Бошқарув ҳисобининг назарий асослари - Экономика - Рефераты

Бошқарув ҳисобининг назарий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

157 KB

Бошқарув ҳисоб ининг назарий асослари Режа: 1. "Бошқарув ҳисоби" фани, унинг предмети ва методи 2. Бошқарув ҳисобининг шаклланиш тарихи 3. Бошқарув ва ишлаб чиқариш ҳисоби ўртасидаги боғлиқлик 4. Молиявий ва бошқарув ҳисобининг ўзаро боғлиқлиги

1. "Бошқарув ҳисоби" фани, унинг предмети ва методи Бозор муносабатларини ривожлантириш шароитида хўжалик юритувчи субьектлар фаолиятининг барча жараёнларида иқтисодий ахборотларга нисбатан ҳаққонийлик, холислик ва аниқлик каби талаблар қўйилади. Ҳозирги пайтда олинган иқтисодий ахборотлар ички ва ташқи фойдаланувчилар талабини тоииқ қондириши ҳарада энг кам меҳнат ва вақт сарф қилинган ҳолда шакллантирилиши лозим. Шунингдек, иқтисодий ахборотлар корхона фаолиятини бюджетлаштириш, истиқболни белгилаш, харажатлар ҳисоби ва маҳсулот таннархини тўғри ташкил этиш бўйича самарали бошқарув қарорларини қабул қилишда зарурий асос болиб хизмат қилиши керак. Бу каби масалалар республикамизда "Бошқарув ҳисоби" фанини шакллантириш ва уни ривожлантириш йўналишлаиииии белгилашга асос бўлиб хизмат қилади. "Бошқарув ҳисоби" фанининг предмети харажатлар ва маҳсулот таннархи калкулацияси, жавобгарлик марказлари бўйича бошқарув ҳисобини ташкил э тиш, бюджетлаштириш, истиқболда корхона тараққиётини белгиловчи лойиҳалар таҳлили, сегментлар бўйича ҳисобот тузиш, самарали трансферт баҳоларини шакллантиришнинг назарий-услубий ҳамда ташкилий асосларини ёритиш ҳисобланади. Ривожланган мамлакатларда фирма ва компаниялар бухгалтерия ҳисоби соҳасидаги иш вақтининг 90 фоизини бошқарув ҳисобини ташкил этиш ва юритишга сарфлайдилар. Бошқарув ҳисоби билан юқори малакали мутахассислар шуғулланиши талаб этилади. Бошқарув ҳисоби: — бу бозор муносабатлари зарурияти билан пайдо бўлган, корхона ва унинг турли бўғинларидаги таркибий тузилмаларининг фаолияти юзасидан тактик ва стратегик бошқарув қарорларини қабул қилиш учун харажатлар ва даромадлар тўғрисидаги ахборотни тақдим этувчи; — корхона ҳисоб сиёсатига мувофиқ юритиладиган, таркибига корхона молиявий-хўжалик фаолиятини бюджетлаштириш, инвестиция лойиҳаларини таҳлил қилиш, харажатларни ҳисобга олиш ва маҳсулот таннархини калкулация қилишнинг илғор усулларини қўллаш, жавобгарлик марказлари бўйича сегментар ҳисобот тузиш, ички хўжалик бўлинмалари ўртасидаги муомалаларда фойдаланиладиган трансферт баҳоларни шакллантириш; — эволюцион йўл билан ривожланиб борувчи ички хўжалик ҳисобининг синтетик тизими, бир нечта иқтисодий фанлар мажмуасида туғилган комплекс фандир. Корхоналарда бошқарув ҳисобини самарали юритишга дастлабки ва йиғма ҳужжатларнинг айланиш тезкорлиги, қабул қилинган ички ҳисобот шакллари, уларни тузиш даврийлиги ҳамда тақдим қилиш муддатлари, ахборотлар тизимини такомиллаштиришга мослиги таьсир қилади.

