Бизнесни бахолаш коидалари ва амаллари мажмуи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

169.5 KB

$Бизнесни ба ҳ олаш қ оидалари ва амаллари мажмуи Бизнесни бащолаш жараёни у хощ корхона ёки унинг алощида бизнес линия (йўналишини)сини бащолаш бўлсин, одатда кўпроқ буюртма берган кишининг мақсадидан келиб чиқадиган қийин ва о\ир мещнат талаб этиладиган жараёндир. Бащолаш қоидалари ёки бащоловчининг бащолаш ишларини олиб боришдаги изчиллик босқичма-босқич амалга ошириладиган жараён бўлиб, улар қуйидагиларни ўз ичига олади: -муаммоларни қўйилиши: -шартномани тайёрлаш ва якунлаш: -керакли маълумотларини йи\иш ва тащлил қилиш: -бащолаш усулларини танлаш ва уларни қўллаш: -бизнеснинг бащосига таъсир этувчи омилларни тащлил қилиш: -бащолаш щақида белгиланган шаклда щисобот тузиш: -бизнесни бащолаш жараёнини ташкил этувчи бу бў\инларни щар томонлама кўриб чиқамиз. 1.1. Муаммонинг қўйилиши. Корхонани бащолашнинг бу босқичи қуйидаги по\оналарга бўлинади: корхонанинг тавсиф бащолаш предметини аниқлаш: бащолаш вақтини белгилаш: бащоланишининг мақсад ва вазифаларини аниқлаш: бащоланишнинг турли аниқлаш: буюртмачи ва бащоловчи манфаатларини щимоялаш. Корхонанинг ташкилий-щуқуқий ва қисқартирилган номи, унинг ташкилий- щуқуқий шакли, щисобга олинган жойи, жойлашган ери, ишлаб чиқариш тармо\и, ишлаб чиқариладиган мащсулотларнинг асосий турлари ва щаказолар корхонанинг тавсифномасига киради. Агар бащоланаётган корхона шуъба корхона бўлса ёки қарам корхона бўлса, асосий ёки устун корхонани аниқлаб олиш зарур. Агар бир (асосий) корхона иккинчи корхона шуъба корхона деб аталади.$ $Агар бошқа (устун) корхонада устав капиталнинг 20% дан ошиқ овозга эга акциялари бўлса, бу корхона қарам корхона щисобланади. Бащолаш предметини аниқлаш, яъни корхонада бащолаш мумкин бўлган барча мулкий щуқуқлар, акционерлик жамиятининг акциялари капиталига эгалик щуқуқи, корхона устав капиталида қатнашувчилар улуши, корхона акциялари пакетига эгалик щуқуқи ва бошқалар корхонани бащолашнинг энг мущим босқичларидан щисобланади. Шундай қилиб, қисқа қилиб айтганда, бащолаш предмети – бу бащоланадиган мулкий щуқуқ турларидир. Корхона сотилаётганда солиққа солиш нуқтаи назаридан қараганда бу битим қандай кўриниб чиқилаётгани мущим ащамият касб этади: битим корхонадаги активларни бериш деб қаралаётибдими ёки ўз щиссасини бериш деб қаралаётибдими. Агар корхонада ўз щиссаси билан қатнашиш бащоланаётган бўлса, у щолда бащолаш топшириқларида бащоланаётган улуш фоизи устав капиталидаги бош улушлар тизими кўрсатилади. Акциялар пакетини бащолаётганда, топшириқда қандай акциялар бащоланаётганлиги оддий ёки имтиёзли акциялар-кўрсатилади, муомилада бўлган акциялар сони ва шу корхона томонидан сотиб олинган акциялар сони белгилаб қўйилади. Улушли қатнашувни бащолаш тавсифланаётганда унга акцияга мувофиқ қўйиладиган барча чеклашлар, масалан мувофиқ қўйиладиган барча секлашлар, масалан уларни беришга чеклашлар киритилиши керак. Бу чеклашлар, одатда акциялар нархини пасайтиради. Бащолаш вақти - бу бащолаш бажарилган вақт. Нима учун бащолаш вақтини аниқлаш мущим. Гап шундаки, бизнесни бащоси вақт давомида ўзгариб боради, бу ўзгариш қисқа вақт ичида бўлса щам сезиларли бўлиши мумкин. Бащолаш вақти корхонани сотиш вақти билан, уни кўриб чиқи швақти билан, мулкни бўлиб олиш билан бо\лиқ бўлган суд ишлари кўрилган кун билан ва бошқа билан мос келиши мумкин.$ $Корхона нархига кўпгина омиллар-корхонага бо\лиқ бўлмаган ва унга бо\лиқ бўлган объектив ва субъектив омиллар таъсир кўрсатади: -корхона ёки регионда ращбарнинг ўзгариши: -хом ашё билан таъминловчилар ва истеъмолчилар тизимининг ўзгариши; -қўлланиши юқори талабга эга мащсулотларни ишлаб чиқариш имконини берадиган активларнинг бир қисмини сотиш ёки янги пакетлар сотиб олиш ва бошқалар: -корхона нархини бащолаш куни бащога таққосий ёндош ишдан фойдаланилганда, корхона нархи таққосланадиган битим щақидаги маълумотларни таққослаш орқали амалга оширилганда жуда мущим рол ўйнайди. -таққосланаётган битим щақидаги маълумотлардан фойдаланилганда бащолаш вақти жуда мущим щисобланади. Бащолашнинг вазифаси – бу ундан фойдаланиш доирасидир. Бащолаш сотувчи ёки харидорга корхона нархини аниқлашга ёрдам беради. Бащолашнинг яна бир бошқа вазифаси бу корхонани кредитлаш ёки су\урта қилиш учун уни нархини белгилашдан иборатдир. Бизнесни бащолаш даврида намоён бўладиган корхонани асосланган бозор нархи бащолашнинг энг кўп тарқалган турларидан щисобланади. Бащолашнинг бу тури сов\а қилинган нарсадан ва меросдан солиқ олинганда, корхонани кредитлашда щамда уни сотиш вақтида ва бошқа щолларда қўлланилади. Бащолаш учун энг мущим бўлган бащо турларини кўриб чиқамиз. Корхонанинг асосланган бозор бащоси- бу унинг пул бирлигида ёки пул эквиваленти кўринишидаги энг эщтимол бащоси. Бу бащо билан корхона сотувчи қўлидан харидорга, уларнинг щар иккаласининг сотиш ва олиш хощиш- иродалари туфайли, ўтиш ва олиш келишувига мажбур этилмайди. Агар олди-сотди келишувида сотувчи ёки олувчига хос бўлмаган манфаатлар таъсири бўлса, унда корхонанинг бащоси асосланган бозор бащосини акс эттира олмайди.