Халқаро солиққа тортиш - Экономика - Рефераты

Халқаро солиққа тортиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

115 KB

www.arxiv.uz Режа : 1. Х алқаро солиққа тортишнинг асосий тамойиллари, ҳуқуқий асослари. 2. Жаҳон солиқ кодексини қабул қилиш зарурати ва аҳамияти. 3. Х алқаро икки ёқлама солиққа тортишни тартибга солиш.

www.arxiv.uz Х алқаро солиққа тортишнинг асосий тамойиллари, ҳуқуқий асослари. Жаҳон ҳамжамияти иқтисодий тизимлари интеграцияси ва ташқи иқтисодий фаолиятнинг ривожланиши х орижий мамлакатлар солиқ тизимларини ў заро таъсирига олиб келди . Лекин турли малакатларда солиққа тортишни у ёки бу масалаларига б ў лган ёндашувларни бир бирига мос келмаслиги низоли вазиятларни юзага келишига сабаб б ў лмоқда. Масалан, х алқаро икки томонлама солиққа тортиш ана шундай масалалардан биридир. Х алқаро икки томонлама солиққа тортиш деганда икки ёки ундан к ў п мамлакатда бир солиқ тўловчининг фаолияти бир х ил ёки шунга ўх шаш солиқ тури билан бир вақтнинг ў зида солиққа тортиш ифодаланади. Икки томонлама солиққа тортишни белгиловчи к ў рсаткичлар қуйидагилардан иборат: - солиққа тортиш объектининг ўх шашлиги; - солиққа тортиш субъектларининг ўх шашлиги; - солиқ т ў лаш муддатининг ўх шашлиги; - солиқ т ў ловининг бир х иллиги ва бошқ. Ҳар бир мамлакатда солиқ юрисдикциясини кенгайтириш ва уни муҳофаза этиш, шунингдек, товар, х измат ва капитални экспорт килувчиларга солиқ имтиёзлари бериш билан боглик тадбирларнинг умумий йи ғ индиси мамлакатнинг ташки солиқ сиёсати дейилади. Ушбу сиёсатнинг қ айси томонга й ў налиши муайян вазиятдан келиб чиқади. У бюджет даромадларини ошириш нуқтаи назаридан ёки экспортни қ ў ллаб-қувватлаш мақсадидан келиб чиқиши мумкин. Аммо, шу нарсани ёддан чиқармаслик лозимки, бу соҳада манёврлаштириш имкониятлари анча че г араланган: юқорида айтилганидек, ҳеч бир мамлакат ў з фуқаролари ёки капитали учун бошқа мамлакатдан, маҳаллий аҳолига қ ў лланилаётган солиққа тортишга нисбатан имтиёзлироқ б ў лган тартибни талаб қилишга ҳақли эмас. Х удди шунингдек, ҳеч бир мамлакат ў з ҳудудида фаолият юритаётган х орижий фуқаро ва ша х сларга, солиқ юкини маҳаллий аҳолидан кескин фарқ қилувчи нисбатларда оширишга ҳақли эмас. Бундай ҳолатнинг юз бериши, мазкур мамлакатнинг х орижий бозорларидаги фаолиятига нисбатан ҳам х удди шундай чора-тадбирлар қ ў лланилишига олиб келиши мумкин. Х алқаро солиққа тортиш тамойилларининг мамлакатларнинг ривожланиш к ў рсаткичлари ҳар х иллиги, ундаги давлат тизимининг фарқланиши, солиққа тортишнинг турличалиги улар ў ртасидаги фарқларнинг асосий меъёрларини ё ки мезонларини аниқлаш ва ишлаб чиқиш муаммосини вужудга келтирмоқда.