Бошқарув ҳисобида ҳужжатлаштириш ва инвентаризация, баҳолаш ва калкулация, счетлар ва иккиёқлама ёзув, баланс ва ҳисобот каби молиявий ҳисоб усулларининг барча элементларидан фойдаланилади. Бундан ташқари, унда иқтисодий таҳлил, иқтисодий-математик ва статистик усуллар ҳам кенг қолланилади. Бошқарув ҳисоби аньанавий бухгалтерия ҳисоби, оператив-техник ва статистика ҳисоби ҳамда иқтисодий таҳлилнинг кўпгина унсурларидан фойдаланади. Бошқарув ҳисобининг самарали ташкил этилиши ва юритилиши ўз вақтида оқилона бошқарув қарорлари қабул қилиш, корхона фа^лиятини режалаштириш, таҳлил ва назорат қилиш имконини бериб, ишлаб чиқариш самарадорлигини оширади. Одатда, корхоналарда бошқарув ҳисоби қуйидаги ф аолият турлари бўйича юритилади: - таьминот-тайёрлов фаолияти; - ишлаб чиқариш фаолияти; - молия-тижорат фаолияти; - ташкилий фаолият. Корхоналарда таьминот-тайёрлов фаолияти такрор ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш ва унинг узлуксизлигини таьминлашга хизмат қилади. Слм сабабли, мазкур соҳада дастлабки бошқарув ахборотлари йиғилади ва қайта ишланади. Бошқарув ҳисоби ахборотларини шакллантиришда ишлаб чиқариш фаолияти муҳим ўрин тутади. Унда ишлаб чиқариш харажатлари таркиби, ўзгариши, уларнинг жавобгарлик марказлари бўйича ҳисобини ташкил қилиш, шунингдек, харажатлар ҳисоби ва таннарх калкулациясини юритиш, сарфланган харажатлар бўйича четланишларни ҳисобга олинади. Молия-тижорат фаолиятида эса корхона иқтисодий бўлинмалари (сегниентлари) бўйича сотиш, мамурий харажатлар бюджети тузилади ва уларнинг бажарилиши назорат қилинади. Ташкилий фаолият бўйича бошқарув ҳисобини ташкил қилиш алоҳида бўлинмалар менежерлари зиммасига харажатлар ҳажми, уларнинг .самарадорлиги тўғнсидаги ахборотларни шакллантириш вазифасини юклайди. Бунда ишлаб чиқариш зарарсизлиги нуқтасининг дастлабки ҳисоб-китоблари амалга оширилади, ўзгарувчан, доимий харажатлар ва фойда ўртасидаги алоқадорлик таҳлил қилинади. Бошқарув ҳисоби фақатгина харажатлар ҳисоби ва маҳсулот таннархи калкулацияси билан шуғулланибгина қолмасдан, балки корхона раҳбарига жорий ва истиқболли бошқарув қарорлари қабул қилишда кўмаклашиши зарур. Ҳозирги пайтда республикамиз иқтисодиётида бошқарув ҳисобининг назарий-услубий асосларини ишлаб чиқиш зарурати қуйидаги омиллар мавжудииги билан изоҳланади: — ривожланган мамлакатлар тажрибасига мувофиқ, бухгалтерия ҳисобини молиявий ва бошқарув ҳисобига бўлиниши;

