Ishlab chiqarish xarajatlarining mohiyati va turlari - Экономика - Рефераты

Ishlab chiqarish xarajatlarining mohiyati va turlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

202.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Ishlab chiqarish xarajatlarining mohiyati va turlari 2. Korxona daromadlari va foydasi 3. Daromadlarning o`sishida mehnat unumdorligining roli

www.arxiv.uz Ishlab chiqarish xarajatlarining mohiyati va turlari Har qanday iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish, xususan, tovar ishlab chiqarish yoki xizmatlar ko`rsatish muayyan iqtisodiy resurslar (asbob-uskuna, xomashyo, materiallar, yarim fabrikatlar, ishchi kuchi va hokazo) sotib olishni taqozo etadi. Agar firma yangi tashkil etilayotgan bo`lsa, u yer ham sotib oladi yoki uni ijaraga oladi. Bunga ham firma muayyan sarf-xarajatlar qiladi. Agar firma o`zining pul mablag`lari kam bo`lgani uchun bankdan ssuda (qarz) olgan bo`lsa, uning uchun foizlar to`laydi. Bundan tashqari u o`z faoliyatini tashkil qilish uchun elektr energiyasi sotib oladi, transport, aloqa xizmatlari uchun pul to`laydi. Sug`urta uchun to`lovlar, reklama xarajatlari, amortizatsiya xarajatlari, turli xil soliqlar va hokazolar uchun ham firma muayyan sarf-xarajatlar qiladi. Ko`rinib turibdiki, xo`jalikni yuritish va buning natijasida muayyan foyda olish o`z-o`zidan bo`lmaydi, balki talaygina sarf-xarajatlar evaziga amalga oshadi. Ana shunday sarf-xarajatlarni, ya`ni ishlab chiqarish jarayonida sarflanadigan xarajatlarni ishlab chiqarish xarajatlari deb yuritiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo`jalik yurituvchi har qanday sub`yektning asosiy maqsadi foyda olishdir. Biroq bu maqsadga erishish, birinchidan, iqtisodiy resurslar sotib olishga sarflangan xarajatlar bilan belgilansa, ikkinchidan, ishlab chiqarilgan mahsulotga bo`lgan talab bilan chegaralanadi. Binobarin, ishlab chiqarish xarajatlari foyda miqdorini belgilab beruvchi omil bo`lib qolmay, taklif hajmiga ham bevosita ta`sir etadi. Shuning uchun bu xarajatlarni rejalashtirish, hisobga olish va doimo tahlil qilib borish firma (korxona)ni oqilona boshqarish va uning moliya-xo`jalik faoliyati samaradorligini oshirishning muhim omili bo`lib xizmat qiladi.

www.arxiv.uz Har qanday ishlab chiqarish firma (korxona)si oldida turadigan muhim vazifa, bu – umuman ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish emas, balki mahsulot birligiga sarflanadigan xarajatlarni kamaytirishdan iboratdir. Firmaning bir oyda (yoki yilda) oladigan foydasini quyidagi formula bilan aniqlash mumkin: F q D – X Bu erda: D - daromadlar; X - xarajatlar. Agar firma ma`lum vaqt ichida 10 mln. so`mlik sarf-xarajatlar qilgan holda ishlab chiqargan mahsulotini 12 mln. so`mga sotgan, ya`ni shuncha daromad olgan bo`lsa, uning olgan foydasi 2 mln. so`mni tashkil etadi. Muayyan tadbirlarni amalga oshirib, mahsulot birligiga sarflanayotgan xarajatlarni 1 mln. so`mga kamaytirsa, uning oladigan foydasi endi 2 mln. (ya`ni 12-10) emas, balki 3 mln. (ya`ni 12-9) so`mni tashkil etadi. Endi shu misolimizni boshqacharoq qilib ko`ramiz. Firma o`sha tadbirlar natijasi o`laroq 10 mln. so`mlik sarf-xarajatlar qilib, 12 mln. so`mlik emas, balki 13 mln. so`mlik mahsulot ishlab chiqardi va sotdi deylik. Bu holda uning foydasi 3 mln. so`mni tashkil etadi. Ko`rinib turibdiki, mahsulot birligiga sarflanadigan xarajatlarni kamaytirish ikki yo`l bilan hal etilishi mumkin: -muayyan miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflanayotgan xarajatlarni kamaytirish; -muayyan miqdordagi sarf-xarajatlar bilan ko`proq mahsulot ishlab chiqarish.

