Инновация ва иқтисодий ўсиш - Экономика - Рефераты

Инновация ва иқтисодий ўсиш

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

545.5 KB

Инновация ва иқтисодий ўсиш Режа: 1. Инновацион жараённи иқтисодий ўсишга таъсири 2. Товар турларини кўпайишининг иқтисодий ўсишга таъсири . 3. Маҳсулот сифатининг иқтисодий ўсишга таъсири .

Инновацион жараённи иқтисодий ўсишга таъсири Технология ёки билимларнинг иктисодий аспектлари шахсий истеъмол махсулотларнинг иктисодий аспектларидан деярли фарк килмайди. Билим ракобатга эга булмаган махсулот хисобланади, чунки бир вактнинг ўзида бу махсулот тури билан фойдаланиш мумкин. Билимнин ракобатга эга булмаган томонининг асосий ахамиятьи, бу махсулотни бир марта ишлаб чикаришдек билинади. Сиз истеъмол килаетган махсулотингизни бошка бир инсон истеъмол килмайди, шунинг учун шу махсулотни ишлаб чикарган фирмалар уша инсон учун ва сиз учун ишлаб чикаладилар. Аммо махсулотни керак булган рецептни бир марта яратиш мумкин, ва бундан кейин бу рецептдан купчилик фойдаланиши имкониятига эга. Бу шуни билдирадики технология ривожланиши белгиланган харажатларни белгилаб беради, ва бир маротаба фойдаланилади. Масалан Microsoft Excel программасини ярятиш учун, купчилик одамларга кечю кундуз ишлашларига тугри келар эди. Аммо бу программаларни яратилиши биланок, уни компакт-дисклар ердамида купайтириш мумкин булади. Худди шундай килиб, Блэк ва Шоулзлар ( Black and Scholes ) бир неча йиллар давомида формулани яратиш билан шугулландилар ва бу формулани яратгандан кейингина бошка одамлар томонидан калькуляция килиш осонлашди. Буни яратишдаги бошлангич харажатлар юкори булган, кейин эса улардан нусха олишдаги кетгган харажатлар камайиб борган. Билим куринишидаги яратилган махсулотлар киймати киммат бўлади, чунки фирмалар рақобатга эга бўлмаган маҳсулотларни яратишда кўпроқ эътибор берадилар. Янги назариянинг ва неоклласик назариясининг фарқлари шундан иборат: дунёдаги реал вазият тубдан фарқ қилади, чунки баъзи бир фирмалар рақобатчилик шароитида амал килмайдилар. Микроиқтисодиёт назариясига кўра биз шуни биламизки, белгиланган харажатлар борлигида, ўсиб бораётган харажатлардан кўра юқори бўлади. Рақобатчилик шароитида одатда нарх ўсиб бораётган харажатларга тенг бўлиб қолади. Демак ҳар қандай фирма билим кўринишида яратиб бораётган

маҳсулот нархи қиммат бўлади ва ўз навбатда зарар кўриб борадилар. Шунинг учун фирмалар маҳсулот ишлаб чиқаришларидан олдин уни бошланғич ҳаражатларни қоплашга ёрдам берувчи қонуний хужжатларни пайдо бўлишига кўпрок эътибор берадилар. Бу шароитда билимнинг иккинчи томони келиб чиқади, яъни билим олишнинг қийинлигидир. Шунинг учун хукумат шундай бир меъерий ҳужжат тузишлари керакки бирон бир маҳсулот яратувчи шахс ёки фирма шу маҳсулотга тўлиқ эгалик қилиши имконини беришлари керак. Шундай қилиб бирон бир маҳсулотни бирон бир шахс томонидан яратилиши қонуний асосга эга бўлиши лозим: Microsoft Excel программаларини пиратлар томонидан нусха кўчириб уларни сотишлари мумкин, агарда Microsoft компаниясининг муаллифлик ҳуқуқи химоя қилинмаса. Аммо бошқа маҳсулотларга эга бўлишни чеклаш имконияти бўлмаса (масалан билим олиш), у ҳолда давлат томонидан шу институтларга субсидиялар ажратишлари керак. Баъзи бир иқтисодчилар техник революциясининг келиб чиқиши кўпрок давлатларга боғлик бўлган, чунки улар маҳсулот яратувчилар учун қатъий қонуний-меъерий ҳужжатлар яратиб бердилар. Шунинг учун билимнинг ва ўзоқ муддатли иктисодий ўсишга эришиши учун давлат томонидан муаллифлик хукукини химоя килувчи хужжатларни кабул килишларидир. Агарда бу хукуклар вактида белгиланмаганда эди купчилик яратилган янгиликлар булмаган булар эди. Муаллиф хукукини химоя килиш идораларини тўзишда, хукумат икки омилни инобатга олиши лозим. Махсулот ишлаб чикарилгандан кейин уни монопол ишлаб чикаришга имкон бермасолик. Глобал шароитида иқтисодий ўсишга эришиш учун муаллифлик хукукини химоя килишни нафакат бир давлатда балки бутун дунеда амалга ошишлиги бунга кафолат беради. Бошка сўз билан айтганда Ўзбекистон ишлаб чикарилган махсулот бутун дунеда сотилиш имкониятига эга булиши керак аммо худди шу махсулотни бирон бир давлат томонидан яратилиши қонун билан химоя килиниши керак. Бу таъриф ҳамда савдо келишувидаги максадларидан бири хисобланади.