— бухгалтерия ҳисобида махсулотлар таннархини ҳисоблаш, ҳақиқий харажатлардан четланишларни бошқаришда "Стандаит-кост" ҳисоб тизимининг пайдо бўлиши; — харажатларнинг доимий ва ўзгарувчан турларга ажратилиши, натижада корхоналарда ишлаб cбиқариш қуwатларидан тўлиқ фойдаланиш, харажатларни самарали тақсимлаш мақсадида таннархни калкулация қилишнинг "Директ-костинг" каби замонавий тизимларини ривожлантириш заруратининг юзага келиши; — корхоналар амалиётига "зарарсизлик нуқтаси", "маржинал даромад", "ишлаб чиқариш дастаги" ва бошқа янги иқтисодий атамаларнинг кириб келиши ҳамда уларни хўжалик юритувчи субьектларда харажатлар, ишлаб чиқариш ҳажми ва молиявий натижалар ўртасидаги узвий алоқадорликни таьминлашга йўналтириш зарурати; - корхоналар ҳисоб тизими олдига моддий, меҳнат ва молиявий ресурсларни режалаштириш, ишиаб чиқариш захираларини стратегик бошқариш, уларға мос трансферт баҳоларни шакллантириш, харажатлар ва даромадлар ҳисобининг самарали моделини яратиш каби вазифаларнинг қўйилиши; — бухгалтерия ҳисобида янги компютер технологиялари, ахборот дастурларининг кенг жорий этилиши, шунингдек, бошқарув ҳисобини автоматлаштириш асосларини ишлаб чиқиш муаммосининг мавжудлиги ва ҳ.к. Бошқарув ҳисоби корхонанинг ички вазифаларини ҳал қилишга мўлжалланган бўлиб, бу унинг "ноу-хау"сидир. Хўжалик юритувчи субьектларда бошқарув ҳисобининг муҳим вазифалари қуйидагилардан иборат: — корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятини ривожлантириш борасида истиқболли бошқарув қарорларини қабул қилиш учун зарур ахборотлар манбасини шакллантириш ва раҳбарларни улар билан таьминлаш; — корхона молиявий-хўжалик фаолиятини тезкор бошқаришда менежерларга ишончли, юқори самарадор ахборотлами ўз вақтида этказиб бериш; - маҳсулот (товар, иш, хизмат) турлари, уларни сотишнинг мувофиқ ҳажмини режалаштириш; — қўшимча буюртмаларни қабул қилиш ёки рад этиш; — баҳоларни шакллантириш бўйича қарор қабул қилиш. Стратегик вазифалар узоқ муддатга мўлжалланган бўлиб, қуйидагилардан иборат: — узоқ муддатли капитал қўйилмаларни жалб қилиш; — бизнес таркибини ўзгартириш; — маҳсулотларнинг янги турларини ўзлаштириш. Бозор муносабатлари шароитида бошқарув ҳисоби ўз вазифалари орқали корхона ички фаолияти, унинг стратегияси ва тактикаси билан бошқарувнингасосий ахборот. пойдевори сифатида намоён бўлади. БОШҚАРУВ ХИСОБИНИНГ СТРАТЕГИЯСИ истиқболда корхона тараққиётини белгиловчи лойихалар тахлили, истиқболни белгилаш,

бюджетлаштириш, жавобгарлик марказлари бўйича согментар ҳисоботни тузиш, оқилона трансферт бахоларни ўрнатиш ва бошқарув қарорларини мувофиқлаштириш тизимини ифодалайди Бошқарув ҳисоби тактикаси эса жорий даврда ишлаб чиқаришни ташкил э тиш, харажатлар ва маҳсулот таннархи калкулацияси бўйича ҳисоб юритиш, далиллаш, қабул қилинган. қарорларни таҳлил ва назорат қилиш, шунингдек, уларнинг ижроси учун жавобгарлик кабилардан иборат. 2. Бошқарув ҳисобининг шаклланиш тарихи Республикамизда бошқарув ҳисобини алоҳида фан сифатида ривожлантириш йўналишларини белгилаш унинг шаклланиш тарихини ўрганисб заруратини юзага келтиради. Бошқарув ҳисоби бухгалтерия ҳисоби таркибида мустақил фан сифатида расман 1972-йилда тан олинган. Бу пайтда бухгалтерларнинг Америка ассоциацияси томонидан бошқарув ҳисоби бўйича битирувчиларга бухгалтер-таҳлилчи малакасини берадиган дипломли дастури ишлаб чиқилган эди. Бинобарин, мустақил ўқув фани сифатида бошқарув ҳисоби олий ўқув юртларининг ўқув режасига киритилган эди. Унинг пайдо бўлиши ҳамда шаклланиши калкулация ва ишлаб чиқариш ҳисобларининг ривожланиши билан боғииқ. Калкулация ҳисоби хўжалик ҳисоби пайдо бўлиши билан бир вақтнинг ўзида келиб чиққан ва товар алмашув муомалалари натижаси бўлиб ҳисобланган. "Калкулация" сўзи лотин тилидан олинган бўлиб, сўзма-сўз таржимада "cалcул" - тошча, яьни, "тошчалар билан санаш" маьносини англатади. Иккиёқлама ёзувнинг пайдо бўлиши калкулация ҳисобининг ривожланишини янада юқорироқ поғонага кўтарди. Корхонанинг умумий бухгалтерияси таркибида калкулация ҳисобининг ажратиб кўрсатилиши эса бухгалтерия ҳисобини такомиллаштириш имконини берди. Бозор муносабатлари шароитида бухгалтерия ҳисобини мукаммаллаштириш, жумладан ахборотларни ўз вақтида фойдаланувчиларга этказиш, тижорат сирининг сақланишини таьминлаш, корхона бухгалтериясининг икки мустақил. қисм: молиявий ва калкулация ҳисобига бўлинишини шарт қилиб қўйди. Бухгалтериянинг бу тарзда мустақил қисмларга бўлиниши молиявий ҳисобни марказлаштмш ва калкулация ҳисобини эса номарказлаштиришга сабаб бўлди. Натижада, калкулация ҳисоби ўз вазифаларига эга бўла бошлади ва бошқарув жараёнини тезкор- таҳлилий ахборот билан таьминлаш, корхона болинмалари харажатлари ва даромадларини назорат қилиш имкониятини яратди. Ушбу омиллар харажатлар меьёрлари, маҳсулотнинг норматив калкулациясини ишлаб чиқиш, ҳақиқий хаиьаж атларнинг меьёрий хараж атларга мувофиқлигини тезкор назорат қилиш, мавжуд четланишларни аниқлаш ва бартараф қилишга имкон туғдирди ҳамда таннархнинг шаклланиш жараёнини бошқаришнинг четланишлар бўйича бошқарув усули юзага келди.