$ $Хизмат кўрсатиш сощасига ва товар муомаласи шаклига қараб нархлар қуйидаги турларга бўлинади. Кўтара нарх – бу кўтара – савдо базалари щар хил магазинларга ва бошқа истеъмолчиларга берадиган нархдир. У ўз йўлида корхона кўтара нарх ва кўтара сотувчи ташкилотларнинг савдо қўшимчаларидан иборат. Чиқариш нархи – бу мащсулот ишлаб чиқарувчи корхоналарни ўз харидорларига ащолидан ташқарида щисоб – китоб қиладиган нархдир. Бу нарх щар икала томоннинг келишуви билан ёки нарх белгиловчилар томонидан тайинланади. Мащсулот ишлаб чиқарувчилар (сотувчилар) щар хил савиядаги нархларни бир турдаги мащсулот бўйича келишиш щуқуқига эга, бунга мащсулот етказиб бериш, пул тўлаш, бозор номенклатураси, мавсумий талаб кабилар таъсир кўрсатади. Кўтара устамаларнинг иқтисодий мощияти шундан иборатки, улар кўтара савдо ташкилотларининг (сарф харажатларини қоплаш) мащсулотни истеъмолчиларга етказиб бериш, маълум ўлчамдаги даромад бунёд этиш, қиймат соли\и ва бошқа бюджетга тушмайдиган фойдалар бўйича сарф – харажатларини қоплашдан иборатдир. Давлат ёки нарх белгиловчи идоралар қарори асосида нарх белгилашда маълум чеклашишларни ички бозор бўйича ўтказиш мумкин. Шартномавий нарх – бу шартнома асосида сотувчи ва сотиб олувчи мащсулот ишлаб чиқарувчи ва истеъмол қилувчи ёки ўртада турувчи ўртасидаги ўрнатилган нархдир. Чакана нарх – бу нарх бўйича чакана савдо ташкилотлари мащсулотни халққа сотади. У чекланган ва эркин бўлиши мумкин. Чекланган чакана нарх нарх белгиловчи идоралар орқали ўрнатилди. Эркин нарх щар хил савдо корхоналари, хўжалик юритувчи субъектлар томонидан чекланади, уни чиқариш нархи асосида ва савдо щамда чиқарувчи звено қўшимчасини қўшиш билан белгиланади. Савдо устамаси – бу сотиш, қўшимчаси бўлиб савдо корхоналари ва бошқа хўжалик юритувчи субъектлар томонидан халққа мащсулот сотилишида$ $ўрнатилади. Унинг вазифаси товарларни чаканалаб сотиш билан бо\лиқ харажатларни ва бу операцияларни даромад қилишини таъминлашдан иборат. Товар бозорларида щар хил турдаги нархлар ишлатилади: яъни ишлаб чиқариш воситалари нархи – мащсулот нархи деб аталувчи, кенг истеъмол товарларрининг нархи – товар нархи деб аталувчи, мещнат мащсулот хизматининг махсус тури ишининг нархи – таърифлар деб аталувчи нархлардир. Махсус турдаги нархлар – булар чекланган нархлар деб аталади. Улар янги мащсулот турининг щамда гурущлаб (сериялаб) ва кўплаб ишлаб чиқарилувчи мащсулот муомаласи учун ишлатилади. Чекланган нархлар ўзларининг энг юқори йўл қўйиладиган савиясини ифодалайди. Янги мащсулот учун босқичли нархлар тасдиқланиши мумкин, яъни улар ишлаб чиқарувчи томонидан олдиндан белгиланган мущлатларда ва аввалдан аниқланган шкала бўйича камаювчи нарх гурущлаб (сериялаб) ва кўплаб ишлаб чиқариладиган мащсулот учун қоида бўйича прейскурант нархлари, яъни махсус прейскурант тўпламларига кирувчи нарх белгиланади. Хизматлар учун ўрнатилган нархлар щам прейскурантли бўлиши мумкин. Нархларни махсус тури товар биржалар фаолиятига хизмат қилади. Товар биржасида тўпланувчи нархлар биржалар котировкалари деган ном олган. Ўзига хос нархлар тури капитал бозорида щам ишлатилади. Ссуда капиталининг товар сифатидаги қиймати фоиз щисобланса, қалбаки капитал - қимматбащо қо\озлар курси щисобланади. Мещнат биржасида ишчи кучи нархи фаолият кўрсатади, унинг номи иш щақидир. Таъсир кўрсатадиган вақтга қараб нархлар режали, щақиқий (амалдаги), солиштирма, яъни маълум вақтга белгиланган нархларга бўлинади. Таъсир кўрсатиш мущлатига қараб нархлар: доимий, вақтинчалик, мавсумий ва бир марталий туркумларга бўлинадилар. Нархларнинг узил-кесил шаклланиш жойига қараб (ишлаб чиқариш жойида ёки истеъмол қилиниш жойида) қуйидаги турларга бўлинадилар: -франко - станция (пристань) жўнатувчи; -франко – станция (пристань) қабул қилиб олувчи.$ $«Франко» сўзи мащсулотни ишлаб чиқарувчидан то истеъмолчига етказиш учун кетган транспорт харажатлари миқдорини нарх таркибига киритилишини билдиради. Маълумот берувчи нархлар – бу нархлар махсус маълумотномаларда, шартномалар тузиш мақсадида берилувчи нархлардир. Эркин нархлар – бу давлат идоралари томонидан чекланмайдиган нархлардир. Тартибга солинувчи нархлар нарх савиясини белгиловчи асосий ўлчамлар давлат бошқарув идоралари томонидан берилган щуқуқлар асосида белгиланади. Белгиланган (расмий, мустащкам) нархлар – булар щокимият томонидан ўрнатилган ва маълум йўл қўйилган вақт бирлигида ишловчи ўзгармас нархлардир. Талаб нархи – бу истеъмолчи мещнат мащсулини сотиб олишга рози бўлган нархдир. Таклиф нархлари – булар шундай нархки, улар билан ишлаб чиқарувчилар ёки мулк эгалари ўз мащсулотини (товарини) сотишга тайёрдирлар. Мувозанат нархлари - талаб нархини таклиф нархига тенглигини акс эттиради. Нархларни турли – туманлиги товар муомаласини барча истеъмолчига мўлжалланган томонларини акс эттиради. Кичик шаклли хўжалик юритиш субъектлари ўзларини бозор нархидан фарқланувчи нархларни қўллашда чекланганлиги сабабли асосий диққат эътибор товар турларига ва щаракатига қаратилмо\и керак, чунки уни маълум бозор жойида сотилишини ра\батлантириш керак. Ишбилармонларнинг пухта ўйлаб олиб борадиган нарх – наво сиёсатига бевосита бо\лиқ бўлган бир неча мущим ўхшаш вазифаларни кўриб чиқамиз. Щали ўзлаштирилмаган бозорга чиқиш. Бу мақсадга эришиш учун фирма фаол нарх – наво сиёсатини сотиш нархида ошириб бориши мумкин. Янги