Бошқа молиявий ҳисоботларини тузиш ва такдим этиш - Экономика - Рефераты

Бошқа молиявий ҳисоботларини тузиш ва такдим этиш

Загружено в:

08.10.2023

Скачано:

0

Размер:

168.5 KB

Бошқа молиявий ҳисоботларини тузиш ва такдим этиш Режа: 1. Пул оқимлари тўғрисида ҳисоботни тузиш. 1. Хусусий капитал тўғрисида ҳисоботни тузиш.

Пул оқимлари тўғрисида ҳисоботни тузиш. Пул оқимлари тўғрисида ҳисоботнинг (4-сон шакл) асосий мақсади бўлиб корхонада ҳисобот даврида юз берган пул оқимлари (кирим ва чиқим), шунингдек пул маблағларининг давр боши ва охиридаги ҳолати тўғрисида йиғма маълумотларни акс эттириш ҳисобланади. Ҳисобот тўртта устунчадан иборот бўлиб, унинг 1 ва 2- устунларида ҳисоботнинг кўрсаткичлари ва уларга биркитилган сатрларнинг рақамлари кўрсатилади. Ҳисоботнинг 3 ва 4- устунларида мос равишда пул маблағларининг кирими ва чиқимига доир маълумотлар акс эттирилади. Пул оқимлари тўғрисида ҳисобот икки бўлимдан иборот бўлиб, унинг биринчи бўлимида миллий валютадаги пул маблағларининг ҳолати ва ҳаракати, иккинчи бўлимида эса чет эл валютасидаги пул маблағларининг ҳолати ва харакати Ўзбекистон республикаси Марказий банкининг курси бўйича миллий валютада акс эттирилади. Ҳисоботда пул оқимларини акс эттирувчи кўрсаткичлар корхонанинг пул оқимлари тўғрисидаги маълумотларни бевосита фаолият турлари бўйича гуруҳлашга йўналтирилган. 9-сон БҲМС ― Пул оқимлари тўғрисида ҳисобот‖га мувофиқ корхоналарнинг пул оқимларини асосан қуйидаги фаолият турлари бўйича гуруҳлаш кўзда тутилган: • Асосий (операцион) фаолият бўйича -ушбу гуруҳда маҳсулот, товар, иш ва хизматларни сотишдан олинган тушумлар, товар-моддий бойликлар, иш ва хизматлар учун таъминотчи ва пудратчиларга тўланган тўловлар, ходимлар номидан тўланган даромад солиғи ва бошқа тўловлар, ижтимоий суғурта бўйича тўловлар ва бошқа асосий фаолиятга доир тўланган пул маблағлари мос равишда кирим ва чиқим устунчаларида (010-050 сатрлар) акс эттирилади. Чет эл валютасидаги асосий фаолиятга доир пул маблағларининг кирим ва чиқими маълумотноманинг 261,262,264,271,273- устунчаларида кўрсатилади. • Инвестиция фаолияти бўйича -ушбу гуруҳда асосий воситалар ва номоддий активлар, шунингдек узоқ ва қисқа муддатли инвестицияларни

сотиб олиш ва сотишга доир пул оқимлари мос равишда кирим ва чиқим устунчаларида (060-100 сатрлар) кўрсатилади. • Молиявий фаолият бўйича - ушбу гуруҳда олинган ва тўланган фоизлар, олинган ва тўланган дивидендлар, акцияларни ва бошқа қимматли қоғозларни сотишдан олинган тушумлар, хусусий акцияларни сотиб олишга сарфланган пул маблағлари, узоқ ва қисқа муддатли кредитлар ва кредитлар бўйича пул тушумлари ва тўловлари, узоқ муддатли ижара (молиявий лизинг) бўйича пул тушумлари ва тўловлари, молиявий фаолиятнинг бошқа пул тушумлари ва тўловлари мос равишда кирим ва чиқим устунчаларида (110-180 сатрлар) кўрсатилади. Чет эл валютасидаги молиявий фаолиятга доир пул маблағларининг кирим ва чиқими маълумотноманинг 263, 272- устунчаларида кўрсатилади. Ҳисоботда даромад (фойда) ва бошқа солиқ тўловлари алоҳида гуруҳда (190-210 сатрлар) кўрсатилади. Ҳар бир гуруҳдан кейин ҳисоботнинг алоҳида сатрларида фаолият тури бўйича соф пул кирими/чиқими кўрсатилади. Бу корхонада ҳар бир фаолият бўйича ҳисобот даврида кўпроқ киримга ѐки чиқимга эришганликни аниқлашга имкон беради. Ҳисоботнинг алоҳида сатрида (220-сатр) корхонанинг молиявий - хўжалик фаолиятининг жами соф пул кирим/чиқими барча фаолият турлари бўйича биргаликда кўрсатилади. Бунинг учун барча фаолият турлари бўйича пул тушумларининг ва тўловларининг гуруҳланган суммаларининг (050,100, 180,210- сатрлар) фарқи ( +, - ) мос равишда кирим ѐки чиқим устунида акс эттирилади. Ҳисоботнинг охирги иккита сатрида (230 ва 240-сатрлар) мос равишда ҳисобот даврнинг боши ва охирида мавжуд пул маблағларининг қолдиқ суммалари кўрсатилади. Бунда 240-сатрда кўрсатилган пул маблағларининг охирги қолдиғи 230-сатрда кўрсатилган пул маблағларининг бош қолдиғи ва 220- сатрда кўрсатилган ҳисобот даврдаги пул маблағларининг соф кирим/чиқим суммаларининг йиғиндиси ѐки айирмасига тенг бўлиши лозим.

