Favqulotda foyda va zararlar tahlili - Экономика - Рефераты

Favqulotda foyda va zararlar tahlili

Загружено в:

23.10.2023

Скачано:

0

Размер:

24.994140625 KB

Favqulotda foyda va zararlar tahlili Reja: Kirish 1. Korxona hisob foydasi (soliq to’loviga qadar foyda) tahlili 2.Rentabellik va uning ko’rsatkichlar tizimi 3.Buxgalteriya balansi bo’yicha debitorlik va kreditorlik qarzlarining vujudga kelish sabablari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish Favqulodda foyda va zararlar moliyaviy natijaviylikning uchinchi tarkib qatori hisoblanadi uning qatoriga bevosita tasoddifiy holatlardan ko’riladigan natijalar kiritiladi. Masalan Suv toshqini yoki yer qimirlashi, g’ng’in oqibatida, bo’ronlar oqibatida yoki boshqa tabiat xodisalari asosida ro’y beradigan yo’qotishlar kiritiladi. Favqulodda foyda yoki daromadalar qatoriga kiritiladigan yoki zararlar qatoriga kiritiladigan a’lohida moddalar mahsulot ish va xizmatlar tannarxiga kiritiladigan mahsulot ish va xizmatlarni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanishi tartibi to’g’risidagi Nizomda aniq ko’rsatilmagan. Ularning fa q at bitta sharti umumiy Nizomda belgilangan. Ya’ni ya q in uch yillik orali q da korxona uchun odatiy h ol hisoblanmagan holatlardan olinadigan daromadlar yoki foyda summasi korxona uchun kutilmagan holatlardan olingan daromadlar sirasiga kiritiladi. Kutilmagan yoki fav q ulodda holatlardan olingan daromadlar yoki ular b o’ yicha y o’q otishlar moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning a’lo h ida tarkib q atori sifatida belgilangan. Ularni korxonada rejalashtirish amalga oshirilmaydi. Ya’ni fav q ulodda daromad va xarajatlar rejalashtirilmaydigan q atorga kiritiladi. Ularning h ozirgi paytda korxonalar faoliyat natijaviyligidaggi salmo g’ i sezilarga ta’sirga ega emas.

1. Korxona hisob foydasi (soliq to’loviga qadar foyda) tahlili Korxona hisob foydasi va uning tarkibiga kiritiladigan qatorlar to’g’risida yuqorida kengroq to’xtalgan edik. Ya’ni korxona hisob foydasi asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olinadigan natija, moliyaviy faoliyatdan natija, favqulodda faoliyatdan yoki holatlardan natijasi jamlangan holda joriy davr bo’yicha korxonaning hisob foydasi aniqlanadi. Korxona hisob foydasi davlatning va axborot foydalanuvchilarning e’tibor shartidagi asosiy qator hisoblanadi. Daromad va xarajatlar ularning yuzaga chiqish vaqti va o’rni bo’yicha yuritilgan holda yakuniy natija ushbu qoida asosida tuziladi. Korxona hisob foydasi yoki soliq to’loviga qadar bo’lgan foyda (zarar) summasidan foyda daromaddan soliqlar va boshqa foydadan soliqlar, to’lovlar va ajratmalarni chegirish asosida korxonaning joriy davr bo’yicha sof foyda (zarar) summasi aniqlanadi. Respublika soliq qonunchiligiga muvofiq barcha xo’jalik hisobidagi korxonalar daromad solig’i to’lovchilar hisoblanadi va ularning ayrim guruxi bo’yicha doimiy va vaqtinchalik imtig’zlar belgilangan. Rentabellik va uning ko’rsatkichlar tizimi Korxona faoliyat natijaviyligi baho berishning asosiy ko’rsatkichlaridan biri rentabellik ko’rsatkichi hisoblanadi. Rentabellik korxona foydalik darajasini xarakterlaydi. Odatda uning bir necha turlari hisob kitob q ilinadi. Bu bevosita mulkning shakli b o’ yicha daromadalarning yuzaga chi q ish o’rni yoki bazasi b o’ yicha, foydaning o’ zgarishiga ta’sir etuvchi birliklar buyicha yoki musta q il birliklar b o’ yicha ani q lanishi mumkin. Rentabellikning xal q x o’ jaligida q uyidagi turlari ani q lanadi. 1. Ishlab chi q arish xarajtalariga nisbatan rentabellik sof foyda R=------------------------------------------- x100% Ishlab chi q arish xarajatlari Ushbu ko’rsatkich bir s o’ mlik ishlab chi q arish xarajati hisobiga olingan foyda summasini xarakterlaydi. Asosiy vositalar rentabelligi Asosiy vositalar rentabelligi har bir s o’ mlik yoki ming s o’ mlik asosiy vosita hisobiga to’g’ri keladigan foyda summasini xarakterlaydi. Ushbu ko’rsatkich sof foyda summasini asosiy vositalarning o’rtacha yillik q iymatiga b o’ lish asosida ani q lanadi.

