғлиқни Сақлаш Вазирли гига қарашли аптека

муассасаларини давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусилаштириш тўғрисида»ги қарори; • Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги ва Соғлиқни Сақлаш Вазирлигининг 1994 йил 26 январдаги 12-сон «Соғлиқни сақлаш тизимида иқтисодий ислоҳотларни ривожлантириш тўгрисида»ги қўшма буйруғи. Президентимиз И. А. Каримов таъкидлаганидек, «хусусийлаштириш - янги маблағларни ишлаб чиқаришга жалб этиш, товар ишлаб чиқарувчилар ўртасида рақобатни юзага келтириш учун шароит яратмоқда». Республикамизда кенг қамровли 1996-1998 йилларда соғлиқни сақлашнинг ривожлантириш Давлат дастури ишлаб чиқилди. Бунда хусусий секторни шакллантириш учун қулай шароит яра тиш, молиялаштиришнинг янги манбаларини топиш, соғлиқни саклаш тизимини такомиллаштириш йўллари белгиланди. Пуллик тиббий хизматлар, хусусий муассасалар, поликлиникалар, ижарага берилган ва жамоа мулклари ташкил этилди. Соғлиқни саклаш соҳасида хусусий секторни ривожлантириш рақобатни пайдо бўлишига олиб келди, аҳолига кўрсатилаётган тиббий хизмат савиясини оширишга ёрдам берди. Биринчидан бюджетга оз бўлсада енгиллик берилди, иккинчидан аҳоли юқори сифатли тиббий ёрдамни танлаш ҳуқуқига эга бўлди. Қуйидаги жадвалда Куконд шахари буйича соғлиқни сақлашга йўналтирилган мабларларнинг 2000-2001 йилларга бўлган ҳолатини куришимиз мумкин. жадвал Куконд шахари буйича соғлиқни сақлашга йўналтирилган мабларларнинг 2000-2001 йилларга бўлган ҳолатини.

2000 йил 2001 йил Млн. сум % Млн. сум % Жами 432 ,4 100 594 ,2 100 Давлат бюджети маблағлари 419 ,2 97 567 ,0 95,5 Ҳомий маблағлари 1,4 0,2 11 ,4 1,9 Пуллик хизматларидан тушган маблағ 12 ,8 2.8 16 ,8 2,7 Манба: Куконд шаҳар молия булими маълумотлари Соғлиқни саклаш тизимида пулли тиббий хизматларнинг ҳиссаси ортиб бориши кузатилмоқда. Пуллик хизматларни ўсиш жараёни ушбу шароитда икки вазият туфайли юз бериши мумкин. а) Ҳар қандай тиббий хизматларни сотиб олиш имконига эга бўлган бой кишилар — мулкдорлар сонининг кўпайиши; б) аҳолини ўз пул маблағларининг маълум қисмини, ўзининг ҳаети учун муҳим бошқа эҳтисжларидан тежаган ҳодца, тиббий хизматлар учун маблаг ажратишга мажбур қилуичи соглиқни сақлаш соҳасидаги мураккаб вазиятдир. Республикамизда ўтказиластган иқтисодий ислоҳотларнинг асо сий мазмуни мулкни ҳақиқий хўжайинлари қўлига топшириш, тадбиркорлик фаолияти олиб боришлари учун уларга кснг имконият лар бсришдир. Хўжалик ҳисоби тамойиллари асосида ишлайдиган муассасалар, хусусий шифокорлик амалиёти, дори-дармонлар ишлаб чиқариш бўйича қўшма корхоналар тармоғи ривожланди. Дорихоналарни ху сусийлаштириш билан мазкур тармоқнинг моддий тсхника таъминоти билан боғлиқ тадбирлар тўла амалга оширилди. Шу йили 312 та соглиқни сақлаш муассасаси мулкчилик шаклини ўзгартирди, 207та муассаса хусусий мулк, 101 та муассаса жамоа мулки шаклига ўтди, 4 та муассасаси очиқ типдаги акционерлик жамиятига айлан тирилди. Куконд ҳахар б юджетининг 1997 йилда 10%ини, 1998 йилда

