Iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda qulay investitsion muhitning yaratilishi - Экономика - Рефераты

Iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda qulay investitsion muhitning yaratilishi

Загружено в:

16.03.2024

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda qulay investitsion muhitning yaratilishi Reja: 1. Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va turlari. 2. Investitsion muhit va uning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri. 3. Qulay investitsion muhitning mezon va ko‘rsatkichlari. 4. O‘zbekistonning investitsion siyosati va uni takomillashtirish yo‘llari .

Asosiy tayanch tushunchalar: Tarkibiy siyosat, investitsiya faoliyati, investitsion siyosat, investitsiya muhiti, investitsion jozibadorlik, diversifikatsiya, kafolatlar, imtiyozlar, ijtimoiy omillar, moliyaviy investitsiyalar, asosiy risk, investitsiyaga qadar risk, operatsion yoki investitsiyadan keyingi risklar, siyosiy omillar, iqtisodiy omillar, real investitsiyalar Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va turlari Investitsiyalar deganda barcha turdagi milliy va intelektual boyliklar tushunilib, ular tadbirkorlik faoliyati obyektlariga yo‘naltirilib daromad keltirishi yoki biror-bir ijobiy samaraga erishishi zarur. Investitsiyalar kapital qo‘yilmalar shaklida xam amalga oshiriladi, hamda o‘zidagi yangi qurilishlariga, kengaytirishga, rekonstruksiyaga va faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalarni texnik qayta jixozlashga, uskunalar, inventarlar, loyihaviy mahsulotlar sotib olishga sarf- xarajatlarni mujassamlashtiradi. Investitsiyalar turli shakllarda amalga oshiriladi va ularni tahlil qilish, rejalashtirish uchun alohida xususiyatlaridan kelib chiqqan holda guruhlashtiriladi. Birinchidan, qo‘yilish obyektiga qarab investitsiyalar real va moliyaviy shakllarga ajratiladi. Real investitsiyalar (kapital qo‘yilmalar) - pul mablag‘larini korxonaning moddiy va nomoddiy aktivlariga sarflanishidan iborat. Moliyaviy investitsiyalar kapitalni, to‘lov va moliyaviy majburiyatlarning barcha turlarini o‘zida mujassamlashtiruvchi, moliyaviy aktivlarga joylashtirilishini anglatadi. Investitsion muhit va uning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri Investitsiya muhiti obyekt kategoriyasi bo‘lib, har bir alohida olingan vaqt doirasida investorlar uchun haqiqatda mavjud bo‘lgan shart-sharoitlar majmuasini aks ettiradi. Lekin hozirgi sharoitda investitsiya muhiti faqat davlat organlari ta’siri ostida shakllanmoqda. Albatta, bu ishlarni amalga oshirishda jahon tajribasidan, jumladan xorijiy investitsiya bilan tashkil etilib, yuksak iqtisodiy ko‘rsatkichlarga

erishgan kompaniya va firmalar tajribasidan kengroq foydalanish kerak. Bu jarayonni amalga oshirishda milliy xususiyatlarni ham hisobga olish lozim. Davlat hokimiyatining ta’sirchanligi investitsiya muhitini aniqlovchi omillardan biridir. Shundan kelib chiqib, har bir kapital jalb qiluvchi mamlakat ma’lum bir investitsiya tizimiga egaligini ta’kidlash mumkin. Bu tizim huquqiy me’yorlar va muassasalardan iborat xorijiy investitsiyalarni qabul qilish tizimi va investitsiya muhitini o‘z ichiga oladi. Xorijiy kapitalni qabul qilish tizimi investitsiya muhitining komponenti bo‘lib xizmat qiladi va unga nisbatan mustaqil ravishda tashkil etiladi. Chunki u investitsiya muhitini o‘zgartirishga qodirdir. Xorijiy investitsiyalarni qabul qilish tizimi qabul qiluvchi tomonni xorijiy kapitalni milliy iqtisodiyotga qulay ravishda kirib kelishini namoyon etsa, investitsiya muhiti kirib kelgan kapitalni mamlakat ichida optimal ravishda o‘sib borish vaziyatiga baho beradi. Xorijiy investitsiyalarni jalb etish orqali sanoatni yangi zamonaviy texnologiyalar bilan, qishloq xo‘jaligida qayta ishlovchi sanoat majmuini va boshqa sohalarda tub o‘zgarishlar yasash mumkin. Shunday ijobiy ishlarni amalga oshirish uchun xorijiy investorlarga qulay bo‘lgan investitsiya muhitini yaratib berish kerak. Investitsiya muhiti - juda keng ma’noda ishlatiladigan tushuncha bo‘lib, investor tomonidan hisobga olinadigan barcha muammolar va masalalarni o‘z ichiga qamrab oladi. Investor tomonidan ma’lum bir davlatga investitsiya qilishning qulay va noqulay tomonlari baholanadi, shu bilan bir qatorda, o‘z kapitalini kiritmoqchi bo‘lgan mamlakat mafko‘rasi, siyosati, iqtisodiyoti va madaniyatiga katta ahamiyat beriladi. Investitsiya muhiti har tomonlama chuqur tahlil qilinishi asosida investitsiya riski aniqlanadi. Investitsiya muhiti va risk darajalari bir-birlariga teskari nisbatdadir. Investitsiya muhiti qanchalik qulay bo‘lsa, investorning tadbirkorlik riski shunchalik past darajada bo‘ladi va bu investorlarning kirib kelishini ko‘paytiradi. Aksincha, investitsiya muhiti noqulay bo‘lsa, risk darajasi yuqori bo‘ladi. Bu esa investitsiya qabul qiluvchining sarf-

