logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Axloqiy tarbiyaning mohiyatini boshqarish

Axloqiy tarbiyaning mohiyatini boshqarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB
Скачать
Axloqiy tarbiyaning mohiyatini boshqarish Reja: 1.Kishilar xulqini axloqiy tartiblashtirishning mohiyati 2Xo‘jalik faoliyatiga axloqiy yondashuvlar evolyutsiyasi 1.Kishilar xulqini axloqiy tartiblashtirishning mohiyati Insoniyatning rivojlanish tarixi jarayonida yaxshilik va yomonlik, mehribonlik va yovuzlik, shuningdek, me’yoriy-ijtimoiy harakat tizimi haqida tasavvurlar shakllanib kelgan. Kishilar o‘z hayotida qo‘llab kelgan me’yor, tamoyil, qadriyatlar tizimi ko‘rinishida axloq namoyon bo‘ladi. Axloqiy me’yorlar – bu mehnat, maishiy hayot, kishilarning o‘zaro munosabati, kasbiy faoliyati kabilar bo‘lib, turli sohalarda me’yo-riy xulq sifatida yuzaga kelgan va jamiyat tomonidan ma’qullangan qoida yoki namunalardir. Insonlararo munosabatlar bor ekan , axloqiy me’yorlar ham mavjud bo‘ladi. Axloqni boshqarishni baholash imperativ xususiyatga ega, ya’ni u kishilar xatti-harakatlarini ma’qullaydi yoki ularga salbiy munosabatda bo‘lib, baho beradi. Axloqning o‘ziga xos bo‘lgan xatti-harakatlar i ni boshqarish kishi ongi bilan bog‘liq. Axloqiy me’yorlar kishilar tomoni-dan o‘zlashtiriladi va shaxsning ijtimoiy ifodasi sifatida namoyon bo‘ladi. Etika axloq va odobni o‘rganuvchi va mazkur jamiyatga (jamoaga) mos bo‘lgan muomala tamoyillarining yaxlitligini belgilovchi falsafiy fandir. Muomala, ya’ni subyektlar o‘rtasida o‘zaro munosabatlar bor joyda doimo axloqiy holat yuzaga keladi. Muomala subyekti sifatida kishining o‘zi (ichki dialog), boshqa kishi, bir guruh kishilar, kishilar jamiyati ishtirok etishi mumkin. Agar biz o‘zimizda, boshqalarda, jamiyat va shu kabilarda kishilar qiyofasini, subyektlarni ko‘rolmasak va ularni shun-chaki, kalaka qilish, o‘yin uchun kerak bo‘ladigan obyektlar, o‘ziga xos “murvatchalar” sifatida qabul qilsak, unda biz axloq doirasidan chiqib ketgan bo‘lamiz. Muayyan holatda kishining axloqiy tushunchalari tevarak-atrofda-gilarning tushunchalari bilan mos kelmasligi mumkin, Kishi o‘g‘rilik qilmaslik, yolg‘on gapirmaslik, xiyonat, sotqinlik kabi jamiyat manfaat-lariga, axloq-odob qoidalariga, qonunchilikka zid xatti-harakatlarni qil-maslik huquqiga ega. Hatto bu holatlarning aksi boshqalarga vaqtincha-lik foyda keltirganda ham u o‘zining ichki tamoyillariga bo‘ysunishga haqli. Shuning uchun aksariyat mualliflar axloq nafaqat ijtimoiy hayotni boshqaruvchi omil, balki individual ong va xulqning boshqarib turuvchi muhim unrsurdir deb ta’kidlaydilar. Ijtimoiy hayot va individual ong, xulq-atvor o‘rtasida q arama- q arshilik mavjudligini jamiyat tan oladi. Chunki har bir shaxs jamiyatda yashaydi va jamiyat oldida mas’uliyatga ega bo‘ladi va shu ma’noda har xil axloq me’yorlariga bo‘ysunadi. Ahloqiy ta’limot tarixida inson irodasi qay darajada erkin bo‘lishi kerak? – d egan tushunchalar mavjud. Bunday erkinlik haqida qadimda Epikur ham gapirib o‘tgan edi. Xristian dinida erkinlik mavzusi ancha keng yoritilgan bo‘lib, kishi irodasi har