www.arxiv.uz Mahsulot ishlab chiqarish uchun sarf bo`ladigan xarajatlarni bevosita va bilvosita turlarga ajratish mumkin. Bevosita xarajatlar ayrim mahsulotni ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlar bo`lib, ular shu mahsulot tannarxiga to`g`ridan-to`g`ri kiritiladi. Xomashyo va asosiy materiallar, yoqilg`i, elektr energiyasi, boshqa korxonalardan sotib olinadigan yarim fabrikatlar, ishchilarning ish haqi va shunga o`xshash xarajatlar bevosita xarajatlarni tashkil etadi. Bilvosita xarajatlar deb ishlab chiqarishni tayyorlash va o`zlashtirish, dastgohlarni saqlash va ekspluatatsiya qilish, tsex, umumkorxona va ishlab chiqarishdan tashqaridagi xarajatlarga aytiladi. Ishlab chiqarishni tayyorlash va o`zlashtirish xarajatlariga quyidagilar kiradi: -yangi ishga tushirilgan korxonalarni o`zlashtirish va foydasini ta`minlash bilan bog`liq xarajatlar; -yangi turdagi mahsulot, ilg`or texnologik jarayonlarni tayyorlash va o`zlashtirish uchun sarflangan xarajatlar; -yangi, unumli texnikani yaratganligi uchun mukofot fondi ajratmalari va boshqalar. Dastgohlarni saqlash va ekspluatatsiya qilish xarajatlariga dastgohlarni joriy sozlash, tsex transporti, ish joylarining amortizatsiyasi, tsex instrumentlarini tiklash va moslash bilan bog`liq bo`lgan xarajatlar kiradi. Sex xarajatlari deyilganda, tsexni boshqaruvchi xodimlarning ish haqi fondi va ijtimoiy muhofaza uchun ajratmalar, uni isitish, yoritish, suv va kanalizatsiya

www.arxiv.uz tarmoqlari bilan ta`minlash, ilmiy tadqiqotlar o`tkazish va hokazolar bilan bog`liq xarajatlar tushuniladi. Umumkorxona xarajatlari korxonani boshqarish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlar yig`indisidan iborat bo`lib, ularga quyidagilar kiradi: -boshqarish xarajatlari; -umumxo`jalik xarajatlari; -to`lov va ajratmalar. Boshqarish xarajatlari quyidagilardan iboratdir: -zavod boshqarmasi, bo`limlar xodimlarining tasdiqlangan shtat ro`yxatiga muvofiq mansab maoshlarining yig`indisi; -xodimlarning xizmat safari xarajatlari; -soqchi xodimlarning ish haqi, ularga beriladigan maxsus kiyimlar, o`t o`chiruvchi mashinalarga sarf qilinadigan yoqilg`i qiymati, mashinalarni sozlash uchun zarur materiallar va boshqa xarajatlar; -zavod boshqarmasi binosi, umumkorxona yo`llari, omborlari, tibbiyot punktiga ajratilgan xona, oshxona, bufet va klublarning amortizatsiya ajratmalari va ularni joriy sozlash, yoritish, isitish va suv bilan ta`minlash xarajatlari; -kadrlar tayyorlash, oliy va o`rta maxsus maktablaridan kelgan talabalar bilan o`tkaziladigan ishlab chiqarish amaliyotlariga sarflanadigan xarajatlar. Mahsulot ishlab chiqarish bilan bevosita bog`liq bo`lgan xarajatlar mahsulot miqdoriga qarab to`g`ri mutanosiblikda o`zgarib (ko`payib yoki ozayib) turadi. Shuning uchun ularni o`zgaruvchan xarajatlar deb yuritiladi.

