Ishsizlikning vujudga kelishi va uni bartaraf etish yo‘llari - Экономика - Рефераты

Ishsizlikning vujudga kelishi va uni bartaraf etish yo‘llari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

111.5 KB

Ishsizlikning vujudga kelishi va uni bartaraf etish yo‘llari Reja: 1.Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida ishsizlik muammosini hal etish yo‘llari. 2.Ishsizlik darajasi va davomiyligi. 3.O‘zbekistonda ishsizlik muammosining ayrim xususiyatlari. 4.Aholini ishsizlikdan himoya qilish borasida davlat tadbirlari

Tayanch iboralar O‘zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida»gi Qonuni; ish bilan ta’minlanganlar; iqtisodiy faol aholi; iqtisodiy nofaol aholi; ishsizlar; yollanma xodimlar; yakka tartibda ishlaydiganlar; ish beruvchilar; oilaviy korxonalarning xaq to‘lanmaydigan xodimlari; mehnat faoliyati bilan shug‘ullanmaydigan kishilar; ish bilan ta’minlash; turlari: to‘liq; oqilona; erkin; ish bilan ta’minlashni tartibga solish; ishsizlarni mehnatga jalb qilish; passiv ta’sir ko‘rsatish; faol ta’sir ko‘rsatish; bandlik jamg‘armasi; harajatlari; ishsizlarga moddiy yordam ko‘rsatish; qayta tayyorlash; jamoat ishlariga sarflanadigan mablag‘lar; bandlikka ko‘maklashish markazlari; ishsizlik; turlari: tabiiy; majburiy; tarkibiy; friktsion; davriy; yashirincha; ishsizlik tarkibi; shartlari; A. Ouken qonuni; davlat tadbirlari; qayta kasbga o‘rgatish; ta’lim berish tizimi; axborotlar tarqatish; investitsiyalar; mehnat bozori; tartibga solish. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida ishsizlik muammosi jamiyatning eng markaziy muammolaridan biri hisoblanadi. Zero, yuqori darajadagi ishsizlik birligidan, resurslardan to‘liq foydalanilmayotganligini va aholi daromadlarining pastligini ko‘rsatadi. Bu esa ijtimoiy sohada, oilaviy munosabatlarda vaziyatning keskinlashuvi va jamiyat miqyosida norozilikning ko‘payishiga olib keladi. Ish joyidan ayrilish ko‘p kishilar uchun oilaviy turmush darajasi yomonlashishining, shaxsiy hayot notinchligini bildirib, odamga jiddiy ruhiy ta’sir ko‘rsatadi. Ishsizlik shunday hodisaki, unda ishchi kuchi iqtisodiy faol aholining bir qismi sifatida tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishda band bo‘lmaydi. Ishsizlar bandlar bilan bir qatorda mamlakat ishchi kuchini tashkil qiladi. Amaliyotdagi iqtisodiy hayotda ishsizlik ishchi kuchi taklifining unga bo‘lgan talabdan oshib ketishi tarzida namoyon bo‘ladi. Iqtisodiy nuqtai nazardan ishsizlik deganda – ishchi kuchining ish joyi bilan ta’minlanmaganligi va natijada, uning biror bir qonuniy daromad manbaiga ega bo‘lmasligining muayyan (aniq) holati tushuniladi. Odatda, jahon mamlakatlari

ishsizlik tushunchasini Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT), xalqaro mehnat tashkiloti (XMT), Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish jamiyati talablariga ko‘ra ishlab chiqishadi. Xalqaro tashkilotlarning bergan ta’rifiga binoan «ishsiz shaxslar» deganda – ishga ega bo‘lmagan, ishlashga tayyor va ish izlayotgan fuqarolar tushuniladi. Mana shu asosiy shartlarga rioya qilgan holda, turli mamlakatlarda fuqaroni ishsiz shaxs deb e’tirof etish uchun qo‘shimcha shartlar talab qilinadi. O‘zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida»gi Qonuniga binoan ishsiz shaxs deb e’tirof etish uchun bir vaqtning o‘zida quyidagi to‘rtta shart mavjud bo‘lishi lozim. Birinchi shart – fuqaro mehnatga qobiliyatli bo‘lishi va amaldagi qonun hujjatlariga binoan pensiya ta’minoti huquqiga ega bo‘lmasligi kerak. Huquqiy jihatdan mehnat qilish qobiliyatining quyi darajasi (fuqaroning jinsidan qat’i nazar) «Mehnat kodeksi»ning 77-moddasiga muvofiq 16 yosh deb belgilangan. Shuni alohida ta’kidlab o‘tish joizki, «Mehnat kodeksi»ning ushbu moddasiga muvofiq tegishli shartlarga rioya etilgan holda 15 yoki 14 yoshga to‘lgan yoshlarni ham ishga qabul qilishga yo‘l qo‘yilsada, «Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida»gi Qonunga muvofiq ular ishsiz shaxs deb e’tirof etilishlari mumkin emas. Ikinchi shart – fuqaro ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo‘lmasligi lozim. Qonun hujjatlariga muvofiq ish bilan band bo‘lgan shaxslar toifasiga mulkchilik shakllaridan qat’i nazar har qanday korxonalarda, shu jumladan, respublikamiz hududida va xorijdagi xalqaro tashkilotlarda mehnat shartnomasi bo‘yicha ishlayotganlar: betobligi, mehnat ta’tilida, kasbga qayta tayyorlashda, malaka oshirishda ekanligi, ishlab chiqarish to‘xtatib qo‘yilganligi munosabati bilan, shuningdek, qonun hujjatlariga muvofiq vaqtincha ish joyi saqlanib turadigan boshqa hollarda vaqtincha ish joyida bo‘lmagan fuqarolar: o‘zini ish bilan mustaqil ta’minlayotgan fuqarolar, shu jumladan, yuridik shaxs tashkil qilmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan fuqarolar, kooperativlarning a’zolari, fermerlar va boshqalar (mazkur Qonunning 2-moddasiga va unga berilgan sharhlarga qarang) kiradi.