ХХ асрнинг 40-йиллари охирида АҚШ. ва ғарбий эвропанинг айрим мамлакатларида "ишлаб чиқариш ҳисоби" атамаси аста-секин "бошқарув ҳисоби" атамасига алмашина бошлади. Бу даврда бухгалтерия ҳисоби бошқарув сиёсатининг шаклланиши ва амалға оширилишида фаол иштирок эта бошлади, бухгалтерлар эса тахминлаш, режалаштириш, бошқарув қарорлари қабул қилиш ва корхона бошқарув хизматларини ахборот билан таьминлаш устидан назорат ўрнатиш соҳасида фаолият юрита бошлади. 3. Бошқарув ва ишлаб чиқариш ҳисоби ўртасидаги боғлиқлик Бошқарув ҳисобининг моҳиятини чуқурроқ англаш у билан ишлаб чиқариш ҳисоби орасидаги боғланиш ва фарқли. жиҳатларни ажратишга бевосита боғлиқ. Ишлаб чиқариш ҳисоби ишлаб чиқариш харажатлари ва корхона даромадини бошқариш ва ишлаб чиқариш рентабеллигини ошириш имкониятларини аниқлашда намоён бўлади. У корхонада маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш билан боғлиқ барча масалаларни батафсил акс эттириши лозим. Бошқарув ва ишлаб чиқариш хисоби ўртасидаги ўзаро боғдиқликни жадвалда тасвирлангани каби ифодалаш мумкин. Жадвалда кўриниб турибдики, бошқарув ҳисоби ишлаб чиқариш ҳисобидан кенгроқ бўлиб, ўз ичига ички (сегментар) ҳисоб ва ҳисобот, Трансферт бмхони шакллантириш ҳамда истиқболни белгилаш каби ҳисобнинг янги йўналишларини қамраб олади. Замонавий ишлаб чиқариш ҳисоби эса юқоридагилардан ташқари қуйидаги кўрсаткичларни ҳам ўзида акс эттиради: - харажатлар ва даромадларнинг турлари; — жавобгарлик марказлари бўйича харажатлар ва даромадлар ҳисоби; — харажатлар ва даромадларни ҳисобдан чиқариш ҳисоби. Корхонада ички хўжалик ҳисобининг турлари ва улар ўртасидаги алоқадорлик л.л.-жадвал Тғ Р Кўрсаткичлар Бошқарув ҳисоби Ишлаб чиқариш ҳисоби Харажатлар ҳисоби ва маҳсулот таннархи калкулацияси 1 Режалаштириш (бюджетлаштириш) Қ Қ - 2 Тахминлаш (истиқболни белгилаш) Қ Қ - 3 Ички (сегментар)хисоб ва хисобот л