xarajatlarining o‘sishiga olib keladi. Shunday qilib, investitsiya muhitining holati faqat investor uchun emas, balki investitsiya qabul qiluvchi uchun ham muhimdir. O‘zbekistonda mustaqillikka erishgandan so‘ng xorijiy investitsiyalarni milliy iqtisodiyotga jalb qilish tizimini yaratishga kirishildi. Bu borada bir qator qonunlar va Prezident farmonlari chiqarildi. "Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida", "Chet el investitsiyalari va xorijiy investorlar faoliyatining kafolatlarini takomillashtirish to‘g‘risida"gi qonun va farmonlari shular jumlasidandir. Bu qonun va farmonlar ma’lum ma’noda xorijiy investitsiyalarni jalb etishning huquqiy asosini tashkil etadi. Investitsiya muhitiga bir qator omillar ta’sir ko‘rsatadi . Siyosiy omillar: - xorijiy investitsiya borasida davlat siyosati; - xalqaro kelishuvlarga rioya qilish; - davlatning iqtisodiyotga aralashuvi darajasi; - iqtisodiy siyosatning hayotiyligi; - mamlakatning xalqaro shartnomalar tizimida qatnashuvi; - davlat apparatining ish faoliyati; - siyosiy hukumatning investitsiyalarga moyilligi. Iqtisodiy omillar: - iqtisodiyotning umumiy holati (yuksalish, pasayish); - valyuta ko‘rsining barqarorligi; - inflyatsiya jarayonining dinamikasi; - soliq imtiyozlari; - bojxona tartibi; - ish kuchidan foydalanish tartibi; - ish kuchi qiymati; - aniq mahsulotlarga talab va taklif; - kredit qiymati va boshqalar. Ijtimoiy omillar: - jamoatchilikning xususiy mulk va xorijiy investitsiyalarga munosabati;

- jamiyatning mafkuraviy birdamlik darajasi; - mamlakat iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining asosiy masalalari bo‘yicha kelishuvning mavjudligi; - ishchi guruhining tashkilotchiligi . Biron mamlakatning investitsion muhitini tahlil qilinganda, amaldor nuqtai nazari emas, balki o‘z mablag‘ini daromad keltiruvchi loyihaga joylashtirmoqchi bo‘lgan xorijiy investorlarning fikrlari ahamiyatlidir. Ularning fikricha investitsiya muhiti bir qator zaruriy omillarga bog‘liq bo‘lib, ularning mavjudligi investitsiya muhitining eng qo‘lay bo‘lishini ta’minlaydi. Birinchisi , siyosiy barqarorlik bo‘lib, uning mavjud bo‘lishi investorning kelgusi ishlarini rejalashtirish va ishonch bilan oldinga intilishiga imkon beradi. U kuchli qonuniy tizimning mavjudligi, tashqi va ichki harbiy nizolar, hamda inqilobiy o‘zgarishlarning bo‘lmasligida namoyon bo‘ladi. Ikkinchisi , iqtisodiy samaradorlik . Har bir investor iqtisodiy o‘sish juda yuqori bo‘lgan, hukumat iqtisodiyotni rivojlantirish borasida barqaror siyosat olib borayotgan mamlakat iqtisodiyotiga mablag‘ sarflashni hohlaydi. Yana bir muhim omil mamlakatdagi hukumat rahbarlari, mehnat jamoalari, muholif partiya vakillari va halqning xorijiy investorlarga nisbatan bo‘lgan do‘stona munosabatlaridir . Undan tashqari oddiy xalqning xorijliklarga, ularning mamlakatdagi iqtisodiy-ijtimoiy faoliyatiga bo‘lgan munosabati ham katta ahamiyat kasb etadi. Ushbu omil ham investorlarning mamlakatdagi faoliyatlariga katta ta’sir o‘tkazadi. Hukumatning siyosati yana bir muhim omil hisoblanib, investorlarning faoliyatiga turli xil ta’sir o‘tkazishi mumkin. Albatta, hukumat olib borayotgan iqtisodiy siyosat bevosita yoki bilvosita biznes, savdo va investitsiyalash jarayoniga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Bunda uch jihatga alohida e’tibor berilishi zarur : xorijiy investorlarning loyihalarda qatnashish darajasi, Xorijliklarning mehnati, infrastruktura .