qanday sababiyatlardan erkin deb tushuntiriladi: kishi Xudo ko‘rsatgan yo‘lni tanlaydi yoki inkor eta-di. XX asrda ekzistensialistlar iroda erkinligini mutlaq erkinlik deb tu - shungan. Mas’uliyat esa erkinlikning teskarisidir. Mas’uliyatni o‘z zimmasiga olish amalga oshirilgan barcha harakatlar uchun to‘la javob berishdir. Erkinlik, harakat va ong mas’uliyatni yuzaga keltiruvchi shartlardan biridir. Ijtimoiy taraqqiyotning qarama-qarshi va murakkab rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan harakatning axloqiy boshqarish muammolari haqi-da fikr yuritishga imkon beruvchi bir qator faylasuf, sotsiolog va iqtisod-chilarning ilmiy ishlari mavjud. Sanoatlashgan jamiyat uchun xos bo‘lgan imkon etish-relyativizm haqida P. Sorokin o‘z fikrini bildirib o‘tgan. Ortega-i-Gasset hozirgi jamiyatni “ommaviy kishi” hukmdorlik qilayotgan jaholat jamiyati deb nomlagan edi. Uning fikricha, bu ja-miyatda kishi shart-sharoit qurboni, erkinligi yo‘q va shu sabab mas’u- liyatdan mahrum bo‘lgan shaxsdir 1 . M. Veber bundan bir necha o‘n yil oldin kishilarning ijtimoiy tartiblashtirish mexanizmlarini o‘rganib, qa-driyatli-maqsadli harakatlar maqsadli-ratsional harakatlar bilan almashi-nishini qayd qilib, an’analar, shu jumladan, axloqiy urf-odatlarning ja-miyatdagi roli susayib borayotganligi haqida yozgan edi 2 . Lekin shuni ta’kidlash kerakki, jamiyat o‘sib, rivojlanib, taraqqiy etib borgani sayin axloqiy urf-odatlar, an’ana va taraqqiyot, qadriyatlar, ma’naviy tamoyillar ham mukammallashib boraveradi. Natijada ular-ning keraksiz, ortiqchalari o‘z- 1 Ортега-и-Гассет X. В осстание масс \\ Вопроси философии . 1989. - № 3 – 4. 2 Вебер M . Исбранное. – M ., Юрист.: 1994. o‘zidan jamiyat tomonidan inkor etilgani, unutilgani kabi ma’nan yuksaklari jamiyat hayotiga tobora singib boradi va uning tabiiy, ajralmas bir bo‘lagiga aylanadi. Xalqimizning ming yillardan buyon ardoqlab kelayotgan Navro‘z, Hayit bayramlari, suma - lak, h alim, ixcham to‘y tantanalari fikrimizning tasdig‘idir. Olimlarning fikriga qaraganda, kishi axloqli va erkin shaxs sifatida harakat qilishi uchun ko‘pgina shart-sharoitlar mavjud. Bular:  bevosita o‘lim tahlikasi va inson imkoniyatlariga keskin chekla - nishlar yo‘qligi;  onglilik va refleksiya, mavjud variantlarni ko‘rish va ulardan bit - tasini tanlash imkoniyati;  ideal, qadriyat, maqsadlar kabi ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan tushunchalarning mavjudligi. 2. Xo‘jalik faoliyatiga axloqiy yondashuvlar evolyutsiyasi Arastuning etika haqidagi ba’zi bir fikrlariga asoslanib (eramizdan oldingi 384 – 322 yillar), xo‘jalik, turmush va biznes etika va ma’naviyati-dagi munosabatlar haqidagi tarixiy qarashlar tizimini tiklasa bo‘ladi. Arastu xo‘jalik haqidagi qarashlarida ikki jihatga e’tibor beradi: iqti-sodiyot – uy ishini yuritish, iste’mol uchun kerak bo‘lgan ishlab chiqarish fanini va ikkinchisi, xrimatistika – dunyo xo‘jaligi va boyitish haqidagi fan. O‘z kuchi, o‘zining ishlab chiqarish vositalari yordamida yashash uchun kerak bo‘lgan moddiy boyliklarga erishishni Arastu tabiiy va halol deb tan olgan. Xrimatistikaga u