Sof foyda R=----------------------------------------------------------- x 100 % Asosiy vositalarning o’rtacha yillik q iymati Sotish b o’ yicha rentabellik . Sotish b o’ yicha rentabellik sotilgan mahsulotlarning foydalik darajasini xarakterlaydi. Ushbu ko’rsatkich sotishdan olingan yalpi foyda summasini mahsulotlarni sotishdan olingan tushumga b o’ lish asosida ani q lanadi. Ya’ni Sotishdan olingan foyda R=---------------------------------------------------------------x100% Sotishdan olingan tushum summasi Oborot aktivlar rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich oborot aktivlarning har bir sumiga to’g’ri keladigan foyda, sof foyda summasini xarakterlaydi. Oborot aktivlar rentabelligi olingan sof foyda summasini oborot aktivlarning o’rtacha yillik q iymatiga b o’ lish asosida ani q lanadi. Sof foyda R=-------------------------------------------------------------x100% Oborot aktivlar o’rtacha yillik q iymati Jami mulk rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich korxona mulkining foydalilik darajasini xarakterlovchi asosiy ko’rsatkich hisoblanadi. Bu ko’rsatkich har bir s o’ mlik mulkka to’g’ri keladigan sof foyda summasini ifodalaydi. Sof foyda R=-----------------------------------------------------------x100% Korxona mulki jami O’ z mablag’alari rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich korxonaning o’ ziga tegishli b o’ lgan mablag’larning foydalilik darajasini xarakterlaydi. Korxona sof foydasini uning o’ zlik mablag’lari manbaiga b o’ lish asosida o’ zlik kapitalining foydalilik darajasi o’rganiladi. Sof foyda R=-----------------------------------------------------------x100 % Korxona uzlik mablaglari Qarz mablag’lari rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich korxona sof foydasini q arzga olingan mablag’lariga nisbati asosida ani q lanadi. Bu ko’rsatkich har bir s o’ mlik q arz mablag’iga to’g’ri keladigan foyda summasini ifodalaydi. Sof foyda R=-----------------------------------------------------------x100% Q arz mablag’lari jami 8.Asosiy vositalar va moddiy oborot mablag’lari rentabelligi. Ushbu ko’rsatkich sof foyda summasini korxona asosiy vositalari va moddiy oborot mablag’lari

