Хорижий мамлакатларда бизнесни ташкил этиш тажрибаси

Хорижий мамлакатларда бизнесни ташкил этиш тажрибаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. АҚШ да кичик ва урта бизнеснинг ташкилий тузилиши ва иқтисодиётдаги роли. 2. Ривожланган мамлакатларда тадбиркорлик фаолиятидаги умумийликлар. 3. Япон бизнесмени Қадзума Татеисининг тадбиркорлик туғрисидаги фикрлари.

www.arxiv.uz I. Аралаш иқтисодиётнинг таркибий қисмларига қуйидагилар киради: - бизнес; - уй хужаликлари; - давлат. АҚШ иқтисодиётининг асосини кичик ва урта бизнес ташкил этади. Унинг мамлакатда ишлаб чиқариладиган ялпи миллий маҳсулот ҳажмидаги улуши кейинги 40 йил мобайнида 10 фоиздан 52 фоизга усди. Европа Иттифоқига аъзо булган мамлакатларнинг ялпи миллий маҳсулоти таркибида эса кичик ва урта бизнес улуши 67 фоиздан ортиқ. Японияда кичик ва урта бизнес тармоқларида иш билан банд булган аҳолининг 80 фоизи, Европа Иттифоқи мамлакатларида эса 70 фоизи ишлайди 1 . АҚШда ишлаб чиқарувчи корхоналар ҳусусий секторнинг асосий қисми ҳисобланади. Улар 3 та гуруҳдан иборат: - Корхона (завод); - Фирма; - Тармоқ. Корхона (завод) - фабрика, фирма, шахта, йирик ёки кичик дукон шаклидаги, ташкилот булиб, у маҳсулотлар ва хизматлар яратиш ёки тақсимлаш соҳасида фаолият курсатади. Фирма – корхоналарга эгалик қилувчи ва унда хужалик фаолияти юритувчи ташкилотдир. Баъзи ҳолатларда фирманинг тасарруфида битта корхона мавжуд булади, баъзан эса фирма бир қатор корхоналарга эгалик қилади ва бошқаради. Куп корхоналарга эгалик қилувчи фирмалар: - горизантал; - вертикал; 1 1. И.Каримов «Жамиятда тадбиркорлик руќини šарор топтириш – тараššиёт гарови». Тошкент. «Халš с¢зи» газетаси 2001 йил 18 июл.

www.arxiv.uz - конгламерат шаклидаги бирлашмалар булиши мумкин. Масалан, «Рипаблик Стил», «Юнайтед Стэйтс стил» ва бошқалар. Тармоқ – бу фирмалар гуруҳидан иборат булиб, улар бир хил ёки бир- бирига ухшаш маҳсулот ишлаб чиқаради. Савдо – саноат корхоналари жуда турли – туман шаклга эга. Жумладан, «Дженерал моторз» каби гигант корпорациядан бошлаб, жуда кичик савдо дуконларигача шу гурухга киради. Фирмаларни жуда куп курсаткичлар буйича гуруҳлаш мумкин. Ҳуқуқий шакли буйича корхоналар: 1 якка эгалик; 2 шериклик; 3 корпорацияга булинади. Якка эгалик – хужалик фаолиятини мустақил юритиб, даромад топишни билдиради. Корхона эгаси ишлаб чиқариш ресурсларига эга булади ва унинг фаолиятини тулиқ назорат қилиб боради. АҚШ да якка эгалик қилиш кенг ёйилган, Барча корхоналарнинг 73 фоизи шу шаклда ташкил этилган. 9 фоизи шериклик ва 18 фоизи корпорацияга туғри келади 2 . АҚШ да якка эгалик қилишнинг устунлик томонларига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) тадбиркорликни бу шаклини ташкил этиш нисбатан осон; 2) корхона эгаси иқтисодий фаолият натижасида келадиган даромадни купайишидан манфаатдор ва шунинг учун у доимо самарали иш юритишга ҳаракат қилади. 2 К.Р. Макконнелл. С.Л. Брю Экономика принципы, проблемы и политика. Т. Таллинн, 1993, с 109 2. К.Р. Макконнелл. С.Л. Брю «Экономике» Т. I. Таллинн, 1993, с 109