ikkinchi darajali deb qaraydi. Kasbga aylantirilgan savdo-sotiqni axloq nuqtayi nazaridan qoralaydi. Chunki u tabiiy ehtiyojga emas, balki savdogarlar daromadiga asoslanadi. Bundan tashqari, savdoda pul daromad manbayi bo‘lib, kishining ham axloqiy, ham aqliy belgilaridan biri bo‘lishi mumkin edi. Bu esa insonning mohiyati va maqsadlariga mos kelmasdi. Masalan, dovyuraklikning tabiiy maqsadi jasorat ko‘rsatish, tabib-larning maqsadi esa bemorlarni davolashdir. Ammo ular savdo, pul orttirish uchun yaratilgan emas. Agar boylik maqsad qilinib olingan bo‘lsa, unda u faqat sun’iy ma’no kasb etadi. Chunki misol sifatida ko‘rsatilgan holatlar bevosita iste’mol qilinmaydi. Tarixga nazar tashlasak, Rim imperiyasi gullab-yashnagan paytda axloqiy qadriyatlar o‘z ahamiyatini yo‘qotganini ko‘ramiz. Imperator bor hokimiyatni o‘z qo‘liga olgan, munitsipial boshqaruv faqat soliq yig‘ish idorasiga aylangan. Qullarning ko‘pligi erkin kishilarga savdo va hunarmadchilik bilan shug‘ullanishga halaqit berar edi. Individual qobi - liyatni ko‘rsatish va shaxsiy mas’uliyatni yuzaga keltirish uchun shart-sharoit kamayib ketgandi. Ana shunday davrda ham axloq-odob qoidalariga ehtiyoj bor edi. Axloqiy mezonlar dastlab xristian jamoalarida, ayniqsa, o‘smirlar kafed - ral maktablarida shakllana boshladi. Bu maktablarning faoliyati axloqiy ongni o‘stirish bilan bog‘liq bo‘lgan. O‘rta asrlardan boshlab dastlab Rim imperiyasining mustamlakasi bo‘lgan G’arbiy Yevropadagi ko‘p davlatlar jahonda sodir bo‘layotgan axloqiy jarayonlarning faol ishtirokchilariga aylana boshladi. O‘rta asrdagi dunyoqarash uchun kishi va tabiat yaxlitligi birinchi o‘ringa chiqdi. Ular Parvardigor tomonidan yaratilgan bo‘lib, abadiy va doimiydir. Barcha ijtimoiy rollar inson yorug‘ dunyoga kelmasdan oldin belgilanib bo‘lingan. Huquq va axloq bir-biriga mos tushgan, degan ta’limotlar oldinga suriladi. Bu ta’limotga ko‘ra barcha kishilar Alloh oldindan belgilab bergan ishlar bilan mashg‘uldir, ularning faoliyati tabiat maromiga qo‘shilib ketgan. Kishi va buyumlar Xudo tomonidan yaratilgan, yashash uchun yo‘qlikdan barpo etilgan. Hukm qilish faqat Xudoning izmida va ja - miyatga nisbatan bu kuch tashqaridan qo‘llaniladi. Dunyoqarashning asosi tarki dunyodir. Choriyor kitoblarining birinchisidagi (“Ветхий завет”) mo‘jizalar markaziy mo‘jiza bo‘lmish yakuniy va tasodifiy voqeliklarga doimo va shartsiz ravishda aralashishga tayyorgarlik atrofida joylashgan. 1 Unga ko‘ra, kishi mustaqil taqdirga ega bo‘lmagan mavjudot bo‘lganligi tufayli xo‘jalik faoliyati ham aniq hayotdan uzoqlashtirilmagan edi. Hayot esa tasodiflardan forig‘, abadiylik va oliy ma’noga ega bo‘lgan tushuncha edi. Arastuning ilmiy ishlariga xristian-lik nuqtayi nazaridan izoh bergan o‘rta 1 Аверенцев С . С . Поэтика ранневизантийской литератури. – M .: 1977. asrning mashhur faylasufi Foma Akvinskiy (1225-1274) insonning jonini dunyoning markazi, vujudsiz, ilohiy tuzilmalardan farqli ravishda materiyada namoyon bo‘ladigan shakl deb talqin qilgan. Kishi faol harakat qilish imkoniyati, tashqi sezgilari yordamida boshqa moddiy shakllarni bilish qobiliyatiga