Илмий техника тараққиётини иқтисодий ўсишдаги улушини ва таъсирини ҳисоблаш кўплаб иқтисодчи олимлар изланиш объекти бўлиб келган. Солоу иқтисодий ўсиш моделида техника тараққиёт ва жамғарма каби омиллар экзоген бўлиб кўрсатилган ва ўз ўзидан ривожланиш тенденциясига эга деб кўрсатилган. Юқорида кўрилган Р. Лукас иқтисодий ўсиш моделида ва Менкю ва бошқалар иқтисодий ўсиш моделларида илмий техника тараққиёти эндогенлаштирила бошлаган. Иқтисодий ўсишга илмий техника тараққиётини таъсирини кўриб чиққан ва моделлаштирган иқтисодчи олимлардан ромер бўлиб ҳисобланади. У ўсиў моделида, физик капитал ва инновацияга жалб этилган инвестицияларнинг натижаларини киритиган. Инновация натижалари бўлиб янги товар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш ёки мавжуд технологик жараённи самарали ташкил этиш бўлиб ҳисобланади. Бу ғоялар бошланғич этапда фирмалар учун тескари самара бўлиб ҳисобланади. Чунки фирма янги технологияда ишловчи ишчиларни қайта тайёрлаш каби бир қатор ҳаражатларга дуч келади ва ишлаб чиқариш жараёнида ўргатилади бу самара ―ишлаб чиқаришда ўқитиш‖ деб ном олди. Ромер моделида Кобба- Дугласнинг ишлаб чиқариш функциясидан фойдаланиб, у бир фирма доирисида акс эттирилиб қуйидаги кўринишга эга:

7.1.1 тенгликнинг ўнг томони нолга тенг эмас деб ҳисобласак , у ҳолда ўсиш аҳоли ўсиши натижасига эришилади . Агар n>0 ва β =1- α бўлса , ўсиш суръати чексизликга интилади . β + α >0 бўлган ҳолатда ҳам ўсиш суръати чексизликга интилади : Ҳар бир ҳолатда ўсиш экзоген омили оқибатида эришилади , чунки иқтисодий ўсиш аҳоли ўсиш суръати ҳисобига эришилади , у эса моделда экзоген омил сифатида берилган . Фақатгина n=0 ва β =1- α ҳолда эндоген ўсиш ҳисобига эришилади . Фараз қилайлик, агар фирма янги товар ишлаб чиқариши учун белгиланган ҳажмда ҳаражат қилса, лекин кейинчалик бу товарга монополияга эга бўлади. Аввалгидек ишлаб чиқариш маҳсулотнинг бир қисми инвестиция қилинади деб ҳисобланса , инвестициялар янги товар ишлаб чиқариш ва уларнинг амалиётга қўллаш учун ишлатилади . Бу ҳолда ишлаб чиқариш

7.1.9 тенгликдан кўриниб турибдики i товарга бўлган талабни ифодалайди. Фараз қилайлик, i товарни ишлаб чиқаришда унинг монополияси орқали ишлаб чиқаришга сарфланган харажатларни γ га тенг десак, бу ҳолда