www.arxiv.uz «Экономикс» муаллифлари якка эгалик қилишнинг, қуйидаги камчиликларига эътиборни қаратади 3 . 1. Тадбиркорликнинг, бу шаклида молиявий ресурслар чекланган булади ва у корхонани йирик корхона даражасига етказиш учун камлик қилади; 2. Банкротлик даражаси ҳам якка эгаликка асосланган корхоналар ичида нисбатан юқори; 3. Корхонани бошқаришдаги иҳтисослашуви натижасида келадиган фойдани якка эгаликка асосланган тадбиркор олмайди; 4. Якка эгаликка асосланган корхона эгаси чексиз масъулиятни буйнига олади. Яъни бу тадбиркор узининг хусусий маблағларини хавф-хатарга қуйиб, иқтисодий фаолият олиб боради. Шериклик 2 ва ундан ортиқ тадбиркорлар томонидан даромадни тенглик асосида тақсимлаш, бизнесни ҳамкорликда назорат қилиш шарти билан тузилган корхонадир. Шартнома корхонанинг асосий ҳуқуқий ҳужжати ҳисобланади. Шериклар узларининг молиявий маблағларини ва ишни олиб боришдаги билимларини бирлаштирадилар. Бу корхонани бошқаришда 2 хил холат булади: 1. Барча шериклар корхона фаолиятини бошқаришда фаол роль уйнайдилар. 2. Бир ёки бир неча шериклар корхона фаолиятини бошқаришда қатнашмайдилар, уларнинг молиявий ресурслари корхона ишида иштирок этади. 3

www.arxiv.uz АҚШда бундай корхоналарнинг устунликларига қуйидагиларни киритадилар: 1) шерикликка асосланган корхоналарни ташкил этиш осон; 2) бошқаришда иҳтисослашувни кенг қуллаш мумкин; 3) якка эгаликка асосланган корхоналарга нисбатан бу корхоналарнинг молиявий ресурслари куп. Камчиликлари: 1) Бошқарувда бир неча кишининг иштирок этиши, турлича фикрлар, баъзан кескин ҳаракатлар қилишга тусқинлик қилади; 2) Шерикликка асосланган фаолиятнинг қанча давом этишини олдиндан айтиш қийин. Чунки битта шерикнинг шерикликдан чиқиши баъзи холларда корхона фаолиятини батамом тухтатиши мумки; 3) Шерикликнинг молиявий ресурслари якка эгаликка нисбатан куп булса ҳам, барибир каттароқ иш бошлаш учун камлик қилади. Шериклик 2 турда булади: 1) масъулияти чекланмаган шериклик; 2) масъулияти чекланган шериклик. Масъулияти чекланмаган шериклар биргаликда ва алоҳида масъуллик мажбуриятлари буйича жавоб беради. Масъулияти чекланган шериклик фирманинг қарздорлик мажбурияти буйича шахсан жавоб берадиган бир ва бир неча шерикларни ҳамда

www.arxiv.uz масъулияти солинган капитал ҳиссаси буйича чекланган ва фирмани бошқаришда иштирок этмайдиган бир ва бир неча шерикларни уз ичига олади. Корпорация тадбиркорликнинг юқори шакли ҳисобланади. Корпорация ҳуқуқий шахс сифатида ресурслар сотиб олиши, активларга эга бўлиши, маҳсулотни ишлаб чиқариши ва сотиши, қарзга маблағ олиши, бошқаларга кредит бериши мумкин. II . Бозор иқтисодиёти юқори даражада ривожланган мамлакатларда тадбиркорликнинг кенг тараққиёти кичик ва ўрта бизнес билан шуғулланувчи корхоналар фаолияти орқали амалга оширилади. Хукумат, уларнинг ривожланиши учун асос яратишга ҳаракат қилади. Масалан, АҚШда Рейган президентлиги даврида уларнинг сони 800 мингдан 14,5 миллионга етган. Италияда кичик ва ўрта бизнес корхоналарининг сони бир миллиондан ортиқроқдир. Кўпчилик Европа мамлакатлари ва Японияда кичик ва ўрта корхоналарнинг давлат бюджетига қўшаётган ҳиссалари 70 фоизни ташкил этади. Хорижда тадбиркорликни ўрганган олимларнинг фикрича, ҳар бир тадбиркор камида 50 та одамни боқиши мумкин. Тадбиркорларнинг сони 3-5 % ни ташкил этган хорижий давлатларда иқтисодий тараққиёт тезлашиб бормоқда. 4 Бозор иқтисодиёти ривожланган мамлакатларда тадбиркорликнинг қуйидаги умумий томонлари мавжуд: 1. Тадбиркорлар давлатнинг ижтимоий - иқтисодий сиёсатига ишонадилар ва уни амалга оширишга ҳаракат қиладилар; 2. Тадбиркорлик фаолиятига нисбатан жамоатчиликнинг умумий, ижобий фикри мавжуд; 4 1. Солиев А, Усмонов А "Маркетинг". Тошкент, Œšитувчи, 1997й, 37- бет.