www.arxiv.uz Bilvosita xarajatlar firma (korxona)da ishlab chiqarilgan mahsulotning miqdoriga qarab o`zgarmaslik xususiyatiga ega. Shuning uchun ularni doimiy yoki o`zgarmas xarajatlar deb aytiladi. Shuni ham aytib o`tish kerakki, bir qancha xarajatlar ishlab chiqarishda to`g`ridan-to`g`ri qatnashmaydi. Shuning uchun ularni “ishlab chiqarishdan tashqaridagi” xarajatlar deb ataladi. Bunday xarajatlarga quyidagilar kiradi: -mahsulotni o`rash bilan bog`liq xarajatlar; -mahsulotni jo`natiladigan joylarga tashib borish, vagonlarga yuklash xarajatlari. Ishlab chiqarish xarajatlarini doimiy ravishda kamaytira borish firma (korxona) rahbarlari, menejeri va muhandis-texnik xodimlaridan birinchi navbatda tejamkorlik bilan ish yuritishni talab qiladi. Shu bilan birgalikda fan-texnika yutuqlaridan oqilona foydalanish mavjud ishlab chiqarish quvvatlaridan, xomashyo materiallaridan, yoqilg`i resurslaridan yanada to`laroq foydalanishga imkon beradi. Shuningdek, yangi texnologik jarayonlarning yaratilishi va ularning joriy etilishi ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va firma (korxona) moliya-xo`jalik faoliyati samaradorligini oshirishga sharoit yaratadi Korxona daromadlari va foydasi Korxona (firma) mablag`lari aylanishining har bir tsiklli mahsulotlar yoki xizmatlarning sotilishi bilan yakunlanadi. Buning natijasida tushgan pul mablag`lariga u yana iqtisodiy resurslar (xom-ashyo, materiallar, yarim fabrikatlar, yoqilg`i, ishchi kuchi va hokazolar) sotib oladi va ularning yordamida mahsulot ishlab chiqaradi yoki xizmat ko`rsatadi. Mana shunday tarzda sodir bo`ladigan jarayonlar takror ishlab chiqarishni tashkil etadi.

www.arxiv.uz Ishlab chiqarilgan mahsulotni sotish natijasida korxona (firma) xazinasiga tushgan pul mablag`larini daromadlar deb ataladi. Korxonaning jami daromadi asosiy faoliyatdan va asosiy bo`lmagan faoliyatdan olingan daromadlar yig`indisidan iboratdir. Asosiy faoliyatdan olingan daromadlarga mahsulotlarni, ishlarni, xizmatlarni, tovar-moddiy zahiralar va boshqa aktivlarni sotishdan olingan tushumlar kiradi. Daromadlarning ikkinchi turi, ya`ni asosiy bo`lmagan faoliyatdan olingan daromadlarga quyidagilar kiradi: -qimmatli qog`ozlarni qayta baholash natijasida hosil bo`lgan daromadlar; -foizlar, dividentlar va ijara haqi ko`rinishdagi daromadlar. Korxona daromadining bir qismi mahsulotni ishlab chiqarish va sotish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlarni qoplaydi, qolgan qismi korxonaning sof daromadi yoki foydasini tashkil etadi. Mahsulotni sotishdan olgan tushumdan ishlab chiqarish xarajatlarini chegirib tashlagandan paydo bo`ladigan farq mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda deb yuritiladi. Mazkur ko`rsatkich, ya`ni yalpi foydadan sotish xarajatlari, ma`muriy xarajatlar va boshqa operatsion xarajatlarni ayrib tashlash yo`li bilan asosiy faoliyatdan olingan foyda aniqlanadi. Korxona tomonidan boshqa xo`jalik yurituvchi sub`ektlardan olingan dividentlar, berilgan qarzlar uchun foizlar, mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar va moliyaviy faoliyat bilan bog`liq bo`lgan boshqa daromadlar yig`indisi moliyaviy faoliyatdan olingan foydani tashkil etadi.