4 Харажатлар хисоби ва махсулот таннархини аниқлаш Қ Қ Қ 5 Франсферт баҳони шакллантириш Қ - - 6 Истиқболни белгилаш Қ 4. Молиявий ва бошқарув ҳисобининг ўзаро боғлиқлиги Корхоналарда бухгалтерия ҳисобини истиқболли ривожлантириш молиявий ва бошқарув ҳисоби каби унинг муҳим таркибий қисмлари ўртасидаги алоқадорликни ўрганишни тақозо этади. Молиявий ва бошқарув ҳисоби ўртасида кўпгина умумийликлар мавжуд, чунки уларнинг иккаласи ҳам корхона ҳисоб тизими ахборотидан фойдаланади. Молиявий ҳисобнинг қабул қилинган тамойиллари бошқарув ҳисобида ҳам амал қилиши мумкин, чунки корхона раҳбарлари ўз фаолиятларида мутлақо текширилмаган тахминлар ва фикрларга таяниб иш қилишлари мумкин эмас. Бундан ташқари, ҳар иккала кичик тизирн ахборотидан зарурий бошқарув қарорлари қабул қилиш учун фойдаланилади. Молиявий ва бошқарув ҳисоби ўртасидаги мавжуд тафовутларни қуйидагича ифодалаш мумкин: 1. Ҳисобнинг мақсади . Молиявий ҳисобнинг мақсади корхонанинг мулкий ва молиявий ҳолатим баҳолаш, активлар ва пассивларнинг ҳолати тўғрисидаги. ахборотларни умумлаштириш, даврий ва йиллик бухгалтерия ҳисоботини тузишдан иборат. Бу малумотлар маьмуриятнинг ўзи учун ҳам, ташқи фойдаланувчилар учун ҳам мўижалланган бўлади. Ташқи фойдаланувчилар, инвесторлар ва кредиторлар корхонанинг молиявий аҳволи, унинг тўлов қобилияти, кредитга лаёқати, мазкур корхонага берилган инвестицияларнинг рентабеллик даражаси кабиларга баҳо беришда айнан шу маьлумотларнинг аниқ белгиланган талаблар ва стандартларга мувофиқ равишда олиб борилганига эьтибор берадилар. Бошқарув ҳисобининг асосий мақсади эса корхона раҳбариятини оқилона бошқарув қарорлари қабул қилиш учун харажатлар ва молиявий натижалар тўғрисидаги ишончли ахборотлар билан таьминлашдир. 2. Ҳисоб сиёсатини ишлаб чиқиш . Молиявий ҳисобда ҳисоб сиёсати уни юритиш қоидалари, молиявий ҳисоботни тузиш ва тақдим қилиш тартибини ифодалайди. Бошқарув ҳисоби ҳисоб сиёсатида асосан корхона фаолиятини бюджетлаштириш, тахминлаш, таннархни ҳисоблаш, трансферт баҳони шакллантириш, сегментар ҳисобот тузиш масалалари ўз ифодасини топади. 3.Ахбороиларни бухгалтерия ҳисоби счетлари тизимида акс эттириш . Молиявий ҳисоб счетлари тизинии корхона моддий, меҳнат ва молиявий ресурслари ҳолати ҳамда ҳаракати тўғрисидаги барча