10%ини, 1999 йидда 11%ини, 2000 йилда 10%ини, 2001 йилда 8%ини соғлиқни сақлаш харажатлари ташкил этди. Бюджетдан ажратилаётган маблағлар ўсиб келаётган аҳолига тиббий хизматини кўрсатишга етарли эмас. Ўтган йиллар мобайнида Ўзбекистонда соглиқни сақлаш муас- сасаларининг сонини ошириш ҳисобига ривожланди. Бунда асосий эътибор касалхоналар ва стационарларни кенгайтиришга қаратилган. Лекин Ўзбекистон аҳолисининг 65 фоизи яшайдиган қишлоқлардаги соғлиқни сақлаш объектлари кичик биноларда жой лашган, моддий-техника базаси ачинарли ҳолатда эди. Касалхона ларни устун равишда ривожлантиришга асосий эътиборни қаратиш соғлиқни сақлаш тизимидаги мухим бўғин-биринчи тиббий ёрдамни эътибордан четда қолишга олиб келди. Бутун жаҳонда эса аҳолига хизмат кўрсатиш бўйича асосий иш лар айнан шу бўғин ҳиссасига тўтри келади. Ҳозирги кунда аҳолининг жойлашиши, қишлоқ хўжалиги, иш лаб чиқаришдаги хусусиятларни ва бошқаларни ҳисобга олган ҳолда 1500 дан ортиқ аҳолига хизмат кўрсатувчи қишлоқ шифокорлик бўлинмалари ташкил қилинди. Булар тиббиётнинг деярли барча асосий йўналишлари бўйича аҳолига ёрдам кўрсатишга, тиббий кўриқцан ўтказиш ва бошқа касалликларни олдини олиш ишларини ҳам ўтказишга мўлжалланган фельдшер-акушерлик пунктлари ва қишлоқ тиббий амбулиаторияларини қайта ташкил этиш кўзда ту тилган. Бу тадбирлар 1995-2000 йилларда қишлоқ ижтимоий инфрату зилмасини ривожлантириш, Давлат дастури, Республика Ҳукумати Жаҳон Банки билан биргаликда Лойиҳа доирасида амалга оширил моқда. Ушбу лойиҳа қишлоқ жойлардаги соғлиқни сақлаш хизмати муассасаларининг моддий техника базасини мустаҳкамлаш, шифо кор, ҳамширалар тайёрлаш, уларни молиялаштириш тизимини та комиллашштириш йўли билан қайта ташкил

этилади. Шу мақсадда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти 1998 йилда давлатимиз учун 800 минг доллар маблағ ажратди. Ўтказилган тадқиқотлар шундан далолат берадики, миллатнинг соғломлиги соғлиқни саклашга қилинаётган харажатлар миқдорига бевосита қаттиқ боғлиқлиқца бўлмасада, соғлиқни сақлаш соҳаси ўзининг асосий вазифасини бажариши учун бу соҳага сарфланади ган харажатлар ялпи миллий маҳсулот нисбатан 6-10 фоиз ташкил этиши лозимлиги жаҳон бўйича умумий равишда қабул қилинган. Ривожланган мамлакатларда беморларнинг даволаниш учун қилинадиган сарфларнинг ҳиссаси умумий харажатларнинг 10-30 фоизи чегарасида тебраниб туради. Тиббий суғуртанинг бюджетдан тўловлар методи Франция, Белгия, Индия, Лотин Америкаси мамлакатларида қўлланилмоқда. Бу методнинг маъқул томони шундаки, клиника ҳам, суғурта агент лиги ҳам белгиланган таърифлар асосида ишлайди, режалаштирил ган ресурслардан самарали фойдаланиш мумкин. Ўзбекистонда тиббий суғурталашни ривожлантириш қатор муҳим шарт- шароитларни йўқлиги ва етарли эмаслиги оқибатида тўхтаб турибди. Булардан, ёрдамга муҳтож аҳоли даромадлари ва жамгармаларини паст даражасини ҳамда молия бозорининг суст ри вожланганлигини ажратиб кўрсатиш керак. Сурурталаш — бюджетдан маблағ талаб қилмасдан, фуқаролар, ташкилотлар, давлатнинг манфаатларини ҳар хил, табиий, техник, таваккалчилиқцан ҳимоя қила оладиган механизмдир. Сугурта бозори — Республика молия инфра тузилмасининг ажралмас қисмидир. Шунингдек, ҳуқуқий ва жисмоний шахслар нинг сугурта химоясини таъминловчи ва муайян миқцорда инвести цион маблағларни ўзига жамлайдиган тузилмадир. Ўзбекистон суғурта бозори муҳим потенциал

