Bank ishida balansdan tashqari moliyalashtirish - Экономика - Рефераты

Bank ishida balansdan tashqari moliyalashtirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB

Bank ishida balansdan tashqari moliyalashtirish Reja: 1. Banklarda balansdan tashqari moliyalashtirish tushunchasi. 2. Bank kafolatlarining tasnifi. 3. Bank zayomlari va boshka aktivlarning sekyuritizatsiyasi. 4. Bank resurslarini to’ldirish manbasi sifatida zayomlarni sotish.

Banklarda balansdan tashkari moliyalashtirish tushunchasi Ko‘pchilik rivojlangan davlatlar tijorat banklari yaqin yillarda komission daromad olishga qaratilgan balansdan tashqari faoliyatni sezilarli darajada kengaytirdilar. Mazkur faoliyat kengayishi an’anaviy kreditlash sohasidagi qisqarishlar bilan bog‘liq. Korporatsiyalarning qarz mablaglarini jalb qilish imkoniyatlarining ortishi, ya’ni qimmatli qogoz emissiya qilish orqali qarz jalb qilish, qolaversa nobank sektorining rivojlanishi banklarning kreditlash sohasidagi qisqarishlarga olib keldi. Balansdan tashqari faoliyatning jadal o‘sishga iqtisodiy asos bo‘lib bugungi kunda korporatsiyalar yuz tutayotgan moliyaviy risklarning ortishi hisoblanadi. Hosilaviy qimmatli qog‘ozlar (derivativlar) moliyaviy risklarni xedjirlash instrumeni bo‘lish bilan birga, balansdan tashqari moddalar qatoriga kiradi. Balansdan tashqari moddalar aktivlari va passivlariga aloqasi bo‘lmagan boyliklar, hujjatlar, topshiriqnomalarni hisobga olish maqsadida qo‘llaniladi. Balansdan tashqari moddalar quyidagi bo‘limlardan iborat: -zaxira fondlaridagi pul biletlari va tangalar; -qarzdorlarning muddatli majburiyatlari va ssudalar; -bank tomonidan inkasso uchun va yo‘ldagi hisob-kitob hujjatlari asosida kreditlar bilan ta’minlash uchun qabul qilingan hisob-kitb hujjatlari; -qat’iy hisobotda turuvchi blankalar; -pul belgilarini muomalaga chiqarishga ruxsatnomalar; -to‘lov uchun akkreditivlar va boshqalar; Balansdan tashqari moddalar banklar balansida Yakuniy balans hisobvaraqalaridan keyin joylashtiriladi. Balansdan tashqari moddalar bo‘yicha operatsiyalar bankning moliyaviy ahvoli to‘g‘risidag‘i hisobotlarga kiritilmasa ham, bank uchun xatarlidir. Bu xatr ayniqsa mijozning uchinchi shaxsdan olgan kreditini bank tomonidan kafolatlanishida o‘z aksini topgan. Agar bank mijozi, uchinchi shaxsdan olgan kreditini qaytarish imkoniga ega bo‘lmasa, unga kafillik bergani uchun,bank bu kreditni to‘laydi.