ega. Foma Akvinskiyning fikricha, narsalar Xudoga tegishlidir, inson esa ulardan foydalanadi , xolos. Shuning uchun xo‘jalik yuritish jarayonida kishilar o‘rtasida sodir bo‘layotgan almashuvlar haqqoniy bo‘lishi lozim. Aksincha hollarda inson gunohga botadi. Keyinchalik G’arb cherkov mafkurachilari sotuvchiga o‘z tabaqasi doirasida yashashga imkon beruvchi va tovar ishlab chiqarishga ketgan mehnat miqdorini aks ettiruvchi “haqqoniy narx” nazariyasini yaratdilar. Katolik mansabdorlar turli xil tovarlarga qat’iy narxlar belgiladilar. Bu narxlarga sotuvchi va xaridorlar rioya qilishlari majburiy edi. Sudxo‘rlik ilohiy qonunchilikda taqiqlangan edi. U XVI asrgacha o‘z kuchini saqlab keldi va Reformatsiya davrida bekor qilindi. Olam markazida inson qalbi bo‘lishi g‘oyasi Tiklanish va Yangi davrda yanada rivojlandi. Shaxsga sig‘inish keng quloch yozdi. Xoch yurishlari davrida Yevropa xo‘jalik hayotida katta o‘zgarishlar yuzaga kela boshladi. O‘rta yer dengizi va Qora dengiz sohili davlatlari bilan Sharq aloqalari o‘rtasida savdo-sotiq munosabatlari keng rivojlana bosh-ladi. G’arb mamlakatlari o‘rtasida tovarlar almashinishi jadallashdi. Yevropaga yangi texnik bilimlar olib kirildi. Insonning shu davrgacha bo‘lgan mavhum turg‘un siymosi o‘zgara boshladi. Rassomchilik san’atida portret bilan o‘xshashliklar (avliyo va sha-hidlar zamondoshlardek tasvirlanishi), muallif va tomoshabinni surat mar-kazida, uning ishtirokchisi etib tasvirlovchi rassomlik san’atining jozibasi, an’ana doiralaridan chiqib ketgan, qotib qolgan tushunchalarni rad etgan nasrning erkin tili yangi, o‘ziga xos davr kelganligi, inson dunyosi indi-vidual ekanligi, uning takomillashish imkoniyatlari cheksizligidan dalolat berar edi. Shu davrda Yevropada dunyo va insonni o‘zgartirish fikri yuzaga keldi. XVI asrda ishlab chiqarishning rivojlanishi yuqori pallaga chiqqanda Yevropa fanida tajribani maqsadga yo‘naltirilishini tashkillashtirish, ya’ni tadqiqot o‘tkazish g‘oyasi yuzaga keldi. Taxminan shu vaqtda Rene Dekart (1596-1650) Garvey tomonidan qon aylanishi kashfiyoti ta’sirida mushak-larda “jonli ruhlar”ning taqsimlanishi yordamida tirik tanadagi g‘ayriixtiyo-riy harakatlarni tushuntirishga urinib ko‘rildi. “Jonli ruhlar” – asab tolalari bo‘ylab tarqaladigan zarrachalardir. Ularning harakat yo‘nalishi tashqi ta’sir bilan izohlanadi. Kishining tana harakatlari esa tabiatan reflektor xususiyat - ga ega (ruhi yo‘q hayvonlar kabi). Kishining ruhi mustaqil substansiya, u o‘ziga xos ravishda kishi tanasi bilan bog‘langan. Bu esa, Dekartning fik-richa, kishining hayvonlardan – “tirik mexanizmlar”dan ustunligini tan olishga olib keladi, uni Parvardigor bergan aqli tufayli “tabiat xudosiga” ay-lantiradi. Niderlandiya faylasuf-materialisti Benedikt Spinoza (1632-1677) R. Dekart kabi bilimning maqsadi – bu kishining takomillashuvi va uning tabiatdan ustun bo‘lishidir, degan fikrni oldinga suradi. Dunyo-ning yaxlitligini isbotlashga intilib, u ruh holatlarini yagona materiyada tashkil topgan substansiyaga, ya’ni o‘zining sababchisi va turli ko‘ri-nishlarga ega bo‘lgan tabiatga “kiritdi”. Spinoza