logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida innovatsion tashkilotlarning xususiyatlar

Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida innovatsion tashkilotlarning xususiyatlar

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

118.5 KB
Скачать
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida innovatsion tashkilotlarning xususiyatlar Reja: 1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarda innovatsion siyosatning urni 2. Innovatsion tashkilotlarning klassifikatsiyasi, kichik firmalarning xususiyatlari . 3. Ixtisoslashtirilgan va kompleks innovatsion tashkilotlarning boshka tishkilotlardan axamiyatli farqlari . 4. Innovatsion tashkilotlarning tarkibi Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarda innovatsion siyosatning urni Innovatsion siyosat — bu innovatsiyalarni joriy etishning mavjud resurslar va qo‘yilgan vazifalardan kelib chiqadigan ketma-ketligini belgilovchi o‘ziga xos dastur. Innovatsion siyosatning maqsadi innovatsion faoliyatning barcha elementlari o‘rtasidagi sifat va miqdor aloqalarining muvofiqligining ta’minlashdan iborat. Innovatsion siyosatni ishlab chiqishda iqtisodiy-matematik modellardan keng foydalaniladi. Muvaffaqiyatli amalga oshiriladigan innovatsion siyosat innovatsiyalarni amalga oshirishning barcha bosqchilari o‘rtasida doimiy aloqa bo‘lishini ta’minlaydi va innovatsion jarayonda bevosita ishtirok etadigan korxonalar xizmatlarining (ITTKI, maketing, ishlab chiqarish bo‘limi xizmatlari, moliyaviy xizmatlar) harakatlarini muvofiqlashtiradi. Innovatsion faoliyatni samarali boshqarishning zaruriy shartlari quyidagilardan iborat : • zaruriy jarayon sifatida baholanadigan yangi mahsulotlar izlash va o‘zlashtirishni rag‘batlantiruvchi qulay vaziyat yaratish. Innovatsion bo‘linmalar xodimlarini rag‘batlantirishda innovatsion jarayonning iqtisodiy xususiyatlari (tavakkalning kattaligi, natijaning xarajatlarga nisbatan uzoq vaqtga kechikishi, muvaffaqiyatga erishilgan taqdirda katta mukofot olinishi) inobatga olinishi kerak. Rag‘batlantirish kelajakdagi foydalardan ulush olishni, muvaffaqiyatli innovatsiya natijasida yuzaga kelgan yangi tegishli tuzilmaga rahbarlik qilishni o‘z ichiga olishi mumkin. Muvaffaqiyatsiz innovatsiya xodimlarga nisbatan hech qanday jazoga olib kelmaydi; • strategik reja ustanovkalariga ko‘ra innovatsion faoliyatning ustun yo‘nalishlarini belgilash. Bunda innovatsiyani tashkil qilishda yetakchi o‘rin yuqori rahbariyatga tegishli bo‘ladi; • butun innovatsion faoliyatni bozor ehtiyojlariga qaratish; • korxonani boshqarish tizimini innovatsion tuzilmalarning rivojlanishini hisobga olgan holda qayta tashkil etish. Diversifikatsiya qanchalik ijobiy ahamiyatga ega bo‘lmasin, korxona ekspert bilimlariga ega bo‘lgan soha bilan cheklanib, o‘z faoliyat sohasidan uzoqqa ketmagani ma’qul . Agar innovatsiyalar korxona faoliyati sohasidan keskin farq qilsa, shu’ba innovatsion tuzilmalar tashkil qilinishi lozim; korxonaning bozor talablariga javob berish tezligini oshirish. Innovatsion siyosatni rejalashtirishda quyidagi omillarni inobatga olish lozim : • yangi mahsulotning