www.arxiv.uz Yuqorida ko`rsatilgan ikki xil foyda, ya`ni asosiy faoliyatdan olingan foyda bilan moliyaviy faoliyat foydasining yig`indisi umumxo`jalik faoliyatidan olingan foydani tashkil etadi. Bundan tashqari korxonada favqulodda foyda yoki zarar sodir bo`lishi ham mumkin. Favquloddagi foyda yoki zarar korxona moliya-xo`jalik faoliyatinig natijasida emas, balki korxonadagi biznes tavakkalchiligi bilan to`g`ridan-to`g`ri bog`lanmagan holda vujudga keladi. Favqulodda foyda yoki zararni keltirib chiqaruvchi hodisalarni, odatda, oldindan bashorat qilish va rejalashtirish mumkin emas. Shu nuqtai nazardan dehqonchilikda har 3-5 yilda sodir bo`lishi mumkin bo`lgan qurg`oqchilikni favqulodda hodisa deb bo`lmaydi. Korxona bu hodisaga oldindan tegishli rezervlar tashkil etib, tayyorgarlik ko`rib borishi lozim. Yoki tovar bahosining mavsumiy ko`tarilishi yoki pasayishini ma`lum darajada oldindan bashorat qilish mumkin bo`lgani uchun favqulodda hodisa deb qarash ham to`g`ri emas. Favqulodda foyda yoki zararni keltirib chiqarishi mumkin bo`lgan aksariyat hollar xalqaro bozordagi o`zgarishlar, masalan, narx-navoning keskin ko`tarilib yoki pasayib ketishi hamda turli tabiiy ofatlar bilan bog`liq bo`ladi. Umumxo`jalik faoliyatidan olingan foyda bilan favqulodda foyda (zarar) yig`indisi soliq to`langunga qadar foydani tashkil etadi. Soliqlar va foydadan boshqa majburiy to`lovlar bajarib bo`lingandan so`ng qolgan foyda korxonaning sof foydasini tashkil etadi. Soliqqa tortiladigan foyda bilan korxonaning balans foydasi bir-biridan farqlanishini ta`kidlab o`tish zarur. Moliyaviy hisobotlarni ishlab chiqish qoidalariga muvofiq holda aniqlangan umumxo`jalik faoliyatidan olinadigan foyda bilan favqulodda foyda yig`indisi soliq qonunchiligi nuqtai nazaridan e`tiborga olinishi lozim bo`lgan foyda miqdoridan farq qiladi. Ayrim xarajatlar soliq qonunchiligi nuqtai nazaridan xarajat sifatida tan olinmaydi, ya`ni soliq summasini aniqlashda ularni korxona daromadidan chegirib tashlash mumkin emas. Masalan,

