Бизнесда бошқарув назариясининг ривожланиши - Экономика - Рефераты

Бизнесда бошқарув назариясининг ривожланиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108.5 KB

Бизнесда бошқарув назариясининг ривожланиши Режа: 1. Бизнесда бошқарувнинг вужудга келиши ва ривожланиши. 2. Бизнес фаолиятида бошқарув элементлари. 3. Бизнес фаолятида бошқарув анъанаси. 4. Бошқарув ташкилий тузилиши, ташкилий тузилмаларнинг турлари ва элементлари.

1. Бизнесда бошқарувнинг вужудга келиши ва ривожланиши. Бошқаришда бизнес фаолияти дейилганда—ишни ташкил этишга таъсир кўрсатадиган шарт-шароитлар ва омиллар борлиги тушунилади. Бизнес фаолиятининг мақсадлари ва вазифалари бевосита бозор тамойилларидан келиб чиқади. Маълумки, бозор иқтисодиёти шароитларида сотувчилар уз товарларини имкон борича кўпроқ фойда берадиган қилиб сотишга, харидорлар эса бу товарларни имкони борича арзонрок харид қилишга интилади. Бозор иқтисодиётида давлат томонидан курсатиладиган чоралар ижтимоий ҳимоя, атрофдаги мухит мухофазаси, инсон кадрини, демократияни ҳимоя қилиш ва бошқаларга қаратилган бўлиши мумкин. Бизнеснинг мухим томони унинг фаолиятини бошқариб боришдир. Бизнесни бошқариш моҳият эътибори билан олганда мақсадга эришиш йўлида қилинадиган хатти-харакатларни жонлантириш учун 1 шахс еки шахслар гуруҳи томонидан бошқа шахсга таъсир ўтказишдан иборат. Бизнесни бошқариш уч жиҳатни ўз ичига олади: 1. «Кимни» «ким» бошқаради? Бу нарса бошқарув вазифалари, бошқарув органлари вазифаларининг ижросини таърифлайди. Иккинчидан, шахсларни ва қарорларга алоқадор воситачи кишиларни ким бошқариб бориши шу йўл билан аниқланади. 2. Бошқарув «қай тариқа» амалга оширилади ва бошқариладиган кишиларга у қай тариқа таъсир ўтказади? 3. Бошқарув «нима» билан амалга оширилади? Тадбиркорликни бошқаришнинг мухим вазифаси тадбиркорлик сиёсатини белгилашдир. Тадбиркорлик фаолиятининг сиёсати барча норматив талаблар ва шу талабларни амалга ошириш усулларини ўз ичига олади. Тадбиркорлик фаолиятининг самарали бўлишида тадбиркорлик мухити омилларини тадқиқ этиш мухим ўринни эгаллайди. Тадбиркорлик мухити

дейилганда фирманинг фаолият кўрсатиб боришига таъсир ўтказадиган ва бошқарувга оид қарорлар қабул қилишнинг талаб этадиган шарт-шароитлар ва омиллар бор йўқлиги тушунилади. Тадбиркорлик мухитининг ички ва ташки омиллари тафовут қилинади. Ички мухит дейилганида фирманинг олинадиган фойдани кўпайтиришга қаратилган бошқарув механизмини ўз ичига олувчи хўжалик фаолияти тушунилади. Тадбиркорликнинг ташқи мухити дейилганда рақобатчи фирманинг фаолиятини қатъий назар атрофидаги мухитда юзага келадиган, лекин, унинг иш олиб боришга таъсир ўтказадиган барча шарт -шароитлар ва омиллар тушунилади. Тадбиркор катта фойда олиш учун қуйидаги йўналишларда ўз мақсадини аниқлаб олиши керак: фан-техника соҳасида - янги махсулотни ишлаб чиқиш ва жорий этишни; ишлаб чиқариш соҳасида технология жараёнини такомиллаштириш ва янги технологиядан фойдаланиш, ишлаб чиқарилган махсулот сифатини яхшилашни; мехнатни ўтказиш, сотишда- ҳар 1 мехнатга нисбатан бозор улушини саклаб колиш ва кенгайтириб бориши лозим. Бошқаришнинг асосий вазифаси омиллар таъсирининг табиати ва даражасини аниқлаб, тадбиркорлик фаолиятининг самарали амалга ошиб бориши ва ривожига таъминлашга қаратилган қарорлар қабул қилишдир. Шу мақсадда тадбиркорлик мухити омиллари қуйидаги жараёнларда: -маркетинг тадқиқотлари ва маркетинг дастурларини ишлаб чиқишда;  бизнес-режа кўрсаткичларини ишлаб чиқаришда;  оператив бошқаришда;  хўжалик фаолияти натижаларини назорат қилиб бориш жараёнида мунтазам таҳлил қилиб борилади. Республикамизда иқтисодий ислоҳатларни амалга оширишга асосий мақсад-бозор муносабатларни ташкил этиш, бозорни турли туман зарур товар ва хизматлар билан тулдириб, истеъмолчиларнинг саралаб товар харид