Xorijiy investitsiyalarni tartibga solishning jahon tajribasi Ривожланган мамлакатлар халқаро капитал ҳаракатини асосан капитал eksporti-importini milliy va xalqaro darajada rag‘batlantirish orqali amalga oshiradilar. Shunisi xarakterliki, kapitalni chetga chiqarish uni jalb qilishga nisbatan kam darajada tartibga solinib turiladi. Davlat tartibga solishning quyidagi usullaridan foydalanadi: 1) moliyaviy: jadallashtirilgan amortizatsiya; soliq imtiyozlari; subsidiyalar, qarzlar berish; kreditlarni sug‘urtalash va kafolatlash; 2) nomoliyaviy: yer uchastkalari ajratish; zaruriy infrastruktura bilan ta’minlash; texnik yordam ko‘rsatish. Xalqaro investitsiyalarni tartiga solish bo‘yicha muhim amaliy hujjatlardan biri - Osiyo-Tinch okeani hamkorligi tashkiloti doirasida ishlab chiqilgan xorijiy investitsiyalarning «ko‘ngilli kodeksi»dir. Kelajakda Umumjahon savdo tashkiloti (UST) tomonidan foydalanilishi mumkin bo‘lgan ushbu «kodeks» da quyidagi investitsion tamoyillar qayd etilgan: - transparentlik; - donor-mamlakatlarga nodiskriminatsion yondashuv; - xorijiy investorlar uchun milliy rejim; - investitsion rag‘batlarni sog‘liqni saqlash, havfsizlik va atrof-muhitni muhofaza qilishni ta’minlash bilan mos tushishi; - savdoni va kapital qo‘yilmalar o‘sishini chegaralovchi investitsiyalarga bo‘lgan cheklovlarni minimallashtirish; - investitsiyalarni ekspropriatsiya qilinishidan voz kechish (bunda ijtimoiy maqsadlar uchun va milliy qonunchilik doirasida, nodiskriminatsiya asosida, xalqaro huquq qoidalariga amal qilgan holda va yetarli va samarali kompensatsiya to‘lanishi sharti bilan ekspropriatsiya amalga oshirilishi mumkin); - ro‘yxatdan o‘tkazilish va konvertatsiyalashuvning ta’minlanishi; - kapitalni olib chiqishdagi to‘siqlarni yo‘qotish; - ikki marotaba soliqqa tortishni bekor qilish; - retsipiyent mamlakatning milliy qonunchiligiga, ma’muriy tartib va