tomonidan tushunilgan inson ruhi ong va his-tuyg‘u, ruhiy kechinmalar bir-biriga bilan teng emas, deb talqin qilingan. Uning fikricha, intellektul bilim oliy mohiyat, his qilish esa sezish-quyi mohiyatdir. Frensis Bekonning (1561-1626) fikricha, fan kishining tabiat usti - dan hukmronligini ta’minlashi va kuchaytirishi kerak. Bu hukmronlik tajribadan olingan dalillarni ratsional ravishda qayta ishlash asosida qu - rilishi lozim edi. Agar XVII asrda ratsionalizm hukmronlik qilgan bo‘lsa, XVIII asr-ga kelib empirizm va sensualizm, ya’ni tajriba va sezgi yordamida bilish haqida ta’limot keng rivojlandi. Restavratsiya davrida yashagan ingliz faylasufi, iqtisodchi va siyosiy arbob J.Lokk (1632-1704) tajriba barcha g‘oyalarning manbayi bo‘lib xizmat qiladi degan fikrni ilgari surdi. J.Lokkning fikricha, cha-qaloq ruhiy xususiyatga ega bo‘lmaydi. Uning ruhi tabiat har qanday iz qoldirishi mumkin bo‘lgan “toza qog‘oz”dir. Shu sabab jamiyatning fa - rovonligi uchun tarbiyaga katta ahamiyat beriladi. J. Lokkdan keyingi davrlarda D.Gartli (1705 -1784) va D. Didro (1713-1784) bilim va inson rivojlanishining asosiy manbayi sifatida o‘zlashtirilgan tashqi tajribani ko‘rsatgan edilar. Asab tizimi fiziolo-giyasidagi jiddiy yutuqlar ( deyarli shu vaqtlarga to‘g‘ri keladi) miya funksiyasi bo‘lmish ruhiy holat haqidagi tasavvurlarni mustahkamladi. XVIII asrning oxirida Yevropa fanida kishi, uning tabiatdagi o‘rni, roli va ruhi haqida barqaror tushunchalar shakllandi. Turli fanlarda tadqiqot-lar yo‘nalishlarini belgilab beruvchi ilmiy paradigma yuzaga kelib, o‘z mavqeini mustahkamladi. Mazkur paradigma ta’sir ko‘rsatgan zamon-dosh obrazi quyidagi xususiyatlarga ega edi:  inson – o‘z ruhining o‘ziga xosligi tufayli tabiatni yaxshilash va o‘zgartirish huquqi va majburiyatga ega bo‘lgan ”tabiatning gultojidir”;  inson aqli, his-tuyg‘ularidan ustuvordir, aynan aql bilan haqiqiy bilim bog‘liqdir;  hissiyot aql nazoratida bo‘lishi lozim, u tashqi dunyo haqida chin ma’lumot bermaydi;  psixika material ko‘rinishidagi substratdir – miya, sezgi organlari tashqi dunyo va o‘zi haqida ma’lumot beruvchi yagona unsurdir;  bilim asosida tadqiqot yotadi, uni qayta o‘tkazish mumkin, yago-na voqeliklar ilmiy bilishda hech qanday ahamiyat kasb etmaydi. Yevropaliklarning bunday tasavvuri psixologiyani mustaqil fan sifatida shakllanishiga olib keldi. Uning diqqat- e’tiboridan inson ruhining betak-rorligi, yagonaligi, ekstrasensorligi, anglab bo‘linmasligi kabi xislatlarini chetda qolib ketishi “iqtisodchi inson” siymosini shakllanishiga poydevor yasadi. U iqtisodiy nazariyaga asosiy shaxs sifatida kiritildi. Ikkinchi to-mondan, xristian madaniyatiga xos bo‘lgan insonning “gulchambar sohi-bi”ligi, Xudo sifatliligi o‘ziga xos unsur deb taxmin qilinardi. Masalan, XVIII asrda fransuz ensiklopedchilari inson haqidagi bir guruh fanlar orasidan iqtisodiyotni axloq haqidagi fanga taalluqli deb bilgan. Keyin fransuz pozitivizmining asoschisi Ogyust Kont (1798-1857) – hozirgi zamon fanlari tasnifining birinchi muallifi - fanlarni for - mal va real deb bilib, ularni oltita guruhga bo‘lgan. U iqtisodiyotni “ruh haqidagi aniq fanlar” safiga kiritgan. 