logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Boshqaruv qarorlari

Boshqaruv qarorlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

128 KB
Скачать
Boshqaruv qarorlari Reja: 1. Boshqaruv qarorlarining mohiyati va ularga qo’yiladigan talablar. 2. Boshqaruv qarorlari tasnifi. 3. Boshqaruv faoliyatiga oid qarorlarni qabul qilish. 4. Qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish jarayonini tashkillashtirish. 5. Qabul qilingan qarorlarning ijro etishini nazorat qilish. 1. Boshqaruv qarorlarining mohiyati va ularga qo’yiladigan talablar Qaror — bu bajarilishi lozim bo’lgan ishning aniq bir yo’lini tanlab olishdir. Boshqacha qilib aytganda, qaror — bu u yoki bu yo’lni tanlab olishda bir to’xtamga yoki muayyan bir fikrga kelishdir. Bunday qarorlarni h ar birimiz bir kunda o’nlab-yuzlab, bir umr davomida esa ming-minglab qabul qilamiz. Qaror qabul qilish zaruriyati mavjud holatning bo’lishi lo zim bo’lgan holat bilan mos tushmasligi natijasida yuzaga keladi. Masalan, davlat tomonidan qat’iy belgilab qo’yilgan narx bozor iqtisodiyoti sharoitida o’z funksiyasini bajara olmaydi. Shu sababli narxlarni erkinlashtirish to’g’risida qaror qabul qilinadi. Qaror qabul qilish imkoniyatining muqobil yo’llari bo’lganda vujudga keladi va rahbar ulardan birini, eng maqbulini tanlaydi. Qarorning eng samarali variantini topish uchun rahbar " y etti o’lchab bir kes" maqoliga rioya qilishi darkor. Qabul qilingan qaror reja, topshiriq, buyruq farmon va farmoyishlar orqali yuridik kuchga kiritiladi va amalga oshiriladi. Shu nuqtai nazardan qarorni boshqaruv binosining poydevori deyishi mumkin. Qaror qabul qilish menejerning fikri-zikrini doim band qilib turadigan tashvishdir. Menejer juda xilma-xil masalalar yuzasidan — ishlab chiqarish va kadrlarga oid, tashkiliy va xo’jalik masalalari yuzasidan qarorlar qabul qiladi. Menejer qarorni yakka boshchilik asosida, yordamchilarni va jamoatchilikni jalb qilib qabul qilishi mumkin. Boshqaruvga oid har qanday qaror samarali bo’lsagina, u maqsadga muvofiq deb hisoblanadi. Shunday qilib, qaror qabul qilish — bu tashkilot rahbarining tashkilot oldidagi maqsadga erishish uchun o’z vakolati va omilkorligi doirasida qarorning mavjud variantlaridan eng maqbulini tanlash jarayonidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida rahbar qabul qiladigan qarorning ahamiyati ortib boradi. Iqtisodchilarning fikricha, se x (bo’lim)ning boshlig’i qabul qiladigan bitta qaror shu se x (bo’lim)ning besh-olti oylik ishiga ta’sir qilar ekan. Qabul qilinadigan qarorning oqilligi bir necha omillarga bog’liq. Ulardan asosiylari quyidagilardir: - qaror qabul qilish jarayonida axborotning to’laligi va sifati; - qaror qabul qiluvchi rahbarning shaxsiy sifati; - qaror qabul qilishda tashkiliy masalalarning oqilona yechilish darajasi (masalan, qaror qabul qilishda mutaxassislarni jalb etish, qaror qabul qilish tizimining takomillik darajasi, qarorni ijrochilarga yetkazish, nazorat qilish va bajarilish darajasi va hakozo). To’g’ri qarorni to’g’ri tanlashda muayyan tamoyillarga tayanish va qarorga bo’lgan talablarni hisobga olish, qabul qilinadigan qaror maqsadini xo’jalik maqsadiga muvofiqlashtirish, mehnat jamoasi manfaatlarining jamiyat manfaatlariga muvofiqligini aniqlash, mehnat va moddiy resurslardan tejamli foydalanish, texnikaviy, iqtisodiy va sotsial rivojlanish tendensiyalarini hisobga olish zarur. Qayd qilinganlarni umumlashtirib aytganda, boshqaruv qaror lari quyidagi talablarga javob berishi kerak. 5 – jadval Boshqaruv qarorlariga qo’yiladigan talablar № Talablar Izoh 1. Ilmiy asoslangan bo’lishi lozim Boshqaruv qarorlari muayyan ishlab chiqarish holatini tahlil qilishdan kelib chiqishi, iqtisodiy, texnikaviy va boshqa ijtimoiy qonunlarning amal qilishini hisobga olishi, hozirgi zamon fan-texnika yutuqlari negizidan qabul qilinishi lo’nda va aniq bo’lishi lozim. 2. Bir-biri bilan aloqador va yakdil bo’lishi kerak Muayyan vazifani hal etishda ko’pincha asosiy masalalardan kelib chiqadigan qo’shimcha vazifalarni hal etishga to’g’ri keladi. Bu vazifalar qaror qabul qilinayotgan bosh vazifaga bo’ysundirilishi lozim. Barcha qaror, ko’rsatma, qoidalar bir-biri bilan bog’lanadi. Shuningdek, ular oldindan qabul qilingan va amaldagi qarorlar bilan muvofiqlashtiriladi. 3. Huquq va javobgarlik Rahbar qarorni o’ziga berilgan huquqlar doirasidagina qabul qilishi mumkin. Bu yerda gap boshqarishning doirasida bo’lishi lozim barcha bo’g’inlarida huquq va javobgarlik ko’lami nisbati to’g’risida boryapti. Huquqlar katta, mas’uliyati esa kam bo’lsa, ma’muriy o’zboshimchalikka, o’ylamasdan qaror qabul qilishga yo’l ochiladi. Huquqlar oz, mas’uliyat katta bo’lsa, bu ham hech qanday naf keltirmaydi. 4. Aniq va to’g’ri yo’nalishga ega bo’lishi kerak Har qanday qaror aniq va bajaruvchiga tushunarli bo’lishi lozim. Qarordan bir necha ma’no kelib chiqishiga va uni turlicha talqin qilish yoki tushunishga yo’l qo’ymaslik kerak. 