qoidalariga xorijiy investorning amal qilishi; - investitsion loyihani amalga oshirish bilan bog‘liq xorijiy mutaxassislarni mamlakatdan chiqishiga va vaqtincha tashrif buyurishiga ruxsat berish; - maslahatlar va muzokara yoki arbitraj yordamida kelishmovchiliklarni bartaraf etish. Xorijiy investitsiyani o‘z iqtisodiyotiga jalb etayotgan har bir davlat xorijlik sheriklariga huquqiy va tashkiliy kafolatlar yaratib beradi O‘zbekistonda xorijiy investitsiyalarning davlat tomonidan boshqarilishi Xorijiy investitsiyalarni jalb etish tadbirlarini amalga oshirishda hukumat quyidagi tamoyillarga asoslandi : - tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish sohasida aniq maqsadni ko‘zlab siyosat yuritish; - respublika iqtisodiyotiga bevosita kapital mablag‘ni keng jalb etishni ta’minlaydigan huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa shart-sharoitlarni tobora takomillashtirish; - respublikaga jahon darajasidagi texnologiyani yetkazib berayotgan va iqtisodiyotni zamonaviy tarkibini vujudga keltirishga ko‘maklashayotgan xorijiy investorlarga nisbatan ochiq eshiklar siyosatini yurgizish; - mablag‘larni respublika mustaqilligini ta’minlaydigan, import o‘rnini qoplovchi va raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan eng muhim ustuvor yo‘nalishda jamlash. O‘zbekistonda xorijiy investitsiyalar qatnashgan korxonalar ichida qo‘shma korxonalar yetakchi o‘rinda turadi. To‘liq xorijiy investitsiyalar bilan tashkil etilgan korxonalar kam. Ko‘pchilik davlatlarda xorijiy investitsiyalar qatnashgan korxonalarni ro‘yxatdan o‘tkazish har xil. Ba’zi davlatlarda bu vazifani Moliya vazirligi bajarsa, boshqalarida Adliya vazirligi bajaradi. O‘zbekistonda bu vazifani Adliya vazirligi amalga oshiradi. O‘zbekistondagi xorijiy investitsiya qatnashgan korxonalar respublika hududida o‘zining filiallari yoki vakil korxonalarini tashkil

etishlari mumkin. Bundan tashqari ular boshqa davlatlarda ham o‘z filiallarini ochishlari mumkin. Xorijiy investorlar investitsiya hajmini, turlarini, yo‘llarini belgilaydilar va ularni hoxlagan korxonaga mustaqil ravishda kiritishlari mumkin. Investor o‘zi kiritgan investitsiya obyektlari va natijalariga egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish huquqiga ega. Shu bilan birga reinvestitsiya va savdo operatsiyalarini O‘zbekiston hududida milliy qonunchilik asosida, undan tashqarida esa xalqaro qonunlar asosida amalga oshirish huquqlariga ega. Investor egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish huquqlarini qonun bo‘yicha boshqa huquqiy va jismoniy shaxsga berishi mumkin. Tomonlarning o‘zaro huquqlarini bir-biriga o‘tkazish vaqtidagi aloqalarni faqat ular o‘rtasida tuzilgan hujjat-shartnomalar hal qila oladi. Xorijiy investorlar va korxonalar qonunchilikda ko‘rsatilgan holatlarda yer uchastkalarini sotib olishlari mumkin. Hozirgi kunda iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlar investitsiya faoliyatiga yangicha yondashishni taqozo etmoqda. Bunday yondashuv quyidagi qoidalardan kelib chiqmoqda: investitsiya talabini faollashtirish, investitsiya resurslarini iqtisodiy taraqqiyotning ustun sohalariga to‘plash; investitsion jarayonlarga korxonalar, tashkilotlar, aholi jamg‘armalarini to‘laroq jalb etish va undan respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy muammolarini hal etishda foydalanish; - chet el kapitalining kirib kelishi uchun qulay iqtisodiy muhit hozirlash. Xulosa qilib aytganda, investitsiyalar - iqtisodiyotda tarkibiy qayta o‘zgarishlarni amalga oshirishning va iqtisodiy o‘sishning moddiy asosidir.

Adabiyotlar : 1. Mc Connell, Brue. Economics. 17 th edition. Mcgraw-hill/Irwin, USA, 2014. 2. N.Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th edition. Amazon, USA 2016. 3. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2015. 4. Шодмонов Ш.Ш., Ғофуров У.В. Иқтисодиёт назарияси. Дарслик. - Т.: Iqtisod - moliya , 2010. - 728 бет. 5. Мамбетжанов Қ.Қ. Ижтимоий-иқтисодий тараққиёт назарияси. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2015. 6. Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика: Учебник. / 17-изд. - М.: ИНФРА-М, 2009. - 916 с. 7. Нуреев Р.М. Экономическая развития: модели становления рыночной экономика: Учебник. / 2-е изд., перераб и доп. - М.: «НОРМА», 2008. - 640 с. 8. Самуэлсон Пол Э., Нордхаус Вильям Д. Экономика.: Учебник. / 18-е изд.: Пер с англ. -М.: ООО «ИД.Вильямс», 2009. - 1360 с. У

Похожие

Iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda davlatning roli. Ustuvor yo‘nalishlar va vazifalar

Investitsion muhitni iqtisodiy o'sishga ta’siri

Korxonani investitsion strategiyalari

Investitsiyalar va investitsion faoliyat statistikasi

Iqtisodiy o’sishhi prognozlashtirish