Бозор инфратузилмасида сугурта тизими - Экономика - Рефераты

Бозор инфратузилмасида сугурта тизими

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Бозор инфратузилмасида суғурта тизими Режа : 1.Суғурта тизими ва унинг асосий вазифалари. 2.Суғурта тизимининг таркиби. 3.Суғурта фаолиятининг ташкилий шакллари. 4.Суғурта фаолиятининг асосий курсаткичлари.

М олия фондларининг умумий хусусиятлари бозор ва нобозор муносабатлари мавжудлигидадир. Чунки, бундай молия фондлари ҳаракати, яъни уларнинг шак лланиши, ишлатилиши учун тижорий асосда ёки текин ҳар ажатни қоплаш шартсиз амалга ошуви хусусиятлидир. Аралаш иқтисодиётга хослик бу фондларда жуда очиқ ифодала нади. Булар ичида суғурта фондлари катта ўрин эгаллайди. Маълумки, суғурта молия муносабатларининг бир туридир. Бунинг даромад манбаи суғурталанган аҳоли ва хўжаликларнинг пул манбаидан иборат бўлиб, маҳсулот қиймати тақсимотида бир қисмини суғуртага ажратиш туфайли пул фонди, суғурта фонди пайдо бўлади. Суғурталаш шу фондни ташкил этиш, тақсимлаш ва ишлатиш каби жараёнларни ўз ичига олади. Суғурталаш туб мазмуни билан зарарни қоплаш мақсадида зарар эҳтимоли асосида юзага келади. Суғурта объекти хилма- хилдир. Шунга кўра у иккига бўлиниши мумкин: мол- мулк суғуртаси ва ижтимоий суғурта. Мол- мулкка бой лик турларини суғурталаш кирса, ижтимоий суғуртага ҳаётий, турмуш хотиржамлиги киради. Тадбиркорлик хавф-хатарини суғурталаш ҳам пайдо бўлиб, кенгаймоқда. Ижтимоий суғуртанинг аҳамияти ортиб бормоқда, бунга ажратиладиган пул ресурслари кўпаймоқда. Бунинг уч манбаи мавжуд: давлат, корхона ва ташкилот ҳамда шахсий маблағлар. Булар жамият аъзоларининг меҳнатга яроқсиз, ўзини таъминлай олмайдиган қисмлари учун ишлатилади. Бозор иқтисодиёти шароитида тиббий суғурта ҳам кенгаймоқда. Бундан мақсад инсонлар соғлиғини сақлаш бўлиб, пировардида барчага минимал тиббий ёрдам беришни таш кил этиш, суғурталанганларнинг саломатлигини таъминлаш билан боғиқ ҳаражатларни қоплашдан иборатдир. Бу суғурта фонди ҳам давлат, корхона, фирмаларнинг мажбуран ажратадиган ва фуқароларнинг ўз хоҳишлари билан ажратадиган пул маблағларидан таркиб топади. Тадбиркорлик суғуртаси тадбиркорнинг фаолиятини кафолатлашда аҳамиятлидир. Бунда фойдани кам олиш ёки

олмаслик хавфи, пул тушумининг ўз вақтида бўлмаслиги, савдо- сотиқдаги нохуш ҳодисалар кабилар суғурталанади. Бу суғурта тадбиркорнинг ишонч билан иш бошлашига ёрдам қилади, уни синиш ҳолатидан асрайди, фаолиятига далда бўлади. Суғурталар ҳам олди-сотди объекти бўлиб, ўз бозорла рини ташкил этади. Суғурта ресурсларидан капитал сифати да кенг фойдаланилади, айниқса, ишлаб чиқаришга кенг жалб этишда қўл келади. Суғурта – инсон фаолиятининг турли соҳаларида содир бўладиган табиий офатлар, фавқулотда ҳодиса ва бошка воқеаларр натижасида етказилган зарар ва талафотларнинг олдини олиш ва оқибатларини тугатиш учун юридик ва жисмоний шахслар маблағлари ҳисобидан пул ресурслари фондини ташкил қилиш ва улардан фойдаланишда вужудга келадиган молиявий муносабатлардан иборат ,деб таъриф берган эдик. Умумий тарзда берилган бу таъриф унинг моҳиятини тўла очиб беролмайди, бунинг учун Суғурта тушунчасига иктисодий жиҳатдан ёндашиш талаб килинади. Маълумки , Суғурта категориясининг иктисодий мазмуни унинг функцияларида ифодаланади. Функция ҳақида гап борганда кўпчилик уни вазифа деб тушунтиради. Вазифани бажариш вақтинчалик ҳарактерга эга, у бажарилгандан кейин бошкасини бажаришга ўтилади. Функция деганда эса доимий такрорланиб турадиган вазифалар тушунилади .Бу вазифалар бажарилгандан кейин келгуси йили яна такрорланади. Суғурта тушунчаси молия ва кредит тушунчалари билан боғланганлиги сабабли уларнинг тақсимлаш ва назорат функцияларини амалга оширишда Суғурта иштирок этади , яъни бу функциялар Суғуртанинг хам функциялари қаторига киради. Ш у билан бирга, Суғуртанинг ўзига хос қуйидаги функциялари бор: - хавф-хатар; - огоҳлантириш; - инвестиция; - омонат;