Uchinchi shart — fuqaro ishlashga tayyor bo‘lishi lozim. Fuqaroning ishlashga tayyor ekanligini uning mahalliy mehnat organiga ish qidirib rasmiy murojaat qilishi, belgilangan muddatlarda mehnat organida qaytadan ro‘yxatdan o‘tib turishi va mehnat organlari tomonidan taklif qilingan maqbul ishni qabul qilish holatlari tasdiqlaydi. Homilador ayollar, agarda ularning homiladordik davri yigirma sakkiz haftadan oshmagan bo‘lsa, ular mehnatga qobiliyatli deb hisoblanadilar va homiladorlikning bu davrida ular ishsiz shaxs deb e’tirof etilishlari kerak. To‘rtinchi shart — fuqaro barcha tegishli hujjatlarni taqdim qilgan holda mahalliy mehnat organida ish qidiruvchi shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tishi lozim (mazkur modda sharhlarining 3-paragrafiga qarang). Zarur hujjatlarni taqdim etmagan fuqaro mehnat organiga maslahat so‘rab murojat etgan deb hisoblanadi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida ishlab chiqarishning mehnat kabi resursidan to‘liq va oqilona foydalanish va shu munosabat bilan ommaviy ishsizlikka yo‘l qo‘ymaslik, ishsizlikni kamaytirish borasida qizg‘in faoliyat olib borish davlatning nihoyat darajada muhim vazifalaridandir. Ushbu muammoni hal etishda ikki asosiy bosh yo‘nalishga ajratish mumkin. Birinchisini sub’ektiv yo‘nalish deb nomlash mumkin. U insonni mehnat faoliyatiga shunday tayyorlashni tashkil etishdan iborat bo‘ladiki, bunda inson ishlab chiqarish shart-sharoitlari, texnik baza o‘zgarishlari munosabati bilan muvaffaqiyatli ravishda mehnat faoliyat olib borish uchun etarli darajada tez qayta tayyorgarlikdan o‘tib, yangi bilim, qobiliyat va ko‘nikmalar orttira oladi. Xo‘jalik yuritishning yangi sharoitlarida insonning ishga joylashuvi uning shaxsiy ishiga aylanib qoldi. Endi davlat unga shunday masalalarni o‘zi hal etishida yordam beradi xolos. Buning ustiga, ishga joylashuv ishsizlik mavjudligi sharoitida ro‘y beradi, bu esa ishsizlik muammosini hal qilishni anchagina qiyinlashtiradi. Bularning barchasi O‘zbekiston fuqarolari uchun yangidir. Ushbu sharoitda ular yaxshi tayyorlangan bo‘lishlari, mehnat bozorida o‘zlarini qanday tutishni, o‘zlarining qanday huquqlari, yangi sharoitlarda qanday vazifalari borligini, ishsiz qolgan kishi o‘zini qanday tetishi lozimligini, ishga qay yo‘sinda yollanish, qay tarzda ish izlash kerakligi va hokazolarni

bilishlari zarur bo‘lib qolmoqda. Aholiga shu tarzda ta’lim berish ish bilan bandlikka ko‘maklashish markazining bosh vazifasi bo‘lib qolishi kerak. Bu hozirgi paytda milliy iqtisodiyotda ish bilan band bo‘lganlarning taxminan 2/3 qismi xodimlar sifatida qayta qurish davridan oldingi paytlarda shakllanganligi bilan ahamiyatlidir. Davlatning iqtisodiyotni rivojlantirishni rag‘batlantirish borasidagi faoliyati aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasidagi muhim yo‘nalishdir. Davlat iste’mol va investitsiya tusidagi tovar va xizmatlarga bo‘ladigan talabni rag‘batlantirib, shu asosda mulkchilikning barcha shaklidagi korxonalarda yangi ish o‘rinlari yaratib borishi, iqtisodiyotning xususiy tarmog‘ini va ushbu tarmog‘da yangi ish o‘rinlari ochilishini rag‘batlantirilishi lozim. Prezidentimiz Islom Karimovning “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari” kitobida bayon etilgan yo‘l- yo‘riqlar va Inqirozga qarshi choralar dasturi mamlakatimiz iqtisodiyotini mustahkamlash, xalqimizning turmush darajasi va farovonligini yanada oshirish, yurtimizning xalqaro maydondagi salohiyati va obro‘-e’tiborini yuksaltirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Asarda ta’kidlanganidek, O‘zbekistonda islohotlarning mashhur besh tamoyilga asoslangan, ijtimoiy yo‘naltirilgan erkin bozor iqtisodiyotiga o‘tish modeli asosida amalga oshirilayotgani yurtimizni inqirozlar va boshqa tahdidlarning salbiy ta’siridan himoya qiladigan kuchli to‘siq, mustahkam va ishonchli himoya vositasini yaratdi. Dasturda aholini ish bilan ta’minlash, daromadlarini oshirish va turmush darajasini yuksaltirish masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. Umuman, mustaqilligimizning ilk yillaridan boshlab bu masalalarga doimiy ravishda ustuvor vazifalar sifatida qarab kelinayotir. Global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz jahon mehnat bozoriga ham juda kuchli ta’sir ko‘rsatayotgan hozirgi sharoitda mamlakatimizda bu borada barqarorlik saqlanayotgani, yangi ish o‘rinlari yaratilayotgani buning amaliy natijasidir. Yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholini ish bilan ta’minlash, turmush darajasini oshirishga mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning barcha bosqichlarida alohida e’tibor berilgani va bu yo‘nalishdagi vazifalarni hal etishga qaratilgan chora-

tadbirlarning izchil amalga oshirilganligi yurtimizda ishsizlik muammosini hal etishda va uning darajasi oshib ketishining oldini olishda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda. Ishsizlik darajasi va davomiyligi. Ishsizlik darajasi – mehnat bozorining hozirgi paytdagi ahvoli haqida va unda muayyan vaqt mobaynida ro‘y bergan o‘zgarishlar to‘g‘risida tasavvur beradigan asosiy ko‘rsatkichdir. Mehnat potentsialidan foydalanishning ijtimoiy - iqtisodiy samaradorligini oshishi ko‘proq ishsizlik darajasiga bog‘liq va bu chet el va o‘zimizning iqtisodiy adabiyotlarimizda turlicha aniqlanadi. Masalan, yapon statistikasida ishsizlik darajasining (I) ikkita usul amal qiladi: ishsizlar soni 1) I q ---------------------------------------- (5) yollanma ishchilar + ishsizlar ishsizlar soni 2) I q ---------------------------------------- (6) ish bilan bandlar + ishsizlar Boshqacha yondashishda esa ishsizlik normasi ishsizlar sonini (Inor) mehnatga layoqatli aholi soniga nisbatan (A) bo‘lish orqali aniqlanadi: Inor q I / A * 100% (7)