www.arxiv.uz Аксарият мамлакатлар қонунларида хорижий шахслар ва компанияларни солиққа тортишнинг фақатгина умумий томонлари белгилаб берилади ва улар кейинчалик ҳукумат кўрсатмаларида, суд қарорларида, маълум миллий одатларда ва бошқаларда аниқлаштирилади. Ҳар бир мамлакат учун халқаро солиқ муносабатларини тартибга солинишида қуйидагилар асосий воситалар ҳисобланади:  бир ёқлама чора-тадбирлар ёки миллий солиқ сиёсатининг чора-тадбирлари бўлиб, бошқа мамлакатлар ҳукуматлари билан ҳеч қанақа келишувларсиз амалга оширилади (мамлакатда фаолият юритаётган хорижликлар ва мамлакатнинг хорижда фаолият юритаётган фуқаро ва корхоналарига нисбатан солиқ тартибининг белгиланиши);  шартномавий чора-тадбирлар, иккинчи томон билан ёки икки томонлама, ёки кўп томонлама асосда (халқаро келишув), ёки «солиқларнинг гармонлашуви» деб номланадиган келишувлар доирасида (яъни, икки ёки ундан ортиқ шартлашаётган мамлакатларнинг миллий солиқ сиёсатларини ўзаро мувофиқлаштириш асосида)ги чора- тадбирлар. Ҳозирги кунда, амалда юздан ортиқ солиқ келишувлари мавжуд. Бундан ташқари, у ёки бу даражада мамлакатлар ўртасидаги солиқ муносабатларига тааллуқли бўлган турли хил халқаро келишувлар ҳам мавжуд. Умуман, солиқ келишувлари бир-нечта тур ва к ў ринишга эга. Улардан айримларини алоҳида ажратиб к ў рсатиш мумкин:  маъмурий ёрдам к ў рсатиш б ў йича келишув;  «че г араланган» солиқ келишувлари;  умумий солиқ келишувлари;  ҳадя ва меросдан олинадиган солиқлар б ў йича келишув;  ижтимоий суғурта т ў ловлари б ў йича солиқ келишувлари ва бошқалар. Ҳозирда ушбу келишувларнинг барчаси к ў пчилик вазиятларда янги келишув шакли б ў лган - « Умумий солиқ келишуви » билан алмаштирилмоқда ( ушбу солиқ келишуви т ў лиқлигича « Икки ёқлама солиққа тортишни бекор қилиш ҳамда даромад ва капитални солиққа тортиш соҳасидаги четга чиқишларга қарши кураш б ў йича келишув » деб номланади ва асосан , Биринчи Жаҳон урушидан с ў нг , кенг қ ў лланила бошланган ). Жаҳон Солиқ кодексини қабул қилиш зарурати ва аҳамияти. Бирлашган миллатлар ташкилоти у ёки бу халқаро дастурлар асосида бозор ислоҳотларини амалга ошираётган давлатларга маълум бир лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва жорий этишда ёрдам бериш ҳамда ҳамкорлик қилишни амалга оширади. Бундай ҳамкорлик йўналишларидан

www.arxiv.uz бири - замонавий халқаро иқтисодий талабларга жавоб берадиган миллий солиқ тизимининг юзага келишига, шаклланиши ва ривожланишига ёрдам беришдир. Айнан шундай чора-тадбирларни амалга ошириш жараёнида, яъни халқаро солиқ дастури доирасида Жаҳон солиқ кодексини тайёрлаш фикри юзага келди. Ушбу Кодекснинг асосий мақсади - ислоҳотларни амалга ошираётган давлатларга илмий асосда Солиқ муносабатларини бошқариш, ягона терминология ва ягона мазмундаги изоҳни яратиш имкониятларини тақдим этишдир. «Жаҳон солиқ кодекси асослари» шаклидаги ушбу ҳужжат 1993 йилда тайёрланиб, нашрдан чиқарилди. Унинг муаллифлари Гарвард университети (АҚШ) мутахассислари Уорд М. Гасси ва Дональд С. Любик. Ушбу Кодекс асослари 300 бетдан иборат бўлиб, 591 та модда ва изоҳни ўз ичига олган Солиқ кодекси матнидан иборатдир. Кодекснинг кириш қисмида муаллифлар кўпгина давлатлар тажрибасидан ўтган солиқ тизимининг замонавий маъносини очиб беришга ҳаракат қилганликларини ёзишган. Жаҳон солиқ кодекси намуна сифатида бўлишига қарамасдан, унда солиқ тўловларининг аниқ ставкалари, унинг минимумлари ва имтиёзлар берилгандир. Кодекс матни ва унда берилган ставкалар кодексдан фойдаланишни ҳохловчи давлатлар учун мажбурий эмас, балки тавсиявий тусга эгадир. Миллий солиқ қонунчилиги тайёрланаётганда ушбу давлат мутахассислари томонидан мамлакатдаги аниқ иқтисодий ва ҳуқуқий шарт-шароитлар инобатга олиниши керак. Кодексда берилган низом алоҳида аҳамиятга эгадир. Бу низомга к ў ра, солиқ тизими орқали иқтисодий субсидиялар бериш т ў ғри субсидия т ў ловларига нисбатан кам самаралидир. Имтиёз турлари ва енгилликларнинг к ў плиги, солиқ имтиёзларини назорат қилишнинг қийинлиги сабабли, солиқ тизимини мураккаблаштиради ва самарадорлигини туширади, унинг зарур б ў лган эгилувчанлик х усусиятларини й ў қотади. Бундан келиб чиқадики, кодексда солиқлардан вақтинчалик ёки доимий озод этиш каби имтиёзлар к ў зда тутилмайди. Ривожланаётган давлатлар иқтисодиёти х усусиятларини ҳисобга олган ҳолда, Кодекс муаллифлари фикрича, ушбу давлатлар даромадлари асосий қисми бож х она божлари, қ ў шилган қиймат солиғи, акцизлар ҳамда кор х она ва ташкилотлар фойдасига солиқ ҳисобига шаклланади. Бундай солиқ тизими улар фикрича, солиқларни ундириш билан боғлиқ б ў лган маъмурий х аражатлар жисмоний ша х слар даромадидан олинадиган солиққа нисбатан кам б ў лади. Тавсия этилаётган Кодексдаги солиқлар тизимига фақатгина юқори даромадларга эга б ў лган аҳоли қисмига қ ў лланиладиган жисмоний ша х слардан олинадиган индивидуал даромад солиғи ҳам киритилгандир. Бу, бозор иқтисодиётига ў таётган давлатларда асосан

