Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari, maqsadlari va vazifalari - Экономика - Рефераты

Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari, maqsadlari va vazifalari

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

253.5 KB

Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari, maqsadlari va vazifalari Reja: 1. Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari 2. Innovatsiyaning turlanishi 3. Innovatsion menejmentning tashkiliy tuzilishi

Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari Hozirgi davrda iqtisodiy manbalarimizda “innovatsiya”, “innovatsion jarayon”, “innovatsion menejment” va “innovatsion korxona” tushunchalari ko‘p uchrab qolmoqda. Ayniqsa, bu tushuncha iqtisodiyotni modernizatsiya qilish davrida keng ko‘lamda talqin yetilmoqda. Shu boisdan innovatsiya tushunchasi mohiyatini o‘quvchilarga tanishtirishda unga atroflicha yondashish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Iqtisodiy manbalarda innovatsiyaga turlicha tariflar berilgan. Bu yyerda asosiy urg‘u uning mazmuni, mohiyati, ichki tuzilishi (texnik, iqtisodiy, tashkiliy, boshqaruv va hokazo) ga qaratilishi bilan bir qatorda innovatsiya ko‘lami, hayotiylik sikli o‘lchamlari, joriy etish jarayonini majburiyligi kabi uning o‘ziga xos jihatlariga ham ye`tibor qaratiladi. Ko‘plab xorijiy iqtisodchi olimlar ushbu tushunchani tadqiqot obyyekti va predmetiga bog‘liq deb hisoblaydi (N.Monchev, I.Perlaki, V.D.Hartman, YE.Mensfild, R.Foster, B.Tviss, I.Shumpeter, YE.Rodjers va boshqalar). Masalan: B.Tviss innovatsiyani – jarayon, qaysiki kashfiyot yoki g‘oya iqtisodiy mazmunga yega bo‘ladi deb hisoblaydi. F. Nikson yesa «innovatsiya – bu texnik, ishlab chiqarish va tijorat tadbirlarining majmui bo‘lib, yangi bozorda yangilangan ishlab chiqarish va qurilmalarni yuzaga kelishidir. B. Santo innovatsiyani shunday ijtimoiy – texnik – iqtisodiy jarayon, g‘oya va kashfiyotlarni amaliyotda foydalanishi mahsulot, texnologiyalarni yaxshi sifat fazilatlariga yega bo‘lishiga olib keladi, yani innovatsiya yuqori samarani ko‘zda tutadi. Uning yuzaga kelishi bozorda qo‘shimcha daromad keltirishi mumkin, deb hisoblaydi. I.Shumpeter fikricha, «innovatsiya ishlab chiqarish omillarining ilmiy tashkiliy umumlashuvi bo‘lib tadbirkorlik ruhiyatiga undaydi». Innovatsiyaning turli ta`riflari tahlili shuni ko‘rsatadiki, innovatsiyaning o‘ziga xos xususiyati innovatsion faoliyatning bosh funksiyasi – o‘zgarishdir.

