Банк сирини ҳимоялашни ташкил этиш - Экономика - Рефераты

Банк сирини ҳимоялашни ташкил этиш

Загружено в:

13.03.2024

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Банк сирини ҳимоялашни ташкил этиш Режа: 1. Банк сирини ташкил қилувчи маълумотлар. 2. Банк сирини ташкил қилувчи маълумотларни ноқонуний олиш усуллари. 3. Банкнинг компъютер соҳаси билан боғлиқ маълумотларни олишга уринишда жиноий ҳаракатнинг ўзига хос томонлари.

Таянч иборалар: Банк сири, банк сирини ташкил қилувчи маълумотлар, банк сирини олувчи шахслар, банк сирини ахборот тизими, зарар, риск, операция, банк амалиёти, бошқарув. Банк сирини ташкил қилувчи маълумотлар. Хусусий мулк, кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектларининг фаолияти ва ривожланиши тижорат банклари билан чамбарчас боғлиқ. Банкка оид маълумотларнинг сир сақланиши мазкур субъектларнинг манфаатларига хизмат қилувчи конституциявий кафолат ҳисобланади. Банклар банк ҳисобварағи ва банк омонати, ҳисобварақ бўйича операциялар ҳамда мижоз ҳақидаги маълумотлар сир сақланишини кафолатлайди. Банк сирини ташкил этувчи маълумотлар фақат мижозларнинг ўзларига ёки уларнинг вакилларига берилиши мумкин. Давлат органларига ва уларнинг мансабдор шахсларига бундай маълумотлар қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибда берилиши мумкин. Банк сирини ташкил этувчи маълумотлар банк томонидан ошкор қилинган тақдирда, ҳуқуқлари бузилган мижоз келтирилган зарарнинг ўрнини қоплашни банкдан талаб қилишга ҳақли. Банк сирига оид миллий қонунчиликни яратиш ва уни такомиллаштиришга мустақиллигимизнинг дастлабки йиллариданоқ алоҳида эътибор қаратиб келинмоқда. Хусусан, Конституциямизда банк сирига оид қонунчиликнинг тамал тоши қўйилган бўлса, 1996 йил 25 апрелдаги «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги қонун билан мазкур норма кенг қамровда ҳуқуқий тартибга солинди. Мазкур норма 1997 йил 1 мартдан амалга кирган Фуқаролик кодексида ҳам назарда тутилди. 2003 йил 30 августда эса ушбу масала бўйича алоҳида норматив -ҳуқуқий ҳужжат — «Банк сири тўғрисида»ги қонун қабул қилинди.

Конституциямизнинг 36-моддасида банкка қўйилган омонатлар сир тутилиши, Фуқаролик кодексининг 786-моддасида банклар томонидан банк ҳисобварағи бўйича операциялар ҳамда мижоз ҳақидаги маълумотлар сир сақланиши кафолатланган. Ушбу кафолатлар мижозларнинг банкларга бўлган ишончини оширишга ҳамда банкларнинг барқарор ўсишига сабаб бўлди. «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги, «Банк сири тўғрисида»ги қонун талабларига асосан банклар ўз мижозлари ва вакиллари операциялари, ҳисобварақлари ҳамда жамғармаларига доир маълумотларнинг сир сақланишини кафолатлайди. «Банк сири тўғрисида»ги қонунда эса банк сирини ташкил этувчи маълумотларни учинчи шахсларга тақдим этишнинг қатъий асослари ва шартлари белгилаб қўйилган. Мазкур қонуннинг 3-моддасида банк сирини ташкил этувчи маълумотлар доираси келтирилган бўлиб, унда банк сири сифатида нафақат мижозларга банк ҳисобварағи очиш орқали кўрсатилган хизматлар, балки ҳисобварақ очмасдан кўрсатилган хизматлар (валюта айирбошлаш операциялари, коммунал тўловларни ўтказиш, халқаро пул ўтказмалари ва бошқалар) ҳам назарда тутилиши лозим. Яъни банк сири банк томонидан ўз мижозларига хизмат кўрсатиши билан боғлиқ қонун асосида муҳофаза қилиниши лозим бўлган маълумотлардир. Таъкидлаш жоизки, ушбу қонуннинг 4-моддасига кўра банк, унинг мижози (вакили) ва Ўзбекистон Республикаси Марказий банкидан ташқари бошқа барча шахслар учинчи шахслар ҳисобланади. Қонуннинг 9-моддасига асосан банк сирини ташкил этувчи маълумотлар прокуратура, тергов ва суриштирув органларига мазкур банк мижозига (вакилига) нисбатан қўзғатилган жиноят иши мавжуд бўлган тақдирда, етказилган зарарнинг ундириб олинишини ёки унинг мол-мулки хатланишини таъминлаш мақсадида терговчи ёхуд суриштирувчининг асослантирилган қарорига биноан прокурор санкцияси билан тақдим этилади.