қилишига кенг имкониятлар яратиб, пировард натижада халқнинг фаровон турмуш шароитини таъминлашдан иборат. Халкимизнинг фаровон турмушини яратишда, кенг истеъмол товарлар билан бозорни тукин сочин қилишда, аҳолига турли-туман хизматлар кўрсатишни ташкил этишда тадбиркорликнинг хам ўз ўрни бор. Чунки тадбиркор канча ривожланса, моддий ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш хам шунчалик ривожланади. Ўзбекистон республикасининг «Тадбиркорлик тўғрисида»ги қонунида белгиланганидек, хар қандай шаклдаги тадбиркорлик мулк эгасининг шахсан иштирок этишига ёки бошқа фуқароларнинг мехнатининг куллаш йўли билан фойда олишга асосланиши мумкин 6.2.Бизнес фаолиятида бошқарув элементлари. Бизнесни ривожланишида Республикамизнинг «Тадбиркорлик тўғрисида»ги қонуни билан бирга Президентимизнинг «Хусусий тадбиркорликда ташаббус кўрсатиш ва уни рағбатлантириш тўғрисида »ги Фармони, шунингдек «Хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнесни ривожлантиришни янада рағбатлантириш чора тадбирлари тўғрисида»ги фармони мухим аҳамиятга эга. Хусусий тадбиркорлик бу фукоролар томонидан узларининг тавакалчиликлари ва мулкий жавобгарликлари остида, шахсий даромад (фойда) олиш мақсадида, амалдаги қонунчилик доирасида амалга ошириладиган ташаббускор хўжалик фаолиятидир. Хусусий тадбиркорлик икки турдаги куринишда бўлади. Унинг бири ёнланма мехнатни жалб қилиш асосида ҳуқуқий шахс ва уни белгиланган тартибда рўйхатдан утқазиб фаолият кўрсатадиган тадбиркорлик, иккинчиси эса юридик шахс булмай фаолият кўрсатадиган, ёлланма мехнатни жалб этмайдиган якка тартибдаги тадбиркорликдир. Хусусий Бизнес фаолиятига янги ходимлар томонларининг ҳуқуқи ва бурчлари келишилган шартнома асосида қабул қилинадилар.

Мехнат шартномасида ходимнинг иктисослиги, малакаси, лавозими; контракт тузилган муддат; мехнат шароити ва унга мехнат фаолиятининг у ё бу турини бир биридан фарқловчи ҳақ тўлаш; ижтимоий ва тиббий суғўрта, ижтимоий таъминот, ходимнинг ижтимоий ҳимояланганлиги, шартномани бузганлиги учун жавобгарлиги каби мажбуриятлар, шароитлар ва шартлар белгиланади. Тадбиркорликнинг мазмуни ва табиатига кура айрим кишилар ёки гуруҳларнинг уз узини иш билан таъминлаш ва ташаббускорлигига асосланган фаол мехнат фаолияти сифатида баҳоланишимиз мумкин. Бу уринда тадбиркорлик мехнатининг бозор муносабатларига хос таввакалчилик шароитида мехнат, ишлаб чиқариш в ижтимоий иқтисодий вазифаларнинг ташкилий ечимини кидириш ва руёбга чиқариш билан боғлиқ ижодий, аклий иш сифатидаги узига хос табиати хусусида гапириш мумкин. Шундай қилиб, тадбиркорликни ўзаро боғлиқ бўлган икки хил куринишда караш керак: биринчидан, бозорнинг харакатлантирувчи кучи сифатида, иккинчидан, мехнатнинг алохида соҳаси сифатида. Ана шунинг учун хам тадбиркор инсон билан бозор иқтисодиёти ва мехнат фаолиятининг узига хос, хўжалик таввакалчилиги билан боғлиқ турининг субьекти сифатида намоён булувчи шахсдир. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Хусусий тадбиркорлик, кичик бизнесни ривожланишини янада рағбатлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармонида кўрсатилишича; -хусусий тадбиркорлик, кичик ва ўрта бизнесни жадал ривожланиши асосида мулкдорлар синфини шакллантириш, тегишли институтлар тизимини ташкил этиш, кичик ва хусусий тадбиркорлик фаолияти соҳасига кредит ресурсларини кенг жалб қилиш ва хорижий сармояларни бевосита олиб кириш учун макбул шароит яратиш мақсадида қуйидагилар кичик ва ўрта бизнес субьектлари ҳисобланади.