Bu masala yuzasidan Avstriyalik olim I.Shumpeter innovatsiyaning beshta umumiy jihatini ajratib ko‘rsatadi:  yangi texnika va texnologik jarayonlardan foydalanish yoki yangi bozorlarni ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan ta`minlash;  mahsulotlarni yangi xususiyatlarini joriy etish;  yangi xomashyodan foydalanish;  ishlab chiqarishni tashkil etish va uning moddiy-texnik bazasini ta`minlashdagi ijobiy o‘zgarishlar;  yangi savdo – sotiq bozorlarini yuzaga kelishi. Shunday qilib, XX asrning 30 – yillarga kelib innovatsiya yangi iste`mol tovarlarini yaratish va foydalanish, sanoat ishlab chiqarishi va transport vositalari bozori yangi tashkiliy shakllarning yuzaga kelishidagi o‘zgarishlaridir, deb talqin yetila boshlandi. Bozor iqtisodi jarayonida innovatsiyaning metodologik(uslubiy) tizimi halqaro standartlarga asoslanadi. Ishlarni muvofiqlashtirish, material to‘plash, qayta ishlash, tahlil etish yuzasidan innovatsiya doirasida rivojlanish va iqtisodiy aloqalarni tashkil etish uchun (RIOT) fan – texnika ko‘rsatkichlar bo‘yicha Yekspertlar guruhi tashkil yetildi. Ular tomonidan Froskati yo‘riqnomasi ishlab chiqilgan. Yo‘riqnoma doimiy ravishda to‘ldirilib boriladi. Uning oxirgi taxriri 1993 – yilda qabul qilingan. Unda: • ilmiy ishlanma va izlanishlarga taaluqli asosiy tushunchalar; • ularning tarkibi va chegaralari; • tadqiqotlar bilan band bo‘lgan xodimlar sonini aniqlash usuli belgilab o‘tilgan. Demak, halqaro standartlar asosida Innovatsiya bu – innovatsion faoliyatning oxirgi natijasi (mahsuli), yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotning bozorga kirib kelishidir. Boshqacha qilib aytganda, innovatsiya deganda yangi va takomillashtirilgan texnologik jarayonlardan amaliy faoliyatda foydalanish yoki maxsus xizmatlarga yangicha yondashish tushuniladi. Innovatsiyani strategik va

dinamik nuqtayi – nazardan ko‘rish mumkin. Bir so‘z bilan aytganda u ilmiy ishlab chiqarish siklining oxirgi natijasidir. "Innovatsiya" va "innovatsion jarayon" tushunchasi bir – biriga yaqin bo‘lsada, bir xil mazmunga yega emas. "Innovatsion jarayon" – bu innovatsiyani yaratish, uni amaliyotga tatbiq etish va tarqatish bilan bog‘liq faoliyatdir. Innovatsiyani yaratuvchilari (Novatorlar), yesa mahsulotning hayotiylik davri va iqtisodiy samarasi kabi mezonlarga tayanishadi. Innovatsiyaning muhim o‘ziga xos xususiyati – bu ilmiy – texnik yangilik va uni ishlab chiqarishda qo‘llanilishidir. Amaliyotda “yangilik, “yangilanish” bir-biriga yaqin, turdosh hisoblansada, ular orasida bir qator farqlar mavjud. “Yangilik” (Novshestvo) - bu yangi tartib, yangi usul va kashfiyot bo‘lishi mumkin.“Yangilanish” bu yangilikdan foydalanganligini ifodalovchi jarayondir. Yangilikni amaliyotga joriy etish uchun qabul qilinishi bu innovatsion jarayondir. O‘z o‘rnida ilmiy – texnik innovatsiyaning zaruriy harakteri bu: • yangilikni ifoda etish; • bozordagi talabni qondirish; • ishlab chiqaruvchiga foyda keltirishdir. Yangilikni yaratilishi, uning tarqatilishi kabilar innovatsion jarayonning ajralmas qismlaridir. Innovatsion jarayonni uchta mantiqiy shakli mavjud: • oddiy ichki tashkiliy (tabiiy) innovatsion jarayon; • oddiy tashkiliy oraliq (tovar) innovatsion jarayon  kengaytirilgan innovatsion jarayon. Oddiy ichki tashkiliy innovatsion jarayon bu yangilikni bir korxona doirasida yaratilishi va foydalanilishi, bu yyerda yangilik tovar harakteriga yega bo‘lmaydi. Oddiy tashkiliy oraliq innovatsion jarayonda yangilik oldi – sotdi predmeti hisoblanadi.