Амалиётда эса тергов ва суриштирув органларидан келаётган банк сирига оид маълумотларни бериш ҳақидаги сўровлар терговчи ёки тергов ва суриштирув органлари раҳбар ходимлари томонидан имзоланган оддий хат кўринишида берилаётганини учратиш мумкин. Бу ҳолатда банк мижозларининг қонуний манфаатларини таъминлаш мақсадида қонуннинг 9- моддасида кўрсатилган субъект-лар томонидан банк сирига оид маълумотлар сўралганда, прокурор санкциясининг гербли муҳри билан тасдиқланган қарорнинг асл нусхаси ҳамда талаб қилинаётган банк сирига оид ҳужжатлар рўйхати, маълумотларнинг даврийлиги кўрсатилган сўров мавжуд бўлган тақдирда, тақдим этилишига аҳамият қаратиш лозим. Банк сирини ташкил этувчи маълумотлар қонуннинг 10-моддасига кўра судга унинг ёзма сўрови асосида, мазкур банк мижозига (вакилига) нисбатан суднинг иш юритувидаги ишлар бўйича тақдим этилади. Қонунга биноан суд ижрочисига банк сирини ташкил этувчи маълумотлар унинг ёзма сўрови асосида суднинг ундирувни мазкур банк мижозининг (вакилининг) мол- мулкига қаратиш ҳақидаги қонуний кучга кирган қарори бўлган тақдирда, тақдим этилади. Шунингдек, «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги қонуннинг 21-моддасида суд ижрочиларининг кредит ташкилотлари билан ҳамкорлиги кўрсатилган бўлиб, суд ижрочисининг ундирувни муайян банк мижозининг (вакилининг) пул маблағлари ва ўзга мол-мулкига қаратиш ёки уларни хатлаш ҳақидаги суднинг қонуний кучга кирган ҳал қилув қарори асосида берган ёзма сўровига кўра банк сирини ташкил этувчи маълумотлар тақдим этилади. Банк сирини ташкил қилувчи маълумотларни ноқонуний олиш усуллари. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 9 январдаги «Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармонига асосан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш

департаменти негизида Марказий банкнинг Банк хизматлари истеъмолчиларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш хизмати ташкил этилди. Хизматнинг асосий вазифаси банк хизматлари истеъмолчиларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоялаш, молиявий хизматлар қулайлигини ошириш, аҳоли ва тадбиркорлик субъектларининг молиявий саводхонлик даражасини ошириш ҳисобланади. Бунда банк хизматлари деганда тижорат банклари, микрокредит ташкилотлари ва ломбардлар томонидан кўрсатилаётган хизматлар тушунилади. Банк хизматлари истеъмолчилари деганда эса кредит ташкилотларидан банк хизматларини олмоқчи бўлган, олаётган ёки олиб бўлган жисмоний шахслар (рўйхатдан ўтган якка тартибдаги тадбиркорлар ҳам) ва юридик шахслар киради. Хизмат ўз фаолияти давомида тижорат банклари, микрокредит ташкилотлари ва ломбардлар томонидан ҳуқуқ бузилишлари ҳолатлари билан боғлиқ мурожаатларни кўриб чиқиб, мазкур ҳуқуқбузарликларни бартараф этиш ва истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини тиклаш бўйича ишлар олиб боради. Банк хизматлари истеъмолчиларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш ва кучайтириш мақсадида Жамоат қабулхоналарини ташкил этиш режалаштирилган. Мазкур Жамоат қабулхоналарига истеъмолчилар банк хизматлари соҳасидаги амалдаги қонунчилик нормалари юзасидан маслаҳат ва тушунтиришлар олиш мақсадида мурожаат этишлари мумкин. Шунингдек, молиявий хизматларнинг оммабоплигини ошириш мақсадида, кредит ташкилотларига банк хизматлари истеъмолчиларининг манфаатларини ҳимоя этиш стандартларига нисбатан қўйиладиган минимал талабларни белгилаш, аҳолининг банк тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлаш юзасидан молия-кредит тизимида тегишли чора-тадбирларни амалга ошириш, банк хизматларини кўрсатиш маданиятини ошириш,

мижозларнинг талабларини қондириш имконини берувчи инновацион банк хизматларини кўрсатиш кўзда тутилган. Истеъмолчиларнинг банк филиаллари офисларига ҳеч қандай тўсиқсиз кириши учун маъмурлар билан таъминланган мижозларни дастлаб қабул қилувчи ва ахборот- маслаҳат берувчи тизим ва шарт-шароитлар яратилади. Шунингдек, истеъмолчиларнинг хизматлар бўйича ҳаққоний ва батафсил ахборот олишдаги ҳуқуқларини амалга ошириш мақсадида кредит муассасалари томонидан мижозларга кредит шартномаси тузилишидан олдин кредит (заём)нинг ҳақиқий қийматини билиш имконини берадиган “кредитнинг тўлиқ қиймати” тўғрисида ахборот тақдим этилишини таъминлаш чоралари кўрилади. Жорий йилнинг март ойида Марказий банкнинг интернет-ресурсида ( http :// www . cbu . uz ) Хизматнинг алоҳида бўлими очилади. Ушбу бўлимда банк хизматлари истеъмолчилари учун батафсил маълумотлар жойлаштириб борилади. Банкнинг компъютер соҳаси билан боғлиқ маълумотларни олишга уринишда жиноий ҳаракатнинг ўзига хос томонлари. Бугун банк сирига оид маълумотларни олиш ҳақидаги суд ижрочилари то монидан берилаётган сўровларда корхона, ташкилотларнинг номлари ёки фуқа-роларнинг исми, фамилияси кўрсатилган бўлиб, ундирувни банк мижозининг (вакилининг) пул маблағлари ва ўзга мол-мулкига қаратиш ёки уларни хатлаш ҳақидаги қайси суднинг қарорига асослангани кўрсатилмасдан ёки суднинг қарори илова қилинмасдан талаб қилинмоқда. Мижознинг ҳисобварақда турган пул маблағларини тасарруф қилиш ҳуқуқларини чеклашга йўл қўйилмайди, ҳисобварақда турган пул маблағларини хатлаш ёки қонунда назарда тутилган ҳолларда ҳисобварақ бўйича операцияларни тўхтатиб қўйиш ҳоллари бундан мустасно. Банк ҳисобварағи шартномаси мижознинг аризасига мувофиқ исталган вақтда бекор қилинади.