Birinchi yondashishning asosiy kamchiligi shundaki, ishsizlik normasining bo‘linuvchisi sifatida barcha ishchi kuchining miqdori emas, balki ish bilan band ishlovchilar soni tanlangan. Boshqacha yondashishda esa ishsizlik normasini xarakterlashda mehnatga layoqatli aholi soni noto‘g‘ri foydalanilgan. Chunki mehnatga layoqatli aholining barchasi ish joylarida talabga ega bo‘lavermaydi. Bizningcha, ishsizlik darajasini ishsizlar sonini iqtisodiy faol aholi soniga bo‘lish orqali aniqlash lozim: ishsizlar soni I q ------------------------------------ * 100% (8) iqtisodiy faol aholi soni Ma’lumki, amaliyotda tarkibiy omillarning ta’sirini davriy omillarning ta’siridan farqlash qiyin bo‘ladi, shuning uchun fan foydalanadigan ta’riflar (friktsion, tarkibiy, davriy ishsizlik va ishsizlikning boshqa turlari) anchagina shartli tusga ega bo‘ladi. Shunday bo‘lsa-da, ushbu ta’riflar foydali tarzda qo‘llanilishi mumkin, masalan, ulardan mehnat bozoriga ta’sir etadigan uzoq muddatli va qisqa muddatli omillarni aniqlash uchun foydalansa bo‘ladi. Ishsizlikni miqdoriy baholash muhim ahamiyat kasb etadi. Ishsizlik darajasi – mehnat bozorining hozirgi paytdagi ahvoli haqida va unda muayyan vaqt mobaynida ro‘y bergan o‘zgarishlar to‘g‘risida tasavvur beradigan asosiy ko‘rsatkich. 1. Ishsizlik darajasining ko‘rsatkichlari: a) ro‘yxatga olingan ishsizlik darajasi (Rid): Rid = Ris / Ifas x 100 = Ris / (Bs+Ris) x 100, b) umumiy ishsizlik darajasi (Uid): U id = Ius / Ifas x 100 = Ius / (Bs+Ius) x 100,

v) t o‘ li q ishsizlik darajasi (Tid): Tid = Shbs / Ifas x 100, bunda Ris – ro‘yxatga olingan ishsizlar soni, kishi; Ifas – iqtisodiy faol aholi soni, kishi; Ius – ishsizlar umumiy soni, kishi, mehnatga layoqatli aholi orasida tanlama tarzda o‘tkaziladigan so‘rovlar natijasida aniqlanadi; Shbbs – shartli ma’nodagi ish bilan band bo‘lmagan fuqarolar soni: Shbbs = (ΣTf - ΣAf): Xf bunda ΣTf – mintaqa iqtisodiy faol aholisining tadqiq qilinadigan davrdagi ish vaqti (kishi-soatlar, kishi-kunlar)ning to‘liq jamlama fondi; ΣAf – amalda ishlab berilgan vaqtning jamlama fondi; Xf – bir nafar xodimning tadqiq qilinayotgan davrdagi ish vaqti (soatlar, kunlar)ning to‘liq fondi. 2. Ishsizlikning davomliligi (oy) – ko‘rib chiqilayotgan davrning oxiriga kelib ishsiz maqomiga ega bo‘lgan shaxslarning, shuningdek ushbu davrda ishga joylashgan ishsizlarning ish izlashlarining o‘rta hisobdagi davomliligini tavsiflaydigan miqdor. 3. Mehnat bozoridagi tig‘izlik koeffitsienti (Tk) bir bo‘sh o‘ringa to‘g‘ri keladigan ro‘yxatga olingan ishsizlar soni (Ris) bilan o‘lchanadi: Tk = Ris : ΣBs, bunda ΣBs – mazkur davrdagi bo‘sh ish o‘rinlarining jamlama soni. Ishsizlik darajasining tabiiy miqdori qancha bo‘lishi mumkin, degan masala ustida iqtisodchilar juda ko‘p fikr bildiradilar, lekin biror mamlakatda uning aniq miqdori belgilangan emas. Masalan, AQShda ishsizlar sonining tabiiy darajasi 1960 yillarda 4- 6% ga ko‘tarildi. Inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lgan davrdagi ishsizlik darajasi tabiiy me’yoriy holat deb ifodalanib, ishlab chiqarishning potentsial imkoniyati bilan bog‘liqlikda bo‘ladi. Agar bandlik yuqori bo‘lib, ishlab chiqarishda ham ko‘p bo‘lsa, spiralsimon inflyatsiya yuzaga keladi.