Бизнес фаолиятиларни турли шаклларида мехнатни ташкил этиш ва уни бошқаришга алохида эътибор берилса, тадбиркор фойдаси олиб боради ва бизнес фаолияти махсулоти бозорда рақобатга бардошли бўлиб, ишловчилар эса юксак мехнат унумдорлиги асосида ишлашдан манфаатдор бўлади. Бизнес фаолиятиларни барча турида яратиладиган фойда асосан мехнат орқали вужудга келиб, хам ишловчини хам мулк эгасини бойитади. Бозор муносабатларини ривожланиб бориши туфайли тадбиркорлик Бизнес фаолиятилари оладиган фойданинг мухим манбаи ишловчиларни юқори мехнат унумдорлиги даражасида яратган махсулоти бизнес фаолиятини истиқболини белгилаб беради. 6.3. Бизнес фаолятида бошқарув анъанаси. Бизнес фаолиятини тўғри ташкил этиш ва бошқариш тадбиркорликнинг ривожланиши учун зарур шартлардан биридир.Тўғри ташкил этилган бошқарув жараёни мавжуд имкониятлардан самарали фойдаланиш орқали даромадларнинг кўпайтиришни, харажатларининг окилона сарфланишини ҳамда фойданинг ошишини таъминланиши шубхасиз. Ташкил этиш усулларига кура менежментнинг : -ишлаб чиқариш (товар махсулотларини ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш); -илмий-техникавий (ишлаб чиқаришни такомиллаштириш юзасидан илмий- техникавий изланишларни олиб бориш ва уларнинг натижаларини жорий этиш); -молиявий сармоялар қимматбаҳо қоғозлар, валюта бозорида иштирок этиш); -тижорат (товарлар бозорида айирбошлаш билан шуғулланувчи); -кадр билан ишлаш (кадрларни баҳолаш, жой жойига куйиш, рағбатлантириш, мехнат бозорида иштироки) каби турлари бор. Фирманинг бошлангич вазифаси менежмент стратегияси-ни, келажак учун бош йуналишларини , мақсадни ва унга эриши йўлларини танлашдир.

Ҳақикий рақобат, кучли касаба уюшмалари, истеъмолчиларнинг жамоатчилик ташкилотлари давлатнинг монополияга карши сиёсатидан хукмронлиги шароитида бундай стратегияни амалга ошириш осон бўлмайди. Юқори фойда даражасига товар сотиш ҳажмини ошириш, айланма воситалар айлантиришнинг тезлаштириш, ҳамкорлик шароитларига риоя этиш, янги бозорлар ва янги технологияларни эгаллаш орқали эришилди. Жамоа бўлиб тадбиркорлик фаолиятини олиб борувчилар учун нафақат фойданинг кўпайиши ва фойда даражасининг юксалиши, балки ялпи даромаднинг ошиши хам катта аҳамиятга эгадир. Чунки мехнатга ҳақ тўлаш ва бошқа фондлар унга боғлиқ бўлади. Ишлаб чиқариш ва савдо менеджменти мақсадига минимал харажат сарфлаб шартнома асосида келишилган муддатга товарлар ишлаб чиқариш ёки товарлар моҳиятини етқазиб бериш, ҳамда хизмат кўрсатишдан кўпроқ фойда орттириш киради. Менеджер учун кийинчилик тугдирувчи масалаларнинг энг асосийлари қуйидагилар киради:  компьютер ёрдамида ишлаб чиқариш жараёнларини кузатиб бориш учун кул келадиган курсаткичларнинг энг зарурлигини танлаш;  фирма бошқарувининг энг самарали тартибини юзага келтириш;  махсулот сифатини бошқариш;  кадрларни бошқариш;  ишлаб чиқариш воситаларини янгилаб туриш ва хом-ашё билан ишлаб чиқаришни бетухтов таъминлашни ташкил этиш,ҳамда захираларни бошқариш. Тижорат менежменти - фирманинг тижорат фаолиятини бошқариш тизими бўлиб, харидорлар талабини таҳлил этиш ва урганишни, ишлаб чиқариш, сотиш ва етқазиб бериш, ҳамда сервис хизматини кўрсатиш режаларини талабга қараб мослаштиришни уз ичига олади.Маркетолог - менежерларнинг мақсади харидорларга аввал ишлаб чиқарилган товарларни қандай бўлсада сотиш эмас балки уларнинг талабига қараб товарни ишлаб