5. Vaqt bo’yicha qisqa bo’lishi kerak Axborotlar bilan ishlash vaqtni tejash maqsadida qisqa muddatli qarorlar qabul qilinishi lozim. 6. Vaqt bo’yicha aniq bo’lishi lozim Har qanday qarorning bajarilish muddati aniq ko’rsatilishi kerak. Aks holda uning bajarilishini obyektiv nazorat qilish imkoniyatiga ega bo’lmaydi. 7. Tezkor bo’lishi kerak Har qanday qaror o’z vaqtida, ya’ni ishlab chiqarishdagi vaziyat talab qilgan vaqtning o’zida qabul qilinishi zarur. Kechikib yoki shoshqaloqlik bilan qabul qilingan qarorning har ikkisi ham zararlidir. 8. Samarali bo’lishi lozim Qabul qilingan qarorning samaraliligi deganda qo’yilgan maqsadga eng kam xarajat bilan erishish tushuniladi. Boshqaruv qarorlari quyidagi unsurlardan tashkil to padi. - vazifa - vosita - javobgarlik - muddat Qaror qabul qilish zaruriyati mavjud, amaldagi holatning muammoni hal etish uchun talab etiladigan holatga mos tushmasligi natijasida yuzaga keladi. Ana shu yerning o’zida muammo kelib chiqadi. Bu muammoning yechimi quyidagi savollarga javob berishni talab qiladi: - Nima qilish kerak (masalan, iste’molchilarning yana qanday yangi talablarini qondirish kerak yoki mahsulotning qanday sifat ko’rsatkichlarini yaxshilash lozim)? - Qaysi vositalarni (qanday texnologiyani) qo’llash lozim? - Ishlab chiqarish xarajatlari qay darajada, qanday mi q dorda bo’lishi kerak? - Kim javobgar bo’lishi kerak? - Kimga va qaysi bahoda sotish lozim? - Bu ishlab chiqarish yoki xizmat investorga va jamiyatga nima beradi? - Qaysi muddatlarda bajarilishi kerak? Qaror qabul qilishda rahbarning vakolati va javobgarligi muhim ahamiyatga ega. Ma’lumki, h ar bir rahbar qabul qiladigan qarorning doirasi h ar xil bo’ladi. Masalan, usta (master) asosan tezkor tusdaga kundalik masalalarga doir, sex boshlig’i xuddi shu tezkor masalalar yuzasidan sex va ish uchastkalarining ishini Boshqaruv qarorlari unsurlari muvofiqlashtirishga, o’zaro moslashtirishga doir qaror lar qabul qiladi. Direktor (rais) asosan istiqboldagi masala lar bo’yicha qaror qabul qiladi. Turli rahbarlar qaror qabul qilishga turlicha yondashadilar. Masalan, ulardan ba’zilari qarorni mustaqil qabul qiladi, uning natijasini talab etilgandagina yuqori turgan rahbarlarga ma’lum qiladi, boshqalari yuqori turgan rahbar bilan kelishmay turib hech qanday qaror qabul qilmaydi. Uchinchi turdagi rahbarlar mustaqil qaror qabul qilishdan cho’chiydi, o’z rahbari ko’rsatmasini kutib o’tiraveradi. Har qanday darajadagi rahbar o’z huquq va burchlarini, mas’uliyat va javobgarligini, o’z vaqtida qabul qilinmagan yoki kechiktirib qabul qilingan qaror uchun javobgar bo’lishini aniq tasavvur qilishi kerak. Rahbar zimmasiga yuklangan vazifalar yuzasidan bir marta va uzil-kesil qaror qabul qilishga erishmog’i lozim. Har qanday mayda-chuyda narsalar yuzasidan yuqori turgan rahbarlarga murojaat qilaverish, birinchidan, ularni ishdan chalg’itsa, ikkinchidan, bu rahbarning bilim doirasi torligidan, o’z sohasini yaxshi bilmasligidan, o’z vazifasini uddalay olmayotganligidan dalolat beradi. Har qanday rahbar ham, qolaversa oddiy xodim ham o’z zimmasiga yuklatilgan vazifalarni tezkorlik bilan hal qilishni o’zining burchi ekanligini yaxshi bilishi kerak. Ko’ndalang turgan masalalar yuzasidan bir marta va uzil-ke sil qaror qabul qilishga erishmoq kerak. Boshqaruvning har bir bo’g’ini o’z ishini bajarishi kerak, yuqori organlarga ha deb mu rojaat qilinaverilsa, ular yirik muammolar bilan shug’ullanishga yetarli vaqt topa olmay qolishlari mumkin. Quyi organlar o’z huquqlari doirasidagi masalalarni tezkor hal qilishlari mumkin. 2. Boshqaruv qarorlari tasnifi Boshqaruv jarayonida turli masalalar yuzasidan, turli darajada xilma-xil mohiyatga va mazmunga ega bo’lgan minglab qarorlar qabul qilinadi. Ularni quyidagi belgilar bo’yicha guruhlarga bo’lish mumkin. 6 – jadval Boshqaruv qarorlarning tasnifi № Guruhlash belgilari Boshqaruv qarorlari turlari 1. Amal qilish davriga ko’ra  strategik qarorlar  taktik qarorlar 2. Mazmuni va amal qilish x ususiyatiga ko’ra  ijtimoiy-iqtisodiy qarorlar  texnikaviy qarorlar  stereotip qarorlar  tashabbusli qarorlar 3. Takrorlanish yoki yangilik darajasiga ko’ra  an’anaviy qarorlar  tavsiyali qarorlar 4. Axborot bilan ta’minlanganlik darajasiga ko’ra  aniq qarorlar  noaniq qarorlar 5. Amal qilish x ususiyatiga ko’ra  vaqtinchalik qarorlar  operativ (tezkor) qarorlar  muntazam qarorlar  vaqt-vaqti bilan qabul qilinadigan qarorlar 6. Qarorni qabul qilish shakliga ko’ra  yakkaboshchilik prinsipi asosida qabul qilingan qarorlar  kollegiallik (ko’pchilik fikri) asosida qabul qilingan qarorlar  ya k dillik prinsipi asosida qabul qilinadigan qarorlar  konsensus prinsipi asosida qabul qilingan qarorlar  “Ringi” usuli asosida qabul qilingan qarorlar Strategik qaror maqsadga erishishda muhim ahamiyatga ega. U yuqori boshqaruv organlari tomonidan tub va istiqbolli dasturlarni ishlab chiqish maqsadlarida qabul qilinadi. Bun day dasturlarga:  Xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish.  