IS-LM Modeli - Экономика - Рефераты

IS-LM Modeli

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

223.5 KB

IS-LM Modeli Reja: 1. Makroiktisodiy muvozanat va unga erishish yo’llari. 2. IS-egri chizig’i va uning tenglamasi. 3. LM - egri chizig’i va uning tenglamasi. 4. IS-LM modelida makroiqtisodiy muvozanat

1. Makroiktisodiy muvozanat va unga erishish yo’llari. Bozor iqtisodiyoti sharoitida makroiqtisodiy muvozanatga erishishning roli va ahamiyati benihoya kattadir. Makroiqtisodiy muvozanat mamlakat iktisodiyotining to’g’ri yoki noto’g’ri yo’ldan borayotganligini ko’rsatuvchi omillardan biri bo’lib hisoblanadi. Chunki, iqtisodiyotda bo’layotgan doimiy o’zgarishlar xar qanday mamlakatni ham iqtisodiy muvozanatdan chiqarib yuborishi mumkin. Iqtisodiy tizimlardagi og’ish tovarlar va xizmatlar taqchilligini yoki ortiqcha ishlab chiqarilganligini, inflyatsiya, ishsizlik va shunga o’xshash boshqa salbiy hodisalar sifatida namoyon bo’ladi. Ular iqtisodiyot samaradorligining pasayishiga va aholi turmush tarzini tushib ketishiga olib keladi. Shu sababli ham iqtisodiy muvozanat muammolarini tadqiq qilish eng muhim vazifalardan biri bo’lib hisoblanadi. Tovar va pul bozorida umumiy muvozanatga erishish shartlari va makroiqtisodiy siyosat tadbirlarining bu ikki bozorga ta’sirini umumlashtirib tadqiq qilish IS - LM modeli yordamida bajariladi. IS - LM modeli birinchi marta 1937 yilda J.Xiks tomonidan keynsning makroiqtisodiy kontseptsiyasini izohlash uchun taklif etildi hamda 1949 yilda A. Xansenning “Monetar nazariya va fiskal siyosat” nomli kitobi nashr qilinganidan so’ng keng yoyildi. Shu sababli bu model Xiks modeli yoki Xiks-Xansen modeli deb ham yuritiladi. IS - LM modeli qisqa muddatli davrga ham tovarlar ham pul bozorida birgalikda muvozanat o’rnatilishi mexanizmini xarakterlaydi. Bunda tovarlar bozori deganda ham iste’mol, ham investitsion tovarlar bozori tushuniladi. 2. IS-egri chizig’i va uning tenglamasi. Iqtisodiyotdagi muvozanat yoki tovar pul muvozanatiga erishishda investitsiya va jamg’armalarning YaIM bilan bog’liqligi tushuntiriladi. Bu bog’liklik shuni ko’rsatadiki, banklar foiz stavkalarini pasaytirib borishi bilan YaIM hajmi ham ko’payib boradi. Ya’ni, milliy iktisodiyot moliyaviy “kislorodni” ko’proq olish natijasida YaIM ishlab chiqarish ham ko’payib boradi. IS-egri

chizig’i tovarlar xizmatlar bozorida foiz stavkasi R va daromadlar darajasi Y ning kombinatsiyalarini xarakterlovchi, bir vaqtning o’zida asosiy makroiqtisodiy ayniyat, iste’mol, investitsiya va sof eksport funktsiyalari qondiriladigan nuqtalarning geometrik joylashuvini xarakterlaydi. Bu egri chiziqning har bir nuqtasida investitsiyalar va jamg’armalar o’zaro teng bo’ladi. Umuman IS-egri chizig’i tovar va xizmatlar bozorida vujudga keladigan daromadlar darajasi va foiz stavkasi o’rtasidagi munosabatlarni bildiradi. Buni tushunish uchun biz tovar va xizmatlarga bo’lgan talabni, ya’ni, “Keyns xochi”ni qarab chiqamiz. Bunda avvalambor biz rejalashtirilayotgan xarajatlar miqdorini, ya’ni, keyns xochini olish uchun rejelashtirilayotgan xarajatlar miqdorini tashkil qiluvchi omillarni ko’rib chiqamiz. Rejalashtirilayotgan xarajatlar uy xo’jaliklari, firmalar va davlatning tovar va xizmatlarini sotib olishga mo’ljallagan xarajatlar miqdoridan iborat. Demak IS-egri chizig’ini Keyns xochi va investitsiya funktsiyasi grafigi yordamida keltirib chiqaramiz. E 1 R R I IS E E=Y E = 2 E 1 - Δ E( Δ I) 22 - chizma . Keyns xochi R I Δ I 2 1