- ахборот; Суғуртанинг хавф – хатар функцияси нима учун зарур? Қадим замонлардан буён инсоният табиий офатларнинг факулодда вайронагарчилик, улкан зарар келтириш қирраларини, бунинг ишлаб чиқаришга кўрсатган таъсирини бошидан кечирган. Маҳсулот,маблағ, уруғлик, ёқилғи ва моддий неъматлардан захира ҳосил қилган, бу фонд хисобидан офат оқибатларини тугатиш учун муҳтожларга ёрдам берган. Зилзила, тошқин, ёнғин оқибатлари Суғуртанинг анна шу функцияси амал қилиши натижасида ҳосил қилинган фондлар асосида тугатилган. Суғуртанинг огоҳлантириш функциясининг мазмуни нимадан иборат? Бу хавф-хатар функцияси билан боғланган. Ирригация ва табиатни муҳофаза қилиш каби тадбирлар кўп маблағ талаб қилгани учун бюджет ҳисобидан таъминланади. Маҳаллий ахамиятга эга бўлган огоҳлантириш хавфини олдини олиш тадбирлари Суғурта тўловларининг умумий тушумидан ажратма сифатида бериладиган маблағлар хисобига қопланади. Бу маблағлардан асосан уч йўналишда фойдаланилади. 1. Ёнғиндан огохлантириш ва ёнғинга қарши кураш тадбирларини амалга оширишга. 2. Қишлоқ хўжалиги экинлари ҳосилдорлигини камайишига қарши тадбирларга. 3. Чорва молларида учрайдиган касалликларнинг олдини олиш ва уларни қирилиб кетмаслик тадбирларини бажаришга. Суғуртанинг огохлантириш тадбирларига сарфлаш учун ажратиладиган маблағлар фавкулодда зарарларнинг ва унинг оқибатларини камайтиришда катта ахамият касб этади. Ажратилган маблағлардан самарали фойдаланиш муҳим ахамиятга эгадир. Суғуртанинг инвестиция функцияси нима ва у қандай амалга оширилиши мумкин? Суғурта бадалларининг йиғилиши ва улар ҳисобидан зарарнинг қопланиши бир вақтда эмас, балки турли муддатларда содир бўлади.