Raqobat muhitini shakllantirish.  Chuqur tarkibiy o’zgarishlarga erishish.  Kichik biznesni rivojlantirish kabi dasturlar misol bo’la oladi. Taktik qarorlar maqsadga erishishning vosita va usullari xususidagi joriy, tezkor qarorlardir. Masalan:  Korxona, firmaning joriy rejalarini tuzish va joriy qilish.  Kadrlar masalasini hal qilish va h. ..k. Mazkur qarorlar yuqori va o’rta bo’g’in rahbarlari tomonidan uzog’i bilan ikki yilgacha bo’lgan muddatga qabul qilinadi. Umumiy qarorlar bir xil muammoga daxldor bo’lib, barcha bo’g’inlar uchun birdek amal qiladi. Masalan, ish kunining boshlanishi va tugashi, tushlik vaqti, ish haqini to’lash muddatlari va boshqa tanaffuslar. Maxsus qarorlar tor doiradagi muammoga taalluqli bo’lib, korxonaning muayyan bir bo’limi yoki bir guruh xodimlari yuza sidan qabul qilinadi. Stereotip qarorlar , odatda, qat’iy yo’riqnomalar, me’yoriy hujjatlar doirasida qabul qilinadi. Bunday qarorlar ba’zan kundalik, ba’zan masalalar bo’yicha qabul qilinadi, lekin o’zgarishlar asosan muddatlarga, ayrim sifat parametrlariga, ijrochilarga taalluqli bo’ladi. Rahbar stereotip qarorlarni, odatda, ortiqcha tayyorgarliksiz qabul qiladi. Xodimlarni ishga olish va ishdan bo’shatish, kor xonaning faoliyatini risoladagidek boshqarish yuzasidan chiqarilgan buyruqlarni shunday qarorlar jumlasiga kiritish mum kin. Tashabbusli qarorlar o’z tavsifiga ko’ra novatorlik mazmuniga ko’ra esa istiqbolni nazarda tutadigan qarorlardir. Bunday qarorlar vaziyatni sinchkovlik bilan batafsil o’rganishni, max sus kuzatuv materiallariga asoslanishni, maxsus hisob-kitoblarning amalga oshirilishini talab qiladi. Tashabbusli qarorlar erkin harakatga asoslanib qabul qilinadi. An’anaviy qarorlar - bu odatiy vaziyatlarda qabul qilinadigan qarorlardir. Ularning amal qilish doirasi oldindan ma’lumdir. Bunga, korxona yoki firmaning ishlab chiqarish dasturini qabul qilishga oid qilingan qarorlar misol bo’la oladi. Tavsiyali qarorlar o’z mohiyatiga ko’ra tashabbusli qarorlarga yaqin bo’lib, ularda korxona faoliyatini yaxshilash borasidagi tavsiyalar o’z aksini topadi. Aniq qarorlar to’la-to’kis axborot mavjud bo’lgan holdagina qabul qilinadi. Shu sababli, bunday qarorlarning amalga oshish ehtimolligi birga yaqin bo’ladi. Noaniq qarorlar - bu tavakkal bilan - to’la bo’lmagan axborotga asoslanib qabul qilinadigan qarorlardir. Boshqacha qilib aytganda, bunday qarorlar kutiladigan natijaga baho berish imkoniyati bo’lmagan hollarda tavakkal qilib qabul qilinadigan qarorlardir. Masalan, Mudofaa vazirligining eng yangi, murakkab qurolni yaratish to’g’risidagi loyihani tasdiqlash bo’yicha qabul qilingan qarori, odatda noaniq qaror shaklida bo’ladi. Chunki ishlab chiqarilgan qurolning qanchalik samarali yoki samarasizligi, uning, qanchalik puxta yaratilganligi, nechog’lik mo’ljalni oqlaganligi bilan isbotlanadi. Ehtimol, tavakkal qilib ishlab chiqarilgan yangi qurolga ehtiyoj umuman bo’lmasligi mumkin. Ana shunday va shunga o’xshash hollarda qabul qilingan qaror lar, odatda noaniq yoki tavakkal qilib qabul qilingan qarorlar hisoblanadi. Amal qilish xarakteriga qarab boshqaruv qarorlari quyidagi turlarga bo’linadi : *vaqtinchalik qarorlar; *tezkor (operativ) qarorlar; *muntazam qarorlar; *vaqt-vaqti bilan qabul qilinadigan qarorlar. Vaqtinchalik qarorning amal qilishi ma’lum muddat bilan cheklanadi yoki doimiy qaror qabul qilinguncha amal qiladi. Masalan, biror-bir bayram munosabati bilan korxonada navbatchilarning tayinlanishi bo’yicha chiqarilgan buyruq shunday qarorlarga misol bo’la oladi. 1 Tezkor (operativ) qaror kechiktirmay ijro etish uchun chiqariladi. Masalan, tabiiy ofat sodir bo’lgan hollarda uni bartaraf qilish bo’yicha qabul qilingan qarorlar ana shunday qarorlar turkumiga kiradi. Muntazam qarorlar belgilangan muddatlarda chiqariladi. Masalan, xo’jalik faoliyati yakuniga doir qabul qilinadigan ( oy, yil choragi, yarim yillik, to’qqiz oylik va yillik) qarorlar shunday qarorlarga misol bo’la oladi. Vaqt-vaqti bilan qabul qilinadigan qarorlar har zamonda biron sababga ko’ra qabul qilinadi. Masalan, shahar transporti xizmatining samaradorligini aniqlash maqsadida biror-bir avtobus marshurutidagi harakatni kuzatish bo’yicha qabul qilingan qaror shunday qarorlar turkumiga kiradi. Qabul qilinadigan qarorlar tarkibida yakkaboshchilik va yakdillik asosida qabul qilinadigan qarorlar ham bo’ladi. Ammo yakkaboshchilik asosidagi qarorlar ko’p hollarda asosli tanqidga uchrab turadi. Sababi, rahbar yakkaboshchilikka asoslangan qarorni aksariyat hollarda o’zini ko’rsatish maqsadida qabul qiladi. Bunday rahbar faoliyatining 80—90 foizi buyruqbozlikka asoslangan bo’ladi. Bu jamoada keskinlikning yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Boshqaruv qarorlari jamoa fikriga tayangan holda qabul qilinmas ekan, boshqaruvchi bilan bo’ysunuvchilar o’rtasidagi munosabatlarning keskinlashuvi, o’zaro ishonchning yo’qolishi, nizolarning kelib chiqishi muqarrardir. Yakkaboshchilik tamoyilidan farqli o’laroq, yakdillik tamoyili asosida ham qarorlar qabul qilinadi. Bu tamoyil mohiyatiga ko’ra ilgari surilayotgan muqobil fikrni so’zsiz qo’llab-quvvatlashdan iborat. Bunday bo’lishi juda kam uchraydigan hodisadir, chunki qarorlarni qabul qilishda qatnashadigan kishilar demokratik uslubda fikrlash tarafdorlari bo’lsada, odatda boshqalarnikidan farq qiladigan o’z fikriga ega bo’ladi. Kollegiallik (ko’pchilik) tamoyili “kaolisiyalar”, ya’ni turli ittifoq yoki birlashmalar ro’yirost ma’lum bo’lib turgan vaziyatlarda, har xil fikrlar raqobat qiladigan hollarda amal qiladi. Shu sababli qaror qabul qilishda ovoz berish yo’liga 1 Sharifxodjaev M. Menejment. Darslik. 