Kengaytirilgan innovatsion jarayonda yangilanish, yangi ishlab chiqaruvchilar ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Ishlab chiqaruvchini monopol harakteri buziladi, tomonlar orasidagi bog‘liqlik buzilib raqobat kuchayib, ishlab chiqarilayotgan tovarlarni iste`mol xususiyati takomillashib boradi. Tovar innovatsion jarayoni sharoitida yeng kamida ikkita xo‘jalik subyekti harakat qiladi: ishlab chiqaruvchi va iste`molchi. Agar yangilik – texnologik jarayon bo‘lsa, u yyyerda ishlab chiqaruvchi va iste`molchi bitta xo‘jalik yurituvchi subyekt bo‘lishi mumkin. Oddiy innovatsion jarayon Tovar innovatsion jarayonga ikki fazada o‘tadi: 1. Yangilikni yaratilish va tarqatilish fazasi; 2. Yangilanish diffuziyasi fazasi; Birinchi faza – bu ilmiy izlanishlarning bosqichma – bosqich bajarilishi bo‘lib, tajriba – konstruktorlik ishlari, tajriba ishlab chiqarishni tashkil yetilishi va sotish, tijorat ishlab chiqarishni tashkil etishdir. Ikkinchi fazada ijtimoiy unumli (foydali) samara ishlab chiqarishni yangilovchilar orasida taqsimlanadi. Innovatsiyani tarqatish – bu axborot jarayoni, shakl va tezlik, kommunikatsiya vositalari quvvatiga, ma`lumotlarni qabul qiluvchi xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘ziga xos tomonlariga va amaliyotda qo‘llanilishiga bevosita bog‘liqdir. Innovatsiya diffuziyasi – jarayon, bu yyerda yangilanish kommunikatsiya vositalari orqali ijtimoiy tizim a`zolariga vaqtida berilishidir. Yangilik bu g‘oya, buyum, texnologiya va boshqa bo‘lishi mumkin, lekin u o‘sha xo‘jalik yurituvchi subyektlarga yangilik hisoblanadi. Bir so‘z bilan aytganda, diffuziya bu bir vaqtlarda o‘zlashtirilgan va foydalanilgan innovatsiyani yangi sharoit, yangi joylarda qo‘llanilishidir. Diffuziya jarayonida ishlab chiqaruvchilar va iste`molchilar soni ortadi. Yangilik kiritish jarayonining doimiyligi bozor iqtisodiyoti sharoitida yangilik kiritish diffuziyasi tezligi va chegarasiga bog‘liq.

Aniq innovatsion jarayonda yangilik kiritish diffuziyasi tezligi quyidagi omillarga bog‘liq bo‘ladi: a) qaror qabul qilish shakliga; b) ma`lumotlarni yyetkazib berish imkoniyatiga; c) sotsial tizim xususiyatiga; d) yangilik kiritishning o‘ziga xos xususiyatiga. Yangilik kiritish xususiyati deganda an`anaviy qarorga nisbatan amaliyotda yuzaga kelgan imkoniyatlar (texnologik tuzilishning murakkabligi, yig‘ilgan tajriba va hokazo) tushuniladi. Har qanday innovatsiyani tarqalishining asosiy omili atrofni o‘rab turgan ijtimoiy – iqtisodiy muhitga bog‘liq bo‘lib, uning asosiy yelementi raqobatbardosh texnologiyadir. Innovatsion jarayon subyektlarini quyidagi guruhlarga bo‘lishimiz mumkin: • novatorlar; • oldingi retsipidentlar; • oldingi ko‘plik va qoloqlar. Novatorlar ilmiy-texnik – bilimlarni yaratuvchisi hisoblanadi. Ular yakka tadqiqotchilar, izlanuvchi tashkilotlar bo‘lishi mumkin. Novatorlar kashfiyotdan foydalanish yevaziga olingan daromadni tegishli bir qismidan manfaatdordir. Oldingi retsipidentlarga misol qilib yangilikni birinchilardan bo‘lib joriy yetgan tadbirkorlarni olishimiz mumkin. Oldingi ishlab chiqarishga yangilikni birinchilardan tatbiq yetganlar bo‘lib, ularni foyda bilan ta`minlaydi. Qoloqlar – bu shunday holatga tushib qolgan korxonalarki, ularni yangilik kiritish hisobiga ishlab chiqargan mahsulotlari ma`naviy jihatdan yeskirgan bo‘ladi. I.Shumpeter fikricha, yuqori samarani kutish bu bosh harakatga bog‘liq bo‘ladi.