www.arxiv.uz ривожланаётган ва собиқ социалистик давлатларда индивидуал даромад солиғини ривожланган давлатлардаги каби кенг миқёсда қ ў ллаш учун етарли даражадаги маъмурий ва ҳуқуқий ме х анизмлар мавжуд эмаслиги билан изоҳланади. Индивидуал даромад солиғи солиқ тушумлари мақсадида эмас, балки тенглик ҳиссини қарор топтириш мақсадида жорий этилади. Жаҳон солиқ кодексини ишлаб чиққанлар, солиқ қонунларини тайёрлаш ва қабул қилиш солиқ ислоҳотига дастлабки қадамдир деб ҳисоблайдилар. Асосийси, солиқ аппаратининг самарадорлигини яратишда деб биладилар. Адолатли ва юқори салоҳиятли солиқ х изматининг мавжудлиги солиқ ислоҳотидаги муваффақиятларнинг зарурий шартидир. Жаҳон солиқ кодекси асосий солиқ турлари б ў йича 5 қисмга б ў линиб, бозор иқтисодиётига ў таётган давлатларда жорий этиш учун тавсия қилинади. Биринчи қисм - даромад солиғи; иккинчи қисм - қ ў шилган қиймат солиғи; учинчи қисм - акциз солиқлари; т ў ртинчи қисм - к ў чмас мулкка солиқ; бешинчи қисм - солиқ маъмурияти, деб номланади. Х алқаро икки ёқлама солиққа тортишни тартибга солиш. Х алқаро икки томонлама солиққа тортишни бартараф этишнинг асосий ме х анизмларидан бири икки томонлама солиқ келишувларидир. Солиқ келишувларининг асосий мақсади - ҳамкор мамлакатлар ў ртасида юзага келиши мумкин б ў лган икки ёқлама солиққа тортишнинг барча к ў ринишларига барҳам беришдан иборат. Ушбу келишувлар маълум қоида ва тадбирлар кетма-кетлигини қатъий тартибда амалга оширишни к ў зда тутади. Келишувлар икки ёқлама солиққа тортишга қандай қилиб барҳам беради? Солиқ келишувлари икки ёқлама солиққа тортишга барҳам беришнинг уч по ғ онали тизимини қ ў ллашни к ў зда тутади. Биринчи босқичда, ҳамкор мамлакатларда «резидент» ва «даромад манбаси» қоидаларидан келиб чиқадиган икки ёқлама солиққа тортишга барҳам берилади. Ушбу мақсадларда келишувда икки ёқлама резидентлик ва «моддий» моддалар б ў йича тортишувларни ечишга қаратилган қисмлар мавжуд б ў либ, улар томонлардан бирига даромадларнинг аниқ турлари б ў йича маълум солиққа тортишда мутло қ ҳуқуқ беради. Иккинчи босқичда, «резидент» ва «даромад манбаси» моддалар б ў йича барча мунозаралар ҳал этилгандан с ў нг, қолган икки ёқлама солиққа тортишга барҳам берилади. Бундай барҳам бериш ҳар бир мамлакатнинг ички меъёрлари асосида таъминланади. Янги солиқ келишувида эса, ушбу меъёрларнинг мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги к ў риб чиқилади. О х ирги ҳолатда, икки ёқлама солиққа барҳам бериш б ў йича янги тартиб, келишув асосида жорий этилиши мумкин. Одатда, қуйидаги усуллардан бири қ ў лланилади: «озод қилиш» усули ёки «солиқ кредити» усули. Солиқ келишуви