Bank kafolatlarining tasnifi. Xalqaro bank amaliyoti Shuni ko‘rsatadiki, 100 yillar davomida banklar aholidan o‘zlarining mablag‘larini ko‘paytirish maqsadida mablag‘lar jalb etilgan va qarzlarga asosiy daromad manbai sifatida tayanib qolishgan. Oxirgi yillarda esa banklar oldida jiddiy muammolar paydo bo‘lib qoldi, ya’ni omonatchilar jamg‘armalari va qarz oluvchilardan qarz mablag‘lariga bo‘lgan talablar orasidagi farqdan oshishi va odatiy qarz oluvchilar banklardan tashqari yana boshqa foydali kapital quyish manbalarini topishdi. Nobank moliyaviy institutlar (brokerlik, dilerlik, sug‘urta kompaniyalari) banklardan farqli ravishda naqd pulni boshqarishning yangi xizmatlarini taklif qilishdi. Buning oqibatida depozitlarning hajmi kutilgandan ko‘ra pasaydi va banklar yangi mablag‘ jalb etish yo‘llarini qidirishga majbur bo‘linmoqda. Bir qancha moliyaviy yangiliklar oxirgi vaqtlarda ommaviylashmoqda va ular fondlar o‘rtasidagi farqni to‘ldirishda keng yordam bermoqda. Bularga aktivlar sekyuritizatsiyasi, qarzlar savdosi, kredit kafolatlarini chiqarish, kreditda mijozlarning ist’emolini himoyalashni kiritish mumkin. Bank tashkilotlari va qarz oluvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni asosiy tamoyillridan biri bu bank beradigan qarzlarning ta’milanganligidir. Kreditni so‘ndira olmaslik riskidan qochish uchun qarzdor ta’minotga ega bo‘lishi lozim (ishonch kreditidan tashqari). Belgilangan qonun- qoidalarga ko‘ra bank tomonidan beriladigan kreditlar uchun ta’minot bo‘lib mol- mulk, qimmatli-qog‘ozlar, uchinchi shaxs kafolati, kredit so‘ndirilmasligi sug‘urtasi hisoblanadi. Shu tufayli oxirgi yillarda moliyaviy kafolatlar bozori rivojlanmoqda. Kafolatlar qarz beruvchining kreditorlar olgan qarzni sug‘urtalash orqali riskdan qochish va moliyaviy xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. Moliyaviy kafolatlar qarzdor bankrot hisoblanib shartnomani bajarib bera olmagan taqdirda ham asosiy qarzni va foizlarni vaqtinchalik to‘lash uchun mo‘ljallangan. Balansdan tashqari faoliyatga asosan kredit kafolat xati, rezerv akkreditiv, tijorat akkreditiv va derivativlar kiradi. Moliyaviy kafolatlarining bir necha xili amalda bo‘lsa ham

AQSH banklari doirasida kredit xati (KKX) keng tarqalgan KKX bankning balansdan tashqari majburiyati hisoblanadi. Bunday bank yoki nobank tashkiloti kreditni o‘zining jamg‘armalari hisobidan depozit shaklida yopadi va ularning joylashtirilishi bank krediti orqali qisartiriladi. Sekyuritizatsiya bosqichi turli xil darajalardan iborat. Birinchidan riskdan holi daromadli likvidli investitsion kompaniyalarning qimmatli qog‘ozlari jamg‘arilishi ko‘payadi. Ikkinchidan yaxshi faoliyat yuritish aksiya, obligatsiya shaklidagi qimmatli qog‘ozlarning jamg‘arilishiga olib keladi.Bu esa real aktivlarga nisbatan moliyaviy aktivlarning oshishi va umumiy moliyaviy aktivlar tarkibida qimmatli qog‘ozlar salmog‘ini oshiradi. O‘zbekiston moliya bozorida banklar etakchi o‘rinni egallashi qimmatli qog‘ozlar bozorining rivojlanmaganligi, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarining faolmsaligi bank aktivlarining sekyuritizatsiyalashning qo‘llanmasligiga olib keldi. Sekyuritizatsiyalash tamoyili 1970 yillarda paydo bo‘lgan va bu orqali bank qarzlari fond bozorida erkin aylanuvchi qimmatli qog‘ozlar sifatida aylanadi. Sekyuritizatsiyada bank daromadli aktivlarning bir qismini ipoteka va iste’mol ssudalariga joylashtiradi va ular ostida qimmatli qog‘ozlar emissiya qilib sotadi. To‘lash chog‘ida daromadni aksiya egalari tomonga qaytaradi va yangi daromadidan foydalaniladi Bank qarzlarini sekyuritizatsiyalash qarzlarni sotishdan tushgan mablag‘lar Bank kafolatlarining tasnifi Kredit kafolati xati uchta asosiy elementni o‘z ichiga oladi: • Tashkiliy majburiyati ( bank yoki sug‘urta kompaniyasi); • To‘lovchi tomonidan KKX ni beruvchi; Benefitsiar odatda bu bank yoki biror investor debitorga berilgan mablag‘ning kafolati to‘g‘risida kayg‘uradi. KKXning asosiy xususiyati Shuki, u balansdan tashqari majburiyat hisoblanadi. Benifitsiar kafolatchidan mablag‘ni kamdan kam holda so‘raydi. Bank KKX ikki turga bo‘linadi: to‘g‘ri va egri .