ифодаланса иқтисодий ўсиш суръатини ифодалаш мумкин:

ҳолатда иқтисодий ўсиш кузатилади. Моделдан кўриниб турибдики қанча ўсиш суръати юқори бўлса шунча жамғарма нормаси юқорибўлади. Лекин қанча ўсиш суръати юқори бўлса, шунча ишлаб чиқариш ҳаражатлари <Р кам бўлади, шу билан бир қаторда янги маҳсулот ишлаб чиқариш учун бўлган харажатлар Y ҳам шунча кам бўлади. Демак, модел янги маҳсулот ишлаб чиқариш ва мавжуд товарни такомиллаштиришни ўзида ифода этади. Шу билан иқтисодий ўсиш суръатлари уни амалга ошиши ҳаражатлари билан ўзаро боғлиқ. Ҳозирги кунда иқтисодий ўсиш назарияси олдида илмий-техника тараққиётини мамлакат иқтисодиётига таъсири, илмий-техника тараққиётига таъсир этувчи омиллар ва истеъмолчиларнинг бу жараёндаги ҳолати ва уларнинг иқтисодий ўсишга таъсири каби бир қатор тадқиқотлар олиб борилмоқда. Илмий-техник тараққиётни иқтисодий ўсишга таъсирини бир қатор иқтисодчи олимлар томонидан тадқиқ қилинган, жумладан Солоу, Касса- Кумпас, даймонд ва бошқа иқтисодий ўсиш моделлари. Лекин улар илмий- техника тараққиётини ўз моделларига экзоген омил сифатида қарашган, унга таъсир этувчи омиллар ўрганиб чиқилмаган. Ҳозирда иқтисодчи олимлар ушбу муаммо тадқиқ қилишга қаратилган. Бир қанча моделларда илмий-техник тараққиёт иқтисодий ўсишга таъсирига умумий ёндашганлар. Бундай моделларга ишлаб чиқаришда таълим модели (АК модели), лекин бу моделда илмий-техник тараққиётни тараққиётни тадбиқ этиш жараёни кўриб чиқилмаган. Барро моделида эса илмий-техника тарққиётга давлат томонидан рағбатлантирилиши тадқиқ қилинган. Лекин, илмий- техника тар a ққиёти ривожланиши фақат давлат томонидан рағбатлантиришигина кифоя қилмай унга таъсир этувчи омиллар кўп бўлиб ҳисобланади.

Юқоридаги камчиликлар устида иш олиб борган Пол Ромер иқтисодий ўсиш моделини кўриб чиқамиз. Ушбу модел идмий-техник тараққиётни ишлаб чиқариш жараёнига доимий тадбиқ этиш барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаши исбот қилинган. Ўсиш суръати қуйидаги параметрларга боғлиқ бўлади: субектив дискон ставка (маълум вақт оралиғида истеъмолчиларнинг танлови ютуғи). Ушбу модел техник-тараққиётни ишлаб чиқариш маҳсулот турларини (оралиқ ишлаб чиқаришда) кўпайиши билан ифодалаган. Илмий- техник тараққиётга қилинган ҳаражатлар, корхонанинг ушбу маҳсулот тури бўйича бозорда монополлиги билан ифодаланган. Пол Ромер моделида оралиқ маҳсулот тури кўпайишини ифода этувчи Спенс, Диксет ва Стиглиц ишлаб чиқариш функциясидан фойдаланган: Бу ерда, а - оралиқ маҳсулот ишлаб чиқариш 0 < « < 1 , const ; L - ишчи кучи ҳажми, const ; x j - j турдаги товарларга саноат маҳсулотларининг ишлатилиши; N t - t вақтда саноат маҳсулотларидан фойдаланиш имконияти (технология); А - якуний маҳсулот ишлаб чиқаришнинг самарадорлиги. Физик капиталларнинг суммаси оралиқ маҳсулотлар йиғиндисига тенг. Буларнинг барчаси битта ишлаб чиқариш циклида фойдаланиб маълум технология бўйича ишлаб чиқариш:

Симметрия шарти асосида якуний маҳсулот техник тараққиёт харод моделидек нейтрал бўлган ҳолда Кобб-Дуглас ишлаб чиқариш функциясидан фойдалансак қуйидаги кўринишга эга бўлади. Миллий ҳисоблар тизимидан келиб чиқиб инвестиция қуйидагича ифодаланилади: Моделни соддалаштириш мақсадида бир дона ишлаб чиқарилган маҳсулот нархи Y - p бирга тенг деб оламиз. Якуний ишлаб чиқариш секторида соғлом рақобат муҳити ҳолатида. Якуний маҳсулот фойдаси умумий даромад ва харажатлар фарқи билан топилади: Бу ерда, w - иш ҳаққи Рақобат шароитида фирманинг фойдасини максималлаштириш учун, якуний маҳсулот ишлаб чиқариш секторида иш ҳаққи ва оралиқ маҳсулот нархи қуйидагича ифодаланилади:

7.1.9 тенгликдан келиб чиқиб, иш ҳаққи ва якуний маҳсулот ўсиши g w = g y орқали ифодаланилади. 6-6 тенглик ёрдамида 7.1.10 тенг қуйидаги кўринишга келтирамиз: 7.1.9 тенгликдан келиб чиқиб j оралиқ маҳсулотга бўлган талаб ҳажмини топамиз: Оралиқ маҳсулот - якуний маҳсулотнинг бир қисми бўлиб, ишлаб чиқаришга инвестицион истеъмоли характерига эга. оралиқ маҳсулот ишлаб чиқариш ушбу моделда монопол бўлиб ҳисобланади; у илмий-тадқиқот секторидан патент сотиб олиш йўли билан монопол бўлади. Оралиқ маҳсилот ишлаб чиқариш фойдаси қуйидагича ифодаланади: Оралиқ маҳсулот ишлаб чиқарувчисининг фойдасини максималлаштириш учун, у монопол нархни ўрнатади Барча оралиқ маҳсулотлар нархи тенглигдан сумметрия шартининг бажарилганлигидан, оралиқ маҳсулотга бўлган талаб ўзгармас сонга тенг деб

оламиз Бу ҳолда яуний маҳсулот ҳажми қуйидагича аниқланади: Тенгликдан кўриниб турибдики якуний маҳсулот ҳажми ўсиши технологик тараққиёт ўсишига тенг: g Y = g N . Оралиқ маҳсулот ишлаб чиқарувчиси фойдаси эса қуйидаги тенглик билан ифодаланади. Инновацион маҳсулот ишлаб чиқариш ушбу маҳсулотга эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи патентга эга бўлади. Патент нархи келажакда патент эгасига келтирадиган даромад қиймати билан белгиланади. Вақт ўтиши билан патент нархининг ўзгариши қуйидагича ифодаланилади:

Оптималлаштириш моделига уй хўжаликлари жамғарма ва истеъмолини киритамиз. Оптималлаштириш масаласига истеъмол нафлилигини оптималлаштириш динамикасидан келиб чиқиб қуйидаги кўринишга келтирамиз: Бу ерда в - истеъмолга чекланган мойиллик эластиклиги. Нафлиликни максималлаштириш барқарор ўсишни таъминлаш учун - = -(r-p) шарт бажарилиши керак. Моделнинг асосий ўзгарувлари доимий ўзгармас (монопол фойдаси ва патент нархи): Шу билан, илмий-техник тараққиёт иқтисодий ўсиш моделига эндоген таъсри ўрганиб чиқилди. Монопол фойдаси, иш ҳаққи ставкаси ва патент нархини қўйиб монопол фойдасини патент нархига нисбатини топиш мумкин:

Олинган натижани 7.1.17 тенгликга қўйсак қуйидаги тенгликни келтириб чиқарриш мумкин: Барқарор иқтисодий ўсиш моделидаги капитал қайтимига боғлиқ бўлади патент, монопол фойдаси ва субектив дискон ставка. Патентдан тушум билан бирга барқарор ўсиш сураъти а коэффицентига боғлиқ, у монопол фойдасини ялпи ишлаб чиқаришдаги улушини ифодалайди. Шу билан бир қаторда монополнинг фойдасининг юқорилиги иқтисодий ўсиш сураътларининг юқорилиги билан ифодаланилади. Бу боғлиқлик монопол барча даромадини илмий-техника тараққиётига йўналтиради ва бу барқарор ўсишни таъминлайди. Патентдан фойда олиш илмий-техник тараққиётнинг юқори самарадорлигига боғлиқ бўлади, бу эса техник тараққиёти ривожланиш сураътига ва у билан биргаликда барқарор ўсишга ўз аксини топади. Товар турларини кўпайишининг иқтисодий ўсишга таъсири. Вертикал инновациянинг иқтисодий ўсишга таъсири қуйидагича ифодалаш мумкин:янги кашфиётлар олдинги технология ва маҳсулотларнинг эскиришига ёки умуман истеъмолдан чиқиб кетишигача олиб келади. Ушбу ҳолатлар натижасида ижобий ва норматив оқибатларга олиб келади.