Пул оқимлари тўғрисида ҳисобот корхонанинг пул маблағлари ҳисоби учун мўлжалланган счѐтлар (5000,5100,5200,5500,5600,5700) нинг мос равишдаги бош қолдиқ, охирги қолдиқ, дебет ва кредит оборот суммаларини корреспонденцияланган счётларнинг ёзувлари асосида тузилади. 9-сон БҲМС ― Пул оқимлари тўғрисида ҳисобот‖га мувофиқ (15-банд) пул оқимлари тўғрисидаги ҳисоботнинг фаолият турлари бўйича кирим ва чиқимини акс эттиришда икки усулдан, яъни бевосита (тўғри) усулдан ва билвосита (эгри) усулдан фойдаланиш мумкин. Бу иккала усул ҳам пул маблағларининг қолдиғи, кирим ва чиқими бўйича бир хил натижаларни беради, лекинда уларда пул оқимларини ҳисоблашда турли кўрсаткичлар асос қилиб олинади. Бу фақатгина асосий (операцион) фаолият бўйича пул оқимларини ҳисоблашга таалллуқлидир. Инвестицион ва молиявий фаолият бўйича пул оқимлари тўғрисидаги маълумотлар тўғридан тўғри пул маблағлари ҳисоби учун мўлжалланган счѐтларнинг (5000,5100,5200,5500,5600,5700) регистрларидан олинади. Асосий фаолият бўйича пул оқимларини бевосита (тўғри) ва билвосита (эгри) усуллар асосида ҳисоблашнинг хусусиятларига қуйидагилар киради. Бевосита (тўғри) усул. Ушбу усулда асосий (операцион) фаолият бўйича пул оқимларини ҳисоблашда уларнинг кирими ва чиқими ―Молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот»нинг уларга мос келувчи соф тушум, таннарх, давр харажатлари,солиқ тўловлари каби кўрсаткичлари билан узвий боғланади. Жумладан, пул кирими соф тушум билан, пул чиқимлари ҳисоботнинг таннарх, давр харажатлари, солиқ тўловлари каби моддалари билан боғланади. Пул оқимларини ҳисоблашда молиявий натижалар тўғрисида ҳисоботнинг юқорида келтирилган кўрсаткичлари асос қилиб олинади ва ушбу кўрсаткичлар уларга таъсир этувчи омилларнинг ўзгариш суммасига тузатилади. Ушбу тузатишлар, жумладан, қуйидагича амалга оширилади: 1.Харидорлардан келиб тушган пул малағлари суммаси (Пк) ни топиш учун молиявий натижалар тўғрисида ҳисоботда кўрсатилган сотишдан олинган даромад (Сд) суммаси корхона балансининг давр бошига ва охирига кўрсатилган харидорлар бўйича дебиторлик қарзларининг (Дқ)