малумотларни умумлаштиради. Ушбу счетлар тизими ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг 21-сонли "Хўжалик юритувчи субьектлар молия-хўжалик фаолиятини счетлар режаси ва уни қоллаш бўйича йўриқнома" номли миллий стандартига асосланади. Ушбу счетлар режасининг янги таҳрири ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2002-йил 9-сентабрдаги 103-сонли қарори билан тасдиқланган ва Адлия вазирлиги томонидан 2002-йил 23-октабрда 1181-сон билан рўйхатга олинган. Бошқарув ҳисоби счетлар режаси эса корхона ва унинг бўлинмалари фаолияти тўғрисида стратегик бошқарув қарорларини қабул қилиш, бюджетлаштириш, харажатлар ҳисоби ва таннарх калкулациясини ташкил этиш, "Харажатлар — ишлаб чиқариш ҳажми — фойда" тизими бўйича молиявий натижаларни аниқлашни назарда тутади. Мазкур счетлар режасини амалиётга жорий этиш икки разрядли бухгалтерия ҳисоби счетлари тизимидан тўрт разрядли тизимга ўтиш заруриятини келтириб чиқаради: 4. Ахборолдан фойдаланувчилар . Молиявий ҳисобни ташқи ҳисоб доб ҳам атайдилар. Унинг натижалари чоп этиб борилади, бироқ, молиявий ҳисоботлар нафақат молиявий ахборотларни, шунингдек, корхоналар фаолиятидагж муваффақиятларни, уларнингянги маҳсулотларини намойиш этувчи реклама тусидаги ахборотларни ҳам ўз ичига олади. Молиявий ҳисоб ахборотларидан фойдаланувчилар, асосан, корхонадан ташқарида бўладилар. Ушбу ахборот корхона раҳбарияти, давлат органлари, кредиторлар, аксионерлар, инвесторлар (ички ва ташқи фойдаланувчилар) учун зарур. Бошқарув ҳисобини, бинобарин, ички ҳисоб деб аташ мумкин. Унинг натижаларидан корхона бошқаруви ходимлари, таьсисчилар ва кузатув кенгаши аьзолари фойдаланадилар. 5. Ахборотни тақдим элиш шакллари . ўзбекистон Республикаси "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги Қонунининг 16-моддасига мувофиқ, молиявий ҳисобот бухгалтерия баланси, молиявий натижалар тўғрисидаги, асосий воситалар тўғрисидаги, пул оқимлари тўғрисидаги,хусусий тўғрисидаги ҳисобот шакллари, шунингдек, изоҳлар, ҳисоб-китоблар ва тушунтиришлардан иборат. Молиявий ҳисобот шакллари Молия вазирлиги томонидан 2002-йил 27-декабрдаги 140-сонли буйруқ билан тасдиқланган, Адлия вазирлиги томонидан 2003-йил 24-январда 1209-рақам билан рўйхатга олинган "Молиявий ҳисобот шаклларини тўлдириш бўйича қоидалар"га асосланиб тақдим этилади. Шунингдек, корхоналар солиқлар, ижтимоий таьминот ва суғурта, меҳнат биржаларига ўрнатилган тартибда ҳисобот топширадилар. Бошқарув ҳисоби ахборотлари эса фойдаланувчиларга эркин шаклда тақдим этилади. 6. Ҳисобни юритиш мажбурияти . Молиявий ҳисоб расмий ҳисоб бўлиб, барча корхоналар учун уни юритиш мажбурийдир. Молиявий ҳисобот ҳужжатлари солиқ идоралари ва бошқа тегишли жойларга тақдим этилади, улар аудиторларнинг текширув обьекти ҳисобланиб, чоп этилиши шартдир.