мащсулот киритиш. Янги товарни ёки сотиб олувчининг талабини юқори даражадаги Самара билан қондирувчи такомиллашган мащсулотни$ $чиқиши, фирмага маълум вақт даврида бозорда яккащокимлик щолатини таъминлайди. Бозор сегментлари бўйича биридан кейин бирига тарқатиш. Бу масала ўзининг тузилиши билан «қаймо\ини олиш» сиёсатига яқин нарх – наво сиёсати орқали щал этилади. Янги мащсулот аввал шундай бозор сегментларига таклиф этиладики, бунда истеъмолчи ташаббускорлар юқори нарх тўлашга розидирлар. Натижада улар янги мащсулотни жон-дили билан қабул қиладилар ва уни биринчи эгаси бўлиш ниятида ортиқ пул тўлашга щам тайёрлар. Харажатларни тезда қайтариб олиш . Баъзи бир щолатларда мащсулотни нисбатан юқори бўлмаган нархи кичик корхонани хўжалик фаолиятини ёки уни яратиш билан бо\лиқ харажатларни тезда қайтариб олиш хощиши билан аниқланади. Кичик бизнес корхоналарида нархнинг шаклланиш жараёни сезиларли даражада соддалаштирилган йирик компаниялардан фарқли равишда нарх белгилаш билан махсус бўлимлар хўжалик бўлимларининг ращбарларини, сотув хизматини, молия ва бухгалтерияни жалб қилиб шу\улланса, кичик фирмалар юқори ращбарлари кўпинча нархни ўзлари белгилайдилар. Ўзининг мащсулотига нархни бозор вазиятига қараб бозорни маълум бўлагига ва мўлжалланган щажмдаги даромадга эга бўлиш мақсадида ўрнатиш лозим. Маъмурий усул кичик бизнесда кенг тарқалган усуллардандир. У нарх савиясини афзал кўришни мўлжал қилиб, истеъмолчини дидини ёки рақобатни ва бозорда щукм сурувчи талабни щисобга олиб ўрнатади. Нарх белгилашни маъмурий усулида ўзини ва кўникилган нарх стратегиясини киритиши ўз–ўзини оқлайди. Маълум табақадаги истеъмолчилар ўзи учун паст даражадаги нархларни белгилайди ва ундан бирор нарсани щам арзон сотиб олмайди, чунки уларнинг фикрича паст нархлардаги мащсулот сифати талаб даражасида бўлмайди деб тушунади. Шу билан бир қаторда ушбу тоифадаги сотиб олувчилар ўзлари учун нархни юқори савиясини белгилайди, бу$ $нархлар уларнинг жамиятдаги щолатига ва товарнинг ёки хизматнинг зарурий сифат савиясига тў\ри келади деб ўйлайдилар. Йирик корхоналар (1000 та ишловчидан ортиқ) ни бащолаш учун бир неча мутахассислар – иқтисодчилар, маркетологлар, экологлар ва бошқалар жалб қилинади. +имматбащо металлар қазиб олиш билан шу\улланувчи корхоналар қийматини бащолаш учун дастлабки хомашё ётқизиқларини бащоловчи мутахассислар жалб қилинади. Илмий - ишлаб чиқариш корхонасини бащолаш учун интеллктуал мулкни бащолаш бўйича экспертни таклиф қилиш керак. Малакали хорижий бащоловчилар фикрига кўра, бащолашда бащоланаётган корхона ращбарлари щам жалб қилиниши керак, негаки уларнинг билим ва малакалари корхонанинг келажакдаги даромадлари щақида маълумотларни олиш, шунингдек, дастлабки маълумотларни тезкор йи\иш ва бащолаш щақидаги щисоботни қабул қилишни таъминлаш учун мущимдир. Бизнесни бащолашнинг энг мущим босқичи бўлиб, буюртмачи билан бащоловчи щизматига щақ тўлаш шартларини келишиш щисобланади. Бащоловчи эксперт хизматлари щақини аниқлашда белгиланган нарх ёки соатбай тўлов шакли асос бўлиши мумкин. Белгиланган нарх амалиётда бащоланаётган корхона баланси активлари қийматидан белгиланган фоиз миқдоридан келиб чиққан щолда аниқланади. Одатда бу миқдор кичик корхоналар учун 10 % гача, ўрта корхоналарга 3 % гача ва йирик корхоналарга 1,5 % гача белгиланади. Бундай белгиланган нарх корхона қийматини бащолаш натижаларига таъсир ўтказмайди ва бащоловчи – эксперт хизматларига щақ тўлаш учу насос сифатида фойдаланилади. Агар корхонани бащолашдан кейин бащоловчи – эксперт судда мустақил эксперт сифатида, масалан, бащоланаётган корхонанинг тўловга лаёқатсизлиги щақидаги иш эшитиш жараёнида ўз маълумотлари билан чиқиши керак бўлса,$ $унинг хизматлари учун тўлов шакли соатбай бўлиши керак, яъни суд қарорига бо\ лиқ бўлмаган тарзда ўрнатилиши керак. Хозирги кунда бащоловчи – экспертнинг соатбай иш щақи ставкаси малакасига қараб 50 дан 100 А+Ш $ миқдорида бўлади. Бащоловчи – эксперт хизматлари тўлови миқдори кўп омилларга, шу жумладан, бащолащ объектининг мураккаблиги ва масштаблилиги, бащоловчи – экспертнинг малакаси, нуфузи, шунингдек, буюртмачининг молиявий имкониятларига бо\лиқ бўлади. Бизнесни бащолашнинг кейинги босқичи бўлиб, бащолаш топшири\и ва календар режасини тузиш щисобланади. Бащолаш топшири\ини тузишни, одатда, бащоловчи – эксперт амалга оширади. Бу шу нарса билан тушунтириладики, буюртмачи бащолаш сощсидаги керакли билимларнинг бўлмаслиги сабабли буни етарлича малакасиз бажаради. Бащолаш мақсади ва функцияларнинг шаклланишида аниқликнинг йўқлиги буюртмачи – эксперт ва буюртмачи орасидаги муносабатларнинг келишмовчилик вазиятлари ва бащолашда хатолар келиб чиқишига асосий сабабчи бўлади. Бащолаш топшири\и қуйидагиларни ўз ичига олади: 1. Буюртмачининг исми, шарифи ; 2. Бащоловчи – экспертнинг исми, шарифи ; 3. Бащолаш предметини аниқлаш ; 4. Бащолаш санаси ; 5. Бащолаш мақсади ва функцияси; 6. +иймат кўринишини аниқлаш ; 7. Бащолаш щисоботининг қисқача таркиби; 8. Календар режаси ; 9. Алощида шароитлар. Бу – бащоловчи – эксперт томонидан бащолаш объекти ва предметининг конкрет хусусиятларидан келиб чи ққ ан холда ани қ ланган бащолаш топшири \ ининг Намунавий таркибидир .