Ishsizlik darajasi doimo noldan yuqori bo‘ladi, chunki ixtiyoriy va tarkibiy ishsizlik u yoki bu ko‘rinishda mavjud bo‘ladi. Lekin ishsizlikning tabiiy darajasi inflyatsiyaning kuchayishini to‘xtatib turadi. Hozirga vaqtda rivojlangan mamlakatlarda tabiiy ishsizlik darajasi quyidagi sabablarga ko‘ra ortishi mumkin: 1. Mehnatga o‘smirlar, ayollarning jalb etilishi. Davlatning iqtisodiy siyosati ishsizlarga kam maosh to‘laydigan ishlarga yollanmasdan uzoq muddat yuqori ish haqi to‘laydigan ishni qidirish imkonini beradi. Hozirgi vaqtdi ko‘pchilik mamlaktlarda ishsizlarga 16 dan 26 haftagacha olayotgan eng so‘nggi ish haqining 50 foizi miqdorida ishsizlik nafaqasi to‘lanadi va soliqlardan ozod etiladi, natijada ular ish haqining 60-70 foizi miqdorida pul ola boshlaydilar. 2. Tarkibiy ishsizlikning kuchayishi ishsizlik tabiiy darajasining o‘sishiga olib keladi. Masalan, qishloq xo‘jaligining sust rivojlanishi. Turli mualliflar ishsizlikning tabiiy darajasini turlicha hisoblaydilar. G‘arb mamlakatlarida ishsizlikning tabiiy darajasi 4-6% doirasida deb yuritiladi. Bizning iqtisodchilarimiz bu ko‘rsatkichni 3-5% deb hisoblaydilar. Turli mamlakatlarda har bir muayyan davrda ishsizlik darajasi bir-biridan jiddiy farq qiladi, bu esa har bir mamlakat uchun qaror topgan “tabiiy” ishsizlik darajasiga, mamlakatdagi iqtisodiy davriylik fazasiga, shuningdek, davlat tomonidan ishlab chiqilgan ish bilan bandlik siyosatiga bog‘liq bo‘ladi. Amalda ishsizlik tabiiy darajasining eng maqbul miqdori yo‘q. Hali hech kim iqtisodiyot uchun eng maqbul ishsizlik darajasini isbotlashga erishgani yo‘q. Aksincha, ayrim hisoblardan ko‘rinadiki, yalpi milliy mahsulotning yuqori darajada o‘sishi ishsizlikning tabiiy darajasini pasaytiradi. Ammo u maqbul miqdordan yuqori bo‘lib qolaveradi. Chunki, yalpi milliy mahsulot ishlab chiqarish o‘z imkoniyat darajasiga etmagan bo‘ladi. Yalpi milliy mahsulotni potentsial darajasiga o‘stirish esa haddan tashqari iqtisodiy farovonlikka olib keladi va oqibatda inflyatsiya kuchayishi mumkin. Quyidagi tadbirlar ishsizlik tabiiy darajasiga erishishga bevosita ta’sir ko‘rsatishi mumkin:  aholini mavjud ish o‘rinlari haqida xabardor etishni yaxshilash;

 mutaxasislar tayyorlashni takomillashtirish;  ishsizlarni davlat tomonidan hamoyalash darajasini kuchaytirish. Xalqaro mehnat tashkiloti standarti bo‘yicha tabiiy ishsizlik darajasi 1,5 – 2,5% ni tashkil etadi. Amerikalik iqtisodchi olim Artur Ouken notabiiy yoki davriy ishsizlikning salbiy ta’sirga ega ekanligini matematik holda isbotlab berdi. A.Ouken qonuniga ko‘ra, ishsizlikning tabiiy darajasi 1 foizga oshganda yalpi milliy mahsulot 2,5 foizga kamayadi. Ishsizlikning davomiyligi- ishsizlik maqomiga ega bo‘lgan shaxslarning shu davr oxiriga kelib, ish qidirish muddati o‘rtacha qancha davom etganligini ko‘rsatuvchi hajmdir. Ishsizlikni tahlil qilishda uning davomiylik ko‘rsatkichi alohida ahamiyatga ega. Ishsizlikning o‘rtacha davomiyligi va uzoq vaqt ishlamayotganlar ishsizlar orasidagi hissasi haqidagi ma’lumotlar nisbiy ishsizlik haqida xulosa chiqarish imkonini beradi. Ayrim hollarda ishsizlarning asosiy qismi tezda (1-4 oy ichida) yangi ish joyi topishi mumkin, ba’zilari esa yarim yil va undan ham ko‘proq muddat ish topolmay yuradilar. Davlatning iqtisodiyotni rivojlantirishni rag‘batlantirish borasidagi faoliyati aholining ish bilan bandligini ta’minlash sohasidagi muhim yo‘nalishdir. Davlat iste’mol va investitsiya tusidagi tovar va xizmatlarga bo‘ladigan talabni rag‘batlantirib, shu asosda mulkchilikning barcha shaklidagi korxonalarda yangi ish o‘rinlari yaratib borishi, iqtisodiyotning xususiy tarmog‘ini va ushbu tarmog‘da yangi sh o‘rinlari ochilishini rag‘batlantirishi lozim. Lekin davlat faoliyatining shu jihatini takomillashtirish talab etiladi. O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatida, umuman, aholini ijtimoiy himoyalashning muhim sharti sifatida ish bilan bandlik va ishsizlikdan himoyalash siyosati dunyodagi ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarning boy tajribasiga asoslangandir. Ammo, bu tajribalarning ko‘pchiligi O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatining tub mohiyatiga tatbiqan etarlicha to‘g‘ri kelavermaydi. Biz umumlashtirgan va 7.3-chizmada keltirilgan aholini ish bilan bandlik siyosatining asosiy yo‘nalishlari ish bilan bandlik siyosati evolyutsiyasining faqat

tarkibiy emas, balki tarixiy-mantiqiy tasvirini ham beradi. Aslini olganda, aholini ish bilan bandligining faol siyosatidan oldin yaxshi yo‘lga qo‘yilgan ishsizlarni hisobga olish, ro‘yxatga olish, ishsizlarni samarali qo‘llab-quvvatlash maqsadida ularni ijtimoiy himoyalash uslublari (passiv siyosat) amalga oshirilishi mamlakatda zarur edi. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi ko‘rsatishicha, hukumat ishsizlarning ijtimoiy himoyasini ta’minlagandan keyingina, boshqa ishlarga kiritishi – dastlab ish bilan bandlikni barqarorlashtirish (saqlash)ga, so‘ngra uning o‘sishini rag‘batlantirishga kirishishi mumkin. Bunda ish bilan bandlikning o‘sishini rag‘batlantirish uch yo‘nalishda amalga oshiriladi:  tadbirkorlar bilan ishlash, masalan, yangi ish joylari yaratilganda soliq imtiyozlarini berish, ishsizlarning ish izlashlarini faollashtirish;  ishchi kuchi taklifini rag‘batlantirish;  yollanma ishchilar sinfini mehnat bozoridan chiqarish, xususiy tadbirkorlik bilan o‘z-o‘zini ish bilan band qilishni rag‘batlantirish (kasanachilik, uy sharoitida ochilgan mayda tsexlar va boshqa). O‘zbekistonda ishsizlikning keskin ko‘payishi ish bilan band lik siyosatining me’yoriy evolyutsiyasi yo‘lidan izchil borishga vaqt qoldirmaydi. Shuning uchun ish bilan bandlikni ta’minlashning xilma-xil dasturlari mo‘ljallanganlarni davlatning haqiqiy moliyaviy imkoniyatlarini yaxshilab muvofiqlashtirib olmay, ish bilan bandlik ishining barcha yo‘nalishlarini bir yo‘lga qamrab olishga urinilmoqda. Bu erda eng avvalo, aholini ish bilan bandlik siyosatini amalga oshirishga yo‘llaniladigan moliyaviy mablag‘larni muvofiq tarzda taqsimlab, mehnat bozorini tartibga solishning umumdavlat va mintaqaviy sohalarini belgilab olish kerak. Mahalliy mehnat bozorini tahlil qilish asosida ajratilgan mablag‘larning har bir so‘mini ish bilan bandlikning o‘sishi ko‘rinishidagi samara bilan qaytishi uni qaerga yo‘llash kerakligini aniqlash kerak bo‘ladi.