Бошқарув ҳисобини олиб бориш корхона раҳбаиияти талабларига мувофиқ амалга оширилади. 7. Ҳисобни ташкил этиш қоидалари . Молиявий ҳисобда молиявий ҳисобот ахборотлари аниқ тамойил ва қоидаларга мувофиқ шаклланиши ҳамда акс эттирилиши шарт, улар асосида малумотлар қайд қилинади, баҳоланади ва тегишли счетларда расмийлаштирилади. Ушбу тамойил ва қоидалар "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги ўзбекистон Респубикаси қонуни ҳамда бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартларида белгилаб қўйилади. Бошқарув ҳисобини юритиш тартиб-қоидалари корхонанинг стратегик ва тактик мақсадларидан, хусусиятларидан келиб чиқиб ишлаб чиқилади. Бу ҳисоб турида малумотларнинг бошқарув қарорларини қабул қилиш учун аҳамиятлилик даражасига етибор берилади. 8. Ҳисоб тамойиллари . Молиявий ҳисоб умумий тамойилларга таянади, булар бухгалтерия ҳисобини иккиёқлама ёзув усулида юритиш, аниқлик, мазмуннинг шаклдан устунлиги, кўрсаткичларнинг қиёсланувчанлиги, молиявий ҳисоботнинг бетарафлиги ва ҳ.к. Бу тамойилларга корхона ходимлари билан бир қаторда давлат идоралари вакиллари ҳам амал қилади. Бошқарув ҳисобининг асосий тамойиллари эса ҳисобни иккиёқлама ёзув усулида юритиш, узлуксизлик, аниқлик, ҳисоблаш, эҳтиёткорлик, кўрсаткичларнинг қиёсланувчанлиги ва ҳ.к. ҳисобланади. 9. Ҳисобнинг асосий обьектлари . Молиявий ҳисоботларда корхона одатда ягона, яхлит деб таЙифланади. Кўп тармоқли фаолият олиб борувчи йирик корхоналар ҳар бир соҳа бўйича, яьни, корхонанинг йирик сегментлари бўйича харажатлар ва даромадларни умумлаштирилган молиявий ҳисоботда акс эттириши шарт. Бошқарув ҳисоби, одатда корхонанинг алоҳида бўлинмалари: бўлимлар, сехлар, участкалар, иш жойлари фаолияти тўғрисидаги ахборотни ўз ичига олади. 10, Ҳисобнинг асосий тузилмаси . Молиявий ҳисоб қуйидаги асосий тенгликка мувофиқ шаклланади: Активлар қ ўз маблағлари манбалари Қ Мажбуриятлар Бошқарув ҳисоби ахбороти тузилмаси ва таркиби унинг фойдаланувчиларини эҳтиёжларига боғлиқ. Бошқарув ҳисобининг ҳар қандай тузилмаси энг аввало харажатлар, даромадлар ва активлар каби категорияларга таянади. Бу тузилмаларни қоллашда асосий мезон — зарур ахборотнинг фойдалилигидир. 11. Ахборотнинг ошкоралик даражаси . Молиявий ҳисоб ахборотлари унинг фойдаланувчилари учун очиқ ҳисобланади. Жумладан, ўзбекистон Республикаси "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги қонунининг 19-моддасига кўра, мазкур ахборотлар солиқ органларига, таьсис ҳужжатларига мувофиқ мулкдорларга, давлат статистика органларига, қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа органларга тақдим қилинади.

Бошқарув ҳисоби ахборотлари кўпроқ махфийлик хусусиятига эга бўлиб, улардан корхона менежеииари, таьсисчилар ва кузатуй кенгаши аьзолари 12, ахборот акс эттириш усуллари ва йўллари. Молиявий ҳисоб қийматида шаклланадиган ахборотни ўз ичига олади. Корхонанингмолиявий ҳисоботи хисоботи бош дафтардаги барча счетлар бўйича якуний қолдиқлар ўз ичига олади. Молиявий ҳисобда хўжаликжараёнлари бухгалтерияҳисобининг ҳужжатлаштириш ва инвентаризация, баҳолаш ва калкулация, счетлар тизими ва иккиёқлама ёзув, бухгалтерия баланси ва ҳисобот каби усулларда ифода этилади. ТЖнда молиявий ҳисобот малумотлари албатта пул бирлиги кўринишида акс эттирилиши зарур. Молиявий ҳисобот маьлумотлари бош дафтарнинг якуний ёзувларига мос келади. Бошқарув ҳисобида хўжалик муомалаларини акс эттиришда иккиёқлама ёзув усулига асосланиш шарт эмас. Мазкур ҳисоб турида малумотлар ҳар қандай ўлчов бирлигида ҳисобланиши раумкин. Шунингдек, унда молиявий ҳисобот шакллари ахборотларининг Бош китоб маьлумотлари билан мос келиши ва таққосланиши шарт эмас. Бошқарув ахборотини қайд этиш ва акс эттиришда эса молиявий ҳисоб усуллари билан биргаликда эконометрика, статистика, иқтисодий таҳлил усулларидан ҳам фойдаламлади. 13. Ахборотларни ўлчаш. Хўжаиик жараёнларини умумлаштириш учун молиявий ҳисобда иақат қиймат ўлчови қолланилади ва сўмларда ифода этилади. Бошқарув ҳисобида эса ҳисоб ўлчовларининг моддий, меҳнат ва қиймат каби барча турларидан фойдаланилади. 14. Ҳисобот тузишнинг даврийлиги . Молиявий ҳисобот қатғий белгиланган муддатларда тузилади ҳамда тақдим этилади. Бошқарув ҳисобида ҳисобот ҳар куни, ҳар ҳафта ва бошқа муддатларда тузилиши мумкин. Ҳисоботларни тақдим этиш муддати корхона раҳбарияти томонидан бcлгиланади. Муҳими, ҳисобот истеьмолчиларгафойдали бўлиши ва ўз вақтида тақдим этилиши лозим. 15. Ахҳоротнинг содир бўлиш вақти . Молиявий ҳисоб корхон анинг молиявий тарихини акс эттиради. Унда хўжалик муомалалари уларнинг содир болганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар орқали қайд этилади, яьни, ҳисобнинг бу тури корхона хўжалик фаолиятида аллақачcм содир бўлган муомалаларни тасдиқлайди. Бошқарув ҳисобининг рнақсади эса содир болган воқеалар таҳлили асосида истиқболга молжалланган тавсиялар, бошқарув ва инвестиция қарорлари дастурини ишлаб чиқишдан иборат. Молиявий ҳисоб хўжалик муомалалари содир бўлгандан сўнг бошқарув ҳисоби эса воқеа-ҳодисаларни олдиндан ташхислаб бериши зарур. Шу боисдан, бошқарув ҳисобини кўпинча тахминлаш ҳисоби, махфий ҳисоб деб ҳам атайдилар.