$ $Бащолаш жараёнида бащоловчи – эксперт томонидан Буюртмачининг щисобот ёзувларида қ айд этилган топшири қ дан четланишлар ёки қ ўшимчалар бўлиши мумкин . Щисобот ёзувларининг нусхалари бащолаш тў \ рисидаги щисоботга илова қ илинади . Бащолаш топшири \ ини ишлаб чи қ иш жараёнида бащолаш предметини , яъни корхонанинг қ андай мулкий щу қ у қ лари бащоланаётганлигини ани қ лаб олиш жуда мущимдир . Масалан : - корхона активларига тўлиқ эгалик қилиш щуқуқи ; - акцияларнинг назорат пакетига эгалик қилиш щуқуқи ; - акцияларнинг ноназорат пакетига эгалик қилиш щуқуқи; - корхонага бизнес тармо\и сифатида эгалик қилиш щуқуқи; - хўжалик ўртоқлигида улушли иштирок этишга эгалик қилиш щуқуқи ва бошқалар. Корхонани сотиш жараёнида келишувнинг қандай кўринишдалигини – корхона активларининг сотилиши, корхонанинг сотилиши, бизнес тармо\ининг сотилиши ёки ўртоқликдаги улушнинг (акциялар пакетининг) сотилишини билиш мущим ащамият касб этади. Щар тўрт щолда щам бащолаш турлича бўлади ва шунга мувофиқ тарзда унинг натижаси щам турлича бўлади – солиқ, юридик, молиявий. Агар бащолашга хўжалик ўртоқлигидаги улуш топширилган бўлса, бащолаш топшири\ида улушнинг фоиз миқдори, шунингдек, бу қандай ўртоқлик – тўлиқ ёки чегараланган жавобгарликка эгалиги кўрсатилади. Агар акционерлик жамиятидаги акциялар пакети бащоланаётган бўлса, топшириқда бащоланаётган акцияларнинг миқдори ва тури, муомаладаги акциялар миқдори, акцияларнинг турлари бўйича мутаносиблиги, акционерлик жамиятининг тури (очиқ ёки ёпиқ) Аниқланади, негаки бу хусусиятлар бащолаш натижасига таъсир қилади. Топшириқда шунингдек улушли иштирок этиш таркиби ва бащоланаётган акцияларга қўйиладиган алощида чекланишлар кўрсатилади. Масалан, ёпиқ акционерлик жамиятида акциялар харидори Билан уларнинг қайта сотиб олиш тў\$ $рисида шартнома тузиш мажбурияти. Бу шарт берилган акционерлик жамияти акцияларининг муомалада айланиш даражасини пасайтиради ва, табиийки, унинг қийматини туширади. Акцияларни бащолашда мущим омил бўлиб уларнинг муомалага чиқарилиш санаси щисобланади. Бунда Янги чиқарилган акциялар қиймати одатда акциялар фонд бозорида узоқ давр мобайнида муомалада бўлган акциялар қийматидан пастроқ бўлади. Бащолаш топшири\и бащолаш тў\рисидаги щисоботга илова қилинади. Буюртмачи ва бащоловчи – эксперт томонидан бащолашнинг календар режасини ишлаб чиқиш ва имзолаш – бащолашнинг мущим босқичи щисобланади, негаки унинг йўқлиги Буюртмачи томонидан бащолаш бўйича бошлан\ич маълумотларнинг кеч берилиши ёки бащоловчи – экспертнинг бащолаш тў\рисидаги хулосаси ва якуний щисоботини тайёрлашда кечикишига сабабчи бўлиши мумкин. Шунга кўра, Буюртмачидан бащоловчи – экспертга бащолаш учун бошлан\ия маълумотларни бериш бошлан\ия маълумотларни бериш санаси кўрсатилган ёрдамчи хат (сопроводительное письмо) орқали амалга оширилади, бу эса бащолаш тў\рисидаги щисоботни кечиктириш Билан бо\лиқ бўлган келишмовчиликларни четлатади. Бащолаш ишлари давомийлиги ишлаб чиқаришнинг мураккаблиги ва масштаблилигига бо\лиқ бўлади. Корхонани бащолашнинг ўртача давомийлиги 3-6 ойни ташкил этади. Бироқ жуда катта корхоналарни бащолашда вақт сарфи 1-2 йилгача ошади. Бащолаш шартномасини тайёрлаш ва имзолаш бащолаш предмет ива объекти, Буюртмачининг имкониятлари ва бащоловчи – экспертнинг малакасига бо\лиқ равишда ўзига хос хусусиятларга эга. Асосан бащолаш жараёниниг специфик хусусиятларини акс этувчи ва реал амалиётда асос сифатида фойдаланиш мумкин бўлган корхонани бащолаш шартномасининг намунавий кўриниши қуйидагича бўлади:$ $Илмий- техник мащсулот яратиш ШАРТНОМАСИ (корхонани бащолаш тў\рисидаги шартнома) Тошкент шащри «____» ______200__йил. Корхона (фуқаро) ____________________ Низом (фуқаролик кодекси) асосида амал қиладиган ва кейинчалик “БУЮРТМАЧИ” деб номланадиган _________________ шахс сифатида бир томондан, ва Низом (фуқаролик кодекси) асосида амал қиладиган ва кейинчалик “БАЖАРУВЧИ” деб номланадиган директор Ахмедов Олим Азизович шахси сифатида Бащолаш фаолияти маркази (шартли номаланиш) корхонаси (фуқаро) иккинчи томондан, қуйидагилар щақида мазкур шартномани туздилар: 1. Шартнома предмети 1.1. “БУЮРТМАЧИ” ишчи дастур ва калндар режасига мувофиқ _____________ қийматини бащолашни топширади, “БАЖАРУВЧИ” эса амалга оширади. 2. Томонларнинг щуқуқи, мажбурияти ва жавобгарлиги 2.1. “БАЖАРУВЧИ” ишчи дастурга мувофиқ 1.1. пунктда кўрсатилган келишилган муддатларда корхонани бащолашни амалга ошириши шарт. 2.2. Корхона қийматини бощолаш тў\рисидаги хулоса ва щисобот “БАЖАРУВЧИ” томонидан корхона мулкини кейинги айирбошлаш шартлари муносабатлари Билан щеч қандай кафолатсиз нуқтаи назарини ифодалайди. “БАЖАРУВЧИ” корхона мулкининг САқланиши ва амалдаги қонунчилик бузилишлари йўқлиги борасида щеч қандай кафолат бермайди.$ $2.3. “БАЖАРУВЧИ” бухгалтерия щисоботлари, унинг шахслар Билан тузилган шартнома матни, инвентаризация ведомостлари ва хужжатларни бащолаш учун бошқа керакли нарсалар Билан таъминланишга щақли. 2.4. “БАЖАРУВЧИ” давлат бошқарув идораларидан корхона мулкини бащолаш учун бошқа керакли ахборотларни олишга щақли. 2.5. Мулкни ва учинчи шахсларни бащолаш учун керакли хужжатлар ва маълумотларни тўлиқ хажмда олиш имклни бўлмаса “БАЖАРУВЧИ” буни ўз хулосасида ва щисоботида акс эттириши лозим. 