chizma. Ish bilan bandlik va ishsizlikdan himoyalash siyosatining umumiy tuzilmasi Ish bilan bandlik siyosatini amalga oshirish usullari ham qayta ko‘rib chiqilishi kerak. Ma’lumki, har qanday tartibga solish jarayoni, ma’muriy yoki iqtisodiy bo‘lishi mumkin bo‘lib, shu jumladan, mehnat bozoriga ham taalluqlidir. Tartibga solishning bu usullari o‘rtasidagi chegara bozor mexanizmiga aralashuv darajasi chizig‘i bo‘ylab o‘tadi. Ma’muriy usullar mehnat bozori ishiga bevosita, ba’zida hatto bozor mexanizmini buzib aralashuvni nazarda tutadi. Tartibga solishning iqtisodiy usullari buyruq beradigan emas, tavsiyaviy, rag‘batlantirish usullari asosida amalga oshadi. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar Prezident I.A. Karimov tomonidan ishlab chiqilgan besh tamoyillar asosida bo‘lib, unda ma’lum davrda iqtisodiyotni bosh qarishda davlat tomonidan tartibga solishning ustuvorligi nazariy hamda amaliy jihatdan muhim o‘rin egalladi va shu bilan bu bozor iqtisodiyotida o‘z- o‘zini boshqarish g‘oyasini ham inkor etmadi. Shunday qilib, aholini ish bilan bandlikni tartibga solishning faol iqtisodiy usullariga quyidagi tadbirlarni kiritish mumkin:  mamlakatdagi iqtisodiy vaziyatni umumiy sog‘lomlashtirish, investitsiya faolligini rag‘batlantirish, barqarorlashtirish va keyinchalik iqtisodiy o‘sishga erishish; Тартибга солиш ма қ садларига к ў ра иш билан бандлик ва а ҳ олини ишсизликдан ҳ имоялаш сиёсатининг умумий тузилмаси Ишсизларни р ў йхатга олиш ва ижтимоий- қў ллаб қ увватлаш (пассив сиёсат) Иш билан бандликни са қ лаш ва к ў пайтириш сиёсати (фаол сиёсат)Иш жойларни са қ лаш сиёсати Иш билан бандликни ў сишини ра ғ батлантириш сиёсатиЯнги иш жойлари яратилишини ра ғ батлантир иш Ў з- ў зини иш билан банд қ илишни ра ғ батлантир иш Иш чи кучи таклифини ра ғ батлантириш

 iqtisodiyotni nodavlat tarmoqlarini rivojlantirish va kengaytirish uchun shart- sharoitlarni yaratish, shu jumladan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik asosida o‘z- o‘zini ish bilan band qilishni qo‘llab-quvvatlash;  ish bilan bandlikning oqil tuzilmasini yaratish maqsadida kasbiy o‘qitish, qayta tayyorlash va maslahat berishni ta’minlash. Ko‘rinib turibdiki, bu vazifalarni amalga oshirish bugun ham –kelajakda ham muhim omil bo‘lib, ish bilan bandlikni ta’minlash ishsizlik darajasining kamayishiga imkon beradi. O‘zbekistonda aholini ish bilan ta’minlash, ularga munosib hayot va mehnat sharoitlari yaratib berishga qaratilgan chuqur ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning izchil amalga oshirilishi natijasida iqtisodiyotning turli jabhalarida mehnat qilayotganlar soni ortib bormoqda, mavjud mehnat salohiyatidan samarali foydalanish ko‘rsatkichi tobora yaxshilanmoqda. 1991-2007 yillar davomida mamlakat mehnat resurslari soni qariyb 5,0 mln. kishiga o‘sgan bo‘lsa, jami ish bilan band aholi soni 2,6 mln. kishiga ko‘paygan, xolos. Mazkur ko‘rsatkichlar o‘sishi o‘rtasidagi farq mehnatga safarbar etilmagan mehnatga layoqatli aholi miqdorini anglatadi. Bundan tashqari, ushbu holat mamlakatda ishsizlar sonining o‘sishiga sabab bo‘ladi va ishsizlik darajasining yuqori ko‘rsatkichini keltirib chiqaradi. O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgan dastlabki yillarda yuzaga kelgan ishsizlik davriy ko‘rinishga ega bo‘lib, bu holat mamlakatda iqtisodiy tizimning o‘zgarishi bilan chambarchas bog‘liq tarzda ro‘y bergan. O‘sha yillarda iqtisodiy davrning pasayish fazasi kuzatilib, ko‘plab sanoat va ishlab chiqarish korxonalari to‘xtab qoldi yoki to‘liqsiz quvvatda faoliyat yuritdi. Mazkur holatning bosh sababi, sobiq Ittifoq davrida mamlakat korxonalarining boshqa respublika korxonalari bilan chambarchas bog‘liqlikda faoliyat yuritgani hisoblanadi. O‘sha davrlarda O‘zbekiston sobiq Ittifoqning xom ashyo etkazib beruvchi asosiy bazasi hisoblanib, ittifoqdosh respublikalardagi zavod-fabrikalarni xom ashyo resurslari bilan ta’minlab turgan. Shu bilan birga respublikaning tayyor mahsulot ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan zavod-fabrikalari ehtiyot qism, butlovchi materiallar, xom ashyo hamda yarim tayyor mahsulotlarni o‘zga ittifoqdosh respublikalardan olib kelgan. Yoki O‘zbekistonda