texnologiya bilan bog‘liq murakkabligi, u korxonaning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlariga katta ta’sir ko‘rsatadi; • ishlab chiqarishning o‘tish davrida moliyaviy (foydani va sh.k.) yo‘qotishlarni hisobga olishzarurligi va moliyalashtirishning qo‘shimcha manbalarini izlash; • texnologik jarayonlarni o‘zlashtirish chog‘ida ishlab chiqarish quvvatlari yetarlicha to‘liq ishlatilmasligi hamda uskunalarning yetarlicha ishonchli emasligi kabi holatlar sababli, ulardan samaraliroq foydalanish uchun chora-tadbirlar ko‘rish maqsadida, ishlab chiqarishni tashkil qilishda kutilayotgan yo‘qotishlar miqdorini aniqlay olish; • mahsulotning yangi assortimentini ishlab chiqarishga o‘tish jarayonida konstruktorlik-texnologik hujjatlarni o‘zgartirish, u esa ishlab chiqarishni tayyorlash muddatlari va xarajatlariga hal qiluvchi darajada ta’sir etadi; • moddiy resurslar va mehnat resurslari iste’moli ulushining va buning oqibatida texnologiyani o‘zlashtirish kuchaygan sari yangi turdagi mahsulotlar chiqarishni kengaytirish davrida tannarxning jadal o‘zgarishi. Bu hol ishlab chiqarishni rejalashtirishni ancha qiyinlashtiradi; • yangilanish davrida ishlab chiqarishning yangi texnologik jarayonlarga moslashishini va korxona xodimlarining operatsiyalarni bajarish chog‘ida ish ko‘nikmalariga ega bo‘lish tezligini inobatga olish zarurligi . Innovatsion siyosat ishlab chiqish mexanizmi ketma-ket keladigan bir qator bosqichlarni o‘z ichiga oladi. Ular ichida eng muhimlari quyidagilardir: • korxona mahsulotiga bo‘lgan talabni o‘rganish, bozor sig‘imi va uning rivojlanish istiqbollarini aniqlash; • zarur resurslar bozorini o‘ranish; • innovatsion faoliyatni rejalashtirish va tashkil qilish; • innovatsion faoliyatni kadrlar bilan ta’minlash; • yangiliklarni joriy etish samaradorligi va ular bilan bog‘liq tavakkallarni kompleks tahlil qilish . Innovatsion siyosatni rejalashtirishdan asosiy maqsad — loyiha ishtirokchilarining barchasini pirovard natijaga erishish uchun ishlar majmuini bajarishga birlashtirish. Innovatsion faoliyat seriyali (ko‘plab) ishlab chiqarishdan keskin farq qilganligi sababli, rejalashtirishning an’anaviy usullari rejalashtirilgan va amaldagi davrlar uchun to‘g‘ri ko‘rsatkichlar bo‘lishini ta’minlay olmaydi. Shu bois innovatsion siyosatni rejalashtirishda rejalashtirishga umumiy yondashuvlardan ham, innovatsion faoliyat uchun o‘ziga xos bo‘lgan prinsiplardan ham foydalaniladi : • maqsad belgilash (selepolaganiye), bunda nafaqat bosh maqsad, balki kichik maqsadlar ham belgilanadi, qabul qilinadigan qarorlar esa ularning eng maqbul tarzda uyg‘unlashtirilishi nuqtai nazaridan baholanadi; • sistemalilik, bunda innovatsion jarayon o‘zaro bog‘liq elementlardan iborat murakkab va o‘zgaruvchan tizim sifatida baholanadi. Bu hol innovatsion jarayonni dinamik iqtisodiy-matematik modellar yordamida tavsiflash imkonini beradi; • noaniqlik, bu prinsip jarayonga ta’sir ko‘rsatuvchi muntazam va tasodifiy omillarni inobatga oladi, tasodifiy omillarga e’tiborsizlik tahlilning ishonchliligini pasaytiradi; • moslashish, ya’ni korxonaning u yoki bu yangilikni