To‘g‘ri KKX –qarz oluvchi bankka unchalik ma’lum bo‘lmasa qo‘llaniladi. Agar bank qarz oluvchining qarzni to‘lab borishiga ishonmasa, undan kafolat xati talab qiladi. Odatda bunday kafolat, Shu ish bilan Shug‘ullanuvchi korxonalar tomonidan KKX orqali amalga oshiriladi. Egri KKX- odatda investorlar guruhi o‘zining asosiy va qarz kapitalini riskli tashkilotga kiritganda qo‘llaniladi. Bunday loyihani moliyalashtirishda har bir investor KKX bilan mustahkamlangan shaxsiy majburiyatlarni jamlaydi. Agar investorlar bankka kredit uchun murojaat qilishga bankning kreditning bo‘yicha mutaxassisi ularning har biridan kafolat talab qiladi va benifitsiar huquqlari kafolatlangan KKX imzolanadi, bu egri yo‘l hisoblanadi. KKXning tuzilishi. Kreditlashning ko‘p yillik tajribasi Shuni ko‘rsatadiki, kreditga kafolat sifatida uchinchi tomonning kafolati ham qabul qilinadi. Bank benifitsiar kafolatchidan bank kafolatini so‘rashi mumkin. Bank kafolati sifatida bank yoki kredit tashkiloti uchinchi shaxsdan majburiyatini to‘lab berishni talab kiladi. Uchinchi shaxs yozma holda bank benifitsiariga uning majburiyatini to‘lab berish to‘g‘risida kafolat xatini beradi. Bu kafolat benifitsiar oldida qarzdorni oqlaydi va oxirida kafolatchi mukofatlanadi. KKX ssuda majburiyatlari –bu mijozning oldindan belgilangan qarz miqdorini shartnoma muddti davomida olish huquqini ta’minlovchi bitimdir.Mazkur bitim quyidagilarni o‘z ichiga oladi: qarzning maksimal miqdori,bitim muddati uzunligi va to‘lanadigan foiz stavkalari . KKX ssuda majburiyatlari bankka qarzga berilgan mablag‘lar uchun foizlardan tashqari qo‘shimcha komission daromad keltiradi. Mazkur bitim qarzdor tomonidan kredit liniyasi miqdoridan kelib chiqib belgilanadigan kompensatsion qoldiqni hisobraqamda saqlashni taqozo etadi. Rezerv akkreditiv - bu uchinchi tomon kafolati bo‘lib, bunda kreditga layoqatlikka mas’ul bo‘lib mijoz o‘rniga bank maydonga chiqadi. Rezerv akkreditiv asosan tijorat qog‘ozini emissiyasini taqsimlash maqsadida foydalanadi. Tijorat qog‘ozi 270 kundan kam so‘ndirish muddatiga ega bo‘lib