16. Ахборотнинг аниқлик ва ишончлилик даражаси. Молиявий ахборот содир бўлган операцияларни акс эттиради, шу боис, у холислик хусусиятига эга ва аудиторлик текширувидан ўтади. Бошқарув ҳисоби эса кўпроқ бўлажак даврга мўлжалланган истиқбол билан иш тутади. Шу боис, бошқарув ҳисобидаги ахборот эҳтимоллик ва субьектив (хусусийлик) тавсифига эга. 17. Харажатлар ва даромадларни гуруҳлаш йўллари. Молиявий ҳисобда харажатлар калкулация моддалари бўйича, даромадлар эса корхона ва унинг фаолият турлари (сегментлари) бўйича гуруҳланади ва акс эттирилади. Бошқарув ҳисобида харажатлар харажат моддалари бўйича, даромадлар эса бўлинмалар ва маҳсулот(иш, хизмат) турлари бўйича гуруҳланади ва акс эттирилади. Харажат моддаларининг рўйхати тармоқ йўриқномалари билан белгиланади ҳамда корхонанинг ҳисоб сиёсатида ифодаланади.

Фойдаланилган а дабиётлар. 1. Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонуни. Т., «Халқ сўзи» газетаси, 1996. 2. Каримов И.А. «Эргапган марраларимизни мустаҳкамлаб, ислоҳотлар йўлидан изчил бориш - асосий вазифамиз». Т.12.-Т.: «Ўзбекистон». 2004.-400 б . 3. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг 1997 йил 15-январ 5- сон буйруғи (йиллик ва ярим йиллик ҳисоботни тўлдириш тўғрисида). Т., «Ўзбекистон Республикаси Молиявий қонунлари» ойлик нашр, 1997. 4. Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти 0-21. 5. Бобожонов О.,Хасанов Б. Финансов ы й учет. - изд. ТГЭУ, 2001 6. Бобожонов О.У. Молиявий ҳисоб. Т., «Меҳнат», 1999. 7. Молиявий ҳисоб. КАРАНА корпорацияси, Т., 2000. 8. Палий В.Ф. Управленческий учет - М.:Союзаудит. 1997. 9. Палий В.Ф., Палий В.В. Финансов ый учет., -М.: ФБК. 2001 10. Ризақулов А.А., Иброҳимов А.К., Ҳасанов Б.А., Усанов А.У., Маматов З.Т. Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари. 1- III том. ТМИ ва ИУТ, 1994. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz

Похожие

Бошқарув ҳисобининг концептуал асослари

Маркетингнинг назарий асослари

Маркетингнинг назарий асослари

Маркетингни назарий асослари

Халқаро савдонинг назарий асослари