2.6. “БАЖАРУВЧИ” нотў\ри маълумотларни акс эттирувчи хужжатлардан чиқарилган хулоса учун жавобгар эмас. 2.7. “БАЖАРУВЧИ” ўз хощиши, жавобгарлиги ва ва ўз щисобидан корхонани бащолаш учун бошқа мутахассисларни жалб қилиш мумкин. 2.8. Маълумотларнинг махфийлиги “БАЖАРУВЧИ” учун ва у томонидан жалб қилинган мутахассислар учун бирдай талуқли. Мазкур шартномада “БАЖАРУВЧИ”га юклатилган маълумотлар махфийлиги ва улардан фойдаланмаслик мажбурияти “БАЖАРУВЧИ” айбсиз маълум бўлган щаммага маълум бўла оладиган ахборотга нисбатан қўлланилмайди. 2.9. “БАЖАРУВЧИ” ишни амалга ошираётган пайтда худуднинг ўлчамларини олиш билан шу\улланмайди, балки кўчмас мулк объектлари бўйича лойища-смета (проектно-сметная документация) хужжатчилиги маълумотларидан фойдаланади ва щақиқатдаги маълумотларнинг лойища-смета хужжатчилиги маълумотларидан фарқли бўлишига жавобгар щисобланмайди. 2.10. “БУЮРТМАЧИ” мазкур шартноманинг 3.2 ва 3.3 пунктига мувофиқ “БАЖАРУВЧИ” хизматларига ўз вақтида щақ тўлаш керак, давлат бошқарув органларидан дастлабки маълумотни сотиб олиш кераклигида “БУЮРТМАЧИ” бу харажатларни мазкур шартномада белгиланган миқдордан ташқари қўшимча тарзда тўлайди. 2.11. “БУЮРТМАЧИ” “БАЖАРУВЧИ” га бащолаш учун мущим бўлган барча маълумотлар ва хужжатларни: Таъсис хужжатлари; бащоланаётган мулкка$ $эгалик щуқуқлари билан бо\лиқ хужжатлар, бухгалтерия щисоби маълумотлари ва “БУЮРТМАЧИ” да мавжуд бўлган ва бажарувчига бащолаш учун керак бўлган бошқа хужжатларни шартнома имзоланган санадан 5 (беш) кундан кечиктирмасдан тақдим этиши шарт. “БУЮРТМАЧИ” томонидан “БАЖАРУВЧИ” га (унинг фикри бўйича) тўлиқ бўлмаган маълумотларни бериш ёки кечиктириш щолатида ишни бажариш муддатлари ахборот кечиктирилишининг щар бир куни щисобига узайтирилади. 2.12. “БУЮРТМАЧИ” “БАЖАРУВЧИ” нинг бащолаш щақидаги ишонарли хулоса ва щасобот тузиши учун барча керакли маълумотлар билан таъминлаши керак. 2.13. Буюртмачининг бутун ёки қисман хулосага қарши фикрлари шартномани бекор қилиш ёки ишни қабул қилишдан бош тортишга асос бўла олмайди. “БУЮРТМАЧИ” ўз ташаббуси Билан шартномани бекор қилиши мумкин (бу щақда “БАЖАРУВЧИ”ни ёзма равишда огощлантирган щолда), қачонки “БАЖАРУВЧИ” ўз вақтида ишга киришмаса ёки бащоланаётган хўжалик субъектининг жорий фаолиятини амалги оширишга тўсқинлик қиладиган усуллар ёрдамида бащолашни амалга оширса. 2.14. Томонлар мазкур шартномани бажариш жараёнида томонларнинг щар бири томонидан берилган маълумотларни сир САқлашлари, далиллар ва маълумотларни мазкур шартнома томонларининг бирининг ёзма равишдаги розилигисиз қандайдир учинчи шахсга маълум қилмасликлари шарт. 3. Ишлар бащоси, уларни топшириш ва тўлов тартиби 3.1. Мазкур шартномага кўра ишлар бащоси ++С сиз __________ ни ташкил этади. ++С билан бирга __________ бўлади. 3.2. Хазмат щақи 50 %ли бўнак Билан амалга оширилади. ++С Билан бирга щисобланган бўнак мазкур шартнома имзоланган куни “БАЖАРУВЧИ”нинг щисоб-китоб счётига ўтказилади.$ $3.3. Бажарилган иш щақи бащолаш тў\рисида хулоса ва щисобот буюртмачига топширилган куни Буюртмачи томонидан бўнак тўлангандан кейин қолган миқдорни (умумий қийматнинг 50 %) “БАЖАРУВЧИ”нинг щисоб-китоб счётига ўтказиш йўли билан амалга оширилади. 3.4. Ишни топшириш буюртмачига экспертлик хулосаси ва щисоботини топшириш пайтида +абул қилиш-Топшириш ишлари Далолатномаси билан расмийлаштирилади. 4. Ишни бажариш муддатлари Ишни бажариш бошланиши бўлиб бўнакнинг “БАЖАРУВЧИ” щисоб-китоб счётига келиб тўшган сана щисобланади. Иш бажаришни якунлаш бошланишидан ______________ кун (ой) кейин щисобланади. 5. Умумий шартлар “БАЖАРУВЧИ” бащоланаётган объектни сотишда ёрдам кўрсатади. Корхонани сотишда ёрдамлашиш учун мукофот миқдори қўшимча келишув ёрдамида аниқланади. Мазкур шартноманинг бажарилиши юзасидан томонлар ўртасида бащслар пайдо бўлиш щолатида томонлар уларни музокаралар йўли Билан бартараф этиш бўйича чоралар кўрадилар. Томонлар келишувга келмаган бащс ва келишмовчиликлар корхона жойлашган жойи ёки мажбуриятлар бузилиш жойида қонунда белгилаган равишда кўриб чиқилади. Мазкур шартнома томонлар томонидан қабул қилинган мажбуриятларнинг тўлиқ бажарилишигача фақатгина томонлар розилигига асосан ўзгартирилиши ёки бекор қилиниши мумкин. Барча ўзгартириш ва қўшимчалар ёзма битим шаклида расмийлаштирилади.$ $Форс-мажор вазиятлар пайдо бўлганида мазкур шартнома бир тмонлама тартибда бекор қилиниши мумкин, қачонки томонларнинг бирининг бекор қилиш щақидаги ёзма (форс-мажор вазиятларини кўрсатган щолда) огощлантиришига иккинчи томон огощлантиришни қабул қилган санадан бошлаб 10 кун ичида жавоб бермаса. Агар иш жараёнида салбий натижа ёки кейинги ишларнинг мАқсадсизлиги Аниқланса, “БАЖАРУВЧИ” ишни тўхтатгандан кейин 5 кун муддат ичида ёзма равишда “БУЮРТМАЧИ”ни огощлантирган щолда ишни тўхтатиши керак. Бундай вазиятда томонлар 10 кунлик муддат ичида ишларни давом эттириш йўналишлари ва мАқсадлилиги щақидаги масалани кўриб чиқишлари керак. Мазкур шартнома томонлар томонидан уни имзолашдан тортиб то мазкур шартномага бўйича барча мажбуриятларнинг бажарилишигача амал қилади. Щақиқий шартнома икки нусхада тузилиб, биттаси «Буюртмачи»га яна биттаси «Бажарувчи»га берилади. 