rasm. Innovatsion menejment sxemasi Yuqorida keltirilgan siklning har bir bosqichi ma`lum vazifalarni bajaradi. Masalan, rejalashtirishda maqsadga yerishish rejasi tuzib chiqilsa, shartlarni aniqlash va tashkil etish bosqichi innovatsion jarayonni turli fazalarda manbalarga bo‘lgan ehtiyojini aniqlash, xodimlar oldiga vazifani qo‘yish, ishni tashkil etishdan iboratdir. Ijro etish bosqichi rejani amalga oshirish, tadqiqot olib borish va yangilik yaratishdan iborat. Rahbarlik deganda harakatni muvofiqlashtirib borish, tajriba to‘plash tushuniladi. (rasm). Innovatsion loyihalarni samaradorligini baholash, innovatsion boshqaruv qarorlarini qabul qilish, yangilikni qo‘llash va kuchli yangilik kiritishni ta`minlovchi omillar bilan belgilanadi. Har qanday tashkilotga yangilik kiritish doimo foydali lekin o‘ta qiyin jarayondir. Режалаштириш Мақсадни қўйиш ва стратегияни топиш Шартларни аниқлаш ва ташкил эт иш Ра ҳ барлик Ижро этиш

Barcha holatlarda qaror qabul qilishda har bir subyekt alternativ texnologiyani oldingi retseptlar asosida taqqoslaydi. Shu sababli innovatsiyalarni tez tarqalishi uchun infratuzilmani doimo rivojlantirib borish zarur. Innovatsion jarayon siklik harakterga yega bo‘ladi. Shu boisdan innovatsion jarayononi – umumiy ko‘rinishini quyidagicha ifodalash mumkin. FT-AT-ICH-L-Q-O‘-SICH-M-S Bu yyerda: FT – fundamental tadqiqotlar; AT – amaliy tadqiqotlar; ICH – ishlab chiqarish; L – loyihalash; Q – qurish; O‘– o‘zlashtirish; SICH – sanoat ishlab chiqarish; M – marketing; S – sotish. Bu jarayonda innovatsion menejerlar faoliyat yuritib, ular innovatsion jarayonni turli fazalarida ish olib boradi va shu asosda o‘zining boshqaruv faoliyatini shakllantiradi. Innovatsion menejment – bu innovatsion jarayonlarni boshqarishning tamoyillari, usullari va shakllari majmuidir. Ma`lumki, innovatsion faoliyat, ushbu faoliyat bilan band bo‘lgan tashkilot va ularning xodimlari harakatida namoyon bo‘ladi. Menejmentning boshqa sohalari singari innovatsion menejmentga quyidagi xususiyatlar xosdir: • vazifani qo‘yish va strategiyani tanlash; • jarayonni 4 ta bosqichi: rejalashtirish, shart aniqlash va tashkil etish, bajarish, rahbarlik.