Банкнинг талабига кўра банк ҳисобварағи шартномаси қуйидаги ҳолларда суд томонидан бекор қилиниши мумкин: > мижознинг ҳисобварағида сақланаётган пул маблағлари суммаси банк қоидаларида ёки шартномада кўзда тутилган энг кам миқдордан оз бўлса, агар бундай сумма банк бу ҳақда огоҳлантирган кундан бошлаб бир ойда тикланмаса; > агар шартномада бошқа муддат назарда тутилган бўлмаса, ушбу ҳисобварақ бўйича бир йил давомида операциялар қилинмаган бўлса. Ҳисобварақдаги пул маблағларининг қолдиғи мижознинг тегишли ёзма аризаси олинганидан кейин кечи билан етти кун ичида мижозга берилади ёки унинг кўрсатмасига мувофиқ бошқа ҳисобвараққа ўтказилади. Банк ҳисобварағи шартномасининг бекор қилиниши мижоз ҳисобварағини ёпиш учун асос бўлади. Бу каби ҳолатларни бартараф этиш борасида Президентимизнинг 2007 йил 12 январдаги «Аҳолининг ва хўжалик юритувчи субъектларнинг банк тизимига ишончини мустаҳкамлашга оид кейинги чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарори билан Бош прокуратурага банклар ва бошқа кредит ташкилотларининг фаолиятига аралашиш, шунингдек, улардан банк сирини ташкил этувчи маълумотларни беришни ҳуқуққа зид тарзда талаб қилиш каби ҳолларга йўл қўймаслик борасида «Банк сири тўғрисида»ги қонуннинг ижроси устидан назоратни кучайтириш, ушбу қарор талабларини бузган айбдор мансабдор шахсларни белгиланган тартибда жавобгарликка тортиш вазифалари юклатилган. Суд ижрочиларидан келаётган сўровлар асосида банк сирига оид маълумотларни беришда суд ижрочисининг иш юритувида нафақат суднинг қонуний кучга кирган қарори, балки Жиноят-процессуал кодексининг 5391- моддасида, Хўжалик процессуал кодексининг 14-моддасида ва Фуқаролик процессуал кодексининг 16-моддасида кўрсатилган суд ҳужжатлари (ажрим ва бошқа суд ҳужжатлари) асосида иш юритилгани эътиборга олиниши лозим.

Со лиқ идораларидан келаётган банк сирини ташкил этувчи маълумотларни тақдим этиш ҳақидаги сўров хатларининг аксариятида Давлат солиқ қўмитаси томонидан келган топшириқлар ижросини таъминлаш мақсадида шубҳали амалиёт қўлланилаётгани, мижозда қисқа муддатли текшириш ёки ҳужжатли тафтиш ўтказилаётгани асос қилиб кўрсатилмоқда. Қонуннинг 11-моддасига кўра банк сири ни ташкил этувчи маълумотлар давлат солиқ хизмати органларига банк мижозига (вакилига) солиқ солиш масалаларига тааллуқли ҳолларда қонун ҳужжатларига мувофиқ тақдим этилади. Ушбу ҳуқуқ нормасини қўллашда ортиқча талқин қилинмай, банк сирини ташкил этувчи маълумотларни солиқ идораларига фақат банк мижозларига солиқ солиш масалаларига тааллуқли ҳоллардагина тақдим этилишини назарда тутиш керак. «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги қонуннинг 38-моддасида ҳисобварақлар ва омонатнинг эгалари вафот этганда, банк сирини ташкил этувчи маълумотлар, яъни ушбу ҳисобварақлар ҳамда омонатга доир маълумотномалар мерос ишларини юритаётган давлат нотариал идораларининг сўрови асосида берилиши кўрсатилган. Мижознинг меросхўрлари ёки ҳуқуқий ворисларига, агар уларнинг ўзи ёки улар ваколат берган вакиллар қонун ҳужжатларига мувофиқ мерос ҳуқуқини ёки ҳуқуқий ворисликни тасдиқловчи барча зарур ҳужжатларни тақдим этсалар, маълумотлар банк томонидан берилиши лозим. Банклар ўз фаолияти хавфсизлигини таъминлаш, омонатларни, кредитлар ва бошқа инвестицияларнинг қайтарилишини кафолатлаш мақсадида банк сирига оид ўз мижозлари (вакиллари) тўғрисидаги маълумотларни қонунда белгиланган тартибда ва доирада ўзаро алмашиб туришлари ва бир-бирларига тақдим этишлари мумкин. Шунингдек, банк сирини ташкил этувчи маълумотлар фуқароларнинг банклардаги омонатларини кафолатлаш фондига, шунингдек, омонатчиларга пулларни қайтариш чора-тадбирларини кўриш учун агент банкларга тақдим этилади. Бошқа банкнинг мижози (вакили) тўғрисидаги маълумотларни олган