имкониятларга қарамай миллий иқтисодиётимизни ва аҳоли эҳтиёжини суғурта хизмати билан тўла қондира олмаяпти. Суғурта хизматининг ривожлана олмаётганлигининг асосий са бабларидан биринчиси, ўтган Иттифоқ тизимида кўп суғурта ташки лотларининг кичик устав сармояси билан ташкил қилинганлигидан, мижозлар олдидан мажбуриятларини бажара олмаганлигидан, ми жозларнинг суғурта ташкилотларига бўлган ишончини йўқотди. Иккинчидан, суғурта компанияларининг етишмовчилиги кам чилиги суғурта портфелининг номутаносиблигидир. Миллий суғурталовчиларнинг суғурта портфели мол-мулк суғуртаси, қурилиш таваккалчилиги, ишчиларнинг ишлаб чиқаришда бахтсиз ходисалардан, юк ва транспорт воситаларини суғурталашдан иборат. Инсон ҳаётини узоқ мупдатли суғурталаш асосий рол ўйнайди, тиб бий суғурталашга кам эътибор берилган. Дунё амалиётидан кенг қўлланаётган экологик суғурталаш умуман йўқ. Бундан буён тарки бий қайта қуришнинг ҳал қилувчи босқичида ихтиёрий ва мажбурий суғурта турлари ўртасидаги тақсимот ўзгаради, ихтиёрий суғурта турларининг салмоғи ошади. Бизнинг фикримизча, тиббий суғурта узоқ муддатли йиғшшб борувчи ҳаёт сутуртаси, пенсия суғуртасини ривожлантиришнинг меъёрий-ҳуқуқий базасини шакллантириш лозим. Бизнинг фикримизча, соғлиқ саклаш тизимини тиббий суғурта асосида молиялаштиришда ҳуқуқий территориал тиббий бирлашма ларнинг суғурта муассасаларига ўтказадиган маблағларидан фойдаланиш мумкин. Бундан ташқари аҳолини соғлижни сақлаш вазифа си фақат давлат зиммасида бўлмасдан, корхона, ташкилот, муасса салар иштирокида бўлади. Секин-аста аҳолининг турмуш тарзини ўзгариши одамларнинг ўз соғлиги ҳакида қайғурипи, оиланинг бизнес режасидан соғломлаштириш учун маблағлар ажратишга се кин ўргатиб бориш керак бўлади.

Соғлиқ сақлаш тизими учун ажратиладиган маблағларни сарфлашда, профилактика тадбирлари устивор бўлиши керак. Бу соҳада амбулатория- поликлиникалар харажатлари салмоғини ошириш, қишлоқ фельдшерлик пунктларининг ролини кучайтириш, якка врачлик фаолиятини янада ривожлантириш, Орол бўйида яшовчи аҳолини ижтимоий ҳимоясини кучайтириш, оналар ва болалар соғлиғини ҳимоя дастурларининг молиялаштириш устивор йўналишда бўлиши керак. «Маҳалла» хайрия жамғармаси 1992 йил сентябр ойидаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонига кўра ташкил этилган эди. Унинг маблағлари давлат бюджетидаги тушумлар, шу нингдек корхоналар, ташкилотлар ва хусусий шахсларнинг хайрия бадаллари ҳисобига тўпланади. Унинг асосий вазифалари кам таъминланган оилалар, ногиронлар, етимларга, ёлғиз қолган қарияларга моддий ва маънавий ёрдам кўрсатиш, бозор иқтисодиёти шароитида маҳаллаларни ижтимой, иқтисодий, маданий ривожлан тиришга кўмаклашиши, тарихан таркиб топган удум ва анъаналарни авайлаб асраши ва бойитиши белгилаб берилган. «Маҳалла» жамғармасига ўтказиладиган пуллар ва бошқа мод дий маблағлар асосан камбағал оилаларга, ногиронларга, етим- есирларга, ёлғиз кексаларга моддий ёрдам бериш ҳамда аҳолининг ижтимоий зарур талаб-эҳтиёжларини қондириш учун сарфланиши белгилаб қўйилган. Узбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Кам таъминланган оилаларни ижтимоий ҳимоя қилишни ташкил этиш масалалари тўғрисида»ги 1994 йил 24 август 434-сон қарори билан 1994 йил 1 октябрдан ўз-ўзини бошқариш органлари, яъни маҳалла қумиталари орқали кам таъминланган оилаларга моддий ёрдам тай инлаш жорий этилди. Бу мақолалар ҳар бир оила моддий жиҳатидан қай даражада таъминланганлиги тўғрисида маълумотга эга. Респуб ликамизда даромадларни декларациялаш механизми тўлиқ ишламаган

