BHAT texnologik jarayonini qo'llashning iqtisodiy samaradorlik ko'rsatkichlari - Экономика - Рефераты

BHAT texnologik jarayonini qo'llashning iqtisodiy samaradorlik ko'rsatkichlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

BHAT texnologik jarayenini qo'llashning iqtisodiy samaradorlik ko'rsatkichlari Reja: 1. AAT iqtisodiy samaradorligini hisoblash usullari. 2. AATni yaratish harajatlari. 3. AATni ishlatish harajatlari.

1. AAT iqtisodiy samaradorligini hisoblash usullari. Axborot texnologiyalarini ko'llashda asosiy majmuaviy ko'rsatkichi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:as fs s E E E   bunda E s - majmuaviy samaradorlik ko'rsatkichi; E fs - axborot texnologiyadan foydalanish samaradorligi; E as - axborot faoliyati samaradorligi. Axborot texnologiyalari foydalanish orqali keltirilgan xarajatlar quyidagicha aniqalanadi: t nt t t K Y S Z *   bunda Z t - t-yilda keltirilgan xarajatlar miqdori; S t - t-yildagi joriy xarajatlar miqdori; Y nt - t-yildagi AATdan foydalanish meyoriy koeffitsiyenti; K t - t-yilda foydalanilgan resurslar miqdori. Ushbu texnika va texnologiyalarining ma’naviy eskirish muddati 3-5 yilni tashkil qildi. Keltirilgan formula asosida yillik xarajatlarni tejalishi t-yil bo'yicha hisoblash axborot texnologiyalari qo'llashgadada har bir soha bo'yicha alohida bajariladi. Axborot texnologiyalari tovarlaridan foydalanish bir necha sohalar bo'yicha amalga oshirilayotgan bo'lsa, asosiy variant har bir soha bo'yicha hisoblanadi. Ushbu bozor tovarlaridan t - yilda foydalanishning xarajatlarini tejashni bashoratlash quyidagi formula asosida amalga oshiriladi: E =Z Tb + Z di + Z nj - Z ok - ZH bu yerda Z Tb - t - yilda asosiy texnologiyalardan foydalanish xarajatlari miqdori; Z di - axborot mahsulotlarini qayta ishlashning asosiy texnologiyalaridan foydalangan holda qo'shimcha tadbirlarni amalga oshirish uchun sarflangan xarajatlar miqdori; Z nj - keltirilgan me’yoriy xarajatlar, yangi texnologiyalar ishlamay qolgn holda t - yilda j-turdagi ijtimoiy-iqtisodiy natijalar bilan ta’minlanib yangi

texnologiyalarni qo'llash natijasida olingan qo'shimcha natijalar bilan solishtirish miqdori; Z ok - keltirilgan me’yoriy xarajatlar asosida hisoblanib, ushbu texnologiyalarni qo'llash natijasida vujudga keladigan k- turdagi salbiy ijtimoiy va iqtisodiy natijalarni qoplashni ta’minlaydi; ZH - t - yilda axborot mahsulotlarini qayta ishlash bo'yicha yangi texnologiyalarini qo'llash natijasida keltirilgan xarajatlar. Axborot-kommunikatsiyalar bozori tovarlaridan foydalanish orqali keltirilgan xarajatlar quyidagicha aniqlanadi: Z t =C t + EH t * K t bu yerda Z t - t - yilda keltirilgan xarajatlar miqdori; C t - t - yildagi joriy xarajatlar miqdori; K t - t - yilda foydalanadigan rksurslar; EH t - t-yilda axborot-kommunikatsiyalar bozori tovarlaridan foydalanish samaradorligining me’eriy koeffitsiyenti. Ushbu texnika va texnologiyalarining ma’naviy eskirish muddati 3-5 yilni tashkil qiladi. Yuqorida keltirilgan formula asosida yillik xarajatlarni tejashni t - yil bo'yicha hisoblash, axborot texnologiyalari bozori tovarlarini qo'llash har bir soha bo'yicha alohida hisoblab chiqiladi. Sohalar bo'yicha axborot texnologiyalari bozori tovarlardan foydalanish yillik tejamkorlik yig'indisini (Et) quyidagi formula asosida aniqlash mumkin; E t = ∑ E k bu yerda E k - axborot texnologiyalarini t-yil k-sohada qo'llashning yillik samaradorligi miqdori. Axborot texnologiyalari bozori tovarlaridan foydalanishning har bir soha va barcha yillar bo'yicha olingan samaradaorlik yig'indisi quyidagicha: E = E t /(1 + Y en ) t bu yerda T - hisoblanadigan davr kattaligi shunday qilib olinishi kerakki, unda bashoralanayotgan barcha davr uchun meyoriy ijtimoiy-iqtisodiy natija olinishi