qabul qilish imkoniyati; • mustahkamlik, bu prinsip innovatsion faoliyat jarayonida turli resurslarni iste’mol qilishning yuqori normalarinigina emas, balki kutilmagan vaziyat yuzaga kelganida foydalanish uchun jarayonda ishtirok etuvchi resurslarning sug‘urta zaxirasini yaratishni ham nazarda tutadi. Innovatsion faoliyatni rejalashtirish va tashkil qilish jarayonida loyihaning yashovchanligi baholanadi. U quyidagi tahlil turlarini o‘z ichiga oladi: texnikaviy, tijoratga oid, moliyaviy, ekologik, tashkiliy, ijtimoiy, iqtisodiy tahlilning har bir turi uchun alohida metodika ishlab chiqiladi va zarur axborot hajmi belgilanadi. Innovatsion menejment amaliyoti quyidagi shartlarga rioya etilganida innovatsion siyosatni samarali rejalashtirish mumkinligidan dalolat bermoqda: • tovar tabaqalashtirilgan (differensiallashgan), ya’ni ma’lum darajada noyob bo‘lishi, iste’molchiga qo‘shimcha afzalliklar keltirishi kerak; • kuchli marketing yo‘nalishi, ya’ni yangiliklar bozor va mijozlarga qaratilgan bo‘lishi lozim; • tovarning global konsentratsiyasi — yangi tovar haqidagi g‘oya ham, uni ishlab chiqish harakati ham avval-boshdanoq jahon bozoriga chiqish uchun qaratilishi kerak; • jadal birlamchi tahlil — ish boshlanishidan avvaloq puxta va chuqur texnikiqtisodiy asoslash bo‘lishi, binobarin buning uchun moliyaviy resurslar va kadrlar ajratilishi kerak; • konsepsiyani to‘g‘ri ifodalash — aniq vazifalar ro‘yxati, kerakli bozorning tanlanishi; • o‘zlashtirishning tuzilmaviy (strukturalashgan) rejasi — strategik marketingdan operatsion marketing rejasiga o‘tish (narxlar, sotish rejasi); • funksiyalararo muvofiqlashtirish — sanoat korxonasining barcha xizmatlari harakatini qo‘yilgan maqsadga erishish uchun birlashtirish; • rahbariyatni qo‘llab-quvvatlash — to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralashish o‘rniga innovatsion siyosatni qo‘llab-quvvatlovchi maxsus tuzilma, resurslar hamda jarayonni to‘g‘ri ko‘rish zarur; • umuman jarayon uning ayrim elementlari beradigan samaralar yig‘indisiga nisbatan qo‘shimcha samara berishida namoyon bo‘ladigan sinergiya (kommunikatsiya effekti)dan foydalanish; • bozorlarning jozibadorligi — bu omil muvaffaqiyat qozonishga yordam beradi, ammo jarayonning ojiz tomonlarini qoplay olmaydi; • dastlabki tanlov — muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlikni oldindan ko‘rish mumkin, zero dastlabki baholash tadbirlari noto‘g‘ri qarorlar oqibatlarining oldini olishga imkon beradi ; • ishning borishini nazorat qilish; • resurslardan foydalanish imkoni — loyiha muvaffaqiyat qozonishi uchun kadrlar va moliyaviy resurslarga ega bo‘lish zarur, ularga xarajatlar sifatida emas, balki investitsiyalar sifatida qarash kerak; • vaqt omilining roli. Raqobatdagi ustunlik manbai — bozorga tez kelish, lekin bundan sifat ziyon ko‘rmasligi kerak; • ish tartibining ko‘p pog‘onaliligi — ish kalendar grafigi bo‘yicha olib borilishi kerak. Innovatsion jarayonlarni boshqarish texnologiyasi Innovatsion loyiha — investitsiya loyihasining amaliyotda keng tarqalgan juz’iy holati sifatida innovatsiyalarni amalga oshirishga qaratilgan