6. Томонларнинг имзоси Буюртмачи: Бажарувчи: Буюртмачидан: Бажарувчидан: __________ __________ __________ __________ __________ __________ Ташкилот қийматини бащолаш шартномаси тузилгач эксперт – бащоловчи уни «Буюртмачи» га танишиб чиқиш учун бкради. Шартномага мажбурий равишда ишчи дастур ва календар режа илова қилиниши керак. 4.3. Керакли маълумотларни йи\иш ва тащлил қилиш.$ $Бащолашнинг бу босқичини қуйидагиларга бўлиш мумкин:  Умумий маълумотларни йи\иш ва тизимлаштириш;  Махсус маълумотларни йи\иш ва тащлил қилиш; Ташкилот қийматини бащолаш учун керакли бўладиган умумий маълумотларга корхона фаолият юритадиган бозорнинг щолати щақидаги, шунингдек, корхона жойлашган жойи щақидаги маълумотлар киради. Бозорнинг щолати щақидаги маълумотларга бозордаги иқтисодий, ижтимоий, сиёсий, щуқуқИй ва экологик омиллар киради. Бу маълумотлар бозорнинг нафақат щозирги ащволин, балки бу омилларнинг келажакдаги ащволи щақида ахборот бериши керак. Бу маълумотларга қуйидагиларни киритиш мумкин: банк фоизларининг ставкаси; ащолининг сотиб олиш имконияти; қурилиш мащсулотлари нархининг ошиш индекси; корхона ишлаб чиқарадиган мащсулотлар нархининг ўсиш индекслари; атроф – мущитнинг ифлосланиш даражаси; таваккалчилик даражаси; корхонанинг щуқуқий щолатини ифодаловчи ижобий кўрсаткичлар; иш фаоллиги ва рақобатчилик даражаси; инвестицион мущит ва ўша щудуддаги сиёсий щолат; нашриётлар, шунингдек щар хил сўровлар. Кохонанинг қаерда жойлашганлик маълумотларига щудуд, шащар вав туман щақидаги маълумотлар киради. Бу гурущга қуйидаги кўрсаткичлар киради: ащоли зичлиги, бандлик даражаси, мащсулотлар ишлаб чиқариладиган щудуднинг саноат нуқтаи назаридан ривожланиш даражаси, щудуд ривожланишининг щаётий даври. Бу маълумотларни мащаллий бошқарув органларидан, мащаллий ва махсус нашрлар ва шащар ва корхона бошқарувчиларидан сўраб билса бўлади. Махсус маълумотларга корхона ва сотув щақидаги маълумотларни киритиш мумкин. Корхона щақидаги маълумотларга мулкка эгалик қилиш хужжатлари, корхонадаги ишчилар сони, уларнинг устав фонддаги улуши, уерни ишлатиш щақида ахборот, бино ва иншоотларнинг молиявий – иқтисодий ва техник щолати щақида маълумотлар киради.$ $Корхонанинг асосий молиявий – иқтисодий хужжатларига баланс щисоботи ва кирим – чиқимлар щақида щисобот, корхона қийматини бащолаш учун керак бўладиган кўрсаткичлар: кирим, амортизация, пул оқими, дивидентлар, ЯММ, зарарлар, корхона активлари, солиқ ва бошқалар киради. Корхонани бащолашда шунингдек қуйидагилар мущим щисобланади: бащоланаётган улушнинг щажми; аккционерларнинг овоз бериш щуқуқлари щақида маълумот; активларнинг ликвидлиги; мулкка эгалик щуқуқини чеклайдиган шартлар; мулк ёки корхонани бошқариш билан бо\лиқ қулайлик ва имтиёзлар. Корхонани бащолашда молиявий – иқтисодий кўрсаткичларни аниқлашда эксперт – бащоловчилар бир хил методик щолатлага суянишлари керак. Хусусан, бащолашда корхонанинг соф фойдасидан фойдаланищ керак, яъни солиқ ва бошқа мажбурий тўловлар, шунингдек имтиёзли акциялардан дивидендлар олиб ташланган баланс даромадидан фойдаланиш керак. Пул оқими одатда соф фойданинг прогнозлашган бащоси ваш у йилдаги амортизация чиқимларининг йи\индисидан иборат (пул оқимини аниқлашда тўрт йил прогнозлаш мақсадга мувофиқ). Эксперт – бащоловчилар атроф – мущитнинг ифлосланиши щақидаги маълумотларига алощида эътибор беришлари керак, чунки шундай щоллар борки, бащоловчи бирор корхонани жуда баланд бащолайди, шу пайтнинг ўзида эса шащар администрацияси бу корхонани экологик жищатдан зарарли деб ликвидлаган бўлиши мумкин. 4.4. Бащолаш методларини танлаш ва уларни қўллаш. Бащолаш фаолиятининг амалиётида қўлланилувчи жуда кўплаб усуллар бор. Айрим нарсаларни щисобга олмаганда уларни 3 гурущга ажратиш мумкин: 1. чиқимга (мулк) асосланган. 2. қиёсий 3. даромадга асосланган.$ $Бу усулларни номларидан щам билиб олиш мумкин. Бизнесни бащолашда чиқимга асосланган усул қўлланилганда, бизнеснинг қиймати уни яратиш ва фаолият юритиши учун кетган чиқимларга бо\лиқ бўлади. Бизнесни бащолашнинг қиёсий усулида бащоланаётган корхонанинг қиймати бошқа корхоналар билан солиштирилади ёки акциялар нархи солиштирилади. Бащолаш жараёнида молиявий тащлил ва бошқа щар хил солиштирма мультипликаторлардан фойдаланилади. Бу усул яхши ривожланган бозорларда ва керакли даражада ривожланган шароитларда яхши самара беради. Даромадга асосланган усул бащоланаётган объектнинг келажакда келтирадиган даромадини дисконтлашга асосланади. Дисконтлаш дейилганда, объектни эксплуатация қилишдан келажакда тушадиган даромадни унинг щозирги қийматга қўшиш тушунилади. Бу усулни қўллашда эксперт – бащоловчи пулнинг олти функцияси кўрсатилган махсус жадвални қўллашни билиши керак. Юқорида келтирилган усулларнинг щар бири бащолаш фаолиятининг щамма сощаларида қўлланилади ва бащолашнинг мақсадларига кўра турли методларини ўз ичига олади. Шуни айтиш керакки, бу китобда бу методлар кенгроқ ёритилмаган, чунки улар кўпроқ профессионал эксперт – бащоловчини қизиқтиради. Бундан ташқари бу методларни ўрганиш учун маълум билимларга эга бўлиш керак. Шунинг учун биз юқорида келтирилган учта усулга кирадиган методларнинг турларини келтириб ўтамиз. Даромадга асосланган усул ўз ичига даромадни дисконтлашга асосланган методларни олади:  дисконтланган келажакдаги фойда;  дисконтланган келажакдаги пул оқими;  нормаллашган фойдани капитализациялаш;  нормаллашган пул оқимини капитализациялаш ва бошқалар.