Y Y 2 Y 1 Y 23-chizma.Investitsiya funktsiyasi 24-chizma. IS-egri chizig’i Foiz stavkasining R 1 dan R 2 ga qadar ko’tarilishi investitsiyalar miqdorini I 1 dan I 2 ga qadar kamayishiga olib keladi. Bu haqiqiy xarajatlar egri chizig’ini E 1 dan E 2 ga qadar pastga tomon Δ E = Δ I ga teng miqdorda surilishiga olib keladi. Oqibatda daromadlar miqdori Y 1 dan Y 2 qadar Δ Y = Δ E x m miqdorga pasayadi, bu erda (m = 1/(1-b(1-T)+m’)) Demak, tovarlar va xizmatlar bozorida daromadlar darajasi va foiz stavkasi dinamikasi o’rtasida teskari bog’liqlik mavjud. R o’zgarmagan holda IS egri chizig’ining o’ngga yoki chapga siljishi quyidagi omillar ta’sirida ro’y beradi: - iste’mol xarajatlari darajasi; - davlat xaridi darajasi; - sof soliqlar (soliqlar - subsidiyalar - transfertlar); - investitsiyalar hajmining (R ning mavjud stavkasida) o’zgarishi. IS tenglamasini iste’mol, investitsiya va sof eksport funktsiyalari tenglamalarini asosiy makroiqtisodiy ayniyatga qo’yib, uni R va Y ga nisbatan echib topiladi. R ga nisbatan topilgan IS tenglamasi: a+ e + g 1-b (1-t) + m` 1 b R = ---------------- - ----------------------- Y + ------------ G - --------- Ta , d+n d +n d +n d+n bu erda T = Ta + t Y Y ga nisbatan topilgan IS tenglamasi: a + e + g 1 b d+n Y = ----------------- - ------------- G - ----------------Ta - ----------------- R , 1-b (1-t) + m` 1-b (1-t) + m` 1-b (1-t)+ m` 1-b (1-t) + m` bu erda T = Ta + t Y

(1-b (1-t) + m`)/ (d+n) IS egri chizig’ining Y o’qiga nisbatan og’ish burchagini ko’rsatadi va fiskal hamda pul kredit siyosati samaradorligining nisbiy parametrlaridan biri hisoblanadi 3. LM - egri chizig’i va uning tenglamasi. LM egri chizig’i o’zgarmas narxlar sharoitida pul vositalari bozorida vujudga keladigan foiz stavkasi va daromadlar darajasi o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikni aks ettiradi. LM egri chizig’ining har bir nuqtasida pulga talab Md pul taklifi Ms ga teng bo’ladi (liquidity Preferense = Money Supply). Pul bozorida bunday muvozanatga daromad Y ning oshishi bilan foiz stavkasi R ko’tarilsagina erishiladi. Ma’lumki, pulga talab miqdoriga foiz stavkasidan tashqari daromadlar darajasi ham ta’sir ko’rsatadi. Daromadlar yuqori bo’lsa, xarajatlar ham ko’p bo’ladi. Bu esa, o’z navbatida iste’mol va boshqa xarajatlar uchun pulga talabni oshishiga olib keladi. Shunday qilib, daromadlar darajasining yuqoriroq bo’lishi pul talabini oshiradi. Boshqacha aytganimizda, daromad va pulga talab dinamikasi o’rtasida to’g’ri bog’liqlik mavjud. Pulga talab funktsiyasini quyidagicha yozamiz: M/R= f(R;U) Pul bozori holatini belgilovchi ko’rsatkichlar o’rtasidagi bunday o’zaro munosabatlarni 25-, 26-chizmalarda tasvirlaymiz. 25-chizmadan ko’rinib turibdiki, pulga bo’lgan talab, foiz stavkasi pasayishi bilan, shuningdek, daromadlar ko’payishi natijasida ham oshadi. Daromadlarning oshishi natijasida pulga talab egri chizig’i M d1 yuqori surilib, Md 2 holatini egallaydi va unda pul bozoridagi muvozanat nuqtasi, r1 holatidan r2 holatiga o’tadi. Narxlarning o’zgarishi hamda pul taklifi hajmidagi o’zgarishlar LM egri chizig’ining o’ngga yoki chapga siljishiga olib keladi