www.arxiv.uz тузилаётган пайтда томонлар ушбу икки усулдан бирини танлаши, ёки уларни иккаласидан ҳам зарурий пайтларда фойдаланиши мумкин. Аммо, шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, солиқ келишувларида «солиқ кредити» усулидан к ў проқ фойдаланилади. Бу ҳолатни ҳаттоки, ички солиққа тортиш тизимида к ў проқ «озод қилиш» усулидан фойдаланадиган мамлакатларда ҳам кузатиш мумкин. Бунинг асосий сабабларидан бири - «солиқ кредити» усулида солиқларни т ў лашда х алқаро четга чиқиш имкониятларининг анча пастлигидир. Учинчи босқичда, ҳамкор мамлакатларда солиққа тортиладиган даромадларни турлича аниқлаш сабабли келиб чиқадиган икки ёқлама солиққа тортишга барҳам берилади. Бундай икки ёқлама солиққа тортиш, одатда, солиқ органларининг ў з ваколатлари доирасида солиқларни ундириш учун солиқ т ў ловчилар даромадларини қайта тақсимлаш б ў йича ҳаракатларидан келиб чиқади. Аксарият мамлакатларда солиқ органларига бундай ҳуқуқ ички қонунчиликда к ў зда тутилган б ў либ, тадбиркорлик даромадлари, фоиз ва роялти т ў ғрисидаги келишув моддалари билан тасдиқланади. Масалан, 1977 йилда қабул қилинган ИҲРТ Шаклий конвенциясининг тадбиркорлик даромадлари т ў ғрисидаги моддаларига биноан, «доимий фаолият юритувчи ташкилот» нинг фойдаси солиқ маъмурияти томонидан х удди шундай фаолият тури билан шу ғ улланувчи кор х она, ташкилотнинг фойдаси каби ҳисоб-китоб қилиниши мумкин; фоиз ва роялти ҳақидаги моддада эса, кредитор ва қарздор ў ртасидаги алоҳида келишувлар натижасида келиб чиқадиган ў згаришларга барҳам бериш т ў ғрисида с ў з боради. Аммо, ў з- ў зидан маълумки, агар бирор мамлакат маҳаллий кор х оналарга нисбатан солиққа тортиладиган даромадни ёки бирор ша х сни, х орижий ша х с фойдасига ў тказган ва х аражат сифатида акс эттирилган суммасини «тикласа» , унда ушбу суммани олувчи х орижий ша х с даромадлари б ў йича керакли ў згаришлар амалга оширилади. Акс ҳолда, биринчи мамлакат солиқ органларининг бундай квалификацияни инобатга олмаслигига қарамасдан, х орижий ша х с томонидан олинган ушбу сумма, х орижий ша х снинг даромади сифатида қайтадан солиққа тортилиши мумкин. Солиқ келишувлари мавжуд б ў лмаган шароитда, биринчи мамлакатнинг солиқ органлари, солиқ т ў ловчининг бундай даромадлари, иккинчи давлат ҳукумати томонидан даромад сифатида тан олинмайди ва ушбу даромадларни солиққа тортиш базасидан чиқариш зарурлиги б ў йича илтимосномасини к ў пчилик ҳолларда қондирмайди. Солиқ келишувлари, икки ёқлама солиққа тортишга барҳам бериш мақсадларидан ташқари, муҳим мақсад -солиқ т ў лашдан четга чиқиш ҳолатларига қарши курашни к ў злайди. Ушбу соҳада солиқ келишувлари орқали солиқ органлари ҳамкорлигининг асоси ва тартиби белгилаб олинади. Шунинг учун ҳам, солиқ келишувларида