2001., 356 – 357 b. o’tiladi. Bunday hollarda qabul qilish uchun ko’pchilikning ovoziga tayaniladi. Ko’pchilik hollarda yarmidan ko’p ovoz gohida prinsipial masalalar yuzasidan me’yor 2/3 deb tasdiqlanadi. Konsensus tamoyili xur fikrlik, ya’ni fikrlar plyuralizmi kuchaygan hamda axborot oqimi tobora kuchayib borgan hollarda qo’llaniladi. O’z mohiyati bilan konsensus – bu qarorlarni ishlab chiqish jarayonida barcha bahsli masalalar va turli-tuman fikrlar yuzasidan bir bitimga kelish yoki kelishishdir. Konsensusga o’zaro fikr almashish va maslahat, shuningdek ilgari surilayotgan muqobil masalalarni maqsadga muvofiqlashtirishning har xil usullarini qo’llash yordamida erishiladi. "Ringi" usuli yapon biznesida keng qo’ llaniladigan usuldir. Bu usulga k o’ ra majlislarda emas, balki s o’ rab chi q ish yo’li bilan rozilik olish vositasida h al etiladi, bir necha bos q ichda amalga oshiriladi. Yaponiyada “Ringi" usulini ehtiyotkorlik, avaylash, jamoat mas’uliyatini oldinga suruvchi boshqaruv falsafasining ko’rinishlaridan biri, deb hisoblash odat tusiga kirgan. Garchi bu usulning haddan tashqari sermashaqqat bo’lgani uchun yapon matbuotida uning sha’niga aytilgan tanqidni uchratish mumkin bo’lsada, uni qo’llashdan voz kechish to’g’risida hech narsa deyilmaydi. 7 – jadval "Ringa" usulini qo’llash bosqichlari № Bosqichlar Izoh 1. Birinchi bosqich * Bu bosqichda firma rahbariyati qanday muammo yuzasidan qaror qabul qilinishi lozim bo’lsa, shu muammo (masalan, yangi mahsulot turini ishlab chiqarishga)ga doir umumiy mulohazalarni jalb etilgan mutaxassislar bilan birgalikda o’rtaga tashlaydi. 2. Ikkinchi bosqich * Muammo “pastga” ya’ni loyiha ustida ish tashkil etiladigan pog’onaga uzatiladi. 3. Uchinchi bosqich * Bu bosqichda tayyorlanayotgan loyihaning barcha jihatlari bo’yicha ijrochilar bilan batafsil kelishib olinadi. Aslida bu ixtiloflarni, qarama- qarshi nuqtai nazarlarini bartaraf etish bosqichidir. 4. To’rtinchi bosqich * Muammoni hal qilish uchun maxsus kengash va konferensiyalar o’tkaziladi. 5. Beshinchi bosqich * Bu bosqichda hujjat ijrochilar tomonidan imzolanadi, har kim o’z muhrini bosadi va hujjat firma rahbariyati tomonidan tasdiqlanadi. Qaror shaxs tomonidan qabul qilinar ekan, unda bu shaxs fazilatlari u yoki bu darajada aks etmay qolmaydi. Shu nuqtai nazardan quyidagi ko’rinishdagi qarorlarning mavjudligi e’tirof etiladi:  mo’tadil, muvozanatlashgan qarorlar;  turtki beruvchi (impul’sli) qarorlar;  tinch holatni saqlovchi (inertli) qarorlar;  tavakkalli qarorlar;  ehtiyotkorona qarorlar;  oqilona qarorlar. Muvozanatlashgan qarorlarni, odatda mazkur muammoni obdon bilgan, har bir harakatini "yetti o’lchab bir kes" qabilida ish tutadigan, o’zining xatti- harakatlariga tanqidiy nuqtai nazardan yondoshadigan menejerlar qabul qiladi. Bunday boshqaruvchilar qarorni qabul qilishdan oldinroq u to’g’risida o’zi ning tayanch fikriga ega bo’lgan bo’ladi. Turtki beruvchi (impul’eli) qarorlarni qabul qiluvchi rahbar rang-barang fikr, g’oyalarni osonlik bilan o’ylab topadigan, ammo ularni aniqlash, baholash, tekshirishga imkoniyat topa olmaydigan rahbardir. Shu sababli bunday qarorlar birdaniga qabul qilinib, yetarli darajada asoslanmagan va ishonchsizroq bo’ladi. Tinch holatni saqlovchi (inertli) qarorlar chuqur izlanishlar natijasida qabul qilinadi. Bunda qaror tezkor tolling paydo bo’lishdan ko’ra ko’proq aniqlik kiritish, nazorat qilish asosi da qabul qilinadi. Shu sababli bunday qarorlarda novatorlik, originallik va juda sozlik alomatlari o’z aksini topmaydi. Tavakkalli (riskli) qarorlarning impul’sli qarorlardan farqi shundaki, uni qabul qiluvchi boshqaruvchilar o’z taxminlarini asoslashga urinmaydilar. Ular o’zlariga ishongan holda hech qanday xavfdan qo’rqmaydilar. Ehtiyotkorona qarorlar o’z ishiga nihoyat puxta yondoshadigan, unga tanqidiy nuqtai nazardan qaraydigan, turli variantlarni baholab ish tutadigan menejerlar tomonidan qabul qilinadi. Bu qarorlarda originallik va yangilik alomatlari o’z aksini topmaydi. Qayd qilingan qarorlar, odatda tezkor boshqaruvni amalga oshirish maqsadida qabul qilinadi. Strategik va taktik boshqaruv maqsadida esa iqtisodiy tahlilga, optimallashtirishga asoslangan oqilona qarorlar qabul qilinadi. 