1 1 История буржуазной социологии X IX – начала XX века . M. 1979. 1926 yilda P.Oppengeym o‘zining keng ko‘lamda tan olingan va “fan kvadrati” nomi bilan mashur tasnifida “xo‘jalik fani” bo‘lmish iqti-sodiyotni psixologiya, huquq, sotsiologiya va savdo tajribasining o‘r-tasiga joylashtirgan edi. Mustaqil fan sifatida tan olingan mumtoz iqtisodiyotning asoschisi Adam Smit (1723-1790) Glazgoda, axloqiy falsafa kafedrasida dars o‘tib, 1750 yilda o‘zining ”Axloqiy tuyg‘ular nazariyasi” deb nomlangan asosiy kitobini nashr qildi. Adam Smit ham kishi ruhiyati bilan jiddiy qiziqqan. Shu yo‘nalishda ish olib borib, zamonaviy psixologik ta’limotlar bilan tanishgan. Shuning uchun 1776 yilda yozib tugatilgan “Xalqlar boyliklari tabiati va sabablarini o‘rganish haqida” deb nomlangan kitobida “iqtisodiy inson”ning qiyofasini uning bevosita izdoshlariga qaraganda kam ratsional deb belgilagan. Fransiyada Smit ta’limoti muvaffaqiyatini belgilab bergan JSB. Sey (1766-1832) o‘z oldiga xo‘jalik hayotining boy mazmunini ta’rif-lash emas, balki umumiy tamoyillarni ishlab chiqish maqsadini qo‘ygan. Mashhur ingliz ruhoniysi T. Maltus (1766-1834) asarlarida bu umumiy tamoyillar ko‘p mojarolarga olib kelgan xalqlar joylashishi haqidagi qonun maqomini oladi. Uning e’lon qilishi ko‘p olimlar dunyoqarashiga katta ta’sir ko‘rsatdi. D. Rikardoning (1772-1823) iqtisodiy tahlil texnikasining paydo bo‘lishi bilan iqtisodiy qonunlarni xolisona belgilashi tadqiqotlarning asosiy tamoyiliga aylanadi. 1 Eng yangi davrda iqtisodiyotda gedonistik tamoyil o‘rnatildi. Eh-tiyojlarni qondirish iqtisodiyot rivojlanishining asosiy omili va maqsadi bo‘lib qoldi. Shu bilan birga, bozor iqtisodiyoti iste’molchilarda yangi-yangi ehtiyojlarni paydo bo‘lishiga olib keldi. Natijada keng iste’mol-chilar qatlami yuzaga keldi. Estetik muammo o‘z yechimini topmagan muammoga aylandi: xo‘-jalik faoliyatida barcha iqtisodiy maqsadga muvofiq deb qo‘yilgan maq-sadlar jamiyat ravnaqiga xizmat qiladimi? degan savol tug‘ildi. Keyingi bob shu savollarni ko‘rib chiqishga bag‘ishlangan. 1 Радаев В.В. Экономическая социология . – M.,1998. – С . 19. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. O‘zbekiston, 1994 y. 2. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. -T.: Ma’naviyat, 2008 y. 3. Averyanov L.A. Iskusstvo zadavat voprosi, -M.: Moskovskiy rabochiy. 4. Avrintsev S.S. Poetika ranne y viz a ntiyskoy literaturi. -M., 1977. 5. Agapova E.G. Konfliktologiya, -Samara, 2003. 6. Akshieva A.A., Formanovskaya N.I. Russkiy rechevoy etiket. – M.: Russkiy yazik 1982. 7. Alyaprinskiy B.S. Obshchenie i ego problemi. – M.: 1982. 8. Ananev B.G. O problemax sovremennogo chelovekoznaniya. – M.: 1977. 9. Andreeva G.M. Sotsialnaya psixologiya – M.: MGK. 1988. 10. Andreeva V.I. Konfliktologiya (Iskusstvo spora, vedeniya peregovorov, razresheniya konfliktov) – M.: 1995. 11. Andreeva I.V. Etika delovix otnosheniy. Sankt-Peterburg «Viktor», 2005.

Похожие

Tadbirkorlar axloqiy qoidalari
Marketingni boshqarish
Tavakkalchilikni boshqarish
Moliyani boshqarish
Boshqarish usullari