Ижобий оқибатлар деганда ҳозирги ва келажакдаги тадқиқотлар ўртасидаги боғлиқлиги, бунинг натижасида келажакда мувофиқлашган барқарор ва циклли ўсишга олиб келиши назарда тутилади. Ҳозирги инновация келажакда тадқиқот ва ишланмалар учун ижобий таъсир кўрсатгани билан, улар айни пайтдаги ишлаб чиқаришга салбий таъсир кўрсатади. Бизнеснинг қисқариш самарасини яратиб, натижада эркин бозор шароитида ўсиш ортиқчалиги шароитини яратади. Ушбу ҳолатларни моделлаштиришда Пол Ромер иқтисодий ўсиш моделидан фойдаланамиз. Моделда капитал йиғилиши мутлоқ деб олинади. Аҳоли ( L ) доимий ва у меҳнат таклифига тенг. Ҳар бир индивид маълум вақт оралиғидаги ттанлови қуйидагича ифодаланилади: Бу ерда, r - истеъмолчининг маълум вақт оралиғида танлови нормаси (субъектив дискон ставка), бу эса фоиз ставкага тенг. Истеъмолчи ютуғи оралиқ ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланилган ( х ) маҳсулотларга боғлиқ ва у қуйидагича ифодаланилади: Оралиқ маҳсулотлар яратилиши эскиларни ишлатмасликка ва А параметрнинг доимий y > 1 мартага ошишига олиб келади. Бу ерда A 0 бошланғич даража. Оралиқ маҳсулот чизиқли технология асосида ишлаб чиқарилади x = L F . Меҳнат ишлаб чиқариш ёки тадқиқот ( n ) олиб бориш учун фойдаланилади:

Инновация, тадқиқотда меҳнат миқдори Пуассон тақсимоти ҳолати юзага келади An , бу ерда, Л - тадқиқот технологиясининг самарадорлиги, Л>0. Инновацияда мувофақият қозонган фирма бошқа инновация яратилмагунга қадар оралиқ маҳсулот ишлаб чиқаришда монопол бўлиб қолади. Бу ерда тадқиқот фаолиятининг А параметрга ижобий тасири намоён бўлади. Яъни: бозордаги монополлиги, маҳсулотларни омборда қолмаслиги, энг асосийси кейинги янгилик яратиш учун даромадларнинг йўналтирилганлиги сабабли. Лекин инновациянинг салбий оқибатлари ҳам мавжуд, бу эса ―бизнес қисқариш эффекти, бу ҳолда монополист эскирган оралиқ маҳсулот ишлаб чиқарувчиларни йўқ қилади. эҳтимоли. Тенгликдан кўриниб турибдики, t +1 лицензиядан бир бирлик вақт интервалида монополистнинг ( t +1) чи вақтда ж м даромадидан капиталнинг қийматисизланишини айирмасига тенг. Қадрсизланиш Х n t м катталик катталашган сари ошиб боради. V M бу активларнинг ж м даромад келтирадиган соф қиймати. Эски активларнинг қадрсизланиши эҳтимолиги Х n t м га тенг. юқоридагтлардан келиб чиқиб инновациянинг қиймати қуйидагича аниқланади: Моделда даромад оқими (ж t ) ва ишчи кучига бўлган талаб ( x t ) дан ташқари барча омилларни модел ўзида қамраб олади. Иккаласи ҳам t инновацияни ишлаб чиқиш учун оралиқ маҳсулот даромадини