3. Boshqaruv faoliyatiga oid qarorlarni qabul qilish Ish jarayonini rejalashtirish deganda, boshqaruv ob’ektining zimmasiga yuklanadigan vazifa, uning oldiga qo’yiladigan aniq maqsad nazarda tutiladi. Boshqaruvchining qarori yozma yoki og’zaki tarzda ifodalanishi mumkin. Menejmentda mazkur holat boshqaruv qarorining qabul qilinishi, deb yuritiladi. Faoliyatni rejalashtirish – yagona maqsad yo’lida barcha tashkilot a’zolarining sa’y-harakatlarini (urinishi, izlanishi) uyg’un birlashtirishga yordam beruvchi vositadir. Boshqaruv tub ma’noda aynan faoliyatni rejalashtirishdan boshlanadi. Korxonani maqsadli faoliyati qanchalik muvaffaqiyatli kechishi ushbu vazifaning sifatli ijro etilishiga bevosita bog’liq. Boshqaruv faoliyatiga oid qarorlarni qabul qilish quyidagi masalalarga oydinlik kiritishga yordam beradi: * ayni vaqtda korxonaning ahvoli qay darajada? Bu savolga javob izlash davomida menejerlar tashkilotning kuchli va zaif tomonlarini tahlil qilishi lozim. Tashkilot faoliyatining muhim jihatlarini (moliyaviy soha, marketing, personalning imkoniyatlari) o’rganib chiqish asosida tashkilotning real imkoniyatlarini aniqlash mumkin bo’ladi. * faoliyat maqsadi va yo’nalishi qanday bo’lishi lozim? Bu masalani yechimini izlash chog’ida menejerlar tashqi muhitni o’rganib, tashkilotning imkoniyatlari qanday, unga kimlar va nimalar to’sqinlik qilishi mumkin, degan savollarga javob topmog’i lozim. * maqsadli qaoliyatni qay tarzda amalga oshirmoq kerak? Bu yo’nalishda menejerlarning asosiy vazifasi tashkilot a’zolarining oldiga qo’yiladigan aniq vazifalarni belgilab berishdan iborat. Qaror qabul qilishdagi asosiy masala faqat muqobil variantni tanlash emas, balki boshqaruv oldida qo’yilgan maqsadning oqilona yechimini topishdan iborat. Shu sababli, qarorni ishlab chiqish jarayoni ayrim unsurlar mazmuni va ko’lamiga ko’ra xilma-xil va ancha murakkabdir. Qarorni ishlab chiqish jarayoni quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi. Vaziyatni tahlil qilish. Muqobil variantni tanlash. Qaror qabul qilish jarayonidagi izchillik va undaga bosqichlar. Keltirilgan chizma taxminiy bo’lib vaziyatga va hal qilinayotgan holatning xususiyatlariga ko’ra o’zgarishi mumkin. Umuman qarorni ishlab chiqish jarayonida quyidagi savollarga javob topish lozim bo’ladi: Nima qilish kerak (obyekt mikdori va sifati)? Qanday xarajat (resurslar) evaziga? Qanday tarzda (texnologiyada) bajarish kerak? Kim uchun bajarish kerak? Qanday muddatda bajarish lozim? Kim tomonidan bajarilishi kerak? Qaysi joyda bajarish lozim? Qanday (iqtisodiy, sotsial, texnikaviy, ekologik) samara beradi? Agar ushbu savollarga mikdor nuqtai nazardan to’g’ri javob topib, ularni makon va zamonda, shuningdek, resurs va bajaruvchilar bilan bog’lay olmasangiz, bilingki siz qarorni ishlab chiqish texnologiyasini to’liq uddalay olmagan bo’lasiz. Qarorni ishlab chiqish jarayoni vaziyatni tahlil qilish va vazifani aniqlab olishdan boshlanadi. Vaziyatni tahlil qilish quyidagilarni amalga oshirishni talab qiladi: tahlil qilinayotgan obyekt holatini, uning sifat jihatlarini, resurslar bilan ta’minlanganligini tahlil qilish; mazkur obyekt samaradorligini eng yuqori samaraga ega bo’lgan o’xshash obyekt bilan taqqoslash; taqqoslanayotgan obyektlar ko’rsatkichlari o’rtasidagi tafovutlar sababini aniqlash; adabiyotlar manbaini, ilmiy-tadqiqot ishlari bo’yicha hisobotlarni, patent fondi, iste’molchilar imkoniyatlari va shu kabilarni tahlil qilish; ishlab chiqaruvchi va raqobatchilardagi ishlab chiqarishning tashkiliy-texnik darajasini tahlil qilish; mazkur obyektning taraqqiyot yo’nalishlarini shakllanti-rish va h...k. Boshqarish jarayonida doimo biron-bir masalani hal qilishga to’g’ri keladi. Chunki turli sabablar tufayli belgilangan parametrlardan og’ish sodir bo’ladi, yangi jarayonlarga zaruriyat tu - g’iladi, natijada ishlab chiqarish oldida paydo bo’lgan muam moni bilish, uni tahlil qilish va hal etish zaruriyati yuzaga keladi. Qaror qabul qilish zarurati va tahlil qilinayotgan obyektdagi aniq vaziyat aniqlangach, turli yo’llar bilan erishiladigan qaror maqsad shakllantiriladi va uning yechimi bo’yicha vazifalar belgilanadi. Qarorning maqsadi yuqori organ tomonidan ko’rsatib berilishi mumkin. Masalan, g’alla yetishtirishni keskin ko’paytirish va g’alla mustaqilligiga erishish maqsad qilib qo’yildi. Bir qator mulohazalar asosida donni yetishtirishga eng yaxshi moslashadigan tumanlar aniqlanadi. Vazirlik ularning ixtisoslashuvini o’zgartirish to’g’risida qaror qabul qiladi va buning uchun u tumanlarni don yetishtirishga ko’chirish rejasini ishlab chiqadi. Tuman rahbarlari toshpiriq olgach, qarorni ish lab chiqarishga tatbiq etish uchun har tomonlama tayyorgarlik ko’radi. Bu yerda asosiy maqsad va vazifa respublika uchun zarur bo’lgan don mahsulotini yetishtiri sh dir. Shunday qilib, mu ammoni aniqlash, vaziyatni va muammoning kelib chiqish sabablarini aniqlashdan boshlanadi. Vaziyatni aniqlash deganda muammoning kelib chiqish