Ишлатилмай бўш турган маблағлар ҳисобидан захира фондлари ташкил килинади ва уларнинг бўш турган қисмидан тижорат мақсадлари учун фойдаланилади. Масалан, “Интертранс” Суғурта ташкилоти бўш турган маблағларни акция, облигация ва бошка қимматли қоғозлар сотиб олиб шулар ҳисобидан кушимча даромад олади, ундан фойдаланиш учун саноат чакана савдо соҳалари билан хамкорлик қилади. Суғуртанинг инвестиция функцияси бўш турган маблағлардан самарали фойдаланиб, Суғурта ташкилотининг молиявий аҳволини яхшилашга ёрдам беради. Суғуртанинг омонат функцияси нима ва у омонат кассаларининг функцияларидан қандай фарқ қилади? Омонат кассаларида омонатларга маълум муддатларда сақланган даврга нисбатан фоиз олиш ҳуқуқи берилади. Шахсий Суғурта ва унинг бошка хилларида, мулк Суғуртасида Суғурталанган маълум муддатда бадалларни тўлайди, бу бадаллар Суғурта ташкилоти ихтиёрида бўлади. Агар Суғурта даврида бирор Суғурта ходисаси рўй берса Суғурта ташкилоти етказилган зарарни ўз хисобидан қоплайди, омонат кассаларида эса бундай хусусиятлар мавжуд эмас. Суғуртанинг ахборот функцияси нималардан иборат? Бу – Суғуртанинг янги функциясидир. Илгари, Суғурта монополияси борлигида бундай функция мавжуд бўлмаган, чунки фақат давлат Суғурта ташкилоти хукмронлик қилган. Бу функциянинг вужудга келишига сабаб шундан иборатки, Ўзбекистон Суғурта худудида унлаб янги Суғурта компаниялари, агентликлари, фирмалари вужудга келди, уларнинг ҳарбири ўзига хос Суғурта объектлари ва шартларига эга бўлди. Кўпчилиги мол-мулкни Суғурта қилиш билан шуғулланади, мавжуд тиббиёт, транспорт ва бошка Суғурта компаниялари хорижий мамлакатлар билан хамкорликда иш олиб бормоқда. Суғурта фаолиятини ривожлантириш Суғурталанувчиларга ҳарбир ташкилот ҳақида ахборот беришни талаб қилади. Бунинг учун маълумотномаларни

шакллантириши, ўзларига ажратилган хоналарда Суғурта ташкилотлари биргаликда Суғурта бозорини ташкил қилиши лозим. Суғурта тизимининг таркиби Суғурта ҳуқуқи суғурта ҳақидаги барча қонунлар, хукукийва меъёрий хужжатларни ўзида мужассамлаштирган. Фукаролик кодексининг 52-боби суғурта масалаларига бағишланган. Бунда суғурта нинг энг муҳим ҳуқуқий-масалалари, суғурта шартномаларини тузиш, икки томонлама суғурта лаш, хамкорлик суғурта си, қайта суғурта лаш, бу суғурта лашни амалга оширишда томонларнинг жавобгарлиги ва бошкалар фукаролик кодекси доирасида тушинтириб берилган. Суғурта ҳақидаги қонунда суғурта нинг иктисодий масалаларини баён қилишга алоҳида эътибор берилган. Республикамиз Олий Мажлиси томонидан 1993 йил 6 майда қабул қилинган қонун 5 боб 33 моддадан иборат бўлган бу қонунда республика иқтисодиётида суғурта нинг тутган ўрни, суғурта бозорини шакллантириш масалалари, суғурта ни ташкил этиш ва хукукийасослари баён қилинган. Шу ҳисобда фукаро ва юридик шахсларнинг суғурта ташкилотлари билан муносабатлари, суғурта ташкилотларининг молиявий масаласи, суғурта буйича давлат назорати ва бошкалар баён килинади. Қонуннинг 1 бобида суғурта таърифи берилади, суғурта объектлари, шакллари, тарифлари, тўловлари, қайта суғурта лаш ва биргаликда суғурта лаш масалалари баён килинади. 2- боб асосан суғурта шартномаларини тузиш, шартномада томонларнинг ҳуқуқлқри ва уни расмийлаштириш хамда тўхтатиш масалаларига бағишланган.3-бобда суғурта ланувчиларнинг молиявий баркарорлигини таъминлаш масалалари ёритилган. 4- боб суғурта фаолияти устидан давлат назорати ўрнатишга, 5 -боб эса якунловчи масалаларга бағишланган.