$ $Чиқимга (мулк) асосланган усул ўз ичига активларни бащолаш ва янги шунга ўхшаш корхона ташкил қилишга кетадиган харажатларни бащолаш методларини ўз ичига олади:  активларнинг тў\риланган жорий баланс қиймати методи;  активлар методи;  янги ўхшаш корхона қурилиши қийматини аниқлаш (алмаштириш);  щудди шундай корхона қурилиши қийматини аниқлаш. қиёсий усул бащоланаётган корхона қиймати билан бошқа ўхшаш корхона қийматини солиштиришга асосланади. қиёсий тащлил учун қуйидаги мультипликаторлардан фойдаланилади:  нарх/баланс фойдаси мультипликатори;  нарх/соф фойдаси мультипликатори;  нарх/жорий пул оқими мультипликатори;  нарх/соф пул оқими мультипликатори;  нарх/ялпи тушум мультипликатори;  нарх/щақиқий тушум мультипликатори;  битта акционернинг нархи;  мумкин бўладиган дивидендларни капиталлаштириш;  нарх/моддий активлар баланс қийматининг мультипликатори;  нарх/хусусий капитал мультипликатори;  корхона акциялари билан олдинги келишувлар тащлили;  корхонани сотиб олиш бўйича таклифлар тащлили;  келишувлар методи. Бу методлар алощида фойдаланилмайди, улар бир – бирини тўлдиради, яъни корхонани бащолаш учун щар хил усулларнинг методларидан фойдаланилади. Лекин айрим методларни маълум бир қийматликларни бащолаш учун қўллаган маъқул. Масалан, су\урта қийматини бащолашда корхона активларининг тў\риланган баланс қиймати методи; барқарор фойда келтирадиган корхоналарни бащолашда нормаллаштирилган фойдани капитализациялаштириш методи қўлланилади.$ $Яна шуни айтиш керакки, алмаштириш методини қўллаганда корхона юқори даражада бащоланади. Активларнинг тў\риланган жорий баланс қиймати методи қўлланганда эса корхона қиймати паст бащоланади. Бизнинг мамлакатимизда бозор иқтисодиётига ўтиш даврида барқарор соф фойда топиш жуда қийин, уни прогнозлаш эса ундан щам қийин. Шунинг учун яқин орадаги йилларда даромадга асосланган методни фақатгина бошқа методларга қўшимча равишда қўллаш мумкин. Шуни алощида таъкидлаш керакки, бозор иқтисодиётига ўтиш даврида эксперт – бащоловчи объектни бащолашда методларни танлашга алощида эътибор бериши керак. Ўтиш даври иқтисодиётидаги қарама - қаршиликларга бир томондан объектни бозор иқтисодиётига хос бўлган методлар билан бащолаш керак бўлса, иккинчи томондан бу методларни амалда қўллаш учун шароитнинг йўқлиги щисобланади. Бу масалани ечишнинг икки йўли бор: 1. Бащолаш институтларини секин – аста яратиш; 2. Уларнинг самарали ишлаши учун шароит яратиб бериш. Ўтиш даври иқтисодиётининг фарқ қилувчи томони бу унинг нобарқарорлиги щисобланади. Тадбиркорлар дуч келадиган таваккалчилик даражаси бозор муносабатлари яхши ривожланган мамлакатлардаги таваккалчиликнинг ўртача даражасидан кўпроқдир. Бундан ташқарии, инфляция даражасининг баландлиги бащолаш учун керак бўладиган кам ахборотни янада йўққа чиқаради. Инфляцион жараёнлар корхона щолатига қуйидагича таъсир ўтказади: 1. Корхона мулкининг қийматини пасайтиради. Бино, асМАВЗУ – ускуна ва бошқа мулклар эски ва янги нархлар орқали бащоланади, бу эса уларни щақиқий бащоланишини қийинлаштиради. 2. Амортизацияга кетадиган товар – моддий харажатлар қийматини камайтиради.$ $3. «Эрозия» натижасида корхоналарнинг капитал қўйилмалар учун жам\ аришлари мумкин бўлмай қолади. 4. Истеъмол фондининг ўсиши ва жам\ариш фондининг қисқаришига олиб келади. Чунки корхона мещнатга щақ тўлаш даражасини сақлаб қолишга щаракат қилади, бу эса айланма мабла\лар ва кам бўлган инвестицион ресурсларни янада камайишига олиб келади. 5. Сўм курсининг пасайиши натижасида корхона даромадлари паст бащоланади. 6. Солиқлар ставкаси ошади. 7. Кетган харажатлар ўзини қопламайди. Буларнинг натижасида ишлаб чиқариш қисқаради, ишлаб чиқаришнинг щар бир босқичида яна капитал қўйилмалар, кредит ресурслар талаб этилади. Инфляция даврида кредит фоизлари ошади ва умуман уни олиш шартлари мураккаблашади. Шунинг учун ўтиш даври иқтисодиётида шу омилларни щисобга оладиган методларни қўллаш лозим. Нобарқарор иқтисодиёт шароитларида бащолаш даврининг санаси алощида ўрин тутади. Бу айниқса бозор мулкдан тўйинган ва инвестицион ресурсларга бўлган талаб ошган даврда жуда мущим. Иқтисодий инфляция шартларида истеъмол қиладиган усуллардан бащо миллий усули мавжуд. Бащо усули балансини бажаришдан олган актив қийматини қайта бащолаш керак. Амалиётда қайта инфляция фоизидаги нечта активлар ёки инфляция балансисиз асосидаги активлар бащоси тез-тез фойдаланилади. Нисбатан оддий ва нисбатан аниқ бўлиб инфляция индекси ёрдами билан корхона мулки бащоси щисобланади. Афсуски, бу йўлни фақат активларда нарх ўсиши темпидан ўзгартириш мумкин ва инфляция индекси давлат идораларида расмий равишда нашр қилади. Жащон амалиётида қайта бащолаш инфляцияси валюта курслари ўзгариши ёки товар нархларининг ўрнини ўзгариши бўйича ишлаб чиқилади.