Innovatsiyaning turlanishi Innovatsion faoliyatni muvaffaqiyatli boshqarilish innovatsiyani chuqur o‘rganishga bog‘liq. Bu yyerda ularni turlab olinishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Yangiliklar texnologik o‘lchamlari va bozor holatidan kelib chiqadi. Mahsulli innovatsiya o‘z ichiga 3 ta yangi mahsulotni olishi zarur: yangi material, yangi yarim fabrikat va butlovchi materiallarni oladi. Progressiv innovatsiya bu ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi usulidir. Progressiv innovatsiya sharoitida korxona(firma) tashkiliy boshqaruv tuzilishida alohida bo‘lim tashkil yetilishi mumkin. Innovatsiyalar bozorga yangiligiga qarab quyidagilarga bo‘linadi: 1. Jahonda tarmoq uchun yangi; 2. Mamlakatda tarmoq uchun yangi; 3. Aniq korxona uchun yangi. Tizimdagi o‘rni bo‘yicha innovatsiyani quyidagilarga bo‘lish mumkin: 1. Innovatsiyaning korxonaga kirib kelish davri (xomashyo, material, mashina va qurilma, axborot va boshqalarni tanlash va foydalanishdagi o‘zgarishlar). 2. Innovatsiya korxonadan chiqib ketish davrida (mahsulot, xizmat, texnologiya, axborot va boshqalar). 3. Korxona tizimi tarkibidagi innovatsiya (boshqaruv, ishlab chiqarish va texnologiya). Kiritilayotgan o‘zgarishlarning murakkabligiga qarab: 1. Radikal (bazis). 2. Yaxshilangan. 3. Modifikatsiyalashgan innovatsiyalarga bo‘linadi. Ilmiy tekshirish institutlarida tadqiqotlar tizimi yuzasidan korxona faoliyati doirasida innovatsiyani kengaytirilgan turlarini ishlab chiqilgan. Shunga ko‘ra yuqoridagi belgilari bo‘yicha innovatsiya quyidagilarga bo‘linadi:

1. Texnologik innovatsiya. 2. Ishlab chiqarish jarayonidagi innovatsiya. 3. Iqtisodiy innovatsiya. 4. Tijorat (savdo) innovatsiya. 5. Ijtimoiy innovatsiya. 6. Boshqaruv sohasi darajasida innovatsiya. Innovatsiyani to‘liq turlanishini rus olimi A.I.Prigojin yyetarli darajada ifoda etadi. 1. Tarqalishi (tarqaluvchanligi) bo‘yicha. 2. Yagona diffuz (singdirish, yyeyilish) bo‘yicha. 3. Ishlab chiqarish siklidagi o‘rni bo‘yicha: • xomashyo; • bog‘lovchi; • mahsulli. 4. Vorislik bo‘yicha (aralashuvi, bekor qilinishi, qaytarilishi, ochilishi, retrovedeniye). 5. Bozor ulushini kutilgan darajada yegallashi bo‘yicha: • lokal; • tizimli; • strategik; 6. Innovatsion imkoniyatlari bo‘yicha va yangilik darajasi: • radikal; • kombinatsiyalashgan; • takomillashgan. Oxirgi 4 va 5 yo‘nalish innovatsiyaning masshtabi, yangiligi, o‘zgarishining jadalligi va ma`lum bir miqdorda son va sifat jihatlari fazilatlarni ifodalay olishi bu boshqaruv qarorlarini qabul qilishda iqtisodiy ahamiyat kasb etadi.

Bu borada N.D.Kondratyev 1920-yillarda alohida izlanishlar olib borgan, U ko‘plab jarayonlarni asoslab bergan, qisqa sikllik 3-3.5, (o‘rta) savdo sanoati (7- 11), katta sikl (48-55) yilga mo‘ljallangan modellarni yaratib berdi. Kondratyevning katta siklga mo‘ljallangan konsepsiyasi quyidagi asosiy qismlardan iborat. Katta siklni asoslashda Kondratyev keng doiradagi ma`lumotlarni tahlil yetib chiqdi. Bu jarayonda Angliya, Fransiya, Germaniya, AQSH kabi yirik to‘rt davlatning statistik ma`lumotlari tahlil yetildi. Bu yyerda bahoning dinamikasi, kapital farqi, ish haqi, tashqi savdo hajmi, asosiy fondlar kabi ko‘rsatkichlar o‘rganildi. Ko‘mir va po‘lat ishlab chiqarish dinamikasi umumjahon ishlab chiqarishi indeksida o‘rganildi. Tahlil yetilgan davr 140 yilni o‘z ichiga oldi, natijada shuni ko‘rsatdiki siklning yerkin davomiyligi 48-55 yilga to‘g‘ri keldi. N.D. Kondratyev iqtisodiy konyunkturaning tebranish davrini yempirik qonuniyatlarini aniqladi. Bu yyerda bosh ye`tiborni ilmiy-texnik innovatsiyaga qaratdi. N.D Kondratyevning tavsiyalari kelgusida innovatsion strategiyalarni ishlab chiqishda foydalanish mumkin. Innovatsion menejmentning tashkiliy tuzilishi Innovatsion menejment tashkiliy tuzilishi jihatidan innovatsion faoliyat, ilmiy tadqiqot va ishlanmalar bilan shug‘ullanuvchi tashkilot bo‘lib, ular faoliyatining asosiy qismini yangiliklar yaratish va ilmiy izlanishlar tashkil etadi. Rossiyada ilmiy tashkilotlarning quyidagi turlanishi harakat qiladi: Sektor Mazmuni