Суғурта ҳақидаги қонунда қотор янги тушунчалар, масала, қайта ва биргаликда суғурта лаш, суғурта брокери, суғурта рухсатномаларини олиш ва бошка масалалар ёритилган. 1997 йилда суғурта қонунчилигида муҳим ўзгаришлар содир бўлди. Суғурта ҳақидаги қонунга кушимча сиёсатад қуйидаги 3 та фармон қабул қилинди. 1. Узагросуғуриадавлат акциядорлик компаниясини ташкил этиш; 2. “ Кафолат ” давлат акциядорлик компаниясини ташкил этиш; 3. Узинвест экспорт-импорт миллий суғурта компаниясини ташкил этиш; Узагросуғурта давлат акциядорлик суғурта компанияси очиқ турдаги акциядорлик жамияти шаклида, юридик шахс сифатида ташкил қилиниб, ўзининг мустақил баланси, ҳисоб ва валюта ҳисобрақамларига эга. Компания фаолиятининг асосий йуналишлари қишлоқ хўжалиги соҳасида товар ишлаб чиқарувчиларнинг мулк ва маҳсулотларни суғурта йўли билан химоя этиш, банклардан олинган кредитларни қайтаришга суғурта кафолатларини тақдим этиш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш учун бериладиган аванс маблағларни қайтаришни суғурта вий кафолатлаш, юридик ва жисмоний шахсларга ҳартомонлама суғурта хизматини кўрсатишдан иборатдир. Суғурта компанияси қуйидаги вазифаларни бажаради: 1. Суғурта нинг мажбурий ва ихтиёрий турларини амалга оширади, суғурта ланувчиларни манфаатларини тўлароқ қондира оладиган, суғурта нинг янги хилларини ишлаб чиқади ва хаётга тадбиқ қилади. 2. Огоҳлантириш вазифасини бажариб, суғурта объектларни зарарланиш ва нобуд бўлишдан асраш тадбирларини амалга оширади. 3. Ўз маблағларини инвестиция ва тижорат фаолиятининг муҳим тармоқларига жойлаштиришга ҳаракат қилиб, шу билан бирга, кредит бериш асосида ўзига тегишли фондларни тўлдириб боради.

4. Ўз фаолиятини амалга оширишда Республика вазирликлари, идоралари ва бошка суғурта ташкилотлари билан хамкорликда иш олиб боради 5. Суғурта нинг информация функцияси асосида реклама ва маслахат хизматларини кўрсатади. Суғурта фаолиятининг асосий курсаткичлари Узагросуғуриатомонидан амалга ошириладиган суғурта нинг асосий турлари қуйидагилардан иборат: Қишлоқ хўжалик корхоналари ва қишлоқ аҳолисини мажбурий суғурта қилиш; яъни: а) тижорат банклари томонидан ажратиладиган кредитлар қайтарилиши учун қишлоқ хўжалиги корхоналарининг жавобгарлигини суғурта қилиш; б) маҳсулотларни етиштириш буйича аванс тариқасида бериладиган ва фючерс шартномалари буйича маблағларни қайтарилишини суғурта қилиш; в) қишлоқ фукароига тегишли мол-мулкни суғурта қилиш; г) гаровга қўйилган мол-мулкни суғурта қилиш; д) транспорт эгаларининг фукаролик жавобгарлигини суғурта қилиш. Суғурта нинг кўрсатилган турлари ҳақида навбатдаги бобларда тушинтириш берилади. 1. Қишлоқ хўжалик корхоналарини ихтиёрий суғурта килишияъни: а) экинлар хосилини суғурта қилиш; б) экинларни қайта экишни ва олдин чиққан экинларни бутлашни суғурта қилиш; в) чорва молларини суғурта қилиш; г) асосий воситаларни суғурта қилиш; д) табиий пичанзорларни , яйловзорларни ва тут баргини суғурта қилиш; е) пиллани суғурта қилиш;

ё) боғлар ва узумзорлар хосилини дўл уришдан суғурта қилиш; ж) корхоналар, деҳқон, фермер ва ижара хўжаликларнинг мол-мулкини суғурта қилиш; з) қишлоқ хўжалик товар ишлаб чиқарувчилари томонидан жўнатиладиган юкларни суғурта қилиш. Компаниянинг низом фонди 2000 млн. сўм миқдорида бўлиб, таъсислик бадаллари ҳисобидан ташкил топади. Нақд пулсиз шакллардаги оддий ва эгаси ёзилмаган акциялар чиқарадиган бу компания чекланмаган миқдорларда суғурта фондлари ташкил қилиш ҳуқуқига эга. Низом фондининг 25 % ни захира фондлари даромад ҳисобидан ташкил килинади. Компания ўз фаолиятини амалга ошириш учун бошка фондлар хам ташкил қилади. Шаҳар корхоналари ва қишлоқ корхоналари аҳолисининг иқтисодиёти хамда турмуш шароити бир хил бўлмаганидек улардаги суғурта объектлари, хатто суғурта ходтсалари хам бир-биридан фарқ қилади. Шу боисдан суғурта ишларини ташкил қилишда уларнинг хусусиятларини эътиборга олиш талаб килинади, чунки саноат ва қишлоқ хўжалик корхоналарининг мол-мулки, меҳнат шароити бир хил бўлмаганидек хонадонлардаги уй-рўзғор анжомларнинг хам ўз хусусиятлари хам бор. Ана шуларни кўзда тутиб Республика Вазирлар Маҳкамаси шаҳар ҳудудида жойлашган юридик ва жисмоний шахсларга суғурта хизматини кўрсатиш мақсадида “Кафолат” давлат акциядорлик суғурта компаниясини ташкил қилади. Унинг асосий вазифалари: а) шаҳарларда аҳоли хаётини, саломатлигини ва мол-мулкини суғурта қилиш; б) корхоналар, ташкилотлар ва муассасалар мол-мулкини суғурта қилиш; в) юридик ва жисмоний шахсларнинг молиявий ва тадбиркорлик таваккалчиликларини суғурта қилишни амалга ошириш; г) қонунда кўзда тутилган суғурта нинг мажбурий турларини амалга ошириш;