ishlab chiqarilgan mahsulotlarning buyurtmachi va iste’molchilari ittifoqning boshqa davlatlari hisoblangan. Qisqacha aytganda, mamlakatimizdagi deyarli barcha ishlab chiqarish korxonalari iqtisodiy jihatdan qaram hisoblangan, ya’ni ta’minot, resurs, rejalashtirish, olib kelish, etkazib berish, sotish, buyurtma berish va iste’mol kabi masalalarni mustaqil hal qila olmagan. O‘zbekistonda ishsizlik muammosining ayrim xususiyatlari. O‘zbekistonda aholini ish bilan ta’minlash, ularga munosib hayot va mehnat sharoitlari yaratib berishga qaratilgan chuqur ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning izchil amalga oshirilishi natijasida iqtisodiyotning turli jabhalarida mehnat qilayotganlar soni ortib bormoqda, mavjud mehnat salohiyatidan samarali foydalanish ko‘rsatkichi tobora yaxshilanmoqda. O‘tgan yili ko‘rilgan amaliy choralar natijasida mamlakatimizda 940 mingdan ziyod yangi ish o‘rinlari yaratildi, ularning 500 mingga yaqini qishloq joylarda tashkil etildi. Kichik biznes sohasida 390 mingdan ziyod, shu jumladan, xizmat ko‘rsatish sohasida 270 mingdan ortiq yangi ish o‘rinlari ochildi. Sanoat korxonalari bilan kooperatsiya asosidagi kasanachilikni hamda pudrat shartnomasi asosidagi uy mehnatini rag‘batlantirish aholi bandligini ta’minlashning muhim yo‘nalishlaridan biridir. Ana shunday mehnat faoliyatini rivojlantirish natijasida 130 mingga yaqin ish o‘rni yaratilganini alohida qayd etish lozim. Mazkur ko‘rsatkichlar o‘sishi o‘rtasidagi farq mehnatga safarbar etilmagan mehnatga layoqatli aholi miqdorini anglataadi. Bundan tashqari, ushbu holat mamlakatda ishsizlar sonining o‘sishiga sabab bo‘ladi va ishsizlik darajasining yuqori ko‘rsatkichini keltirib chiqaradi. O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgan dastlabki yillarda yuzaga kelgan ishsizlik davriy ko‘rinishiga ega bo‘lib, bu holat mamlakatda iqtisodiy tizimning o‘zgarishi bilan chambarchas bog‘liq tarzda ro‘y bergan. O‘sha yillarda iqtisodiy davrning pasayish fazasi ko‘zatilib, ko‘plab sanoat va ishlab chiqarish korxonalari to‘xtab qoldi va to‘liqsiz quvvatda faoliyat yuritdi. Mazkur holatning bosh sababi, sobiq Ittifoq davrida mamlakat korxonalarining boshqa respublika korxonalari bilan

chambarchas bog‘liqlikda faoliyat yuritgani hisoblanadi. O‘sha davrlarda O‘zbekiston sobiq Ittifoqning xom ashyo etkazib beruvchi asosiy bazasi hisoblanib, ittifoqdosh respublikalardagi zavod-fabrikalarni xom ashyo resurslari bilan ta’minlab turgan. Shu bilan birga respublikaning tayyor mahsulot ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan zavod-fabrikalari ehtiyot qism, butlovchi materiallar, xom ashyo hamda yarim tayyor mahsulotlarni o‘zga ittifoqdosh respublikalardan olib kelgan. Yoki O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning buyurtmachi va iste’mmolchilari ittifoqning boshqa davlatlari hisoblangan. Qisqacha aytganda, mamlakatimizdagi deyarli barcha ishlab chiqarish korxonalari iqtisodiy jihatdan qaram hisoblangan, ya’ni ta’minot, resurs, rejalashtirish, olib kelish, etkazib berish, sotish, buyurtma berish va iste’mol kabi masalalarni mustaqil hal qila olmagan. Sho‘rolar hukumati emirilib, rejali iqtisodiyot tizimi barham topgach, mazkur aloqador uzilib qoldi, mamlakatdagi ishlab chiqarish korxonalari inqirozga uchray boshladi. Mazkur holat esa mamlakatda nisbatan yuqori darajadagi davriy ishsizlikni keltirib chiqardi. Bugungi kunda respublikada ishsizlikning paydo bo‘lish sabablariga ko‘ra, quyidagi asosiy turlari ko‘p uchramoqda: - Tarkibiy, iqtisodiyotning yangi tarmoqlari paydo bo‘lishi yoki eskisiga barham berilishi va mulkchilik shakllarining o‘zgarishi bilan yuzaga keladi; - Yashirin, bu asosan qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish tarmoqlari uchun xarakterlidir va bu haqiqiy ishchi kuchini kamroq miqdorda talab qiladi. Yashirin ishsizlik ishlab chiqarishning chuqur inqirozi sharoitida korxonalarda ish bilan ortiqcha bandlikning saqlanib qolganligidan dalolat beradi; - Mavsumiy, ma’lum mavsumda ish bilan bandlikni ta’minlovchi, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va ularni qayta ishlash hamda tayyorlash muddati bilan asoslanadi. Mavsumiy ishsizlikning hajmi ishchi kuchiga bo‘lgan talab va taklifning mavsumiy omillari baravar ta’sir qilishi sifatida namoyon bo‘ladi; - Texnologik o‘zgaruvchan, bu korxonada texnologik o‘zgarishlarning amalga oshirilishi va modernizatsiya qilinishi natijasida yuzaga keladi. Masalan, fan-texnika yutuqlari natijasida qo‘l mehnati o‘rnini mashina egallashi natijasida yuzaga keladi.