R1 M M Y1 Y2 Y P P chizma. Pul bozoridagi chizma. LM egri chizig’i grafigi grafigi Shunday qilib, yuqoriroq daromad yuqoriroq foiz stavkasiga olib keladi va buni LM egri chizig’i aks ettiradi. U pul bozorida foiz stavkasi va daromad o’rtasidagi munosabatlarni ko’rgazmali tarzda ifodalaydi. Daromad darajasi qancha baland bo’lsa, pulga bo’lgan talab shuncha yuqori va shunga muvofiq muvozanatli foiz stavkasi ham shuncha yuqori bo’ladi. LM egri chizig’i o’ziga xos konfiguratsiyaga ega: gorizantal qism va vertikal qism. LM egri chizig’ining gorizantal qismi foiz stavkasi R ning minimal darajasidan pasaya olmasligini anglatsa, vertikal qism foiz stavkasi R ning maksimal darajasi chegarasidan tashqarida hech kim o’z mablag’larining likvid (pul) shaklida ushlab turmasligini va ularni qimmatli qog’ozlarga aylantirishini anglatadi. LM egri chizig’i tenglamasi pulga talab funktsiyasini R va Y ga nisbatan echib topiladi. R ga nisbatan LM egri chizig’i tenglamasi quyidagicha: R=(k/h)Y - (1/h) (M/P). R R LM R2 M d1 muvozanat M d2

Y ga nisbatan LM egri chizig’i tenglamasi quyidagicha: Y = (1/k) (M/P) + (h/k) R. k/h koefitsenti LM egri chizig’ining Y o’qiga nisbatan og’ish burchagini xarakterlaydi hamda fiskal va pul kredit siyosatining nisbiy samaradorligini baholaydi. Shunday kilib, LM egri chizig’i o’zgarmas narxlar sharoitida pul vositalari bozorida vujudga keladigan foiz stavkasi va daromadlar darajasining kombinatsiyalarini ko’rsatadi. LM egri chizig’ining har bir nuqtasida pul bozorida talab va taklif o’zaro teng bo’ladi. 4. IS-LM modelida makroiqtisodiy muvozanat IS-LM egri chiziqlari kesishadigan nuqta IS-LM modelidagi iqtisodiy muvozanat holatini ko’rsatadi. Bu nuqta o’zida shunday foiz stavkasi «R» ni va daromad darajasi «Y» ni aniqlaydiki, bunda tovarlar va xizmatlar bozorida talab va taklif hamda real pul mablag’lariga bo’lgan talab va ularning taklifi o’zaro teng bo’ladi. (27-chizma.) R Y* Y 27- chizma. IS – LM modelidagi iqtisodiy muvozanat Bu erda : R* -muvozanatli foiz stavkasi; Y*- muvozanatli daromad hajmi. LM R* IS

IS va LM egri chiziqlarining o’zaro kesishishi pul taklifi investitsiyalar va jamg’armalarni o’zaro tenglashtiruvchi foiz stavkasi shakllanishi uchun etarli ekanligini anglatadi. IS egri chizig’i rejalashtirilgan xarajatlarga bog’liq bo’lganligi uchun uning o’zgarishi fiskal siyosatidagi o’zgarishlarni xarakterlaydi. LM pul taklifiga bog’liq bo’lganligi uchun undagi o’zgarish monetar siyosat tadbirlari natijasini ko’rsatadi. Bundan xulosa shuki IS-LM modeli fiskal va monetar siyosatning iqtisodiyotga birgalikda ko’rsatadigan ta’sirini baholash imkonini beradi. Davlat xarajatlarining o’sishi yoki soliqlarning kamayishi IS egri chizig’ini o’ngga siljitadi. Davlat xarajatlarining kamayishi va soliqlarning oshishi esa bu egri chiziqni chapga siljitadi. Xuddi shuningdek pul taklifining oshishi LM egri chizig’ini o’ngga, kamayishi esa chapga siljitadi. IS-LM modeli ma’lum makroiqtisodiy natijalarga erishishning turli variantlarni ko’rib chiqish imkoniyatini beradi. Bir bozorda bo’lgan o’zgarish ikkinchi bozorga ham ta’sir etadi. Masalan Markaziy bank ochiq bozordan obligatsiyalar sotib ola boshladi. Natijada pul taklifining ko’payishi (LM egri chizig’ini o’ngga siljishi da aks etib) foiz stavkasining pasayishini keltirb chiqaradi. Monetar impuls ta’sirida, ya’ni, foiz stavkasining pasayishi oqibatida investitsiya xarajatlari ko’payadi va IS egri chizig’i ham o’ngga siljib yangi nuqtada muvozanat o’rnatiladi. Agar modelda muvozanati LM egri chizig’ining gorizontal(keyns) kesmasida yuzaga kelsa pul massasining ko’paytirilishi investitsiyalar, ishlab chiqarish va bandlilikning o’sishiga olib kelmaydi. Bu iqtisodiy tizimda aloqalar buzilganligidan dalolat beradi. Bunda pul taklifining o’sishi tovarlar bozoriga ta’sir ko’rsata olmaydi, chunki pul bozorida foiz stavkasini kamaytirish imkoniyati qolmaydi. Bunday vaziyat likvidlilik tuzog’i nomini olgan. “Likvidlilik tuzog’i vaziyatida kredit (monetar) siyosat yalpi talab va milliy daromadni rag’batlantirish vositasi sifatida kutilgan samarani keltirib chiqarmaydi va shu sababli, keynschilar fikriga ko’ra, (ixtiyorimizda) faqat bir dastak - soliqlar va hukumat xarajatlari orqali yalpi talabga bevosita ta’sir ko’rsatadigan fiskal siyosatgina qoladi”.