ta’minlanmagan qarz majburiyati hisoblanadi. Tijorat qog‘ozi ta’minlanmagan bo‘lganligi sababli u asosan Yuqori reytinga ega bo‘lgan korporatsiyalar qisqa bo‘lganligidan uni to‘lash maqsadi firmalar yangi tijorat qog‘ozlarini chiqaradilar. Bozor holatining o‘zgarish yoki firma reytingining tushib ketishi tufayli firma yangi tijorat qog‘ozlarini sota olmasa, tijorat qog‘ozlari bo‘yicha majburiyatlarni bajara olmaydi. Maskur riskni yumshatish maqsadida emisiya qiluvchi firma to‘lovni kafolat rezerv akkreditiv tuzishga kirishadi. Rezerv akkreditiv firma uchun juda foydali bo‘ladi, chunki banklarning reytingi firmaniqiga nisbatan ancha Yuqori bo‘ladi. Tijorat akkreditivdan foydalanish import eksport faoliyatlari bilan bog‘liq. Maskur akkreditiv sotuvchi xaridorning kreditga layoqatligiga Shubha bildiganda foydalaniladi. Akkreditivni tutib turuvchi(eksportchi) uni importchi bankiga akseptlash taqdim qilishi mumkin. Akseptlandi degan shtamp qo‘yilish bilan, bank akseptanti deb nomlangan yangi instrument vujudga keladi va u ikkilamchi bozorda erkin momilada bo‘lishi mumkin. Hozirda hosilaviy qimmatli qog‘ozlarning forvard, fyuchers, opsion, svop turlari moliyaviy risklarning xedjirlash maqsadida bank tomonidan keng foydalanilmoqda. Bank zayomlari va boshka aktivlarning sekyuritizatsiyasi Ko‘plab rivojlangan malakatlar moliyaviy tizimlari sekyuritizatsiya bosqichida hisoblanishadi, bunda asosiy o‘rinni pul bozori va qimmatli qog‘zlar bozori o‘ynaydi. Tashkilot mablag‘ni, ya’ni bank mijoz va uch tomon o‘rtasidagi shartnomani bajarish lozim. KKX ning asosiy xususiyatlari quyidagilar: - kredit xati bankka komission xizmati uchun daromad keltiradi (odatda 0,5 kredit summasidan ) - bu mijozga bankning chegaralangan qarzidan arzonrok qarz olish imkonini yaratadi. Bu holatlarda esa sekyuritizatsiyalash bilan solishtirilib ko‘riladi. Bank aktivlarini qimmatli qog‘ozlarga joylashtirishdan yana paketlarga xizmat ko‘rsatgani uchun ham haq oladi. Odatda sekyuritizatsiyalash qarzlar ostida

shakllangan aktivlaridan olishgan daromadni o‘z egasi qo‘liga tushishini nazorati hisoblanadi. Bu qo‘yilgan aktivlari bilan har bir operatsiyani o‘tkazish chog‘ida ularni o‘z balansidan chiqarishga harakat qiladi,bu esa risk tug‘ilganda yoki foiz stavkasi nominal holga kelganda zararkurishnig oldini oladi.Bank aktivlarning sekyuritizatsiyasi va aksiyadorlarga to‘lash chog‘idagi foiz stavkalari farqidan ham daromad olishi mumkin. Mablag‘ni shakllantirish uchun sekyuritizatsiyalash hamma bank uchun ham urinli emas. AQSH da qimmatli qog‘ozlar chiqarish uchun minimal xarajat 50 mln $ ni tashkil etadi va kichik banklar bu xarajatni qoplash uchun investorlarni jalb qiladi yoki o‘zlarining qarzlaridan paket shakllantirib ular orqali ta’minlangan qimmatli qog‘ozlarni chiqaradi. Qarz bilan ta’minlangan qimmatli qog‘ozlar investorlarni ham riskliligi bilan jalb qiladi. Bunday kreditni ta’minlash mablag‘lariga masalasi boshqa moliyaviy tashkilotlardan olingan kredit xatlari misol bo‘ladi. Bundan tashqari qarzlar bilan ta’minlangan qimmatli qog‘ozlar risk darajasiga qarab ham guruhlangan bo‘ladi va investor u yoki bu risk guruhini tanlaydi. Bank kreditini ta’minlashning boshqa usullari pul mablag‘laridan foydalanish hisoblanadi. Ular qarzlardan daromadning olinganligi qimmatli qog‘ozlarga quyilmalar, foizlar va boshqa operatsiyalardan hosil bo‘ladi. Qarz bilan ta’minlangan qimmatli qog‘ozlar investor uchun sotib oluvchi uni ham moliyaviy tashkilot uchun ham (uni chiqargan) qulay lekin bunda malum bir risk katnashadi. Qarzlarning salmog‘ining oshib ketishi ularni to‘lashda muammo keltirib chiqaradi va kutilayotgan daromadni kamaytiradi o‘z navbatida esa asosiy kapitalning daromadliligi va investorning kutilayotgan daromadini ham tushib ketishiga olib keladi. Qimmatli qog‘ozlarni sotib oluvchi qimmatli qog‘ozlarni har doim ham tahlil kilishgaerisha olmaydi, Shu tufayli investorlar bank faoliyatida ishlab chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar va tezda to‘lovni amalga oshira olishga etibor berish kerak. Agar paketlangan qarzlarning bir qismi tezda to‘lansa bu investor uchun muammo