- Friktsion, bu ishsizlik turi jamiyatdagi mavjud ishsi kuchlarining ma’lum qismini ish joylari bo‘yicha qayta taqsimlab, ulardan samarali foydalanishga shart-sharoit yaratadi, ya’ni eski ish sharoitlaridan (ish joyining uzoqligi, ish haqining pastligi, ish kuni davomiyligining nisbatan uzunligi va boshqalar) qoniqmagan ishchilar yangi ish joylarini qidiradilar. Ularga ega bo‘lgan, bu mehnatdan nisbatan ko‘proq ijtimoiy- iqtisodiy samaraga erishadilar. Friktsion ishsizlikning bo‘lishi ma’lum darajada iqtisodiy jihatdan zaruriy va tabiiy holdir. Ishsizlik tarkibi uning sabablariga ko‘ra, ishchi kuchini 4 asosiy toifasini o‘z ichiga oladi: ishdan bo‘shatilishi natijasida o‘z joyini yo‘qotganlar, ishdan ixtiyoriy ravishda bo‘shaganlar, ma’lum muddatga uzilish yoki tanaffusdan so‘ng mehnat bozoriga kelganlar, mehnat bozoriga birinchi bor kelganlar. Bu toifalarning o‘zaro nisbatlari iqtisodiy davr bosqichlariga bog‘liq. Erkin bozor islohotlari sharoitida ba’zi ishlab chiqarish korxonalari o‘z faoliyatini to‘xtatishiga yoki bankrot deb e’lon qilishga majbur bo‘ladi. Ushbu holatlar quyidagi muammolar oqibatida yuzaga keladi: - Ishlab chiqarish vositalarining eskirganligi va to‘la quvvatlarda ishlay olmasligi; - Faoliyatda zamonaviy fan texnika yutuqlarini qullamaslik va axborot texnologiyalaridan etarlicha foydalanmaslik; - Xorijiy hamkorlarni jalb etish orqali ishlab chiqarishga xorij investitsiyasini kiritish sur’atini pastligi; - Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning xaridorgir emasligi va sotuv hajmining kamligi; - Korxona rahbar xodimlari malakasini pastligi va boshqaruvning samarasizligi. Korxonalar bankrotligi natijasida ularda faoliyat yuritayotgan xodimlarning ishsiz qolishlari va mehnat daromadiga ega bo‘lmasliklari ko‘zatiladi. Bu esa mamlakatda yashirin va tarkibiy ishsizlikni avj oldiradi. O‘z ish joyini yo‘qotgan va ishsizga aylangan fuqarolar mehnat bozorida ishchi kuchi sifatida namoyon bo‘lishi va o‘z mehnatlarini taklif qilishi Respublikada ishchi

kuchi taklifning unga bo‘lgan talabdan oshib ketishiga olib keladi. Natijada mazkur bozor murakkab ko‘rinish olib taklifning qondirilmasligi vujudga keladi. Bu holatlar “narasmiy mehnat bozori” va “norasmiy tarmoqda ish bilan bandlik” tushunchalarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Chunki, ishdan bo‘shatilgan va ish joyini yo‘qotib quyganlarning aksariyat qismi malakasiz xodimlar bo‘lib, ular bozor iqtisodiyoti sharoitida ish beruvchi talabiga javob berolmasdi. Ishlashni hohlovchi malakasiz ishchilar vaqtinchalik va bir martalik ishlarni bajarish maqsadida norasmiy mehnat bozori (mardikor bozori)ni tashkil etishdi va mazkur bozor orqaligina o‘zlarini ish bilan ta’minlab, mehnat daromadlariga ega bo‘lishdi. Shu bilan birga ozgina bo‘lsada sarmoyaga ega bo‘lgan aholi norasmiy tarzda tadbirkorlik faoliyati(bozor va bozor atrofi xududlarida olib sotarlik, xizmat ko‘rsatish, uy tsexlari) yoki shaxsiy yordamchi xo‘jaligi bilan shug‘ullanish orqali daromad topa boshladilar. Bundan tashqari yuqori miqdordagi ish haqiga ega bo‘lish maqsadida ayrim fuqarolar xorijiy mamlakatlarga yo‘l oladilar. Ushbu holatlar norasmiy tarmoqda ish bilan bandlikni vujudga keltirdi. Norasmiy ish bilan bandlik esa, pul mablag‘larining bankdan tashqari aylanmasi hamda yashirin iqtisodiyotning avj olishiga ta’sir qiluvchi asosiy omildir. Iqtisodiyotning norasmiy tarmog‘ida ish bilan band bo‘lgan aholi ulushida nomuayyan, vaqtinchalik va bir martalik ishlarni bajarayotgan fuqarolar hissasi yuqori bo‘lib, ular asosan o‘zgalarning xo‘jaliklariga yordamlashish, uy yumushlarini bajarish, hosilni yig‘ib-terish va saralash, uy-joy qurish va ta’mirlash, mahsulotlarni etqazib berish, yuklarni tashish va tushirish, hovli va xuxud maydonlarini tozalash kabi ishlarni amalga oshiradilar. Respublikada ishsizlikning vujudga kelishi uning nisbatan yuqori darajada saqlanib turishi va aholining ish bilan bandligida iqtisodiyotning norasmiy tarmog‘i ulushining ortib borishiga sabab bo‘lgan asosiy muammolardan biri sifatida mamlakatda ishchi kuchiga talab va taklifning sifat va miqdor jihatdan nomutanosibligini keltirish mumkin. Chunki, bugungi kunda ishsiz aholining katta qismini malakasiz xodimlar va mehnat bozoriga birinchi marta chiqayotgan yoshlar tashkil etmoqda. Iqtisodiyot tarmoqlarida ishchi kuchiga bo‘lgan talabni malakali va ish tajribasiga ega bo‘lgan kadrlarga ehtiyoj tashkil etmoqda.