$ $Масалан , қанақадир асбоб – ускуна ўтган йили 5000 сўмга сотиб олиш, бунгача курси сўмга нисбатан 400% эди. Агар бугунги кундаги курс масалан, 1200 %бўлса, унда тў\ирланган товар қиймати 5000 х 3 – 15000 сўм бўлди. Бироқ бу усул қайта бащолашда ўзимизнинг шартимизга хам мос келади, уларни фақат ва сўмнинг мутаносибли курси, шундагина щаражатлар нотў\ри кўрсатилган ва унинг учун Ўзбекистон Республикаси учун бугунги кунда товар нархи ўрни ўзгариши бўйича қайта бащолаш нисбатан аниқ бўлади. бу қайта бащолаш бутун товар масаласи бўйича щисобланади, щар бир аниқ дейилади. Бутун бир товарларни сотиб олиш уларни келажакда ундан фойдаланиш активларини бащолашдан олдин харидор фойдаолишни хощлайди бироқ бу щамма вақт щам банкрот дегани эмас. Шунинг учун бащоловчи щамма эскирган мулкларни аниқ бащолаш керак. Банкротни сабабларини тў\ри бащолаш керак балки бошқаришда ёки эски айланмада хато бўлиши мумкин ва бащолашдан олдин бу сабабларни ўрганиб чиқиш керак. Бозор услубида берилган корхона олди–сотди шартномасини амалга оширувчи сотувчидан харидорлар бори шундан айтиб ўтиш керакки нарх иқтисоди шарт-шароитлардан келиб чиққан щолда белгиси. Бозорнинг щамма иштирокчилари мумкин бащоловчи щақидаги корхона бащолаш маълумотлари чекланмаган миқдорда олиш мумкин. Бироқ Ўзбекистон Республикасидаги корхоналарда нарх иқтисодий щисоб китобларга асосан қўшилди ва қўйилмоқда. Жорий омиллардан фойдаланишдан олдин бащолашдаги кўпгина хатолари инфляциянинг ўсишига ва катта банкротга олиб келади. Дарщақиқат инфляция щисоб – китоб учун бащоловчилар айнан шудай корхоналарнинг қийматини инфляция фоизига нисбатан тў\ирлайдилар, бироқ бащоловчилар корхоналарни қиёсий криторияларни танлашда катта бўлмаган хатоликларга йўл қўяди. Бизнинг тажрибамизда қиёсий усуллардан фойдаланишни ўрганиш учун кўпроқ чегараланган бўлиши керак. Юқорироқ даражада корхоналарни бащолаш учун иқтисодий инфляция шартларининг биринчи кўриниши корхонанинг жорий$ $қиймати усулларига тў\ри келади, инфляция фоизи дисконт ставкасида ўрганилади. Агар инфляция босқичлари олдинда айтилган бўлиши мумкин, иқтисодиёт эса нормал фаолият юритади. Биринчи муаммо экспорт – бащоловчи - бу дисконт ставкани аниқлаш. Унинг юқори ёки қуйи даражасида щаммасини аниқ щисоб китоб қилса бўлади. Бир неча йил олдин нобарқарор иқтисодда корхона фаолиятида тоза даромадни прогнозлаш қийин эди. Мущокаманинг хулосаси уларга қуйидагича бўлади. 1. Инфляция шартларида корхона балансли қийматини бащолашни кретерия сифатида фойдаланиш мумкин эмас. Инфляция фоизига нисбатан активлар қийматини тў\ирлаш талаб қилади. Тў\ирланган тоза баланс қийматини бащолаш усули қандай қилиб нархларни пастроқ тушириш учун керак. Асосий фондлар тез-тез эскиради ва уларнинг щажми оптимал даражада бўлади. Натижада тў\ирланган баланс қиймати бащоси юқори бўлиши мумкин. 2. Ишлаб чиқариш қиймати бащо учун фойдаланмайди, Ўзбекистон Республикасида айриболашнинг асосий қисми маънавий ва жисмоний жищатдан эскирган, айрибошлашни ушлаб турган, бозор жуда кам бозордаги бащони аниқлаш маънавий жищатдан қийинчилик ту\диради. 3. Корхона бащосининг бу чегарасида корхона банкрот бўлади. Лекин бу ерда асосий қийинчилик бозор ривожланмайди ва бозорнинг айрибошлашни ушлаб туриши ликвидли қиймати асосида корхона бащосини аниқлашдан қийинлашади. 4. Ривожланган бозор сифатида ривожланмаган бозор бащоси айрибошлаши, ва бошқа актлар маълумотларини аниқлаш керак бўлади. Щозирги вақтда бозор шароитида турли хил корхоналарда ишни олиб бориш энг фойдали йўл щисобланади. Бу тащлилнинг асосий элементлари – бозор тадқиқотларни сотиш ва корхонанинг молиявий щолати. 5. Соф активларнинг қиймати асосан тў\ирланган активлар, етарли даражада корхонанинг даромадлилиги, мулкчилар учун, инвесторлар учун ва шунга кўра бащонинг асосий критерияси щақида кўп гаплашилади. Шунинг учун$ $корхона бащоси учун фойдали бўлиб, соф даромадга асосланган услублар щисобланади. Кўпгина корхоналар ўзининг монопол щолати учун қўшимча даромад олинган ва олишмоқда. Агар бащоловчи монопол корхоналарнинг авзалликлар йўқлигини прогнозласа, улар зарар кўришни бошлайди. Щозирги вақтда аниқланган корхоналар сони субсидия орқали фаолият юритишини давом эттирмоқда. Ўзбекистон Республикасида капитал бозорини ривожланмаслиги соф даражада капиталлаштириш усуллардан фойдаланиш қийинлашмоқда. Мулкдор ва инвестор биринчи ўринда келажакдаги соф даромадга қизиқишади. Асосан бу яқин истиқболда фаолият юритувчи корхоналарга тегишлидир. 6. МДЩ давлатларида фаолият кўрсатувчи кўпгина корхоналарнинг кўчмас мулк қиймати бащосининг норматив усули сотишдаги ривожланишнинг объект қийматига олиб келади. Корхонанинг бошлан\ич ва сотиш бащоси ўртасидаги ўзгаришга далолат беради. Нарх мувозанатини аниқлаш учун мос келувчи маълумотлар яъни бозор сотуви услуби оптимал услуб щисобланади. Бизнесни бащолашда унингқийматига таъсир қилувчи факторларни текшириш лозим. Асосийларини кўриб чиқайлик. а) корхона қийматида қатнашувчи назоратли ва назоратсиз таъсир этиш. Корхона хизмати даражаси охирги қийматни бащолайди ва ташкилотни назорат қилиш билан бо\лиқ бўлган у ёки бу щуқуқларни амалга ошириш имкониятига бо\лиқ. Масалан: 1. Директор кенгашига аъзоларни танлаш ва корхона ишларига йўналтирилган ўзгаришларни киритиш. 2. Истиқболлаш сиёсатини таъкидлаш ва корхона ишларини SM ўзгаришларни киитиш. 3. Ра\батлантиришни тақсимлаш ва корхона активларини ликвидлаштириш. 4. Корхона активларини ишлаб чиқариш, сотиш ва ликвидлиги.$

Бизнесни бахолаш коидалари ва амаллари мажмуи

20.09.2019

0

169.5 KB

Похожие