o’rtacha yillik q iymatiga b o’ lish asosida ani q lanadi. U har bir s o’ mlik asosiy va oborot mablag’iga to’g’ri keladigan foyda summasini xarakterlaydi. Sof foyda R=------------------------------------------------------------x100% Asosiy va oborot mablag’lari o’rt.yil. kiym. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning debitorlik va kreditorlik qarzlarini o’rganishning ahamiyati, tahlil vazifalari va axborot manbai Korxonalar o’rtasida bo’ladigan, shuningdek, kredit tashkilotlari va nazorat tashkilotlari o’rtasidagi hisob kitoblarda to’lovlar bo’yicha kechiktirilgan vaqt bo’yicha farqlanishlar kelib chiqadi. Bunda korxona tomonidan to’lanishi lozim bo’lgan majburiyatlar kreditorlik majburiyatlari , olinishi lozim bo’lgan majburiyatlar esa debitorlik majburiyatlar hisoblanadi. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlariga quyidagicha sharx berish mumkin. Qarshi tamonga to’lanishi lozim bo’lgan majburiyatlar kreditorlik majburiyatlari, qarshi tamondan olinishi lozim bo’lgan majburiyatlar debitorlik majburiyatlari deyiladi. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari hisob kitoblarning doimiy yo’ldoshi hisoblanadi. Lekin ularning to’lov muddatining oshib ketishi korxonalar moliyaviy ahxvoliga katta ta’sir o’tkazadi. Shu maqsadda korxonalar faoliyatini yuritishda debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini to’g’ri boshqarish masalasiga alohida ahamiyat beriladi. Muddati o’tgan debitorlik majburiyatlarining oldini olish bevosita davlat nazorati va e’tiboridagi masala ham hisoblanadi. Negaki, korxonalar va tashkilotlar o’rtasida bo’ladigan o’zaro munosabatlarda majburiyatlarni tartiblash asosida davlat naqd pul muomalasini boshqarish va iqtisodiy tadbirlar rejasini tuzib chiqish chora tadbirlari belgilanadi. Tahlil etishning asosiy maqsadi – debitorlik va kreditorlik majburiyatlari aylanish davrini tezlashtirish asosida korxonaning moliyaviy holatini yaxshilash borasida chora-tadbirlar belgilashdan iborat. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari bo’yicha hisobot, ma’lumotnoma har oyning 1-sanasida tuzilib,

tegishli tashkilotlarga topshiriladi. Ushbu ma’lumotnomadan korxonaning majburiyatlar balansini ham tuzish mumkin. Tahlil etishda korxonalarning muayyan davrga bo’lgan o’zaro debitorlik va kreditorlik majburiyatlarining holatiga, tarkibiga, tashkil topish muddatlariga, yuzaga chiqish sababalariga, debitorlik va kreditorlik majburiyatlarning oqlanuvchanligiga, debitorlik va kreditorlik majburiyatlari bo’yicha dargumon qarzlarning yuzaga chiqishiga baho beriladi. Bugungi bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida korxonalarning debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini o’rganishda moliyaviy tahlilning asosiy vazifalari bo’lib:  Debitorlik va kreditorlik qarzlarining yuzaga chiqish sabablarini o’rganish;  Korxonaning debitorlik va kreditorlik qarzlari holatiga baho berish;  Debitorlik va kreditorlik qarzlarining vujudga kelish muddatlari bo’yicha tasniflagan holda o’rganish;  Kreditorlik qarzlarining tarkibiy tuzilishi va dinamik o’zgarishlariga baho berish;  Debitorlik va kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligiga baho berish;  Muddati o’tgan debitorlik va kreditorlik qarzlarining mavjudligini va ularni tugatish yo’llarini o’rganish;  Qarzlarni kamaytirish bo’yicha mavjud imkoniyatlarni ko’rsatib berish va hakozo. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning debitorlik va kreditorlik qarzlarini o’rganishda asosiy axborot manbalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:  Korxonaning « Buxgalteriya balansi” (1-shakl) ma’lumotlari;  “Debitorlik va kreditorlik qarzlar haqida ma’lumotnoma”dan;  Buxgalteriya hisobining debitorlik va kreditorlik qarzlarini aks ettiruvchi tegishli schyot ma’lumotlari. 2. Buxgalteriya balansi bo’yicha debitorlik va kreditorlik qarzlarining vujudga kelish sabablari

Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari bevosita korxona bilan qarshi tamon o’rtasidagi o’zaro hisob kitoblarda kelib chiqadigan majburiyatlardir. Bu majburiyatlar korxona bilan mol yetkazib beruvchilar yoki xaridorlar o’rtasidagi munosabatlarda, korxona bilan bank tashkilotlar o’rtasida, korxona bilan soliq organlari o’rtasidagi, korxona bilan ijtimoiy taminot bo’limlari va turli jamoat tashkilotlari, shuningdek, xodimlar, mulk egalari, aksionerlar va investorlar bilan bo’ladigan munosabatlarda yuzaga keladi. Ularning yuzaga kelishining asosiy sababi hisob kitoblarda vaqtning o’zgaruvchanligidir. Ya’ni bugun ortilgan mahsulot ham puli to’langunga qadar debitorlik va kreditorlik majburiyatlar qatoriga kiritiladi. Bunda daromad va xarajatlarning yuzaga chiqishi bilan ular bo’yicha hisob kitoblarning amalga oshishi orasida farqlanish kelib chiqadi. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlarining yuzaga kelishi bo’yicha quyidagi sabab qatorlarini tarkiblash mumkin: -o’zaro hisob kitoblarda tomonlarning to’lov lag’qatiga ega emasligi; -tovarlarni ortib jo’natish va sotishda hisob kitoblarning zamonaviy shakllarining cheklanganligi; -mulk va unga egalik qilishda mas’ullik hissining yuqligi; -o’zaro shartnomaviy munosabatlarning yaxshi yo’lga qo’yilmaganligi; -daromadlarni tan olish yuzasidan korxonalar tarmo q xususiyatidan kelib chi q ilmaganligi; -xarajatlar tarkibiga kiruvchi ish va xizmatlarni hisobga olishda q at’iy h ujjatlashtirish mezonlarining y o’q ligi; -kredit tashkilotlari bilan mijoz o’rtasida b o’ ladigan munosabatlarda korxonalar faoliyatini ba h olashning uslubiy asoslaridagi kamchiliklar; -su g’ urta tashkilotlari bilan korxonalar o’rtasidagi munosabatlarda q at’iy davlat q onunchilik mexanizmining mavjud emasligi va h .k. sabablarni kiritish mumkin. Biz yuqorida belgilagan edikki, korxonada debitorlik va kreditorlik majburiyatlarining yuzaga kelishining asosiy sababi hisob kitoblarda to’lovlar muddatining yoki sanasining turli hisobot davriga tushib qolishidir. Bunda

debitorlik kreditorlik majburiyatlarining yuzaga chiqishiga har qanday holda ham yo’l qo’yiladi. Agarda mahsulotlar ortib jo’natish orqali sotiladigan bo’lsa bunda to’lovlar amalga oshish sanasiga qadar, agarda tovarlar pulini oldindan to’lash asosida sotiladigan bo’lsa bunda ham tovarlarni jo’natish sanasiga qadar majburiyat, qarz sifatida hisobda aks etttiriladi. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlar bo’yicha hisobot, ma’lumotnoma har oyning 1-sanasiga tuziladi va tegishli tashkilotlarga topshiriladi. Debitorlik va kreditorlik qarzlari korxona balansi, ya’ni har chorakda tuziladigan korxona aktivlari, kapitali va majburiyatlari holati to’g’risidagi hisobotda ham aks ettiriladi. Debitorlik va kreditorlik qarzlari balansini tuzish. Muddati uzaytirilgan qarzlarning vujudga kelish sabablari K orxonalarning debitorlik va kreditorlik qarzlariga baho berishda ularni balan holatiga keltirib o’rganish ham mumkin b o’ladi. Debitorlik va kreditorlik q arzlari balansi ular orasidagi o’ zaro tenglik nisbatini xarakterlaydi. Bunda debitorlik majburiyatlarining kreditorlik majburiyatlaridan ortib ketishi yoki aksincha holatlari ifodalanadi. Tahlilda muddati uzaytirilgan debitorlik va kreditorlik majburiyatlarining yuzaga kelishiga alohida ahamiyat beriladi. Negaki, muddati o’tkazib yuborilgan majburiyatlar korxonaning moliyaviy ahvolini mushkullashishi va moliyaviy barqarorligining buzilishiga olib keladi. O’z navbatida korxonaning to’lov layoqati buziladi. Muddati o’tkazib yuborilgan majburiyatlarning yuzaga chiqish sabablari sifatida quyidagilarni keltirib o’tish mumkin:  Korxonada moliyaviy holatning nosog’lom ekanligi;  Korxonaning to’lov layoqatiga ega emasligi;  Likvid mablag’lari aylanuvchanligining uzoqligi;  Shartnoma majburiyatlariga va to’lov shartlariga amal etmaslik;