Davlat Butun jamiyat ehtiyojlarini ta`minlovchi davlat tomonidan boshqariladigan vazirlik va mahkamalar, (davlat boshqaruv apparati, mudofaa, sog‘likni saqlash, madaniyat, ijtimoiy ta`minot) federal va mahalliy organlar. Davlat tomonidan to‘la moliyalashtiriladigan va nazorat kilinadigan foydasiz tashkilotlar Bu yyerda oliy ta`lim tasarrufidagi tashkilotlar inobatga olinmagan. Ular o‘z oldiga foyda olishni maqsad qilib qo‘ymaydi, davlatga xizmat qiladi. Tadbirkorl ik Bu asosiy faoliyati mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishga qaratilgan korxona va firmalar, shu jumladan davlat tasarrufidagi korxonalar ham. Oliy ta`lim Universitet va boshqa oliy ta`lim muassasalari, (moliyalashtirish manbai va yuqori boshqaruv organidan qat`iy nazar). Oliy ta`lim vazirligi nazorati tasarrufidagi ilmiy tekshirish institutlari, tajriba stansiyalari, Oliy ta`limga xizmat qiluvchi tashkilotlar. Xususiy O‘z oldiga foyda olishni maqsad qilib qo‘ymagan (professional jamiyatlar, ittifoqlar, assotsiatsiyalar, jamoatchilik fondlari). Bunga yarmi davlat budjeti tomonidan moliyalashtiriladiganlari kirmaydi. Yakka xususiy korxonalar. Innovatsion menejmentning tarkibiy tuzilishida kichik firmalar alohida rol o‘ynaydi. Kichik jamoa yangi g‘oyalarni o‘ziga olish va unga ye`tibor qaratishda qulayroq hisoblanadi. O‘tgan asrning 60-yillarida kichik tadqiqotchilik biznesi yuzaga keldi. Ular yirik universitetlar atrofida universitet texnikasi va tajriba