sabablarini tahlil qilish tushuniladi. Qachon vujudga keldi, qancha vaqt bo’ldi, tez-tez takrorlanib turadimi? Muammo asosan, mavjud bo’lgan holatning bo’lishi lozim bo’lgan holatga mos tushmaslik, noaniqlik, sabab va oqibatning aniq bo’lmasligi, bir necha muqobilning mavjudlik standartlardagi noaniqliklar. Vaziyatni tahlil qilish va muammoni aniqlash jarayoni. Muammo quyidagicha tushuncha va tasnifga ega. O’z vaqtida hal qilishdagi zarurlik darajasi, yechish imkoniyati umuman olganda yechimga ega emas. Mazkur sharoitda yechib bo’lmayadi, yechish mumkin.Tarkibiy tuzilishi: tarkiban aniq, bo’laklab-maydalab o’rganish imkoniyati bor. Tarkiban o’rtacha aniqlikda, faqat asosiy qismlarini o’zaro bog’lanishda o’rganish imkoniyati bor. Tarkiban bo’sh va faqat sifat nuqtai nazaridan o’rganish mumkin. Muammoning kelib chiqish sabablari. Chizmadan ko’rinib turibdiki, muammolar turli sabablar, ya’ni ko’zlanmagan holatlar, oldimizga qo’yilgan maqsadning yechimi bo’yicha bo’ladigan harakatlar, ayrim standartlarda mavjud mezonlarning noaniqliklari va nihoyat yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan tasodifiy xatolar tufayli vujudga kelishi mumkin. Bu muammolarning yechimi qaror modelini ishlab chiqish bilan bog’liq. Qaror modelini ishlab chiqish va maqbul variantni ajratib olish esa mezonlarni tanlash bilan bevosita bog’liq. Mezonlarni tanlash vazifalarning har xil variantlarini muhokama qilish, ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashdan bosh lanadi. Bu masalani hal qilishda taklif qilingan variantlarni iqtisodiy tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Berilgan variantlarni tahlil qilishda matematik, grafik, manti q iy va bosh q a usullar qo’ llaniladi. Tanlab olingan variantning maqsadga muvofiq l igi va afzalligi iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, tex nik va boshqa mezonlar bo’yicha umumiy tarzda ba h olanadi. Muammo tushunchasi va uning tasnifi. Eng maqbul qarorni ishlab chiqish ko’p jihatdan omilkor kishilarning va, ayniqsa, kelgusida shu qarorni bajaruvchilarning fikri naqadar to’la hisobga olinganligiga bog’liq. Mezonlar tanlab bo’lingach, aniq omillar va sharoitlarni tanlashga o’tiladi. Zero, ishlab chiqarish natijalari va maqsadning amalga oshuvi shularga bog’liq bo’ladi. Bularga yana resurslar, (moddiy, moliyaviy, mehnat), texnika va texnologiya, topshiriqni bajarishga ketadigan vaqt, xom ashyo yetkazib beruvchilar, o’zaro aloqalar va hokazo kiradi. Shundan so’ng qaror tayyorlashning navbatdagi bosqichiga o’ti ladi. Bu bosqichda qo’yilgan vazifani bajarish modeli ishlab chiqiladi. Model — bu boshqaruv oldida turgan vazifani hal etish chizmasidir. Model oddiy yoki dasturlashni talab qiluvchi, murakkab bo’lishi ham mumkin. Murakkab qarorlarni qabul qilishda matematik yoki statistik modellardan foydalaniladi. Bu modellar muammolarni miqdor jihatdan tavsiflaydi va optimal variantli boshqarish qarorini qabul qilish uchun asos xizmatini o’taydi. Modellashtirish quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi: tahlil qilinadigan muammolar tarkibiy qismlarga bo’linadi, omillar aniqlanadi, tanlab olingan omillarning o’zaro aloqasi aniqlanadi va o’zaro ta’siri baholanadi, vazifani hal etish modeli belgilanadi. Qarorlarni tanlash, ularni uzil-kesil qabul qilish rahbar tomonidan amalga oshiriladi. Bunda rahbar qarorni yakkabosh chilik asosida qabul qilishi mumkin. Odatda, yakkaboshchilik ko’pchilik fikri bilan birgalikda qo’shib olib boriladi, ya’ni tanlangan qaror varianti tegishli tashkilotlar bilan kelishib olinadi; qaror uzil-kesil qabul qilinadi va hujjat (buyruq, farmoyish berish, rejani tasdiqlash va h...k. lar) bilan rasmiylashtiriladi; qaror ijro etuvchi shaxslarga yetkaziladi (38-chizma). Qaror loyihasini bajaruvchi bajarishni o’z zimmasiga oladi. Resurs bilan ta’minlash kafolatlanadi. Mutaxassis (to’g’ri rasmiylashtirilganligini tasdiqlaydi. Qarorni amaliyotga joriy qilish grafigi qaytariladi va qayta ishlashga yo’llaydi. Tasdiqlaydi. Qarorning bajarilishini nazorat qilish grafigi yakuniy qaror Ijro. Yakuniy qarorni qabul qilish bosqichi. Har qanday qarorni qabul qilishda rahbar quyidagi 10 ta tamoyilga amal qilsa, foydadan holi bo’lmas edi. Tafsilotlarni bilib olishdan oldin muammoni to’laligicha hal qilish lozim. Ehtimol tutilgan hamma variantlarni ko’rib chiqmagunga qadar qaror qabul qilma. Hatto hamma tan olgan haqiqatlarga ham shubha bilan qara, ular ni rad etishdan qo’rqma. Muvaffaqiyat juda oz bo’lib ko’ringanda ham oldingda turgan muammoga turli xil nuqtai nazarlardan qarashga intil. Hal qilingan muammoning mohiyatini yaxshiroq tushunib olishga yordam beradigan model yoki o’xshashlikni izla. Haqiqatga yaqinlashish uchun imkoni boricha ko’proq savollar ber. Hayolingga kelgan birinchi qaror bilan qanoatlanib qolma. Uzil-kesil qaror qabul qilishdan oldin o’z muammolaring haqida biron-bir kishi bilan gaplashib ko’r. O’z sezgi va hissiyotingga e’tibor bilan qara. Har