максималлаштиришга хизмат қилади. Бу ҳолда, даромад инноватор, воситачи ёки инновация учун патент сотиб олган ишлаб чиқарувчиники бўлши мумкин. Исталган ҳолда инноватор барча монопол даромадларни ўзининг инновацияси орқали унинг умр давомида ( V t ) ўзида мужассамлаштириш имкони мавжуд бўлади. Инноватор ўз фойдасини максималлаштиришга интилади ва бу инновацияни яратиш учун кетадиган меҳнат ҳажми ва инновациянинг якуний маҳсулотга бўлган талабни максималлаштиришга интилади. Ушбу жараёнда инноватор ( t ) даромади ва меҳнатга бўлган талаби қуйидаги формула орқали аниқланади: Бу ерда w - иш ҳаққи, p ( x ) - x оралиқ маҳсулотни якуний маҳсулот ишлаб чиқарувчисига инноваторнинг сотиш нархи. Бу ерда якуний маҳсулот сектори тўлиқ рақобат муҳити шароити деб олинади. Шунинг учун секторнинг маҳсулот нархи оралиқ маҳсулотга чекланган мойиллигига тенг деб олинади:

Маҳсулот сифатининг иқтисодий ўсишга таъсири. Олдинги бўлимда иқтисодий ўсишга илмий-техник тараққиётнинг горизонтал турини ва вертикал турини таъсирини кўриб чиқдик. Ушбу ҳолатни якуний маҳсулотга ҳам кўриб чиқиш мумкин. Бу ҳолда илмий техник тараққиёт горизонтал таъсири маҳсулот турини (ассортимент) кўпайишига, вертикал таъсири маҳсулот сифатини ўзгариши олиб келади. Ушбу жараённи ўрганишда Гросман ва Хелпман моделидан фойдаланиш мумкин. Грасман ва Хелпман ушбу жараённи ―Жаҳон иқтисодиётида инновация ва ўсиш‖ (1991) номли китобида кенг ёритилган. Моделнинг асосий жиҳати шундаки, унга истеъмолчи нафлилиги функцияси киритилган. Ушбу жиҳат моделдан хулоса чиқаришга ёрдам беради. Истеъмолчи нафлилиги нафақат ҳажмидан, балки унинг таркибидаги маҳсулот тури, сифатини ўзгаришини ўз ичига олади. Шунинг учун моделга истеъмол товарлари ҳажмини ўрнига, маҳсулот турини инобатга олувчи истеъмол индекси киритилган. Моделнинг асосий ғояси шундаки, истеъмолчи истеъмол товарлари турини кўпайтириш орқали нафлилигини оширади. Натижада истеъмолчи истеъмол товарлари турини ошириши билан истеъмол индекси билан бир қаторда истеъмолчи нафлилиги ошишига олиб келади. Ушбу ҳолат истеъмолчи ўзини танловига асосланади, яъни: янгилик ҳоҳиши, алоҳида белгиларга эътибор бериши, оригиналлик ва бошқалар. Бу эса маҳсулот турини кўпайишига олиб келади. Ҳаттоки маҳсулот сифатини яхшиланишини инобатга олмаган ҳолда товар ва хизматларнинг тури иқтисодий ўсишга кучли таъсир кўрсатади. Бу ҳолда, истеъмол ҳажми 2-3 хил навдаги товар ва хизматлар билан чегараланиб қолмай, 50-10 хил навли товар хизматлар бўлиши назарда тутилади. Оддий истеъмолчининг маълум вақт оралиғидаги нафлилик функцияси а доимий ўзгарувчан эластиклик билан ифодаланилади, у эса N t турдаги ҳар кунлик истеъмол товарлари турига боғлиқ бўлади.