uchastkalaridan foydalanib yyerlarni ijaraga olib tadqiqot ishlari olib bora boshladilar. O‘sha davrlarda AQShning Stenford universiteti atrofida 3000ga yaqin kichik va o‘rta yelektron firmalar to‘planib, ularda qariyib 200 ming kishi faoliyat yuritgan. Ularning har biri bitta yoki ikkita mahsulotni yaratish va ishlab chiqarish bo‘yicha izlanishlar olib borgan. Ular jahonning kompyuter va ayrim turdagi yelektron qismlarga bo‘lgan ehtiyojini 20 foizini ta`minlab bergan. Xorijiy amaliyotda kichik va o‘rta biznes subyektlarida xodimlar soni 500 kishigachani tashkil etadi. “MakTrou Xill” kompaniyasida kichik biznes 50 kishigacha, o‘rta biznes 99 kishigacha, yirik biznes 100 kishidan ortiqni tashkil etadi. Yana bir avtomobil shinalari ishlab chiqaruvchi “Gudvir” zavodining tashkiliy ishlab chiqarish tuzilishi 194 ta alohida olingan ish joylaridan iborat bo‘lib, ularda 5 tadan 27 tagacha kishi ishlaydi. Innovatsion masalalarga Yaponiya korxonalari alohida ye`tibor bilan qaraydilar. Ular ilmiy tadqiqot ishlariga mahsulot sotish hajmining 8-10 foizi miqdorida mablag‘ ajratib boradilar. Amerika Qo‘shma Shtatlari amaliyotida izlanuvchanlik ishlarini tashkil etish borasida o‘ziga xos tadbirkorlik shakli sifatida Venchur biznes tashkil yetilgan. Venchur biznes – bu mustaqil, uncha katta bo‘lmagan firmani yangi mahsulot yaratish yuzasidan ish olib borishga ixtisoslashgan turidir. Bunday firmalarni olimlar, mutaxassislar va novatorlar tashkil etishi mumkin. Venchur biznes AQSH, G‘arbiy Yyevropa va Yaponiyada keng tarqalgan. Venchur firmalari mahsulot ishlab chiqarmaydi, o‘zining ilmiy yangiliklarini boshqa firmalarga beradi. Venchur firma ma`lum bir yirik firmalarning qoshida tashkil yetilishi ham mumkin. Bunday holatda innovatsion menejerning funksiyasini korxona menejeri yoki maxsus maslahat markazlari (konsalting firma) xodimlari bajarishi mumkin. Venchur korxonalari tashkil etishda quyidagi talablar bajarilishi kerak: • yangi mahsulot va texnologiya bo‘yicha innovatsion g‘oya mavjud bo‘lishi;

• ular taklif yetilgan g‘oya bo‘yicha yangi firma tashkil etishga xohishi bo‘lgan tadbirkor bo‘lishi; • tavakkal qiluvchi kapital uchun moliyalashtirishning mavjudligi. Venchur biznes asosan ikki shaklda moliyalashtiriladi: – yangi firma aksiyalarini sotib olish yo‘li bilan; – har xil turdagi kreditlarni berish orqali. Venchur biznesda investitsiyalash kompaniya kapitalida investorlarni hissa ko‘rinishida ishtiroki, mablag‘ni uzoq muddatga berilishi, investorni moliyalashtirilayotgan firma boshqaruvida faol ishtirok etishi bilan boshqa firmalarga nisbatan farq qiladi. Venchur korxonalar ikki ko‘rinishda bo‘lishi mumkin: – shaxsiy tavakkal qilingan biznes; – yirik korparatsiya loyihalarining ichki tavakkal qilishi. O‘z navbatida, shaxsiy tavakkal qilingan biznesning o‘zi ham ikki asosiy xo‘jalik yurutuvchi subyekt sifatida namoyon bo‘ladi: – kichik innovatsion firmalarga bo‘ysunmagan; – moliyaviy muassasalar kapitaliga tayangan. Kichik innovatsion firmalarga, odatda, ilmiy xodimlar, muhandislar va izlanuvchilar asos soladi. Ularning maqsadi yangi texnika va texnologiyalar yaratish hisobiga hayotda yangi yutuqlarga yerishish hisoblanadi. Venchur kapitalining bosh manfaati muvaffaqiyatli faoliyat yuritib yuqori daromad olishdir. AQShda Venchur korxonalarning daromadlilik darajasi o‘rtacha 20 foizini tashkil etadi, u butun AQSH iqtisodiyotidagi ko‘rsatkichdan taxminan 3 barobar yuqoridir. Yangi yoki yeski bozor segmentini qayta tashkil etishga ixtisoslashgan firma – yeksplerent deyiladi. Ular asosan bozorga yangiliklarni olib kirishga harakat qiladi. Bunday (yeksplerent) firmalarda tavakkalchilikni pasaytirish maqsadida ma`lum muddatga moliyalashtirishning namunaviy sxemasi ishlab chiqiladi. Bu