tadbirlar kompleksidir. Innovatsion loyiha ishlab chiqilishidan avval quyidagilar amalga oshiriladi : • bozorlardagi texnikaviy yangiliklar va tamoyillar, xaridorlarning istaklar haqidagi ma’lumotlarni to‘plash va tartibga keltirish; • imkoniyatdagi mahsulotlarni ishlab chiqish va o‘zgartirish borasida korxona imkoniyatlarini tahlil qilish, tavakkalni baholash; • o‘rganilgan g‘oyalarni saralash . Innovatsion loyiha yaratishning birinchi bosqichi ilmiy tadqiqot ishlari (ITI) hisoblanadi. Ilmiy tadqiqotlarning to‘g‘ri tanlangan yo‘nalishlari, ushbu yo‘nalishlarning bunday tadqiqotlar bilan shug‘ullanuvchi ilmiy bo‘linmalar ixtisosligiga mosligi ITI samaradorligining sharti bo‘lib xizmat qiladi. ITIning mazmuni va ularni amalga oshirish bosqichlari to‘laligicha hal qilinayotgan masalaning xususiyatlariga bog‘liq. Ammo har qanday holda ham ITI fundamental tadqiqotlarni ham, amaliy tadqiqotlarni ham o‘z ichiga oladi. Fundamental tadqiqotlarni asosan davlat, amaliy ishlanmalarni esa xususiy firmalar moliyalashtiradi. ITI o‘tkazishning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat: • texnik topshiriq (TT) ishlab chiqish. Bunda ishning maqsad va vazifalari belgilanadi, adabiyot ma’lumotlari va ishlab chiquvchi korxonaning o‘zi ekspertizalar yordamida olgan bilimlaridan foydalanib yangi mahsulot olish texnologiyasi asoslab beriladi. Bunday asoslash tadqiqot yo‘nalishini to‘g‘ri tanlash va yangi mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha muhandislik vazifalarini bajarish uchun juda muhim. TT — ITI boshlash uchun bo‘lishi shart bo‘lgan hujjatdir. U buyurtmachi bilan kelishib olinadi; • nazariy tadqiqotlar hamda laboratoriya sharoitida amalga oshirilishi va/yoki matematik modellardan foydalanib sonlar orqali modellashtirilishi mumkin bo‘lgan eksperiment; • tajriba-konstruktorlik ishlarini (TKI) amalga oshirish uchun tavsiyalar berish. ITI korxonaning ilmiy-tadqiqot bo‘linmalarida va/yoki ilmiy tadqiqot instituti, injiniring kompaniyalari, oliy o‘quv yurtlari, notijorat tashkilotlarda bajariladi. Korxona tashqaridagi ijrochilar bilan bu ishlarni bajarish uchun shartnomalar tuzadi. ITIni eng maqbul tarzda yo‘lga qo‘yish ko‘plab variantlar orasidan innovatsion masalaning yechimini topishni talab qiladi. Buni turli ijrochilarning muqobil tadqiqotlar o‘tkazishi orqali ta’minlash mumkin. ITI bajarilishi natijasida ishlab chiqilayotgan innovatsion texnologiyaning sifat ko‘rsatkichlari aniqlanadi, ular tajriba-konstruktorlik ishlari uchun texnik topshiriqni ishlab chiqishda asos bo‘lib xizmat qiladi. Innovatsion loyiha ishlab chiqishning ikkinchi bosqichi tajribakonstruktorlik ishlarini (TKI) amalga oshirish hisoblanadi. Uning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat: • konstruktorlik hujjatlarini ishlab chiqish; • sinov qurilmasini loyihalashtirish va yaratish, mahsulotning sinov uchun mo‘ljallangan qismini ishlab chiqarish; • texnologik reglamentni ishlab chiqish va ishlab chiqilayotgan texnologiyaning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini belgilash . TKI — eng ko‘p sarmoya talab qiladigan ishlanmalar bo‘lib, ularning taxminan 95 % xususiy kompaniyalar tomonidan moliyalashtiriladi. Ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari (ITTKI) innovatsion jarayonning markaziy bo‘g‘inidir. Innovatsiyaning muvaffaqiyati ilmiy-texnikaviy bo‘linmalar bu ishni qanchalik muvaffaqiyatli bajarishlariga hal qiluvchi darajada bog‘liq. Biroq, amaliyotning ko‘rsatishicha, xususiy moliyalashtirish fundamental va uzoq muddatli amaliy tadqiqotlar uchun zarur bo‘lgan xarajatlarning juda kam qismini tashkil qiladi, bu esa davlatning ularni qo‘llab-quvvatlashi zarurligini keltirib chiqaradi. 3-rasmda davlatning innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlashi haqidagi sxema keltirilgan . Davlat hukumatning maxsus investitsion jamg‘armalari, yuksalayotgan istiqbolli tarmoqlarni qo‘llab-quvvatlovchi siyosati, notijorat tadqiqot institutlarini hamda ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish maqsadida va ularni soliqlar to‘lashdan ozod qilib kompaniyalarning birlashishini qo‘llab-quvvatlash orqali innovatsion jarayonlarning rivojlanishini imtiyozli shartlar bilan rag‘batlantiradi. Innovatsion loyiha ishlab chiqishning uchinchi bosqichi — ishlab chiqarishni tayyorlash va to‘la quvvat bilan ishlashga o‘tish, ya’ni mahsulotni ko‘plab ishlab chiqara boshlash bo‘lib, u yangi yoki boshqa korxonalar o‘zlashtirgan mahsulotni ishlab chiqarishni tashkil qilishga doir tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Ishlab chiqarishni tayyorlash texnologik uskunalarni ishga tushirish va tekshirish, dastlabki (o‘rnatishga xizmat qiladigan) seriyani ishlab chiqarishni boshlash, bu seriya mahsulotlarini malaka sinovidan o‘tkazish, texnologik va boshqa hujjatlarning kam-ko‘stini to‘ldirish va ularga tuzatishlar kiritish kabi jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Mahsulotning dastlabki seriyasi yoki birinchi sanoat partiyasi ushbu korxona mahsulotning sanoat yo‘li bilan (ko‘plab) ishlab chiqarilishini ta’minlay olishini, ilmiy texnikaviy hujjatlar va iste’molchilarning tegishli talablariga javob berishini tekshirish maqsadida ishlab chiqariladi. Qabul qilish va topshirish hamda malaka sinovlaridan o‘tgan dastlabki partiya namunalari yangi mahsulotlar bozorida taqdim etilishi mumkin (reklama kompaniyasida ishtirok etish, ko‘rgazmalarda, savdo markazlarida namoyish etish va h.k.) ishlab chiqarishni tayyorlash ishlari yakunlangach to‘la quvvatga chiqish yuz beradi. Innovatsion loyihaning mazkur barcha bosqichlari ishlab chiqarishdan avvalgi bosqichlar deb ataladi, bu bosqichlarda mahsulot, uning sifati, texnik darajasi, ilg‘orligi shakllanadi. Innovatsion loyihaning to‘rtinchi bosqichi — buyurtmalar portfeliga muvofiq yaratilgan mahsulotni ishlab chiqarish. Beshinchi bosqich — buyurtmachining (uzoq vaqt foydalaniladigan mahsulotlarni) ishlatishi yoki (xomashyo, yonilg‘i kabilarni iste’mol qilishi). Ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni ta’minot haqidagi shartnoma belgilab beradi. An’anaviy faoliyat bilan bir qatorda innovatsion faoliyatni ham amalga oshiradigan korxonalar innovatsion faoliyatni amalga oshirishning eng mos shaklini tanlash imkoniyatiga egadirlar. Innovatsion jarayonni samarali boshqarishni tashkil qilishning ikki yo‘nalishi mavjud : • innovatsion loyihaning barcha bosqichlarini bitta uzluksiz jarayonga birlashtirish, boshqaruvning barcha darajalari tuzilishini o‘zgartirish va ular o‘rtasidagi aloqalarni vertikali va gorizontali bo‘yicha muvofiqlashtirish. Bunday markazga intiluvchi tamoyillar korxona resurslarini muayyan katta miqyosli vazifani bajarishga birlashtirish zarur bo‘lganida yuzaga keladi ; • innovatsion jarayonlarni boshqarishni mustaqil boshqaruv obyekti sifatida ajratish, ya’ni innovatsion tuzilmalarni an’anaviy funksiyalarni bajaruvchi bo‘linmalardan ajratish . Amaliyotda ikkala yondashuv ham qo‘llaniladi, ammo ulardan biri ustunlik qilishi mumkin. Bunda yirik va ilg‘or G‘arb kompaniyalari ko‘pincha o‘z ilmiy ishlab chiqarish kompleksini qayta tashkil etadilar. Bu korxonaning bozordagi sharoitlar o‘zgarishiga nisbatan o‘ziga xos javob reaksiyasi bo‘lib, yuzaga kelgan vazifalarni bajarish uchun resurslarni qayta guruhlashtirishidir. Korxonaning tashkiliy tuzilishini innovatsion jarayonni amalga oshirish uchun maqbul tarzda tashkil qilish yuqori turuvchi rahbariyatning eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.Innovatsiyani ishlab chiqish va ishlab chiqarish uchun odatda mustaqil firma kabi harakat qiluvi, ya’ni o‘zining ishlab chiqarish va bozor siyosatini sotuv va foyda hajmi jadal oshib borgan sari mustaqil amalga oshiradigan maxsus bo‘linmalar tashkil qilinadi. Agar o‘sish sur’atlari pasaysa, korxona qayta tashkil qilinadi: bo‘linma boshqa bo‘linmalar bilan birlashtiriladi yoki uning ichki tuzilishi o‘zgartiriladi, jumladan ancha maydaroq mustaqil bo‘g‘inlarga ajratiladi. Agar bir nechta bo‘linmada bir vaqtning o‘zida umumiy ilmiy-texnikaviy qiyinchiliklar paydo bo‘lsa, ularni bartaraf etish uchun maxsus bo‘g‘in tashkil qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ikki bo‘linma manfaatlari o‘rtasida ziddiyat yuzaga kelganida ikkala bo‘linmani baravar nazorat qiladigan «soyabon» guruhi tashkil qilinadi. Agar ziddiyatlar bir necha bo‘linmalarga daxldor bo‘lsa, ular qayta tashkil etiladi.Korxona doirasida innovatsion jarayonlarni boshqarishning o‘z samaradorligini isbotlagan bir qator tashkiliy shakllari bo‘lishi mumkin:texnik siyosatni ishlab chiqadigan kengashlar qo‘mitalar, ishchi guruhlar. Ular korxona rahbariyati uchun innovatsion jarayonining strategik yo‘nalishi bo‘yicha takliflar tayyorlaydilar;yangi mahsulotlarni rivojlantirish bo‘yicha bo‘linmalar va markaziy xizmatlar. Ular innovatsion faoliyatni muvofiqlashtiradilar, texnik rivojlanish maqsadlari va yo‘nalishlarini kelishtiradilar, yangi mahsulot ishlab chiqish jarayoni va uning joriy etilishini nazorat qiladilar.loyiha-maqsadli guruhlar. Ular ilmiy tadqiqot o‘tkazadilar va yangi mahsulot yaratishning g‘oyadan to ko‘plab ishlab chiqarishgacha bo‘lgan jarayonlarini ishlab chiqadilar. Bu guruhlar mustaqil bo‘linmalar sifatida tashkil qilinadi va korxonaning yuqori rahbariyatiga bo‘ysunadi. Odatda bunday guruhlar vaqtinchalik asosda ishlaydi, holbuki doimiy guruhlar ham bo‘ladi. Innovatsiya