www.arxiv.uz norma doirasidagi safar xarajatlari mahsulot tannarxiga kiritilishiga ruxsat beriladi, normadan yuqori sarf qilingan qismi esa kiritilmaydi. Davlat manfaatlari bo`yicha yondashilsa, bu asosli, chunki korxona o`z xodimiga qo`shimcha imtiyozlar berganda, bundan davlatning soliq tushumlari kamaymasligi lozim. Agar shunday qilinmasa, korxona qancha mablag`ni ko`p sovursa, davlatga soliqlarni shuncha kam to`lashi mumkin bo`lib qoladi. Soliqqa tortiladigan foyda miqdorini aniqlash ancha murakkab ish. Chunki davlat soliq siyosatining maqsadi faqat soliqlarni hisoblab chiqish va undirishdangina iborat emas. Soliq siyosati korxonada oqilona xo`jalik yuritilishini rag`batlantirish, resurslarning samarasiz ishlatilishini jazolash va muayyan ijtimoiy maqsadlarga erishishga qaratilgan bo`lishi lozim. Korxona ixtiyorida qolayotgan sof foyda jamg`arish va iste`mol maqsadlariga yo`naltirilishi mumkin. Foydaning iste`mol maqsadlariga yo`naltirilayotgan qismi korxona egalariga daromad sifatida berilishi, korxona xodimlarini rag`batlantirish uchun sarflanishi yoki boshqa iste`mol maqsadlariga ishlatilishi mumkin. Bozor iqtisodiyoti sharoitidagi raqobat muhiti korxona foydasining asosiy qismini muntazam ravishda investitsion maqsadlarga ajratishga majbur etadi. Bundan korxonada ishlovchi xodimlar manfaatdordirlar deyish mumkin, chunki ularni ish o`rinlari saqlab qolinadi, kengaytiriladi va takomillashadi. Korxona egalarining manfaatlari esa birinchi navbatda korxona kapitali ortishida, uning bozordagi mavqei mustahkamlanishida ifodalanadi. Davlat nuqtai nazaridan esa foydaning qayta investitsiyalanishi korxona faoliyati hajmlarini, ya`ni soliqqa tortish bazasini kengaytiradi hamda regiondagi ijtimoiy masalalarni hal etishga ko`maklashadi.

www.arxiv.uz Korxona foydasini taqsimlash jarayonida korxonada muayyan maqsadlarga mo`ljallangan zahiralar va fondlar (jamg`armalar) tashkil etilishi mumkin. Bozor iqtisodiyotida bu foydani assignatsiyalash deb ataladi. Mamlakatimizdagi ko`plab korxonalarda zahira fondi, ishlab chiqarishni rivojlantirish fondi, xodimlarni moddiy rag`batlantirish fondi va ijtimoiy rivojlantirish fondi kabi jamg`armalar tashkil etilgan. Korxona balansida bu fondlar “Taqsimlanmagan foyda” nomli moddada aks ettiriladi. Shuni ham aytib o`tish lozimki, umumxo`jalik faoliyatidan olingan foyda bilan favqulodda foyda yig`indisi xo`jalik amaliyotida korxonaning balans foydasi yoki brutto-foyda deb ataladi. Soliqlar to`lab bo`lingandan so`ng qolayotgan foyda esa sof foyda yoki netto-foyda deb yuritiladi. Shunday qilib, korxona daromadlari quyidagicha taqsimlanadi: Birinchi navbatda moddiy va nomoddiy resurslarga ketgan sarflarni qoplanadi. Ikkinchi navbatda mehnat haqi fondi shakllantiriladi, ijtimoiy sug`urtaga ajratmalar va mahsulot tannarxiga kiritiladigan soliqlar to`lovlari amalga oshiriladi. Uchinchi navbatda korxonani balans foydasi shakllanadi va uning hisobidan foydadan soliqlar to`lanadi. To`rtinchi navbatda netto-foyda hisobidan qoplanadigan xarajatlar qoplanadi. Shundan so`ng qolgan foyda jamg`arish va iste`mol maqsadlariga ishlatiladi. 3. Daromadlarning o`sishida mehnat unumdorligining roli Mikroiqtisodiy darajada har qanday korxona, firma yoki kompaniyaning asosiy "bosh og`rig`i", (muammosi) olinayotgan daromadlarning muttasil ko`payib, o`sib borishini ta`minlashdir. Daromadlarning ko`payishiga ta`sir