кўпайиш ѐки камайиш суммасига тузатилади, жумладан дебиторлик суммасини ошиши (+Дқ) пул киримларини камайтиради, аксинча дебиторлик қарзларнинг камайиши (-Дқ) эса пул киримларини кўпайтиради, яъни: Харидорлардан тушган пул маблағлари (Пк) = Сотишдан олинган даромад (Сд) + Дебиторлик қарзларнинг камайиши (- Дқ) - Дебиторлик қарзларнинг кўпайиши Мисол учун, сотишдан олинган даромад суммаси (Сд) ҳисобот йилида 5000 минг сўмни, харидорларнинг дебиторлик қарзлари баланc бўйича йил бошида 1000 минг сўмни, йил охирида эса 2000 минг сўмни ташкил этди дейлик. У ҳолда харидорлардан келиб тушган пул маблағлари (Пк) 4000 минг сўмни ташкил этади (5000 - 1000), агар дебиторлик қарзлари йил охирида 500 минг сўмни ташкил этганда эди, у ҳолда харидорлардан келиб тушган пул маблағлари (Пк) 5500 минг сўмни ташкил этар эди (5000+500). Таъминотчиларга ўтқазилган пул маблағларининг суммасини топиш (Пчт) учун молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг сотиш таннархи (Ст) кўрсаткичи асос қилиб олинади ва ушбу сумма корхона балансининг давр бошига ва охирига кўрсатилган товар заҳираларининг (Тз), шунингдек таъминотчилар олидиги кредиторлик қарзларининг кўпайиш ѐки камайиш суммасига тузатилади, жумладан товар заҳираларининг кўпайиши (+Тз) пул чиқимларини кўпайишига, товар заҳираларининг камайиши (-Тз) эса пул чиқимларини камайишига, таъминотчилар олдидаги кредиторлик қарзларнинг ошиши (+Кқ) пул чиқимларининг камайишига, аксинча кредиторлик қарзларнинг камайиши (-Кқ) эса пул чиқимларининг кўпайишига олиб келади, яъни: Таъминотчилар га тўланган пул маблағлари = (Пчт) Сотиш таннархи (Ст) + Товар захираларини кўпайиши (+Тз) - Товар захираларини + Кредиторлик қарзларнинг камайиши (-Кқ) - Кредиторлик қарзларнинг

Мисол учун, сотиш таннархи 4000 минг сўм дейлик, товар захиралари ҳисобот давр бошига 6000 минг сўм, ҳисобот давр охирига 5500 минг сўмни, таъминотчилар олидидаги қарзлар ҳисобот давр бошига 2000 минг сўм, ҳисобот давр охирига 1000 минг сўмни ташкил этди дейлик. Ушбу мисолда таъминотчиларга ўтқазилган сумма молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот ва баланс маълумотларга кўра 4500 минг сумни (4000-500+1000) ташкил этади. Операцион харажатларга доир пул чиқимлари суммасини топиш ( Птох) учун асос қилиб давр харажатлари (Дх) олинади ва топилган сумма баланснинг давр боши ва охиридаги келгуси давр харажатларининг (Кдх) ва мажбуриятларнинг (М) суммаларидаги ўзгаришларга тузатилади, шунингдек тузатишда молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда акс эттирилган амортизация ва бошқа пулсиз харажатлар (Апх) суммалари айирилиб ташланади, жумладан келгуси давр харажатларининг кўпайиши (+Кдх) пул чиқимларини кўпайишига, келгуси давр харажатларининг камайиши (-Кдх) эса пул чиқимларини камайишига, ҳисобланган мажбуриятларнинг ошиши(+М) пул чиқимларининг камайишига, аксинча ҳисобланган мажбуриятларнинг камайиши (-М) эса пул чиқимларининг кўпайишига олиб келади, яъни:

Мисол учун, давр харажатлари 1000 минг сўм дейлик, келгуси давр харажатлари ҳисобот давр бошига 60 минг сўм, ҳисобот давр охирига 50 минг сўмни, ҳисобланган мажбуриятлар ҳисобот давр бошига 200 минг сўм, ҳисобот давр охирига 100 минг сўмни, амортизация харажатлари 150 минг сўмни ташкил этди дейлик. Ушбу мисолда операцион харажатларга доир пул тўловларининг суммаси молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот ва баланс маълумотларга кўра 940 минг сумни (1000-10+100 -150) ташкил этади. Корхона фойдаси (даромади)дан олинадиган солиқлар бўйича пул тўловлари суммасини (Пчс) топиш учун асос қилиб фойда (даромад) ва бошқа даромаддан олинадиган солиқларнинг (инфраструктурани ривожлантириш солиғи, ягона солиқ, ялпи тушумдан солиқ) молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда кўрсатилган суммалари (Сф) олинади ва ушбу сумма баланснинг давр боши ва охиридаги ушбу солиқлар бўйича қарз (Қс) суммаларидаги ўзгаришларга тузатилади, жумладан солиқлар бўйича қарз суммасини камайиши (- Қс) пул чиқимларини кўпайишига, қарз суммасини кўпайиши (+ Қс) эса пул чиқимларини камайишига олиб келади, яъни: Фойда(даромад)дан олинадиган солиқлар бўйича пул тўловлари = (Пчс) Фойда (даромад)дан солиқлар (Сф) +Солиқлар бўйича қарз-арнинг камайиши (-Қс) -Солиқлар бўйича қарз-ларнинг кўпайиши (+Қс) Мисол учун, фойда (даромад)дан олинадиган солиқлар молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботга кўра 300 минг сўмни, ушбу солиқлар бўйича қарз суммаси ҳисобот давр бошига 60 минг сўм, ҳисобот давр охирига 50 минг сўмни ташкил этди дейлик. Ушбу мисолда фойда (даромад) дан олинадиган солиқлар бўйича пул чиқимининг суммаси молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот ҳисобот ва баланс маълумотларга кўра 310 минг сумни (300+10) ташкил этади. Билвосита (эгри) усул. Ушбу усулда ҳам бевосита (тўғри) усулдаги каби пул оқимларини ҳисоблашда молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот асос

қилиб олинади, лекин олдинги усулдан ўлароқ тузатишлар ҳисоботнинг ҳар бир моддаси бўйича эмас, балким унинг энг охирги кўрсаткичи бўлган ―соф фойда‖ бўйича амалга оширилади. Жумладан пул оқимлари (кирим ва чиқим) суммасини топиш учун молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда акс эттирилган соф фойда суммаси қуйидагиларга тузатилади: Хусусий капитал тўғрисида ҳисоботни тузиш. Хусусий капитал тўғрисида ҳисоботнинг (5-сон шакл) асосий мақсади бўлиб корхонанинг хусусий капиталининг ҳолати ва харакати тўғрисида йиғма маълумотларни акс эттириш ҳисобланади. Ҳисобот тўққизта устунчадан иборот бўлиб, унинг 1 ва 2- устунларида ҳисоботнинг кўрсаткичлари ва уларга биркитилган сатрларнинг рақамлари кўрсатилади. Ҳисоботнинг 3-8 устунлари хусусий капиталнинг алоҳида турларининг ҳолати ва харакатига доир маълумотларни акс эттиришга мўлжалланган, жумладан: 5-устун ―Резерв капитали; 6-устун ―Тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар); 7-устун ―Сотиб олинган хусусий акциялар; 8-устун ―Мақсадли тушумлар ва бошқалар; 9-устун ―Жами.

Ҳисоботнинг ҳар бир сатрида хусусий капиталнинг ҳолати, кўпайиши ва камайиши, шунингдек турли бошқа маълумотлар кўрсатилади. Ушбу маълумотлар хусусий капиталнинг элементларини ҳисоби учун мўлжалланган счѐтлардан (8300, 8400, 8500, 8600,8700,8800) олинади, жумладан: Сатр Кўрсаткичлар номи Сатрни тўлдириш тартиби 010 Йил бошига қолдиқ 8300, 8400, 8500, 8600,8700,8800- счѐтларнинг бош қолдиғи ѐзилади 020 Қимматли қоғозлар эмиссияси Акцияларни чиқарилиши ва сотилиши натижасида устав капитали ва қўшилган капитални кўпайиши мос равишда 3 ва 4-устунчаларда акс эттирилади 030 Узоқ муддатли активларни қайта баҳолаш Корхона мулкини қайта баҳолаш натижасида вужудга келган резерв капитали суммаси 5-устунчада кўрсатилади