www.arxiv.uz даромадларни яширишга қарши, чет элга даромадни яширин тарзда ў тказишга қарши солиқ органларининг биргаликдаги кураши б ў йича бир қатор й ў риқномалар киритилади. Бу «доимий фаолият юритувчи ташкилот» нинг даромадларини тартибга солиш б ў йича й ў риқ; ассоциациялашган кор х оналар т ў ғрисидаги модда (бош компания ва филиаллар ў ртасида даромадларни тақсимлаш б ў йича тузатишлар киритишга имкон берадиган); алоҳида муносабатлар туфайли ҳамкорлар ў ртасида фоиз т ў ловлари ва роялти б ў йича солиққа тортиладиган даромадлардаги « х атоларни» т ў ғрилаш б ў йича шартлар ва бошқалар. Юқорида айтиб ў тилганидек, бошқа асосий масалалар билан бирга, солиққа доир масалаларни ҳам ў з ичида к ў риб ў тадиган бир-қанча х алқаро келишувлар мавжуд. Биринчидан, икки мамлакат ў ртасидаги ў заро муносабатлар асосини ташкил этувчи кенг тарқалган келишувлар. Ушбу келишувларда қоидага биноан, солиқлар б ў йича дискриминация қилмаслик, яъни бошқа мамлакатнинг фуқаро ва компанияларига х удди маҳаллий фуқаро ва компаниялар учун жорий қилинган солиқ тартибини жорий қилиш т ў ғрисидаги й ў риқномалар акс этади. Аммо, шу нарса қайд этиладики, ҳар бир мамлакат ў з фуқароларига ва компанияларига берадиган солиқ имтиёзларини бошқа мамлакат фуқароларига ва компанияларига беришга мажбур эмаслар. Иккинчидан, дипломатик ва консуллик муносабатларини ў рнатиш б ў йича (ма х сус консуллик конвенцияларини ҳам киритиш мумкин) келишувлар. Ушбу келишувларда томонлар дипломатик ва консуллик идоралари ҳамда уларда фаолият юритаётган ша х сларга бериладиган солиқ имтиёзларини ў заро келишадилар. Имтиёзлар ҳажми, одатда, ушбу ша х сларнинг бошқа мамлакат ҳудудида б ў лиш мақсадлари ва фаолият доиралари билан че г араланади. Мазкур имтиёзлар р ў й х ати 1961 ва 1963 йилларда қабул қилинган к ў п томонлама дипломатик ҳамда консуллик ваколат х оналари ҳақидаги Вена конвенцияларида ў з аксини топган. Дунёнинг аксарият мамлакатлари ушбу конвенцияга аъзо. Шуни таъкидлаш лозимки, юқоридаги икки х ил келишувларда к ў зда тутиладиган келишувлар, у ёки бу к ў ринишда, умумий солиқ келишувларида ҳам инобатга олинади. Учинчидан, ҳамкор мамлакатдан олиб кириладиган товар ва х изматларга максимал даражадаги қ у лай солиқ муҳитини яратишга й ў налтириладиган тартибни қ ў ллаш б ў йича, томонлар ў ртасида тузиладиган савдо келишуви ва шартномалари. Солиқлар б ў йича таъсир этишга к ў ра, ушбу келишувлар, к ў пчилик ҳолатларда фақатгина бож т ў ловлари б ў йича кенг тарқалади. Аммо, баъзи ҳолларда, ушбу келишувлар умумий солиқларга ҳам тааллуқли б ў лиши мумкин ҳамда ташқи савдо фаолиятининг бошқа меъёрларини (валюта б ў йича, банк операциялари б ў йича ва бошқаларини) ҳам қамраб олиши мумкин.

www.arxiv.uz Давлатлар ў ртасида солиқ муносабатларини т ў ғри ташкил қилиш, ташқи иқтисодий муносабатлардаги фаолиятларни самарали й ў лга қ ў йиш жараёнида айрим муаммоларга дуч келамиз. Бу муаммолардан бири давлатлар ў ртасида солиққа тортиш ҳуқуқини ҳаққ о ний равишда тақсимлаш муаммосидир. Иккинчи асосий муаммолардан бири эса дунёнинг аксарият давлатларида солиқ т ў лашдан б ў йин товлашнинг аниқ чора- тадбирларини ишлаб чиқиш муаммоси турибди. Бундан ташқари солиқ масалаларига оид х алқаро низо ва келишмовчиликларни ҳал этишни энг мақбул й ў лларини яратиш ва қ ў ллаш муаммоси ҳозирги кундаги долзарб муаммолардан бири б ў либ қолмоқда.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: «Адолат» , 1992.- 32 бет. 2. Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодекси.-Т.: Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами.2007 йил декабр 52 (1) сони.219-б. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Д авлат солиқ х измати т ў ғрисида» ги қонуни. -Т.: « Х алқ с ў зи» , 1997 йил, 29 август. 4. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳ аёт - пировард мақсадимиз. - Т.: «Ўзбекистон» , 2000. 8-том, 528 бет.

Похожие

Корхоналар даромадини солиққа тортиш

Туристик корхоналарни суғурталаш ва солиққа тортиш

Солиқ ва солиққа тортиш ҳақида илмий қарашлар. Умумий ва хусусий солиқ назариялари

Корхоналарни соликка тортиш

Халқаро савдода халқаро ташкилотларнинг роли