Aholini ishsizlikdan himoya qilish borasida davlat tadbirlari O‘zbekiston Respublikasining 1992 yil 13 yanvarda qabul qilingan «Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida»gi (Yangi tahriri) Qonunining 4-bo‘limida keltirilgan moddalar ushbu bandni yoritishda muhim vosita hisoblanadi. Jiddiy talafotlarga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida davlat ish bilan ta’minlashni oshirish siyosatini o‘tkazadi. Chunonchi, ishsizlikning friktsion va boshqa turlari o‘sganda davlat:  qaytadan kasb o‘rgatadi;  ta’lim berish tizimini kengaytiradi;  bo‘sh ish joylari haqidagi axborotlarni keng tarqatadi;  mehnat birjalariga investitsiyalarni ko‘paytiradi.  Agar ishsizlik davriy xususiyat kasb etsa, davlat byudjet, fiskal, kredit-pul vositalarini ishga soladi, ya’ni:  ish bilan ta’minlashni kuchaytirish uchun ishlab chiqarishga ko‘proq mablag‘ sarflaydi;  tadbirkorning manfaatdorligini oshirish uchun ssuda hamda kreditorlarning foiz stavkalarini pasaytiradi;  ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarga solinadigan soliqlarni kamaytiradi.  Bu tadbirlardan tashqari, davlat mehnat bozorini tashkil etish va tartibga solishda:  aholi soni, yosh va jinsi salmog‘idagi o‘zgarishlarga;  ish bilan bandlikdagi tarmoq va hudud o‘zgarishlariga;  qo‘shimcha ishchi kuchini ishlab chiqarishga jalb etish mezonlariga;  ishlab chiqarish hajmiga, uning o‘sish sur’atiga, ishlab chiqarish tarkibiga;  ishlab chiqarish kuchlarining hududiy joylashuvi kabi omillarga alohida e’tibor beradi. Ishsizlikni kamaytirishning iqtisodiy tadbirlaridan eng asosiysi iqtisodiyot tarmoqlarida bozor talabiga muvofiq kichik korxonalarni barpo etishdir. Bu esa ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishning miqyosini oshirishga qaratilgan bo‘lishi darkor.

Bunga esa, mehnat unumdorligini oshirish, ish joylarining moddiy-texnikaviy, texnologiya va sarmoya ta’minotlarini yaxshilash, yangi noqishloq xo‘jaligi mehnati zonalarini tashkil etish, ish vaqtidan unumli foydalanish, ishlovchilar moddiy manfaatdorligini oshirish va oqilona soliqlar orqali erishish mumkin.

Xulosalar Ishsizlik darajasi mamlakat iqtisodiyotining qay darajada taraqqiy etganligining hamda iqtisodiyotda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarning muhim ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Ishsizlik darajasi deganda ishsizlar sonining iqtisodiy faol aholi tarkibidagi salmog‘i tushuniladi. Respublikada ishsizlik darajasini bandlik xizmatlarida ro‘yxatdan o‘tgan ishsizlar sonining iqtisodiy faol aholi umumiy soniga nisbatan olib hisoblash mumkin. Ishsizlik darajasiga bir qancha omillar ta’sir ko‘rsatadi: mehnat haqining pastligi, mehnat sharoitlari yaxshi emasligi, ish haqining vaqtida berilmasligi, ish joylarini qisqartirishlar va boshqalar. Bozor iqtisodiyoti munosabatlari barqarorlashayotgan davrda ishsizlikning bo‘lishi tabiiy holatdir. Chunki ishchi kuchiga bo‘lgan talabning taklifiga mos kelishi oqilona bandlikni shakllantirib, jamiyat uchun tabiiy bo‘lgan ishsizlik darajasini tarkib toptiradi. Ish bilan band bo‘lmagan shaxslarni yangi kasblarga o‘rgatish, malakasini oshirish, moddiy yordam berish va ish joylarini tavsiya etish mehnat birjasi tomonidan amalga oshiriladigan ijtimoiy tadbirlarning eng muhimi hisoblanadi.

Adabiyotlar ro‘yxati 1. O‘ zbekiston Respublikasi K onstitutsiyasi. T., " O‘ zbekist o n 2009 y. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 27 yanvarda bo‘lib o‘tgan qo‘shma majlisidagi «Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir» hamda 20 11 yilning asosiy yakunlari va 201 2 yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining 201 2 yil 2 6 yanvarda bo‘lib o‘tgan majlisidagi « 2012yil Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko’taradigan yil bo’ladi » nomli ma’ruza. T, “O‘zbekiston” 201 2 y 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 27 yanvarda bo‘lib o‘tgan qo‘shma majlisidagi «Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir» hamda 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda 4. O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 29 yanvarda bo‘lib o‘tgan majlisidagi «Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir» nomli ma’ruza. T, “O‘zbekiston” 2010 y 5.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning “Jaxon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishni yo‘llari va choralari” nomli asarini o‘rganish bo‘yicha o‘quv qo‘llanma. T, “Iqtisodiyot” 2009 y. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. «Barkamol avlod yili» Davlat dasturi to‘g‘risida. 2010 yil 27 yanvar. 7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani yanada rivojlantirish yuzasidan qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida. 2009 yil 20 yanvar, PQ-1041-son.

8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo‘llab-quvvatlash, ularni barqaror ishlashini ta’minlash va eksport salohiyatini oshirish chora-tadbirlari dasturi to‘g‘risida. 2008 yil 28 noyabr, PF- 4058-son. 9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2008 yil 18 noyabr, PF-4053- son. 10. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. – T.: O‘zbekiston, 2009. – 24 b. 11. Abdurahmonov Q.X., Xolmo‘minov Sh.R., Zokirova N.Q.. Personalni boshqarish. Oliy o‘quv yurti studentlari uchun darslik – T.: “O‘qituvchi” NMIU, 2008 y. .- 656 b. 12. ErgashevF., Raximova D., Sagdullaev A., Parpiev O., Zaynutdinov Sh. Innovatsion menejment. Darslik.T.: «Akademiya», 2005y

Похожие

Klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi

Ishlab chiqarish jarayoni va uni tashkil etish

Iqtisodiy rivojlanishning sikllilik xarakteri

Mehnat bozorining shakllanishi va rivojlanishi

Ish hаqini tаshkil etish vа uni islоh qilish