банк бундай маълумотларни ошкор қилишга ва учинчи шахсларга тақдим этишга ҳақли эмас. Шуни назарда тутиш керакки, банк банк сирига оид маълумотларни тақдим этишда қонунга мувофиқ фақат ўз мижозига (вакилига) доир банк сирини ташкил этувчи маълумотларни тақдим этиши лозим, бунда мижознинг (вакилнинг) банкда сақланаётган ҳужжатларида бошқа шахслар тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилган бўлса, бундай маълумотлар ҳам мижозга (вакилга) доир маълумотлар, деб ҳисобланади. 2016 йил 25 апрелдаги «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжат-ларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги қонун билан «Банк сири тўғрисида»ги қонуннинг 8-моддасига ўзгартиш ва қўшимча киритилди. Яъни Адлия вазирлиги нодавлат нотижорат ташкилотлари тўғрисидаги банк сирини ташкил этувчи маълумотларни, агар бу маълумотлар мазкур ташкилотлар фаолиятида қонун ҳужжатларига риоя этилиши юзасидан назорат қилиш соҳасида ўз зиммасига юклатилган вазифаларни амалга ошириши учун зарур бўлса, олишга ҳақли экани кўрсатилди. «Банк сири тўғрисида»ги қонуннинг 16-моддасига кўра агар банк сирини ташкил этувчи маълумотларни тақдим этиш тўғрисидаги талаб банк сирини ташкил этувчи қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ бўлмаса, банк бундай маълумотларни тақдим этишни рад қилиши шарт. Шуни таъкидлаш лозимки, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, шу жумладан, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, шунингдек, уларнинг мансабдор шахслари қонун талабларига зид равишда банк сирини ташкил этувчи маълумотларни сўраш ва олишга ҳақли эмас. Хулоса қилиб айтганда, банк сирига оид маълумотларни муҳофаза қилиш билан боғлиқ ҳуқуқий ва процессуал тусдаги ҳаракатларни амалга ошириш мижозларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилувчи ҳуқуқий институтдир. Шу боис мазкур институт истиқболи юзасидан изланишлар давом эттирилиши керак.

Адабиётлар: 1. Астанов Х.З. Пул-кредит орқали мувофиқлаштириш. Ўқув қўлланма. - Т.: “Иқтисодиёт”. 2015 й. 121 б. 2. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик, II нашри. А.Омонов, Т. Қоралиев, ТМИ, -Т.: “Иқтисод-Молия”, 2014. 241 б. 3. Қоралиев Т.М., Абдуллаев Ё.А. “Банк иши” ўқув қўлланма. - Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2009. - 580 4. Наврўзова К., Н.Ғ.Каримов. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик. - Т.: Молия, 2012. -320 бет. 5. Наврузова К.Н., Ортиков О А. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими -Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2014 й. 6. Тоймухамедов И., Умаров З., Хусаинов Ғ. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими. Ўқув қўлланма. LESSON PRESS , 2018. - 435 бет.

Похожие

Банк хатарларидан ҳимояланишни ташкил этиш

Менежментни ташкил этиш

Маркетингни ташкил этиш тизими

Бухгалтерия ҳисобининг ташкил этиш

Тадбиркорликни бошқаришни ташкил этиш