muvaffaqiyatli joriy etilgan taqdirda bunday guruhlar ko‘pincha yangi shu’ba korxonalarning o‘zagiga aylanadi. Xorijiy tajribaning ko‘rsatishicha, aynan loyiha-maqsadli guruhlar innovatsion jarayonni tashkil qilishning asosiy shakli hisoblanadi;ilmiy tadqiqot va tajriba-kostruktorlik ishlari bo‘linmalari yangi mahsulot yaratuvchi an’anaviy bo‘linmalardir. Oxirgi vaqtlarda yangi istiqbolli g‘oyalarni ishlab chiqish va o‘zlashtirish darajasiga yetkazishlari evaziga ularning ahamiyati oshdi;rivojlantirish markazlari. Ularning vazifasi sotuv hajmini oshirish orqali bozorda mavqelarni egallab olish. Bunday bo‘linmalar xo‘jalik jihatdan mustaqil bo‘ladi. Ayni vaqtda ular xodimlarining moddiy jihatdan rag‘batlantirilishi bozordagi muvaffaqiyatga bog‘liq bo‘ladi;venchur tuzilmalar ko‘pincha yirik korporatsiyalarning shu’ba kompaniyalari yoki mustaqil korxonalar sifatida namoyon bo‘ladi. Ular yuqori darajadagi tijorat tavakkali bilan bog‘liq ilmiy-texnikaviy g‘oyalarni ishlab chiqadilar va joriy etadilar. Bu tavakkal muvaffaqiyatga erishilgan taqdirda katta foyda bilan qoplanadi;innovatsiyalarni joriy etishni rag‘batlantirish uchun mo‘ljallangan va foyda evaziga tashkil etiladigan maxsus innovatsion jamg‘armalar. Ko‘pincha bunday jamg‘armalar venchur fondlar sifatida namoyon bo‘ladi. Ushbu jamg‘armalar mablag‘lari korxona manfaatdor bo‘lgan (o‘zining yoki mustaqil) venchur kompaniyalariga investitsiya sifatida beriladi;tahliliy guruhlar. Ularga boshqaruvchilar, tadqiqotchilar va funksional bo‘limlarning xodimlari kiradi. Ular texnologiyaning rivojlanishini bashorat qiladilar, tadqiqot mavzularini, istiqbolli g‘oyalarini tahlil qiladilar va h.k.Innovatsion faoliyat rivojlanishining o‘ziga xos tamoyili korxonalarning bir-birlari bilan integratsion aloqalarni izlashidir. Bu moliyaviy mablag‘larning taqchilligi, kreditlarning qimmatligi, ilmiy tadqiqot ishlarining murakkablashuvi va qimmatlashuvi, mahsulot hayot sikli davomiyligining kamayishi, turli texnologiyalardan kompleks foydalanish zarurligi kabilar bilan bog‘liq. Shu bois korxonalarning innovatsion faoliyatni amalga oshirish uchun birlashishi ko‘pincha buni firma ichida tashkil qilishga qaraganda samaraliroq bo‘ladi. Bunday birlashuvni quyidagilar doirasida amalga oshirish mumkin:kompaniyalar pay asosida tashkil qiladigan tarmoq institutlari;universitetlar va kompaniyalarni birlashtirish asosida yuzaga keladigan innovatsion markazlar, asosiy tashkilot sifatida esa odatda kichikroq ixtisoslashgan firma namoyon bo‘ladi;moliyaviy-sanoat guruhlari (MSG), xoldinglar va boshqa yirik birlashmalar. Hozirgi sharoitda korxonalarning MSG, xolding tuzilmalari va boshqalarga birlashuvi ilmiy-texnikaviy rivojlanishning muvaffaqiyatli kechishiga yordam beradi. Bunda aloqalar gorizontal (tarmoq), vertikal (tarmoqlararo), aralash (gorizontal va vertikal) hamda diversifikatsion (qo‘shilish va qamrab olish) tiplari asosida quriladi. Odatda jadal rivojlanayotgan MSG ilmiy-tadqiqot texnologik markazlari, laboratoriyalar kabi ixtisoslashgan innovatsion tuzilmalarni o‘z ichga oladi. Yetakchi strategiyani amalga oshirayotgan