keltirib chiqaradi, ya’ni to‘lovlar foiz stavkasining tushib ketishi oqibatida yuz beradigan holat bunda investor yana kam daromadli mablag‘ jalb etishga majbur bo‘ladi. Sekyuritizatsiya riski bilan bog‘lik yana bir holat Shuki, foiz stavkalari o‘ynash natijasida bugun sotib olingan qimmatli qog‘ozlar keyinroq katta daromad keltirishi mumkin. Bankdan qimmatli qog‘ozlar sotib olgan investor uni sotishini xoxlasa u keyinchalik bor daromaddan mahrum bo‘ladi. Agar foiz stavkalari oshsa kam mikdordagi qarzdorlar o‘z qarzlarini tulaydilar Shuning uchun qarzlar bilan ta’minlangan investitsiyalangan aktivlar o‘zini tezda qoplab bera olishi mumkin emas. Har xil seryuritizatsiya banklar o‘rtasida depozit jalb qilishda ham raqobatni shakillantiradi. Tajribali depozitorlar ular qimmatli qog‘ozlarni sotib olish orqali bank depozitrlarini sotib olishdan ko‘ra ko‘proq daromad olishlarini sezib qolishadi. Sekyuritizatsiya ko‘pgina korporatsiyalarga o‘z banklari uchun kreditlarni ochiq bozori jalb qilishda ham qo‘l keladi. Banklar kafolat xati beradi va qimmatli qog‘ozlarni ochiq bozorda sotish orqali to‘g‘ridan to‘g‘ri va komission daromadlar olishadi. Bank resurslarini to‘ldirish manbasi sifatida zayomlarni sotish Banklar qarzlardan nafaqat qimmatli qog‘ozlar chiqarishda balki yangi mablag‘lar shakllantirishda ham va ularni yangi egalariga sotish uchun ham foydalanishadi. AQSH banklarining sotadigan qarzlari odatda 90 kunlik bo‘ladi. Bu qarzlar yangi yoki sotuvchining qarzlari balansidan tashqaridan bir qancha vaqt yotgan ham bo‘lishi mumkin. Qoidaga ko‘ra bank-sotuvchi yig‘ilgan qarzlarga xizmat ko‘rsatish va qarzdorlar manfatiga qarab kam ish haqi uchun (3-8%) ishlaydi. Bunday qarzlarni sotib oluvchilar asosan horijiy va mahalliy banklar, sug‘urta, pensiya kompaniyalari. Nobank qarz oluvchilardan esa vaqtinchalik kraynreyn fondlari hisoblanadi. Qarzlarni qayta sotilishi kuchsizlari «uchinchi dunyo mamlakatlari» hisoblanadi. Argentina, Braziliya, Meksika, Peru, Rimning eski qarzlari o‘z narxidan past