д) кушимча суғурта лаш ва қайта суғурта операцияларини амалга ошириш, суғурта вий маслахат хизматларини кўрсатиш; е) махаллий шароитларни ҳисобга олиб , суғурта нинг янги турларини жорий этиш; 2. Корхоналар жавобгарлигини ва мол-мулкини ихтиёрий суғурта килишШаҳарларда жойлашган давлат, хусусийлаштирилган, қўшма, кичик ва хусусий корхоналар ва ташкилотларни жавобгарлиги ва мол-мулкини суғурта қилиш. 3. Суғурта нинг қонунчилик ҳужжатларида ва хукумат карорларида назарда тутилган мажбурий турларини суғурта килишБу фукаро мол-мулки, транспорт воситалари эгаларининг фукаролик жавобгарлиги, йўловчилар суғурта си, Ўзбекистон темир йўллари, парвозларда иштирок этувчи ходимлар, оддий аскарлар ва бошкалар таркибига кирувчи ҳарбийхизматчиларни ва ҳарбийхизматни ўташга мажбур шахсларни суғурта қилиш демакдир. Ҳар бир суғурта хилининг хусусиятини кўзда тутиб, суғурта фаолияти қуйидаги йуналишларда гурухлаштирилади: - худудлар буйича (мамлакатнинг ички доираси ва ташки суғурта муносабатлари эътиборга олинади) - давлат ва хусусий суғурта ташкилотлари буйича тармоқлар буйича - хавф-хатар хиллари буйича - мажбурий ва ихтиёрий суғурта буйича Худудлар буйича суғурта лашда мамлакатнинг ички доирасида ва ташки иктисодий муносабатларида олиб бориладиган ишлар, шу жумладан хорижий мамлакатлар билан суғурта соҳасида хамкорлик килишибунда фақат экспорт-импорт муаммоларигина эмас, балки инвестициялар, дипломатия ходимларини хам суғурта лаш кўзда тутилади, бундай суғурта лаш давлат ва хусусий ташкилотлар томонидан амалга оширилиши мумкин.

Шу муносабат билан дастлаб суғурта ташкилотларини қуйидагича гурухлаш мумкин: 1. Фақат хорижий мамлакатлар инвесторлари (Узинвест) ва ташки иктисодий муносабатларга хизмат қилувчи суғурта ташкилотлари (Интертранс). Қўшма суғурта ташкилотлари, компаниялар (масалан, “Умид” суғурта ташкилоти, узбексуғуртаХауден Лих” қўшма корхонаси) 2. Фақат мамлакат доирасида хукукийва жисмоний шахсларга хизмат қилувчихусусий ташкилотлар ( “Бит” ташкилоти) 3. Давлат ҳиссадорлик суғурта ташкилотлари

Фойдаланилган адабиётлар : 1.Джаббаров Т, Додобоев Ю «Инвестиционнўе институтў» Т,2002 2.Чжен. В А. Мирзаахмедов Э «Рўночнўе инфрастуктурў Узбекистана»,Т,1996 3.Чжен В.А «Хусусийлаштириш асослари» Т,1996 4.Расулов М «Бозор иктисодиёти асослари»,Т,Узбекистон, 1999 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Туризм инфратузилмасида сармоянинг хусусиятлари

Суғурта хуқуқи ( сугурта хукуки )

Бозор сегментацияси

Бозор сегментацияси

Бозор иктисодиётининг мохияти. Бозор ва унинг тузилиши