www.arxiv.uz 3. Тадбиркорлик фаолиятида маълум ҳолатларда вужудга келадиган муваффақиятсизликларни оддий вазият сифатида баҳолайдилар ва сабр-тоқат билан енгадилар; 4. Тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришни таъминловчи имтиёзли солиқ тартиби жорий этилган; 5. Давлат муассасалари томонидан тадбиркорлик фаолиятини рўйҳатдан ўтказишни енгиллаштирилган қоидалари жорий қилинган; 6. Тадбиркорликнинг ривожланган инфратузилмаси мавжуд; 7. Интелектуал мулкни самарали ҳимоя қилиш тизими барпо этилган. Ривожланган мамлакатларда кичик ва ўрта бизнес фаолиятида маркетинг муҳим ўрин тутади. Маркетингнинг асосий мақсади - бозорни конъюнктурасига (ҳолатига) баҳо бериш ва ривожланиш истиқболини ишлаб чиқишдан иборат. Бозорни ўрганишнинг қуйидаги йўналишлари мавжуд: - товарларни ўрганиш; - харидорларни ўрганиш; - рақибларни ўрганиш; - бозорни географик жойлашишини, ҳажмини ўрганиш; - рақобатнинг шиддатини ўрганиш ва бошқалар. Бозорни комплекс тадқиқ этиш тадбиркорга ҳатоларга йўл қўймаслик, хўжалик масалаларида бир қарорга келишда таваккални камайтиришга ёрдам беради. Иқтисодий конъюнктура тадқиқоти товар айрибошлаш соҳалари ва уларнинг такрор ишлаб чиқариш жараёнини бошқа босқичлари билан

www.arxiv.uz алоқаларини ривожлантиришнинг умумий қонуниятларини ўрганади. Товар бозорида юз бериши мумкин бўлган вазиятни олдиндан тахмин қилишга қаратилгандир. III . Таниқли япон бизнесмени Кадзума Татеиси тадбиркорлик фаолияти ютукларининг қуйидаги шарт-шароитларини кўрсатиб беради: - аниқ дунёқараш; - компания мақсадларини инсон омили билан боғлаш; - даромадларни тўғри тақсимлаш; - корпоратив кайфияти (ҳамкорликдаги мулкчилик); - умумий манфаатдорлик сиёсати; - олди-сотди бозори истиқболи (янги товарлар); - янги ўзига хос теҳнология; - самарали раҳбарлик; "Омрон" корпорацияси асосчиси ва унинг ярим асрлик раҳбари сифатида у ушбу корпорациянинг менежментлик фалсафасини ишлаб чиқади. У бенуқсон иш жойини тўртта ҳарактерли хусусиятларини: - жозибадорлик; - қобилиятли ходимларнинг мавжудлиги; - сотиб олувчилар талабини қондириш; - меҳнати ва қунти учун етарлича рағбатлантириш. Менежментнинг учта бош вазифасини:

www.arxiv.uz - сотиб олувчилар талабини ўрганиш; - ҳар бир ходимни обрўйига қараб баҳолаш; - беллашиш жасоратини мукофотлаш. Учта асосий қисқа муддатли мақсадларни: - фойда таркибини тиклаш; - янги жамият талабига жавоб бера оладиган инфраструктурани яратиш; - корпоратив фаолиятини активлаштиришни кўрсатиб берди. Бундан ташқари, Кадзума Татеиси оператив фаолиятнинг қуйидаги бешта тамойилини белгилади: - ўрта муддатли ва узоқ муддатли режалар асосида барча ишларни бажариш; - устунликка эга бўлган томонга йўналтириш; - тадбирни ўтказишнинг реал муддатларини белгилаш; - оммавий юқори даражага кўтариш; - муносабатларда виждонлилик ва камтарлик. Юқоридагилардан фойдаланиш Ўзбекистонлик тадбиркорлар учун ҳам фойдали.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Тошкент, Ўзбекистон, 1999й. 2. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт - пировард мақсадимиз. Тошкент, Ўзбекистон, 2000й. 3. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш - фаровонлик пойдевори. Тошкент, Ўзбекистон, 2000й. 4. Каримов И.А. Жамиятда тадбиркорлик руҳини қарор таптириш - тараққиёт гарови. Тошкент, Халқ сўзи, 2001й, 18 июл. 5. Рахмонқулов Х.Р. Бозор иқтисодиёти асослари. Термиз, "Жайҳун", 1994й. 6. Маккониелл К., Брю С. Экономике: принципы, проблемы, политика. Т I, гл. 7,8, М. Республика, 1992й. 7. Фишер С, Дорибуш Р, Шмалензи Р. Экономика. Пер. с англ со 2 пр. 1 гл. 7,8, М; "Дело АТД", 1993й.

www.arxiv.uz

Похожие

Бизнесни бахолаш ва уни куллаш тажрибаси

МҲТ нинг хорижий мамлакатларда қўлланилиши

Хорижий мамлакатларда метрология ва халқаро метрология ташкилотлари

Хорижий мамлакатларда нобюджeт фондларнинг шаклланиши ва фойдаланиш йуллари

Тадбиркорлик фаолияти ва кичик бизнесни ташкил килиш