bir kishi hayotga va har kuni paydo bo’lib turadigan muammolarga o’z nuqtai nazaridan qarashini unutma. Imkoni boricha kamroq farmoyish berish kerak. Tajriba shuni ko’rsatadiki, farmoyish qanchalik ko’p bo’lsa, uni bajarish va ijrosini nazorat qilish shunchalik qiyin bo’ladi. Bir vaqtda bir necha farmoyish berish tavsiya etilmaydi. Topshiriqlarni har xil vaqtda, bajarilish izchilligiga qarab berish maqsadga muvofiqdir. Qarorlarni bajarish —bu oqibat natijasida yuqori bo’lganda qabul qilingan rejalarni, shuningdek shu rejalar aso sida quyi bo’g’inlar (sex, uchastka, brigada, smena, har bir xodim) uchun tuzilgan reja yoki topshiriqlarni bajarish demakdir. Qaror, eng avvalo, buyruq yoki farmoyish tarzida rasmiylashtiriladi, so’ngra u ma’muriy hujjat tusini oladi. Unda aniq ijro chilar, bajarish muddatlari, nazorat qilish usullari va hakozolar ko’rsatilgan bo’ladi. Qarorlarning bajarilishiga rahbarlik qilish — bu firma, kor xona, sex, uchastka, brigadaning boshqarish apparati tomonidan ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish jarayonida rahbarlik qilish bo’yicha aniq masalalarni hal etish demakdir. Bunda har bir bo’linma o’zining funksional vazifasini ba jarish bilan band bo’ladi. Binobarin, boshqarishning yagona tizimi amal qiladi. Shu tariqa barcha boshqaruv bo’linmalari bir-biriga o’zaro ta’sir ko’rsatib, bosh rejalarning bajarilishini ta’minlaydi. Rahbarning asosiy vazifasi boshqaruv tizimini maqsadga muvofiq uyushtirishdan va o’zi uchun ishlab chiqarishning tub masalalari bilan shug’ullanish imkoniyatini yaratishdan iboratdir. Qarorlarni bajarilishiga rahbarlik qilish jarayonida rahbarning vazifasi xodimlarning shaxsiy manfaatlarini umum- manfaatlari bilan muvofiqlashtirishga erishishdan iboratdir. Jamoaga muvaffaqiyatli rahbarlik qilish farmoyish berish va nazorat qilish usullari, shakllari va texnikasini bilishgina emas, balki topshiriqlarni bajarishga xodimlarni safarbar eta olish qobiliyatini ham talab qiladi. Erishilgan yutuqlarni rahbar faqat o’zining xizmatlari etib ko’rsatmasligi lozim. Qaror ijro etilmay qolganda aybdorni jazolashdan oldin buning sabablarini diqqat bilan o’rganish zarur. Ko’pchilik rahbarlar yaxshi qaror qabul qilishni bilmasliklari tufayli emas, balki ularni amalga oshirishni tashkil qila bilmasliklari sababli o’z lavozimlariga mos kelmay qoladilar. Ba’zida bir masala yuzasidan ikki-uch martalab qaror qabul qiladilar. Qarorlarning bajarilmay qolish sabablari ham mana shundadir. Qarorni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun ko’rgazmali chizma jadval tuzish lozim. Unda ijrochilar, bajarish muddatlari, taqsimlangan ish hajmi, obyektlarga bo’linish, sarflanadigan o’rtacha vaqt, moddiy va ma’naviy resurslarga bo’lgan ehtiyoj qayd qilinadi. Tashkiliy reja ijrochilarga yetkaziladi, tushuntiriladi, zarur bo’lgan taqdirda yo’l-yo’riq, uslubiy ko’rsatmalar beriladi. Qarorlarni bajarilishiga rahbarlik qilishda rahbar muayyan me’yoriy hujjatga tayanadi. Korxona, firma to’g’risidagi Qonun yoki Nizom ana shunday me’yoriy h ujjatlardan hisoblanadi. Bu xujjatda mazkur korxona (bo’linma)ning asosiy vazifalari, huquq va majburiyatlaridan tashqari uning shtat jadvali va ma’muriy rahbar (boshlik, mudir) ko’rsatilgan bo’ladi. Nizomda ko’pincha ushbu bo’linmaning boshqa xizmatlar bilan funk sional aloqalari tartibga solinadi. Shunday qilib, har bir boshqaruv bo’limi yaxlit uyushtirilgan bo’lib, uni bitta rahbar boshqaradi. Xodimlar o’rtasida majburiyatlar va javobgarlik ular uchun mustaqillik va tashabbus ko’rsatishning eng ko’p imkoniyatlarini ta’minlaydigan qilib taqsimlanadi. Har bir bo’limda barcha xodimlarning vazifalari, javobgarligi va huquqi: "Huquq vazifasiz, vazifa huquqsiz bo’lmaydi" Ba’zan rahbarlar o’rtasida bir-birining ishiga aralashish hollari ro’y beradi. Bunday harakat ham rahbarlar orasida ma’ lum norozilikni keltirib chiqaradi. Boshqarish jarayonidagi oxirgi bosqich — bu qabul qilingan qarorlar ijrosini nazorat qilishdir. Nazorat —bu qayta (javob) aloqa shakli hisoblanib, yuqori boshqaruv organi tomonidan chiqarilgan buyruq, farmoyish va belgilangan rejalarning joylarda bajarilish darajasi to’g’risidagi ma’lumotni aniqlash usulidir. Haqiqiy holatni bilmasdan va dalillarni tekshirmasdan turib, to’g’ri va oqilona rahbarlik qilib bo’lmaydi. Quyi bo’g’inlarni boshqarishda asosan hisobga olishning tezkor va buxgalte riya hisobi turlaridan foydalaniladi. Yaxshi yo’lga qo’yilgan hisobga olish samarali qarorlar ishlab chiqish, ularning bajarilishini kuzatib borish imkonini bera di. Hisobga olishdagi chalkashlik, odatda ishlab chiqarishni boshqarish ahvolning yomonligidan va katta kamchiliklar mavjudligidan dalolat beradi. Nazorat funksiyasi rahbarning eng muhim vazifasidir. Rahbar qabul qilinadigan qarorlarning tashabbuskori bo’lganligi sababli u shu qarorlarning bajarilishi ustidan nazoratni tashkil qilishning ham tashabbuskori bo’lishi kerak. Qarorlarning ijro etilishini nazorat qilmaydigan