kerak; E t – t-yil uchun axborot texnologiyalari bozori tovarlarini qo'llash natijasida olinadigan yillik samaradorlik; Y en - axborot texnologiyalari bozori tovarlaridan foydalanishning samaradaorlik meyoriy koeffitsiyenti. Axborot texnologiyalari texnologiyalaridan foydalanish xarajatlarining yillik o'rtacha tejamkorligi asosida eng tejamkorlik variantini tanlab olishni quyidagicha aniqlash mumkin: E f = (N t + Y en )*E Bu yerda Nt - kattalik quyidagi tenglama orqali hisoblanadi. N t = Y en / (1+Y en ) t -1 bu yerda T - bashorat qilinayotgan davr miqdori; 2. AATni yaratish harajatlari AATni ishlab chiqish va joriy etishning yuqori qiymati, uni yaratishning murakkabligi, loyihalashning uzoq muddatlari harajatlar tuzilmasini tadqiq etishni talab qiladi. AATni yaratish va joriy etishning bir yo'la harajatlarini hisobga olish AAT iqtisodiy samaradorligini aniqlashdagi asosiy omillardan biridir. AATni yaratishning umumiy harajatlari AATni yaratish va joriy etishga ishlab chiqarish oldi (joriy) harajatlari hamda kapital qo'yilmalardan tashkil topadi va quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi: ck ao aa QKKK  bunda K A - umumiy harajatlari; K A o - oldi (joriy) harajatlari; K A k - kapital qo'yilmalar. Axborot TV va Dmni ishlab chiqarishga tatbiq qilish natijasida olinadigan iqtisodiy samaradorlik ularni qo'llashgacha va qo'llash jarayonidan keyingi mehnattalablik darajalarini o'zaro solishtirish natijasida aniqlanadi. 1. Qo'lda bajarilayotgan ishning umumiy mehnattalabliligi (QV): QV =∑ QV ij bu yerda: j - i-ish joyida bajarilayotgan operatsiyalar soni;

QV ij - i-ish joyida bajarilayotgan j - operatsiyaning mehnattalabligi. Axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini tatbiq qilish natijasida bajarilayetgan ishning umumiy mehnattalabligi (QW): QW =∑QW ij bu yerda QWij - axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llash natijasida i-ish joyida bajarilgan j - operatsiyaning mehnattalabliligi. 2. Jalb qilinishi kerak bo'lgan ishchilarning ro'yxatdagi o'rtach soni bir yilga nisbatan g'uyidagicha aniqlanadi: a) axborot - kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llashgacha : N1 =QV/260 b) axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llaganda keyin: N2 = QV/ 260 bu yerda 260 - bir yildagi o'rtacha ish kunlari miqdori. 3. Ishchilarga to'lash kerak bo'lgan oylik ish haqi quyidagicha: a) axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llashgacha: ZP 1 = N*OY *12 b) axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo'llagandan keyin: ZP 2 = N*OY *12 bu yerda OY - ishchining o'rtacha oylik ish haqi; 12 - bir yildagi oylar soni. 4. Ish haqi fondining tejalish miqdori: TJ=ZP 1 - ZP 2 Ishlab chiqarishning nakladnoy xarajatlarini tejash (moddiy, mashina va boshqa xarajatlarning pasayishi) miqdori (NH) quyidagicha: NH=TJ * PH bu yerda RN - tejamkorlik darajasi (% hisobida). 5. Axborot - kommunikatsiyalar bozori texnologiyalarini qo'llash natijasida ishlab chiqarish xarajatlari miqdorinining umumiy tejamkorligi: UM=TJ + NH 6. Korxonaning bo'limlarini avtomatlashtirish darajasini tavsiflovchi texnik vositalar parkining avtomatlashtirilganlik koeffitsiyenti:

Qa=Na/ N bu yerda Na-avtomatlashtiri uchun qo'llanilayetgan texnik vositalar soni, dona; N - ushbu bo'lim, uchastkadagi texnik vositalarning umumiy soni, dona. 7. Bajarilayotgan ishlarning avtomatlashtirilganlik koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi: Qp=Tm/(Tm + Tp) bu yerda Tm - avtomatlashtirilgan ishning mehnattalabligi; Tp - qo'lda bajarilayetgan ishlarning (operatsiyalarning) mehnattalabligi, kishi/soat. 8. Mehnatning avtomatlashtirilganlik koeffitsiyenti (K m ) K mq = P m /(P m + P p ) bu yerda Pm - ishlarni avtomatlashtirish bilan mashg'ul bo'lgan ishchilar soni; Pp - qo'lda bajarilayetgan ishlarni bajarayetgan ishchilar soni, kishi. 9. Axborot - kommunnikatsiyalar texnologiyalarini tatbiq qilish natijasida meshnat unumdorligining o'sishi: E p =(P2 * U /100) * N bu yerda P2 - Yangi texnika va texnologiyalarning bitta donasiga xizmat ko'rsatish bilan mashg'ul bo'lgan ishchilar soni, kishi; U - yangi texnika va texnologiyalarni tatbiq qilish natijasida mehnat unumdorligining o'sishi, %; N - bir yil mobaynida tatbiq qilingan yangi texnik vositalarning miqdori, dona. 10. Iste’molchining yangi texnika va texnologiyalarni qo'llash natijasida oladigan samaradorligi (Ee). Yillik umumiy iqtisodiy samaradorlikni hisoblashda yangi texnika va texnologiyalarni qo'llash natijasida ishlab chiqarilayetgan mahsulot tannarxining pasayishi katta ahamiyat kasb etadi: E e =(S1 - S2) P2 * N bu yerda S1,S2 - yangi texnika va texnologiyalarni qo'llashgacha hamda qo'llashdan keyingi bo'lgan mahsulotning tannarxi (1 soat foydalanish xarajatlari, so'm);

P2 - yangi texnika va texnologiyalar yordamida ishlab chiqarilayetgan mahsulotlarning yillik hajmi (yoki Yangi texnika va texnologiyalarning yil mobaynida ishlash soatlari); N - yil mobaynida tatbiq qilinayetgan yangi texnika va texnologiyalarning soni. 11. Axborot mahsulotlari fondidan ratsional foydalanish darajasini ifodalovchi axborot mahsulotlari aylanishi koeffitsiyenti (Kip): K ip = Y en / Y eos bu yerda Y en - ko'rilayetgan davrdagi (oy, kvartal, yil) foydalanayetgan axborot mahsulotlari hajmi (hujjatlar soni, jadval); Y eos - ushbu davrdagi avtomatlashtirilgan axborot tizimlarida yig'ilgan ushbu turdagi axborot mahsulotlarining o'rtacha hajmi. 12. Axborot mahsulotlarini tayerlash, saqlash, qidirish va qayta ishlashning umumiy mehnattalabligi (Ton): T on = T im * E i bu yerda: T im - axborot maxsulotini tayyorlash, saqlash, qidirish va qayta ishlashning umumiy mehnattalabligi; Ei - i- ishchining mehnat unumdorligi. 3.AATni ishlatish harajatlari Korxona bo'limidagi vazifalarni avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligini hisoblash bir nechta alohida bo'lgan tahlil va hisoblash bosqichlaridan iboratdir: a) birinchi bosqich - boshqaruv ob’ektidagi masalalar bilan yanqindan tanishib chiqish. Masala tarkibida aylanayetgan barcha hujjatlar tarkibi va miqdorini aniqlash, ularni qayta ishlash uchun ketadigan vaqtni hisoblash. Har bir hujjat bo'yicha mumkin bo'lgan avtomatlashtirish darajasini aniqlash va yangi texnika hamda texnologiyalarni qo'llash natijasida axborotlarni qayta ishlash mehnattalabligi pasayishining umumiy yillik hajmi (E ch ) katta ahamiyat kasb etadi. Umumiy mehnat xarajatlarini quyidagicha aniqlash mumkin: E ch =(∑t mg +n mg *P/100)*12