www.arxiv.uz etuvchi omillar juda ko`p. Ularga asosan ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish, mahsulot sifatini yaxshilash, reklamani yo`lga qo`yish, mahsulotning yangi bozorlarini ochish, zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish va hokazolar kiradi. Daromadlarni ko`paytirishning aytib o`tilgan omillari yoki yo`nalishlarining har biri ham muhim. Biroq har qanday sharoitda ham hal qiluvchi ahamiyat kasb etadigan asosiy omil mehnat unumdorligidir. Mehnat unumdorligi ko`rsatkichi korxona (firma) ishini, uning xo`jalik faoliyati samaradorligini ko`rsatadi. Bu ko`rsatkichni o`lchash (yoki aniqlash) juda ham oson. Buning uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlar yoki ko`rsatilgan xizmatlar qiymatini, ya`ni daromadlar summasini ishlab chiqarishda yoki xizmat ko`rsatishda band bo`lgan ishchilar va xodimlar soniga taqsimlash kifoya, ya`ni: Fikrimizni yanada oydinlashtirish uchun quyidagi shartli misolni keltiramiz. Firmada ishlovchi ishchi va xodimlar soni 50 kishini tashkil etadi va unda bir oyda 50 mln. so`mlik mahsulot ishlab chiqarildi va sotildi, deylik. Oddiy arifmetika yo`li bilan mazkur firmada ishlovchi har bir kishining oylik mehnat unumdorligi 1,0 mln. so`mni tashkil etganini aniqlash qiyin emas. Muayyan tadbirlarni amalga oshirish, masalan, yangi texnologiyani joriy qilish natijasida kelgusi oyda o`sha 50 kishi mehnat qilayotgan firmada 55 mln. so`mlik mahsulot ishlab chiqarildi, deylik. Demak, firmada mehnat unumdorligi 1,1 mln. so`mni tashkil etdi yoki o`tgan oyga qaraganda 10 foizga o`sdi. Xo`sh, mehnat unumdorligi korxona (firma) daromadlarini ko`paytirishning hal qiluvchi omili bo`lsa, uning o`zi nimaga bog`liq? Hozirgi davrda mehnat unumdorligiga bevosita ta`sir qiluvchi asosiy omillar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:

www.arxiv.uz -mehnat resurslarining sifati; -mashina va texnologik uskunalarning sifati; -resurslardan foydalanish samaradorligi; -mehnatni tashkil etish va boshqarish darajasi. Endi ushbu omillarning har biri xususida alohida to`xtalib o`tamiz. Mehnat resurslarining sifati - mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmatlar ko`rsatish bilan band bo`lgan ishchilarning ma`lumoti va malakasi qancha yuqori bo`lsa, ular ma`lum vaqt (smena, oy, kvartal yoki yil)da shuncha ko`p mahsulot (xizmat) yaratadi va aksincha. Shu sababli mamlakatimizda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida yangi ta`lim andozalari va dasturlari yaratilayotgani va ta`lim tizimini chuqur isloh qilish asosida zamon talablariga javob bera oladigan kadrlarni tayyorlash vazifasi hal etilayotganini uzoqni ko`zlab amalga oshirilayotgan ish deb baholash mumkin. Mashina va texnologik uskunalarning sifati . Ishlab chiqarishda foydalaniladigan texnika vositalarining sifat darajasi (unumdorligi, ishonchliligi va hokazo) qancha yuqori bo`lsa, korxona (firma)da ma`lum vaqt ichida shuncha ko`p va sifatli mahsulot ishlab chiqariladi, binobarin, uning daromadlari ham shuncha ko`p bo`ladi. Bozor iqtisodiyotiga o`tish arafasida mamlakatimizda foydalanib kelingan ishlab chiqarish texnikasi aksariyat hollarda eskirgan, ya`ni 20-30 yillar davomida ishlayotgan edi. Shu sababli O`zbekistonda mehnat unumdorligi dunyodagi eng past ko`rsatkichlardan biri edi, desak xato bo`lmas. Shu sababdan mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar ishlab chiqarishni tubdan zamonaviylashtirish, xorijiy mamlakatlardan kelayotgan sarmoya (investitsiyalar)ni, avvalambor, yangi texnika va texnologiyalarni joriy qilishga qaratilgandir.