MSG o‘z tarkibida venchur tuzilmalarga ega bo‘ladi. Ushbu tuzilmalar tufayli, agar an’anaviy faoliyat bilan shug‘ullanyotgan ishtirokchi korxonalar barqaror faoliyat ko‘rsatsa, butun MSG jadal rivojlanishi ta’minlanadi. Xo‘jalik yuritish amaliyotining ko‘rsatishicha, korxonaning hajmi umuman olganda innovatsion jarayon samaradorligiga ta’sir etmaydi. Yirik korxonalar ham, maydalari ham muayyan vaziyatda namoyon bo‘ladigan o‘ziga xos ustunliklarga egadirlar. Yirik korxonalarning ustunliklari quyidagilardan iborat: • qimmat turdagi yangiliklarni amalga oshirish uchun katta moddiy, moliyaviy va intellektual resurslarning mavjudligi; • ko‘p maqsadli tadqiqotlarni amalga oshirish mumkinligi. Bunda har xil sohalardagi bilimlarga ega bo‘lgan mutaxassislarning harakatlari birlashtiriladi; • birdaniga bir qancha yangiliklar ishlab chiqish va bir qancha ishlanayotgan variantlar ichidan eng maqbulini tanlab olish mumkinligi; • ayrim innovatsiyalar muvaffaqiyatsiz chiqqanida bankrot bo‘lish ehtimolligining kamligi. • Agar yangiliklar katta resurslar talab qilmasa, innovatsiyalarni ishlab chiqishda mayda korxonalarning o‘rni ham katta. Mayda korxonalarning ustun jihatlari quyidagilardan iborat: • original ishlarga tezda ko‘chish imkoniyati, harakatchanlik va noan’anaviy yondashuvlar; • yirik korxonalarga natijalari istiqbolsiz, cheklangan yoki muvaffaqiyat bo‘lgan taqdirda ham foyda miqyosi kam, tavakkali esa ko‘p ko‘ringan sohalarda faoliyat ko‘rsatish mumkinligi ; Mutlaqo yangi yondashuvlarni izlash zarurati natijalarni ishlab chiqarishga tez va moslashgan tarzda joriy etish, ularni bozorga yetkazish talablari bilan birgalikda yirik va mayda korxonalarning ustun jihatlarini birlashtirishga imkon beradi: katta korxonalarning litsenziyalarni sotib olishi, qarz (ssuda) berishi, yangi mahsulot yoki texnologiyani o‘zlashtirgan kompaniyalarning aksiyalarini sotib olishi yoki ularni o‘ziga qo‘shib olishi, mayda, ammo yuksak texnologiyali korxonalarni ta’minotchilar va subpudratchilar sifatida jalb etish. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. V. A. Chjen – “Pul va moliya bozorlari” Toshkent iqtisodiyot va huquq nashriyoti 1997 y. 2. V. A. Chjen – “Bozor ochiq iqtisodiyot” Toshkent iqtisodiyot va huquq nashriyoti 1997 y. 3. V. A. Chjen – “Bozor qonunlari asoslari” Toshkent iqtisodiyot va huquq nashriyoti 1997 y. 4. Y. Abdullayev, T. Boboqulov – Kredit. Toshkent mehnat nashriyoti 1997 y . 5. O‘zbekiston Respublikasi – Qonunlar va farmonlar Toshkent adolat nashriyoti 1993 y. 6. O‘zbekiston Respublikasi Maraziy banki faoliyatiga doir me’yoriy xujjatlar Toshkent 1996 y. 7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining bank tizimini takomillashtirish va pul kredit munosabatlarini barqarorlashtirish choralari to‘g‘risidagi 1994 yil 18 mart 146 sonli qarori.

Похожие

Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida mehnat bozori infratuzilmasining rivojlanish mezonlari va ko‘rsatkichlari
Innovatsion menejment
Innovatsion marketing
Soliq nazoratini erkinlashtirish va takomillashtirish masalalari
Xarajatlar tahlili maqsadi mazmuni va vazifalari