bu yerda k - hujjat turi; n -ushbu turdagi hujjatlar soni; t mg - i-turdagi hujjatni qayta ishlash uchun sarflangan vaqti; n mg - bir oydagi hujjatlar miqdori; 12 - bir yildagi oylar soni; P - yangi texnika va texnologiyalarni qo'llash natijasida i-turdagi hujjatlarni qayta ishlash mehnattalabligi pasayishi mumkin bo'lgan foizi, %. b) ikkinchi bosqichda buxgalteriya hisoboti asosida korxona personalining bir soatdagi o'rtacha ish haqi (Z sr ) va asosiy hamda qo'shimcha ish haqining yillik tejalishi (E zp ) aniqlanadi: E zp = E ch * Z sr v) uchinchi bosqichda bilvosita xarajatlarning (Ekz) tejalishi aniqlanadi: E kzq = E zp * (P zs + P zp + P pn + P zs + P zz + P i )/100 bu yerda P zs - ijtimoiy suqurta uchun chegirma foizi; P zp - nafaqa fondi uchun chegirma foizi; P pn - daromad soliqi foizi; P zs - umumzex xarajatlari foizi; P zz - davr xarajatlari foizi; P i - ilmiy izlanishlarga chegirma foizi. g) to'rtinchi bosqichda ishchilar o'rnining qisqarishi natijasida stollar (Z s ), stullar (Z m ), foydalanilayetgan maydon (Z p ), orgtexnikalar (Z o ) uchun sarflanadigan xarajatlarning miqdori kamayishi (E i ) aniqlanadi: Ei=Zs + Zm + Zp +Zo Yangi texnika va texnologiyalarni qo'llash natijasida yillik umumiy tejamkorlik hajmi (E ob ): Eob= Ezp + Ekz +Ei d) oltinchi bosqichda foydalanish xarajatlarining qo'shimcha yillik hajmi hisoblanadi: Z kh = Sk * (Pa/100) +Zen+Zob bu yerda Sk - texnika va texnologiyalarning tannarxi;

Pa - amortizatsiya foizi; Zen - ushbu texnika va texnologiyalar sarflanayotgan qo'shimcha elektroenergiya uchun sarflanayetgan xarajatlar, so'mda; Zob - dasturiy ta’minot narxi, so'mda. e) yettinchi bosqichda sof iqtisodiy samaradorlikning umumiy hajmi aniqlanadi (E gch ): E gch =(E ob – Z kh )* (1- K np ) bu yerda K np - foydadan olinadigan soliq miqdorini ifodalovchi umumiy koeffitsiyent. j) sakkizinchi bosqichda kapital xarajatlar miqdori aniqlanadi (Kz): Kz= Sk +Zkp bu yerda Zkp - dasturiy mahsulotlar kompleksini ishlab chiqi shva tatbiq etishning narxi, so'mda. z) to'qqizinchi bosqichda iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti (Yer) hisoblanadi: Yer=E gch / Kz i) o'ninchi bosqichda kapital xarajatlarning o'zini qoplash muddati (Tr) aniqlanadi: Tr = Kz /E gch Hozirgi kunda axborot texnologiyalarining o'zini qoplashining meeriy muddati 3 yilga teng. Shunday qilib, agar samaradorlik koeffitsiyenti Y erq =0,33 yoki undan katta hamda kapital xarajatlarning o'zini qoplashi muddati (Tr)=3 yil bo'lsa, u holda ushbu masala samarali hisoblanib, uni amaliyotda keng tatbiq qilsa bo'ladi.

Похожие

BHAT texnologik jarayonini loyihalash

Iqtisodiy axborot BHAT avtomatlashtirish ob’ekti sifatida

Tijorat banklari resurslarining samaradorlik ko’rsatkichlari

Komplеks iqtisodiy tahlil va ishlab chiqarishning muhim samaradorlik ko’rsatkichlarini tahlil qilishning metodik asoslari

Buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish tizimlarining nazariy asoslari