www.arxiv.uz Resurslardan foydalanish samaradorligi . Har bir korxona yoki firma mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko`rsatish uchun muayyan moddiy, moliyaviy va mehnat resurslaridan foydalanadi. Mahsulot birligiga sarflanayotgan resurslar xarajati qancha kamaysa, daromadlar shuncha ko`paya boradi. Demak, har qanday iqtisodchi yoki menejerning, korxona (firma) rahbari yoki tadbirkorning muhim vazifasi ishlab chiqarishga sarflanayotgan resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish, ya`ni mahsulot (xizmat) birligiga sarflanayotgan xarajatlarni kamaytirishdir. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan hozirgi kunda rivojlangan deb tan olingan mamlakatlar tajribasi shuni ko`rsatmoqdaki, resurslardan foydalanish samaradorligi ko`p jihatdan menejer - boshqaruvchi faoliyatiga bog`liq. Ishchilarni yollash va ularni o`qitish, mehnat unumdorligi yuqori bo`lgan ishchini tegishli tarzda moddiy rag`batlantirishni ta`minlash, "imillagan" ishchi yoki xodimni ishdan chetlatish kabi o`nlab muhim vazifalarga aynan menejer javob beradi. Mehnatni tashkil etish va boshqarish darajasi . Mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko`rsatishning barcha bo`g`inlari va bosqichlari ishchi kuchi sarfi bilan bog`liq. Shuning uchun har bir ish o`rniga kasbiy bilim va mahorati etarli bo`lgan ishchilarning tanlanishi va ularning mehnat faoliyati uchun zarur bo`lgan shart-sharoitlarning yaratilishi juda muhim ahamiyatga ega. Kasbiy bilimi va mahorati yuqori bo`lgan ishchi malakasiz va tajribasiz ishchiga nisbatan yuqoriroq unumdorlik bilan mehnat qiladi va, binobarin, ma`lum vaqt mobaynida korxonaga ko`proq daromad (foyda) keltiradi. Ishchi qanchalik malakali bo`lmasin, uning mehnat faoliyati uchun zarur bo`lgan shart-sharoitlar yaratilmagan bo`lsa, u yo pastroq unumdorlik bilan ishlaydi, yoki umuman bekor turib qoladi. Masalan, qurilish ob`ektiga binolarni bo`yash uchun zarur bo`lgan buyoqlar o`z vaqtida va kerakli miqdorda etkazib berilmadi, deylik. U holda nima bo`lishini o`zingiz bir tasavvur qilib ko`ring.

www.arxiv.uz Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, mehnat unumdorligini oshirish har qanday xo`jalik yurituvchi sub`ekt daromadlarini ko`paytirishning bosh omili bo`lib xizmat qiladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I . A . O ` zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo ` lida . T.: “O`zbekiston”, 1995. 2. Karimov I.A. Iqtisodiyotni erkinlashtirish, resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish – bosh yo`limiz. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisida so`zlangan nutq. “Xalq so`zi”, 2002 yil, 15- fevral. 3. Karimov I.A. Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-jild. T.: “O`zbekiston”, 1996. 4. Karimov I . A . O ` zbekiston XXI asr bo ` sag ` asida : xavfsizlikka tahdid , barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari . T.: “O`zbekiston”, 1997. 5. Karimov I . A . O ` zbekiston - bozor munosabatlariga o ` tishning o ` ziga xos yo ` li . T.: “O`zbekiston”, 1993. 6. Amaliy iqtisodiyot ( o ` quv qo ` llanmasi ). Tarjimonlar I . Fozilov va boshqalar . T.: “Sharq”, 1996. 7. Butikov I. Qimmatli qog`ozlar bozori. T.: “Konsauditinform”, 2001. 8. Doklad o chelovecheskom razvitii. T. “O`zbekiston”,1993. 9. Kurs ekonomiki(uchebnik). M.: “Infra-M”, 2000. 10. Rasulov M. Bozor iqtisodiyoti asoslari. T.: “O`zbekiston”, 1999.

Похожие

Ishlab chiqarish omillarining mohiyati

Ishlab chiqarish, texnologiya va ishlab chiqarish funksiyasi

Ishlab chiqarish jarayoni va ishlab chiqarish оpеratsiyalari

Ishlab chiqarish vositalari savdosi bo`yicha tvf-tining mohiyati

Ishlab chiqarish xarajatlari