narxlarda sotiladi. Asosan bunday qarzlarni o‘sha davlatda faoliyat yuritayotgan banklar, investitsion xorijiy kompaniyalar sotib oladi. Bir qancha «uchinchi dunyo»ga berilgan kreditlar o‘sha davlatlar tomonidan qayta sotib olinganda yaxshi daromad keltirgan. Ko‘pgina qarzlar xozirda qarzlar qatnashishi yoki qarzlarni bo‘lish yo‘li bilan sotiladi. Qarzda qatnashish shartnomasiga ko‘ra bank qarzning bir qismini kreditorlar guruhiga, bu qarzni so‘ndirish muddatiga teng muddatga sotadi, bunday paytda savdo o‘tkaziladi keyn qarz so‘ndiriladi. Odatda qarzda qatnaShuvchi bankni qidirmaydi. Qarzlarni bo‘lish – uzoq muddatli qarzning qisqa muddatli qarz ko‘rinishi hisoblanadi. Qarzni bo‘lish chog‘ida bank sotuvchi qarz bo‘yicha to‘lanmaslik riskini o‘z bo‘yniga oladi va mablag‘ining ma’lum qismini Shu qarzni to‘lash uchun saqlab kuyishi lozim. Banklarning qarzlarini ko‘payib ketishiga bir necha sabablar mavjud. Bunda kam daromadli aktivlar o‘z o‘rnini foiz stavkalari oshayotgan vaqtda katta daromadli aktivlarga o‘z o‘rnini foiz stavkalari oshayotgan vaqtda katta daromadli aktivlarga bo‘shatib beradi. Bundan olingan foyda bankning boshida daromad mablag‘larini moliyalashtirishga ishlatiladi yoki konvertatsiya qilinadi. Bundan tashkari qarzni sotish bank aktivini sekinlashtiradi va bank boshqaruvchisi uchun kreditlash bilan bog‘liq risk kamaygan kapital oshgan balansni shakllantirishga imkon beradi. Bu qarzlarni sotib olib, banklar ssuda portfelini diversifikatsiyada yordam oladilar. Qarzni sotish banklarga investitsion faoliyati ham hisoblanadi, ya’ni bankir o‘zining qarzdorning bila olish qobilyatini investorga sotadi. Investorlar bank qarzlarini sotib olishini xoxlashadi, chunki ular birinchi darajali qarzdor bilan ishlatilayotganii bilishadi. Masalan, bozorda aynan birinchi darajali qarzlarga Yuqori talab bor, agar bu holatda menejer noto‘g‘ri xarajat qilib o‘z qarzlarini sotib kam likvidli aktivlarni olib qolsa, bank daromadi kamayishiga olib keladi. Alohida hollarda bank-sotuvchi qarzni to‘lanmagan qismi bo‘yicha izlanish imkoni beriladi. Amalda xaridor «sotuvchi opsionini» qabul qiladi, bu esa unga bankka ishonchli qarz sotish imkonini beradi. Bu shartnoma to‘lanmaslik riskini qarz sotish imkonini beradi. Bu shartnoma to‘lanmaslik riskini qarz bo‘yicha

bo‘lishga majbur qiladi. Zamonaviy qarzlar bozorida bunday shartnomalar umumiy qabul qilinmagan. Federal tizim qonunlariga ko‘ra izlanish imkoniyatini oluvchi bank etarli qarzni qoplash uchun mablag‘ga ega bo‘lishi shart hisoblanadi

Адабиётлар : 1. Финансы Подредакцией В.М. Родиновой. М.: Финансы и статистика, 1995. 2. Д. Шим и Д. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,1996. 3. Д. Шим и Д. Сигел. Методы управления стоимостью и анализа затрат. М., 1995. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга оид қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, (1997. 31 январь). Солиқ ва божхона хабарлари, 1997 й. 6 - 12 январ. 7 - сон. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, Халқ сўзи. 2000 й. 21 март.

Похожие

Tijorat banklarining balansdan tashqari operatsiyalari

Birja ishida vositachilik faoliyati

Invеstitsiyalarni lоyihаviy moliyalashtirish

Xalqaro savdoni moliyalashtirish

Innovatsiya faoliyatini moliyalashtirish