шароитда ва яшаш учун маълум минимум тасдиқланмаган шароитда ижтимоий ёрдамни аниқ тайинлашлари ва тўлашлари ло зим. Маҳаллалар кам таъминланган оилаларни аниқдаши, рўйхатга олиши, бериладиган ёрдам хажмини белгилаши, туман молия бўлимидан маблар сўраши керак. Моддий ёрдам Халқ банки бўлимлари орқали тўланади. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Болали оилаларни давлат томонидан қўллаб-қувватлашни янада кучайтириш тўтрисида»ги Фармони, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 10 декабрдаги «Болали оилаларни қўллаб- қувватлашни кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 437-сонли қарори билан тасдиқланган «16 ёшгача болалари бўлган оилаларга нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида»ги Низомга бино ан 1997 йил 1 январдан бошлаб болаларга нафақа тўлашнинг янги тартиби жорий этилди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзгалар парвари шига муҳтож бўлган ёлғиз пенсионерларни ижтимоий ҳимоялаш бўйича қўшимча тадбирлар тўғрисида»ги 1994 йил 27 майдаги Фар монига асосан уй-жой, коммунал хизмат, дори-дармон, транспорт тўловларидан озод қилинадилар, ҳар ойда 9 хил энг зарур озиқ- овқат маҳсулотлари билан таъминланадилар. Кам таъминланган оилаларга берилаётган нафақаларни ва мод дий ёрдамни ўз вақгида тўлиқ молиялаштиришга бюджетда маблағлар етишмаётган вазиятда бюджет маблағларини банкда тўхтаб қолиши салбий ҳолатдир. Тадқиқотларга қараганда Куконд шаҳрида болалар нафақалари бўйича фоизсиз ҳисоб-рақамларда 2001 йилнинг 1 апрель ҳолатига 2389,9 минг сўм, моддий ёрдам бўйича 223,8 минг сўм, 1 май ҳолатига 1808,0 минг сўм, моддий ёрдам бўйича 251,5 минг сўм фуқаролар томонидан олинмаган. Республика ҳукумати томонидан амалга оширилаётган кучли ижтимоий ҳимоя сиёсати маҳаллий бюджетларнинг харажатларида ўз аксини топган.

Ҳозирги кунда давлат бюджетидан ажратилаётган ижтимоий-маданий ҳамда аҳолшш ижгимоий ҳимоя кдлиш билан борлиқ харажатларнинг асосий қисми маҳаллий бюджетлар орқали молжшаштирилади. «Давлат бюджети барча даромадларининг 62 фоиздан кўпроқ қисми маҳаллий бюджетлар улушига тўгри келмоқда. Энг мухими эса барча бюджет харажатларининг 58 фоиздан кўпроғи маҳаллий бюджетлар орқали амалга оширилмоқда» 1 Маҳаллий бюджет харажатлари давлатнинг олиб бораётган бюджет сиёсатига ижгимоий соҳа ташкилотларининг бошқарув ту зилишига боғлиқ. Куконд шаҳар Ҳокимининг 2000 йил 31 де кабрдаги 556-сон «Куконд шаҳрининг 1999 йилга мўлжалланган асосий макроиқгисодий ривожланиш ва бюджет истиқболи тўғрисида»ги қарорга асосан Куконд шаҳар маҳаллий бюджети нинг даромадлари 1917100,0 минг сўм, харажатлари 2142740,0 минг сўм, субвенция 172071,0 минг сўм, тақчиллик 53569,0 минг сўм қилиб белгиланди. Куконд шаҳар Ҳокимининг 2000 йил 14 январдаги «Куконд шаҳрининг 2000 йилга мўлжалланган асосий макроиқгисодий ва бюджет кўрсаткичлари тўғрисида»ги қарорга асосан 2001 йил Куконд шаҳар маҳаллий бюджетининг даромадлари 2923821,0 минг сўм, харажатлари 2983321,0 минг сўм, субвенция 655921,0 минг сўм, тақчиллик 59500,0 минг сўм қилиб белгиланди. 1998-2001 йиллардаги даромадларнинг йиғими ва тушуми бўйича қилинган тадқиқотларга қараганда, 1998 йилда маҳаллий бюджетга тушган солиқ ва тушумларда республика бюджетининг салмоғи 14802000,0 минг сўм — 46 фоизни, шаҳар бюджетининг салмоғи 6928700,0 минг сўм — 47 фоизни, маҳаллий бюджетнинг салмоғи атиги 7 фоизни — 372200,0 минг сўмни 1 И.А.Каримов. «Ызбекистон XXI асрга интилмо=да» Тошкент. «Ызбекистон», 1999 й. 28 бет