Бу ерда р истеъмолчининг вақт оралиғидаги танлови субъектив дисконт ставкаси; V - маҳсулот турини инобатга олган ҳолда истеъмол индекси; у - маҳсулотларнинг истеъмол қилиниши элатиклиги; t - товар миқдори, вақт ўтиши билан кўпайиб борувчи 0 дан N гача; N - t вақтда мавжуд товарлар тури. Бу ҳолда истеъмол индекси товар турига боғлиқлиги узлуксиз деб олинади. Бу шарт товарлар турининг катта миқдорда деб олингандан келиб чиқган ва ҳар бир товар умумий миқдорда кичик улушга эга деб олинади. Моделга истеъмол индексини товар миқдори билан тадқиқ қилинса хато бўлмайди. Бу ҳолда истеъмол индексини қуйидагича ифодалаш мумкин: Истеъмолчи олдида икки муаммо юзага келиши мумкин: биринчидан, истеъмолчи N t теъмолни мксималлаштириш керак, статистик максималлаштириш: нафлилиги энг юқори маҳсулотни танлаши керак; иккинчидан, шу вақтда нафлиликни максималлаштириш учун оптимал ҳажмда маҳсулот сотиб олиши керак, динамик максималлаштириш. Бу ҳолда истеъмолчи бюджет чегараси қуйидагича ифодаланилади: Бу ерда, B t - истеъмолчи номинал активлари, R t - номинал фоиз ставкаси, p t ( i ) - бир бирлик маҳсулот нархи, w t - номинал иш ҳаққи, L - меҳнат ҳажми. Истеъмолни статистик оптималлаштириш учун маълум вақт оралиғида

ўзгарувчилар белгилаб олинади ва ушбу вақтдаги z даромаднинг бюджет чегараси қуйидагича ифодаланилади: Оний нафлилик функцияси ушбу бюджет чегарасига қараб қуйидагича максималлаштириш мумкин: Натижада Лагранж усули орқали қуйидагича ифодалаш мумкин: i - товарга бўлган истемолчи нафлилигига оптимизацион шартини қўйсак, у ҳолда қуйидаги натижага эришамиз: Бу ерда, у - i товарга бўлган талабнинг нарх бўйича эластиклиги. Моделга илмий тадқиқот секторини киритишда Гроссман ва Хелпман ишлаб чиқариш функцияларига Пол Ромер моделидаги янги ишланмаларнинг оқимни ташқи самарасидан фойдаланган. Тадқиқот сектори моделда қуйидаги кўринишга эга бўлади :

Бу ерда, b 2 - тадқиқот секторининг самарадорлик кўрсаткичи, N t - мавжуд товарларнинг кўпайган қисми, L 2 t =тадқиқот секторидаги меҳнат ҳажми. Жумладан L 1t якуний сектордаги меҳнат ҳажми . Иқтисодиётдаги умумий меҳнат ҳажми доимий бўлиб , у қуйидагича ифодаланилади : Моделда меҳнат ягона ўзгарувчи ишлаб чиқариш омили сифатида олинган. Мавжуд маҳсулот ҳажмининг ошиши тадқиқот сектори самарадорлик кўрсатгкичига ижобий таъсир кўрсатади . Моделда олдинги илмий техник ишланмалар янги жараёнга таъсир кўрсатиши инобатга олинган . Рақобат муҳитида патентдан фойда олиш чегараланганлиги деб фараз қилинган .

Адабиётлар: 1. Аҳмедов Д.Қ., Ишмуҳамедов А.Э ва бошқалар ―Макроиқтисодиѐт‖ ўқув қўлланма, -Т.: ТДИУ. 2004 й. 2. Барро Р. Дж., Сала-и-Мартин X . Экономический рост. пер. с англ. — М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2014. —824 с. 3. Бекчанова Ф.Р. Минтақавий ижтимоий иқтисодий ривожлантириш муаммолари. МЭКМ 01. Магистрлик дис. 2005 й. 4. Кенжаев Д.C. Ўзбекистонда минтақавий иқтисодиѐтни тузилишини такомиллаштириш. БМИ. 2004 й. 5. Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс. -М.: Инфра-М, 2003 г. 6. Макроиқтисодиѐт. Экономикс дарслигига амалий қўлланма. Т.: 2001 й. 7. Махмудов Н.М. ва бошқалар Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш. Дарслик. -Т.: 2014. 8. Махмудов Н.М. и другие Методы и модели прогнозирования социально-экономических процессов. -Т.: 1996 г. 9. Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. Пер. с англ. - М.: Изд-во МГУ, 1994. - 736 с. 10. Нуреев Р.М. Экономика развития: модели становление и модернизации рыночной экономики. Учебник. - М.: Норма, 2008. -365

Похожие

Иқтисодий ўсиш ва миллий бойлик

Иқтисодий ўсиш ва миллий бойлик

Иқтисодий ўсиш моделлари фаннинг моҳияти, мақсади ва вазифалари

Инновация фаолиятини молиялаштириш

Инновация самарадорлигини баҳолаш