040 Устав капиталини шакллантиришда пайдо бўлган валюта курси фарқлари Чет эл инвесторларининг устав капиталига киритган бадаллари бўйича вужудга келган қўшилган капитал суммаси 4-устунчада акс эттирилади 050 Резерв капиталига ажратма Ҳисобот йилнинг соф тақсимланмаган фойдасидан резерв капиталига ажратма суммаси 5-устунчада (+) белгиси билан ва 6-устунчада (-) белгиси билан кўрсатилади060 Жорий йилнинг тақсимланмаган фойдаси (зарари) Молиявий натижалар тўғрисида ҳисоботнинг энг охирги сатрида кўрсатилган соф фойдаси (қопланмаган зарари) 6-устунчада акс эттирилади (қопланмаган зарар суммаси ушбу устунчада (-) 070 Текинга олинган мол-мулк Юқори ташкилотдан олинган ва резерв капиталига киритилган мол-мулк суммаси 5- устунчада кўрсатилади 080 Мақсадли фойдаланиш учун олинган маблағлар Турли мақсадларда олинган грантлар, давлат субсидиялари, давлат ѐрдамлари, солиқлар бўйича имтиѐзлар ва бошқа мақсадли тушумларнинг суммаси 8-устунчада акс эттирилади 090 Тўланган дивидендлар Ҳисобланган дивидендлар суммаси 6-устунчада (-) белгиси билан акс эттирилади 100 Хусусий капитал шаклланишининг бошқа манбалари Хусусий капитал элементларининг бошқа манбалар эвазига кўпайиш суммалари мос равишда 1-8 - устунчаларда кўрсатилади( камайиш суммаси (-) белги билан )110 Йил охиридаги қолдиқ 8300, 8400, 8500, 8600, 8700, 8800- счётларнинг йил охиридаги қолдиғи кўрсатилади 120 Хусусий капиталнинг кўпайиши (+) ѐки камайиши (-) Хусусий капитални ҳисобот йилининг бошига нисбатан ҳисобот йилининг охирида ошган ѐки камайган суммалари мос устунчаларда акс эттирилади 130 Чиқарилган акциялар сони, дона Ҳисоботнинг 9-устунчасида маълумот тариқасида кўрсатилади 131 Шу жумладан имтиѐзли акциялар сони Ҳисоботнинг 9-устунчасида маълумот тариқасида кўрсатилади 132 Шу жумладан оддий акциялар сони Ҳисоботнинг 9-устунчасида маълумот тариқасида кўрсатилади 140 Акциянинг номинал қиймати Ҳисоботнинг 9-устунчасида маълумот тариқасида кўрсатилади

150 Муомаладаги акциялар сони, дона Ҳисоботнинг 9-устунчасида маълумот тариқасида кўрсатилади 151 Шу жумладан имтиѐзли акциялар сони Ҳисоботнинг 9-устунчасида маълумот тариқасида кўрсатилади 152 Шу жумладан оддий акциялар сони Ҳисоботнинг 9-устунчасида маълумот тариқасида кўрсатилади

Адабиётлар : 1. Бакиева Х., Ризаев Н. Бухгалтерия хисоби назарияси. Укув кулланма. -Т.: Иктисод-молия, 2008 2. Каримов А., Исломов Ф., Авлокулов А. Бухгалтерия хисоби. Дарслик. -Т.: Шарк, 2004. 3. Пардаев А.Х., Пардаев Б.Х. Бошкарув хисоби. Укув кулланма. - Т.: Г.Еулом номидаги адабиѐт ва санъат нашриѐти, 2008. 4. Сатывалдыева Д.А. Бухгалтерский учет. Учебник. -Т.: IQTISODIYOT . 2015 г. 580 с. 5. Хамдамов Б.К., Исломов Ф.Р., Авлокулов А.З. Молиявий хисобот. Укув кулланма. - Т.: ―ИКТИСОД-МОЛИЯ‖, 2008. 7. Дусмуратов Р. Кишлок хужалигида бухгалтерия хисоби ва статистика асослари. -Т: Фан ва технология‖, 2014. 8. Жураев Н., Абдувохидов Ф., Сотиволдиева Д. Молиявий ва бошкарув хисоби. Дарслик (лотин алифбосида). -Т.: 2012 й. 480 б. 9. Холбеков Р.О. Бухгалтерия хисоби назарияси (лотин алифбосида). -Т.: Чулпон номидаги нашриѐт-матбаа ижодий уйи, 2011 й. 200 б.

Похожие

Бухгалтерия баланси ва молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботларни тузиш ва такдим этиш

Стратегик маълумотларни такдим этиш

Молиявий натижалар тўғрисида ҳисоботни тузиш

Корхоналарда молиявий менежментни ташкил этиш механизми

Хусусий капитал тўғрисида ҳисоботни тузиш. молиявий ҳисоботга тушунтиришлар, иловалар ва изоҳларни тайёрлаш