ташкил этди. Шу кўрсаткичлар мос равишда 1999 йилда республика бюджетининг салмоғи 13257400 минг сўм — 48 фоизни, шаҳар бюджетининг сал моғи 12881500,0 минг сўм — 46 фоизни, маҳаллий бюджетнинг сал моғи атиги 1616400,0 минг сўм — 6 фоизни ташкил этди. Ижтимоий-маданий соҳа бюджет ташкилотларининг 2000 йил декабрь ҳолатига кредитор қарздорлик 398400,0 минг сўм ошиб кет ди. Жумладан, мактабгача бошланғич болалар муассасалари, бола лар уйи, махсус интернат мактабидаги болалар овқатланишлари учун озиқ-овқат маҳсулотлари учун «Савдо» ташкилотидан 216200,0 минг сўм, ижгимоий соҳалар муассасаларида коммунал хизматлар учун (газ, сув, иссиқлик, телефон, мусор тозалаш) хара- жатлар бўйича 182100,0 минг сўм қарздор бўлиб қолди. Қолаверса, бюджет ташкилотларига товарлар ва хизматлар етка зиб бераётган хўжалик субъектлари корхона ва ташкилотлардан де биторлик қарзларини ундиришлари, ўз ходимларининг иш ҳақпарини ўз вақгида тўлашни таъминлашлари керак. Бюджет таш килотларининг катта миқдордаги кредитор қарзларининг мавжуд лиги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Иш ҳақининг ўз вақтида тўланиши учун вазирликлар, идоралар ва хўжалик юритувчи субъектлар раҳбарларининг жавобгарлигини ошириш юзасидан қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорнинг бажарилишига салбий таъсир кўрсатади. Бизнинг фикримизча, маҳаллий бюджетни шакллантириш жа раёнида, маҳаллий бюджетга маҳаллий манбалардан ташқари умум давлат солиқларидан — қўшимча қиймат солиғидан, фойда солишдан, акциз солиғидан, жисмоний шахслар даромадларидан ол надиган солиқдан беш фоиз миқдорида маблаг ажратилса, туман бюджетларигарига йил давомида шаҳар бюджетидан молиявий ёрдам сўралмайди. Бу билан маҳаллий бюджетдан молиялаштириладиган ижтимоий соҳа харажатлари тўлиқ молиялаштирилади,

катта миқдордаги кредитор қарздорликларга йўл қўйилмайди, маҳаллий ресурслардан фойдаланишда маҳаллий бюджетга мустақиллик бери лади. Муайян бюджетларни шакллантириш манбалари бўлган респуб лика солиқлари билан маҳаллий солиқлар ўртасида аниқ чегара ўтказиш солиқ тизимини такомиллаштиришнинг энг муҳим йўналишидир. Давлат бюджети даромадларининг катта қисмини жойларга бериш, маҳаллий бюджетларни мустаҳкамлаш зарур. Бу эса минтақалар мустақиллигини ошириш, уларнинг ташаббускорлигини, бюджетнинг ижросидан манфаатдорлиги ва бу борадаги масъулиятини ошириш имконини беради. Бундан ташқари, маҳаллий бюджетларга тушумларнинг янги манбаларини қидириб топишга рағбатлантиради, жойларда бюджет интизомини мустаҳкамлайди. Юқоридагилардан маълумки, маҳаллий бюджетда ҳам, респуб лика бюджетида ҳам ижтимоий соҳа харажатларининг салмоғи кат та. Ижтимоий соҳага қарашли бюджет ташкилотларидаги муассаса ва штатдаги ходимлар сонининг кўплиги шу соҳани молиялашти ришда муаммони келтириб чиқармоқда. Кейинги пайтдаги ижтимоий соҳалардаги ўзгаришлар бюджет ташкилотларидаги ходимларнинг ошишига, шаҳар ва туман бюдже тидан бу ташкилотларни маблағ билан таъминлашнинг ошишига олиб келди. Бу бюджет ташкилотларининг ходимлари штатлар жад вали ва иш ҳақи фондини шакллантириш самарали усул лардан узоқлаштиради. Республикамизда бозор иқгисодиётига ўтилгунга қадар бюджет ташкилотларининг штатлар сони намунавий штатлар сонига қараб қилинар эди. Айниқса иш ҳақи фонди, иш ҳақига устама қаттиқ на зорат қилинар эди.