rahbar o’zi ishlayotgan ishlab chiqarishga emas, balki boshqa korxonalarga ham zarar yetkazishi, ya’ni ularning ishida kechikishlar, uzilishlar paydo bo’lishiga sababchi bo’lishi mumkin, degan tamoyilga amal qilingan holda aniq belgilanadi. Shunga binoan har bir xodimga majburiyat, huquq va javobgarlik yozma tarzda aniqlashtiriladi. Bu esa xodimlarni bir-birlarining ishiga aralashishidan holi qiladi. Nizomga binoan odatdagi sharoitlarda rahbar faqat bevosita bo’ysunuvchilargagina farmoyish beradi. Boshqa bo’ysunuvchilarga farmoyish faqat ularning bevosita rahbarlari orqali beriladi. Masalan, sex boshlig’i formal jihatdan xizmat bo’yicha o’zidan past turgan barcha xodimlarga buyruq berish huquqiga ega. Biroq, u bevosita rahbarlarni chetlab buyruq berganda, bu hol: tashkiliy parokandalikka olib keladi, intizomga salbiy ta’sir ko’rsatadi, ko’ngilsiz sotsial oqibatlarni keltirib chiqaradi. O’z qarorining ijrosini tekshirmagan rahbar, intizomsiz, ijrochilarni noto’g’ri tarbiyalagan rahbar hisoblanadi. Yaxshi yo’lga qo’yilgan nazorat ishonchli aloqadir. Bunday aloqa bo’lmasa, boshqarish tizimi normal ishlay olmaydi, boshqarish qarorlarining amalga oshirilishiga zarur bo’lgan hollarda tuzatishlar kiritib bo’lmaydi. Qarorning bajarilishini nazorat qilish xulosalar chiqarishni h am o’z ichiga oladi. Bundan maqsad qarorning haqiqiy natijasi va samarasini aniqlash, shuningdek, qaror qabul qilish vositalaridan foydalanish tajribasini umumlashtirishdir. 4.Qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish jarayonini tashkillashtirish. Qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish jarayonini tashkillashtirish – tashkiliy jihatdan ilgari surilgan vazifani bajarishga kirishish uchun zarur shart-sharoit yaratish demakdir . Ko’zlangan maqsad yo’lida boshqariluvchi tizimning barcha elementlari o’rtasida samarali aloqadorlikni ta’minlashga imkon beruvchi munosabatlarni o’rnata olish zarur. Tashkillashtirish – umumiy boshqaruvchilik mas’uliyati va vakolatini qismlarga ajratib, boshqaruv tizimining turli pog’onalariga taqsimlab yuborish, shu bilan birga har xil ish turlarini bajaruvchi bo’g’inlar o’rtasida o’zaro aloqa o’rnatish demakdir. 5. Qabul qilingan qarorlarning ijro etishini nazorat qilish. Tizimlashtirilgan faoliyat turi sifatida bajaradigan vazifa tashkilotning maqsadlariga erishmoqlikni ta’minlashdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun tashkilot tarkibidagi kichik guruhlar faoliyatining qabul qilingan qarorlarga mos kelishini kuzatib borish va nazorat qilish hamda vaziyatga muvofiq harakat rejasini ishlab chiqish lozim bo’ladi. Boshqaruv nazoratining uch jihati: * standartlarni belgilab berish- muayyan vaqt davomida erishilishi lozim bo’lgan maqsadlarni aniq ifodalash. Bu maqsadlar tashkilot faoliyatini rejalashtirish davomida belgilanadi; * muayyan vaqt davomida erishilgan natijalarni o’rganib chiqib, olingan va kutilayotgan natijalarni o’zaro taqqoslash; * vaziyatga qarab tegishli chora-tadbirlar ko’rish. Menejer vaziyatga qarab quyidagi amallarni bajarishi lozim: hech nima qilmaslik, vaziyatga tegishli tuzatishlar kiritish yoki standartlarni o’zgartirish. Nazorat turlari: * I sh jarayoni boshlanishiga qadar amalga oshiriladigan nazorat. Bajarish vositalari – muayyan xatti-harakatlar qoidalari, tadbirlari va yo’nalishlarini ishlab chiqish. Tadbiq etilish sohasi- insoniy, moliyaviy va moddiy resurslarni o’rganish davomida qo’llaniladi; * J oriy nazorat. Bevosita ish jarayoni davomida amalga oshiriladi. Mazkur xildagi nazoratni o’rnatish uchun boshqaruv apparati muqobil aloqalar tizimini o’rnatishi lozim; * Yakuniy nazorat. Menejerning alohida vazifasi tashkilot rahbariga faoliyatni rejalashtirish uchun muhim bo’lgan informatsiyalarni yetkazib berishdan iborat. Shu bilan birga, motivlashtirishni kuchaytirishga ham yordam beradi. A dabiyotlar ro’y x ati: 1. O’zbekiston Respublikasi Qonunlari 1.O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. Toshkent. O’zbekiston. 2008.-40 b. 2.“Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun ruxsat berish tartib-taomillari turlari qisqartirilganligi hamda soddalashtirilganligi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasining 2006 yil 4 apreldagi O’RQ-28-son Qonuni. 3.“Tadbirkorlik subyektlarini tekshirishlar soni qisqartirilganligi hamda tekshirishlar tizimi takomillashtirilganligi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hajjatlariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasining 2006 yil 23 martdagi O’RQ-26-son Qonuni. 4. O’zbekiston Respublikasining “Xususiy korxonalar to’g’risida” gi Qonuni. 2003 yil 16 sentyabr. 5. O’zbekiston Respublikasi Qonuni. “Ta’lim to’g’risida”. 1997 yil 29 avgust. 6. O’zbekiston Respublikasi Qonuni. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida”. 1997 yil 29 avgust.

Похожие

Boshqaruv qarorlari
Boshqaruv qarorlari va ularni ishlab chiqish
Boshqaruv usullari
Boshqaruv vakolatlari
Xududiy boshqaruv