чиқариш ва таклиф этишга эришиш бўлсагина, улар рақобаткобил була олади. Товарнинг қандай ҳаётий босқичда эканлигини ҳисобга олиш зарур, чунки янги товарнинг бозорга кириб келишида унинг рентабели ёки рентабелсиз товарга айланиши даврини аниқлаш мумкин. Товарнинг андозасини яратишдан тортиб уни ишлаб чиқариш, сотиш ва сотувдан кейин хизмат кўрсатишгача бўлган мураккаб бошқарув ишлари маркетологлар иши бўлиб, қуйидагиларни уз ичига олади:  бозорни урганиш, харидорлар талабини, даромадларини, баҳолар даражасини келажак учун аниқлаш;  лойихаловчиларга баҳолар лимитини ва техник вазифаларини бўлиб товар андозасини яратиш бўйича буюртма бериш;  реклама, турини кургазмалар ташкил этиш буюртмачиларга маълумотлар жунатиш орқали бозор учун янги махсулотни шакллантириш;  шартномалар тизими, ишлаб чиқаришни бошлаш ва моҳиятни янада такомиллаштириш чораларини куриш;  товар сотилишини ташкил этиш;  истеъмолчиларга қўшимча хизмат кўрсатиш , таъмирлаш, эхтиёт кисмлар етқазиб бериш ҳамда уларни фойдаси бўйича маслахат бериш ва бошқалар. Молиявий менежмент фирманинг молиявий масалаларига рахбарлик қилишдан иборат. Ушбу масалаларга даромадларни шаклланиш, солиқларни вақтида тўлаш, ссудалар ҳамда газ, сув, электр энергияси, коммунал ва алоқа хизматлари учун ҳақ тўлаш, сарфланадиган сармоялар резерв маблағларини юзага келтириш, дивидендлар туланишини бошқариш кабилар киради. 6.4. Бошқарув ташкилий тузилиши, ташкилий тузилмаларнинг турлари ва элементлари. Бошқарувнинг ташкилий тузилиши деганда бошқарув бўғинлар ва бошқарув босқичлари миқдори ва таркиби тушунилади. Бошқарув ташкилий тузилишининг оддий ва тушунарли бўлиши унинг иш қобилияти юқори

бўлишини кафолатлайди, яъни бошқарув ташкилий тузилмасида босқич ва бўғинлар қанчалик кам бўлса, бошқарув шунчалик самарали бўлади. Бошқарув бўғинлари-бу битта ва бир қанча вазифаларни бажарувчи мустақил таркибий унсурлардир. Тузилма элементлари, уларнинг бўлинмалари ва бошқарув аппаратида ишловчилардир. Бошқарув босқичлари-бу бошқаришнинг бирор даражасидаги маълум бўғинлар йиғиндисидир. Шу белгисига кўра бошқаррувнинг ташкилий тузилмалари-кўп босқичли(кўп бўғинли), уч, икки босқичли(бўғинли) бўлиши мумкин. Босқичлар ва бўғинлар ўртасидаги халқа ветикал ёки горизонтал бўлиши ҳам мумкин. Вертикал бўғинлар-раҳбарларнинг уларга бўйсунувчилар ўртасидаги муносабатларни ўрганишга қаратилган бўлади. Горизонтал алоқалар бошқарувнинг тенг ҳуқуқли бўғин ва унсурлари ўртасидаги муносабатларни билдиради. Бошқарувнинг ташкилий тузилмалари жуда турли-туман, лекин улар умумий изчил боғлиқликка эга ва қонуниятларга бўйсунади. Бошқарувнинг ташкилий тузилмасининг асосий тури чизиқли ва функционал турлардир. Уларнинг бирикиши асосида турли туман чизиқли-функционал тузилмалар таркиб топади ва улар қуйидагилардан иборатдир: - Чизиқли; - Функционал; - Чизиқли- штабли; - Чизиқли- функционал бошқарув тузилмаларига бўлинади. Чизиқли бошқарув тузилмаси бошқарув жараёнларининг энг оддий шакли бўлиб у бозор иқтисодиёти шароитида энг қўлай ва содда вариантиҳисобланади. Чунки, ҳар бир ходимга битта раҳбар тўғри келади ва бошқариш самарадорлиги жуда катта ҳисобланади. Функционал бошқарув тузилмаси бошқарув жараёнларини мураккаблашувига ва бошқаришнинг ихтисослашувининг ривожланиши билан боғлиқ ҳолда вужудга келади.