muddatda yeksplerent firma muvaffaqiyatga yerishishi kerak. Masalan: Agar moliyalashtirish 48 oyga mo‘ljallangan bo‘lsa kapitalni jalb etish 5 ta davr oralig‘ida amalga oshiriladi. Bunday holatda har bir yangi mablag‘ ajratilishi oldingi mablag‘ samara bergan holdagina amalga oshiriladi. Shuningdek, har bir ajratilgan mablag‘ oldingisiga nisbatan katta hajmda bo‘ladi. G‘arb mamlakatlarida innovatsion firmalarda loyihaning texnik tomonlarini uning muallifi bo‘lgan va yyetarli tijorat tajribasiga yega bo‘lgan menejer boshqaradi. Dastlabki tashkil yetilgan firma – yeksplerent “Pioner” nomini olgan. Yeksplerent firmalar hajmi venchur firmalar singari uncha katta bo‘lmaydi. Keyingi paytlarda Rossiyada ham kichik ilmiy – texnik tadbirkorlik innovatsion jarayon har tomonlama qo‘llabquvvatlanishi natijasida keng taraqqiy yetdi. Ularning aksariyati Davlat ta`lim vazirligi tasarrufidagi Oliy ta`limdagi texnoparkiga birlashgan 800 dan ziyod kichik firmalarda faoliyat yuritadi. Texnoparklarning asosiy maqsadi kichik innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirish hisoblanadi. Texnoparklardan tashqari biznes inkubatorlar ham tashkil yetilib, ularning maqsadi foyda keltiruvchi har qanday loyihani amalga oshirishdir. O‘zbekistonda ham mustaqillik yillarida joylarda ko‘plab biznes inkubatorlari tashkil yetilgan. Mahsulot ishlab chiqarishda yeksplerent (Pioner) firmalar oldida muammo yuzaga kelgan paytda ular yirik korxona bilan hamkorlik shartnomasini imzolaydilar. Bozorning tor segmentiga qaratilgan firma – patiyent deb ataladi. Bunday firma bozorning tor segmentida ish yuritadi, moda, reklama va boshqa vositalar orqali o‘z ehtiyojni ta`minlaydi. Ular asosan ishlab chiqarishning o‘sishi, izlanuvchanlik aktivligining pasayishi jarayonida harakat qiladi. Bu korxonalar, odatda, foydali hisoblanadi. Yirik biznesda Violent firmalar harakat qiladi. Ular yirik kapitalga va yuqori texnologiyaga asoslanadi va yirik partiyadagi va keng iste`molga asoslangan holda

yalpi mahsulot ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadi hamda yuqori foydali hisoblanadi. Violent korxonalar ham yuqori foydali hisoblanadi. Kichik va o‘rta biznesda mahalliy va milliy ehtiyojni ta`minlashga ixtisoslashgan firma – Kommutant deb yuritiladi. Ushbu firmalar mahsulot ishlab chiqarishni sikli (jarayoni)da harakat qiladi. Bu yyerda korxona iste`molchi holatidan kelib chiqib ilmiy – texnik siyosatini amalga oshiradi.

Adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlangan. 1995 - yil 21 - dekabr № 163-1 va 1996-yil 29-avgust №256-1 [ko‘chirma] –T.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 2. O‘zbekiston Respublikasi «Ixtirolar modellar va sanoat namunalari haqida»gi Qonuni 1994-yil 6- may, – Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Ma`suliyatlar va xizmatlarni sertifikatlash to‘g‘risida»gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1006-xi,Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999-yil. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1002-xi,-Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 5. I.A.Karimov. Istiqlol imkoniyatlari va islohotlar samaralari. Xalq so‘zi. 2009-yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha tashkiliy chora tadbirlar to‘g‘risida. Toshkent 2009yil 9-dekabr.

Похожие

Innovatsion menejmentning metodologiyasi

Innovatsion faoliyatning asosiy tushunchalari, guruhlanishi va tamoyillari

Menejmentning asosiy tamoyillari, funksiyalari va usullari

Sug‘urtaning asosiy tushunchalari va tamoyillari

Biznеs tizimi va jarayonlarining asosiy tushunchalari