 X o’jalik shartnomalari buzilishidan ko’riladigan zararlarning to’g’ri qoplanmasligi (shartnomalar buzilishida qo’llaniladigan choralarga amal etmasligi);  Zamonaviy hisob-kitob shakllariga yo’l berilmaganligi va hakozolar. Debitorlik-kreditorlik majburiyatlarining undirib olish muddati 3 oy q ilib yoki 90 kalendar kun q ilib belgilangan. Ushbu muddatdan s o’ ng debitorlik kreditorlik majburiyatlari nazoratga olinadi xamda ularning holati b o’ yicha davlat q onunchiligiga muvofik javobgarlik shartlari (ma’muriy va moliyaviy) belgilangan. Xulosa Debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini hisobdan chi q arish muddati sifatida h u q u q iy shaxslar o’rtasida ham , korxona bilan jismoniy shaxslar o’rtasida ham 3 yil muddat qlib belgilangan. Ushbu muddatda t o’ lanmagan yoki undirib olinmagan majburiyatlar, q arzlar korxona foyda va zararlariga olib boriladi. Muddati o’ tgan debitorlik va kreditorlik majburiyatlari davlat tamonidan nazorat q atori sifatida olingan. Muddati o’ tkazib yuborilgan kreditorlik majburiyatlari korxona foydasiga qo’ shiladi va umumiy asosda foydadan soli q stavkasi b o’ yicha soli qq a tortiladi. Muddati o’ tgan debitorlik majburiyatlarini zararga olib borish soli qq a tortiladigan foyda summasini kamaytirmaydi. Muddati o’ tgan debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini foyda va zararlar q atoriga olib borish shartlari davlat hisob, soli q q onunchiligiga muvofi q q at’iy tartiblangan. Ya’ni , debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini foyda va zararlar q atoriga olib borishga q adar ularni t o’ lash yoki undirib olish yuzasidan q anday g’zishmalar yoki murojaatlar b o’ lgan, orbitraj q arori chi q arilgan yoki chi q arilmaganligi va h .k. b o’ yicha dastlabki h ujjjatlar t o’ plami tayg’rlanmo g’ i lozim. Fa q at shundagina uni foyda va zararlar q atoriga olib borish mumkin. Aks holda , zaruriylik shartida kechiktirilgan majburiyatlar sifatida olinib ma’sullar javobgarlikka tortiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1 .Бочаров В. В. Корпоративные финансы. – СПб.: «Питер», 2008. – 272 с. 2.Бочаров В.В., Леонтьев В.Е. Корпоративные финансы. – СПб.: «Питер», 2004. – 592 с. 3.Elmirzaev S. Korporativ moliya. O’quv qo’llanma / O’zRO va O’MTV TMI. –T: “Iqtisod-moliya”, 2015. 272 bet. 4.Под ред. проф.Е.И.Шохина.Финансовый менеджмент: учебник / коллектив авторов; - 4-е изд., стер.– М.:КНОРУС, 2012–480с . – (Для бакалавров). 5.Ковалев В.В., Ковалев Вит. В. Финансовый менеджмент в вопросах и ответах: учебное пособие. – Москва: Проспект, 2013, –304 с.

Похожие

Iqtisodiy harajatlar va foyda

Ishlab chiqarish hajmi. «Xarajatlar – ishlab chiqarish hajmi - foyda» ko’rsatkichlari tahlili

Sanoatda tannarx, foyda va ishlab chiqarish rentabelligi

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i

Yuridik shaxslardan undiriladigan foyda solig‘i