Функционал тузилмада бошқарувчи кўрсатмалари нисбатан малакали бўлади, лекин якка бошқариш тамойилларига риоя қилинмайди. Чизиқли-штабли бошқарув тузилмасида чизиқли тузилма асос қилиб олинади, лекин бошқарувнинг қуйи бўғинига эга ҳар бир бўғинда айрим муҳим муаммолар бўйича штаблар тузилади. Штаблар малакали қарорлар тайёрлайдилар ва раҳбар томонидан тасдиқлаб унинг ижроси қуйи даражага юборилади. Чизиқли-функционал бошқарув тузилмасида бошқарув чизиқли ва функционал бошқаруви шаклларини бирга қўшиш натижасида олиб борилади. Бунда раҳбар ва унинг кўплаб муовинлар ва ўринбосарлари бўлиб, улар орасида бошқарув тақсимланган бўлади. Ушбу бошқарув тузилмаси бошқа бошқарув тузилмалари ичида энг мураккаби деб ҳисобланади. ҚИСҚА ХУЛОСАЛАР: Бизнес фаолиятини тўғри ташкил этиш ва бошқариш бизнеснинг ривожланиши учун зарур шартлардан биридир. Тўғри ташкил этилган бошқарув жараёни имкониятлардан самарали фойдаланиш даромадларнинг кўпайишини, харажатларнинг окилона сарфланишнинг ҳамда фойданинг ошишининг таъминлаши шубхасиздир. Бизнеснинг мухим томони унинг фаолиятини бошқариб боришдир. Бизнесни бошқариш моҳият эътибори билан олганда мақсадга эришиш йўлида қилинадиган хатти-харакатларни жонлантириш учун бир шахс ёки шахслар гуруҳи томонидан бошқа шахсга таъсир ўтказишдан иборат. Бизнесни бошқаришнинг мухим вазифаси бизнес сиёсатини белгилашдан иборат бўлиб, бу сиёсат барча норматив талаблар ва шу талабларни амалга ошириш усулларини ўз ичига олади. Бошқаришнинг асосий вазифаси омиллар таъсирининг табиати ва даражасини аниқлаб, тадбиркорлик фаолиятининг самарали амалга ошиб бориши ва ривожини таъминлашга қаратилган қарорлар қабул қилишдир.

Адабиётлар руйхати Асосий адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Бозор ислоҳатларини чуқурлаштириш ва иқтисодиётни янада эркинлаштириш соҳасидаги устивор йўналишлар амалга оширилишини жадаллаштириш чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони // Халқ сўзи, 2005, 15 июн. 2. Каримов И.А. “Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлис Қонунчилик палатасм ва Сенатининг қушма мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи, 2005, 29 январ, 20- сон. 3. Ходиев Б.Ю., Қосимова М.С., Самадов А.Н., Мухиддинова У.С. Кичик бизнесни бошқариш. –Т.: “Ўқитувчи”, 2003. 4. Абдуллаев Ё., Каримов Ф. Кичик бизнес ва тадбиркорлик асослари.-Т.: Меҳнат, 2000. 5. Еременко А. Разработка бизнес-приложениий в Microsoft Business solutions-Alapta в ерсии. 3.0 / Фелексей Ермененко, Руслан Шашков. –М.: Альпина Бизнес Букс, 2005.-503 с. 6. Ходиев Б.Ю., ва бошқалар. Кичик тадбиркорлик асослари(ўқув-амалий қўлланма)-Т.:ЕҲ. ТЕМПУС “Консаудит”, 2004. 7. Rambler-http : // www / rambler, ru; 8. www. gov. uz.

Похожие

Менежмент назариясининг шаклланиши ва ривожланиши

Бошқариш назариясининг ривожланиши. Бошқаришга асосий муносабатлар

Бошқариш назариясининг ривожланиши. Бошқаришга асосий муносабатлар

Кичик бизнесда маркетинг

Кичик бизнесда таваккалчилик