Аввал штатлар сонини иш ҳақи фонди чегарасида тасдиқланар эди, кейин бюджет ташкилотига берилган ҳамма маблағлар чегара сида тасдиқланадиган бўлди. Бу штатлар сони ва смета харажатлари молия бўлимлари йўқламасидан ўтмаганликлари учун, муассасаларнинг ходимлар штатлар жадвалини тўғрилигини, мақсадлилигини, иш ҳақи фонди ни ташкил қилиши ва фойдаланиши назорати четда қолмоқда эди. Ҳар бир бюджет ташкилотида айрим тоифадаги ходимларга 1,5- 2,0 ставкада лавозим тайинланиш ва тасдиқлаш ҳоллари учрамоқда. Яъни ходим бир иш вақтнинг ўзида 2 та ставкада «ишлай олади». Ана шундан, тиббий, таълим, маданий ва бошқа ижтимоий хизматлар савияси ошиш ўрнига, пастга тушди, норозиликларни келтириб чиқарди, шу хизматдан фойдаланувчиларнинг шикояти кўпайди. Таҳлиллар шуни кўрсатадики, боғ участкаларисиз боғбонлар, кутубхоначиларсиз кутубхоналар, болаларсиз богчалар, экспонатларсиз музейлар «ишламоқда». Маориф соҳасида штатлар сони бошқа сабабларга кўра ошди. Бу мактаблардаги синфлар ва боғчалардаги гуруҳлардаги ўртача бо лалар сонининг камлигидир. Куконд шаҳар маҳаллий бюдже тидан молиялаштириладиган 77 тада боғчада гуруҳлардаги ўртача болалар сони 25- 26 тага етказилса, 33 та гуруҳ қисқартирилади, бу эса 3677,6 минг сўм иқгисод қилиш имкониятини беради. Шаҳарда 8 та 6 кунлик, иш тартиби билан ишлайдиган боғчалар бор. Ҳар ойнинг биринчи шанба кунида болалар қатнови таҳлил қилинди. Маълум бўлдики, болаларнинг 50 фоизи шанба куни боғчага келишмас экан. Агар бу борчалар 5 кунлик иш тартибига ўтказилса, 2000.0 минг сўм маблағни иқгисод қилиш имкониятини беради. Бу иш ҳақи фонди ва иш ҳақига

устаманинг миқдори. Бундан ташқари коммунал хизматлари учун харажатлар ва озиқ-овқат харажатлари учун 2000.0 минг сўм боғчани ихтиёрида қолади. Бюджет ташкилотлари ходимлари сони қисқартирилади, бўшаган маблағлар бюджет ташкилотлари ходимларини иш ҳақисини ўз вақгида молиялаштиришга йўналтирилади. Бу иқтисод қилинган маблағлар кўпайиши, ижтимоий соҳа харажатларининг қисқариши деган фикрга келиш керак эмас. Иқтисод қилинган маблағлар шу бюджет ташкилотларига малакали мутахассисларни иш шароитини яхшилашга йўналтирилади. Бу эса аҳолига кўрсатилаётган маданий, тиббий, таълим хизматларини сифатини ошириш имкони беради. Бизнинг фикримизча, ижтимоий соҳа муассасаларининг сони, улардаги ходимлар сони давлат томонидан қаттиқ тартиблаштириш лозим. Республикадаги молия ходимларининг бюджет маб лағларидан самарали фойдаланишнинг бўйича ўтказилаётган чора- табдирларнинг бир қисми ижтимоий соҳа харажатларининг миқдорини ходимларнинг сонига мувофиқлаштириш лозим.

Похожие

Ижтимоий таъминот харажатларини молиялаштириш

Ижтимоий таъминот харажатларини молиялаштириш

Бизнесни молиялаштириш

Инвестицияларни бюджетдан молиялаштириш

Инвестицияларни лойихавий молиялаштириш