Agar modelda IS egri chizig’i LM egri chizig’ining vertikal kesmasidan kesib o’tganda yuz bergan bo’lsa pul taklifini oshirish milliy daromadning o’sishigava foiz stavkasining pasayishiga olib keladi. Aksinsa davlat xarajatlarining oshirilishi esa, keynschilar fikriga ko’ra, bu kesmada yalpi talabga va milliy daromar hajmiga ta’sir ko’rsatmaydi. Agar IS egri chizig’i vertikal ko’rinishda bo’lsa, ya’ni investitsiyalarga talab foiz stakasi o’zgarishiga ta’sirchan (elastik) bo’lmagan, masalan investorlar kelajakdagi bozor konyukturasining noaniqligi sababli o’z investitsiyalari istiqboliga tushkun baho bersalar investitsion tuzoq yuzaga keladi. Investitsion tuzoq shuni anglatadiki IS egri chizig’i vertikal bo’lganda LM egri chizig’ining siljishlari real daromad miqdorini o’gartirmaydi. Bu holatda pul-kredit siyosati yalpi talalab va milliy daromad hajmiga hech qanday ta’sir ko’rsatmaydi, fiskal siyosat esa samarali bo’ladi. Demak pul- kredit siyosati foiz stavkalari yuqori bo’lganda samarali bo’ladi. Fiskal siyosat esa foiz stavkasi minimal, ya’ni LM egri chizig’i gorizontal, IS egri chizig’i esa vertikal bo’lganda samaraliroq bo’ladi. Model yordamida makoiqtisodiy siyosat variantlarini tanlash, shuningdek usullarini muvofiqlashtirilgan holda qo’llash va siqib chiqarish samaralarini kamaytirish yo’llarini tahlil etish mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Axmedov D.Q., Ishmuxammedov A.E.,Jumaev Q.X., Jumaev Z.A 2. Makroiqtisodiyot. Darslik.- T.: TDIU, 2004, 240 b. 3. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник. М.:Дело и Сервис, 2001. 4. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Макроэкономика: Торговая политика. Инфляция и безработица. Социалная политика. СПб.: ЗАО «Питер», 2005. 5. Гайгер А., Линвуд Т.Макроэкономическая теория и переходная экономика. Пер. с англ. М.:ИНФРА-М, 1996. 6. Галперин В.М., Гребенников П.И., Леусский А.И., Тарасевич Л.С. 7. Макроэкономика: Учебник. СПб.:СПбГУЕФ,1997. 8. Дорнбуш Р.,Фишер С. Макроэкономика. М.:МГУ,1997. 9. Yo’ldoshev Z., Qosimov M.S. Makroiqtisodiyot asoslari. T.: 10. «O’qituvchi»,1994 11. Менкю Н.Г. Макроэкономика. М.:МГУ,1997. 12. Селишчев А.С. Макроэкономика: Откритая экономика. Причини экономического роста. Динамика рынков. СПб.: ЗАО «Питер», 2005. 13. 19.Xodjaev R., Maxmudov B., Xadjaev X., Ergashev E, Egamberdiev R. Mikro va makroiqtisodiyot.O’quv qo’llanma-T.:”ILM ZIYO” 2012, 324 b. 14. 20. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning “2012 yil Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko’taradigan yil bo’ladi” nomli ma’ruzalarini o’rganish bo’yicha O’quv-uslubiy majmua. – Toshkent: Iqtisodiyot. – 2012, 282 b. 15. 21.Abulkasimov X. Makroiqtisodiy tartibga solish va O’zbekistonning barqaror rivojlanishi. Monografiya. – T. “Akademiya”, 2011, 92 b. 16. O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot Vazirligining rasmiy ma’lumotlari

Похожие

Iqtisodiy o'sishda keynschilar modeli

Yalpi talab - yalpi taklif modeli

Bozor tarkibining tahlili. Mukammal raqobat modeli

Keynsning tovarlar va xizmatlar bozorida makroiqtisodiy muvozanat modeli

Taraqqiyotning O‘zbek modeli va uning o‘ziga xos xususiyatlari