logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Asosiy vositalar harakatining tahlili

Asosiy vositalar harakatining tahlili

Загружено в:

26.08.2023

Скачано:

0

Размер:

92.966796875 KB
Скачать
Asosiy vositalar harakatining tahlili Reja: 1. Asosiy vositalar tahlili va uni takomillashtrish 2. Joriy vositalar tahlilining maqsadi va vazifalari 1. Asosiy vositalar tahlili va uni takomillashtrish. Nufuzli Jahon iqtisodiy forumi reytingiga muvofiq, O’zbekiston 2018 — 2019 yillarda iqtisodiy o’sish prognozlari bo’yicha dunyodagi eng tez rivojlanayotgan beshta mamlakat qatoridan joy olgan. 2019 yilda O’zbekiston Respublikasining yalpi ichki mahsuloti (YaIM) 58,3 mlrd. dollar dan oshdi va 2018 yilning shu davriga nisbatan 5,4 foizga o’sdi. O’zbekiston Davlat statistika qo’mitasima’lumotlariga ko’ra, YaIM indikatori 2018 yilgi narxlarga nisbatan 18,9%ni tashkil etdi. 2019 yil yakunlari bo’yicha aholi jon boshiga YaIM 1741 dollar ni tashkil etdi, bu o’tgan yilga nisbatan 13,6%ga ko’p 3 . Iqtisodiy o’sish sur’ati milliy iqtisodiyotning asosiy tarmoqlari ijobiy o’sishiga bog’liqdir. Milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlari tomonidan yaratilgan yalpi qo’shilgan qiymat (YaQQ) umumiy YaIM 89,8 foizini tashkil etdi va 5,3 foizga o’sdi.Mahsulotlarga sof soliqlar YaIM tarkibida 10,2%ni tashkil etdi va 5,3%lik shunga o’xshash o’sishni ko’rsatib berdi.Yalpi ichki mahsulotning o’sishiga eng katta hissa xizmat ko’rsatish sohasi tomonidan qo’shildi, u o’tgan yilga nisbatan 6,9%ga ko’p. Shu jumladan, turar-joy va oziq-ovqat xizmatlari 3,9%ga (YaIM tarkibidagi ulushi - 11,5%), olib o’tish va saqlash, axborot va aloqa - 8,9% (11,0%) hamda boshqa xizmatlar - 7,3%ga (24,8%)o’sdi. 2019 yilda YaIM tarkibida mulkchilik shakllari bo’yicha iqtisodiyotning nodavlat sektoriga umumiy hajmning 81,0%, davlat sektoriga 19,0% to’g’ri keldi. 4 Xo’jalik sub’ektlari moliya-xo’jalik faoliyatini amalga oshirishlari uchun ma’lum darajada mablag’larga ega bo’lishi kerak. Bu mablag’lar xo’jalik jarayonida turli xil funksiyalarni bajarishi bilan bir qatorda mablag’larning holati va harakatini to’g’ri amalga oshirilishida buxgalteriya hisobining harakati alohida ahamiyat kasb etadi. Ushbu xo’jalik mablag’lari buxgalteriya balansida aktivlar deb nomlanadi. Korxona aktivlari (boshqacha aytganda mol-mulki)–– korxona egalik qiladigan va ular yordamida o’zinig moliyaviy-xo’jalik faoliyatini amalga oshiradigan xo’jalik vositalarining xilma-xil turlaridir. Korxonaning aktivlari quydagicha uchta talabga javob berganda moliyaviy hisobotga kiritiladi: – korxona bu mulkning egasiga deb hisoblanganda; – u uchun muayan qimmatiga ega bo’lganda ; – qandaydir qiymatga va kelgusida korxona uchun iqtisodiy foyda keltirish qobiliyatiga ega bo’lganda. Korxona aktivlari ikki turga bo’linadi: uzoq muddatli va joriy (aylanma) aktivlar 1- chizma. Korxona aktivlarining tarkibi. Uzoq muddatli aktivlarga foydali ishlatish muddati bir yildan ortiq bolgan mol- mulk kiradi. Mol-mulkdan foydalanish korxonaga daromad yoki iqtisodiy naf keltiradigan davr, uning foydali ishlatish muddatidir. Joriy aktivlar o’z ichiga pul mablag’lari va korxonaning normal ish yoki buxgalteriya balansi sanasidan bir yil davomida (qaysi biri uzunroq bo’lishiga bog’liq holda) pul mablag’lariga aylantirilishi, sotilishi yoki sarflanishi kutiladigan boshqa aktivlarni oladi. Korxonaning normal ish sikli-tovar va xizmatlar uchun pul xarajatlari (yoki to’lanadigon schyotrlarni tuzish) bilan pul mablag’lariga aylantirilgan tovar va xizmatlar sanasining o’rtacha vaqt muddatidir. Joriy aktivlarni turkumlash nisbatan yengil, lekin bu yerda ham muammolar kelib chiqishi mumkin, sababi normal ish sikli va pul mablag’lariga aylantirish uchun korxona kutiladigon davr kabi iboralar har xil mulohazalar keltirib chiqaradi. Xalqaro amaliyotda ushbu mablag’lar turlicha:joriy aktivlar, harakatdagi aktivlar,Joriy (aylanma) aktivlarKorxonaaktivlari Uzoq muddatli aktivlar aylanma aktivlar deb yuritiladi. Joriy aktivlarga eng likvidli mablag’lar kiradi (lotinchadan– suyuq, oquvchan), chunki ular majburiyatlarni to’lash uchun doimo pul mablag’lariga aylanish siklida bo’ladi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida xo’jalik sub’ektida aktivlar iqtisodiy naf keltiruvchi resurs sifatida e’tirof etiladi. Aktivlar xo’jalik sub’ektlarning faoliyatini kengaytiradi va kelgusida rivojlanish uchun zarur bo’lgan foyda olish imkonini yaratadi. Aktivlar iqtisodiy kategoriyalardan biri bo’lib, tayyorlash, ishlab chiqarish va sotish jarayonlarida bevosita ishtok etadi. Professor A.Sotivoliev, D.Sotivolieva, D.Shodibekovalarning fikrlariga ko’ra “Aktiv– ma’lum bir sanaga pul ko’rsatkichiga korxonaning mablag’lari, ularning tarkibi va joylanishi aks ettiruvchi buxgalteriya balansining qismi” hisoblanadi. I.Ismanovning fikricha “Xo’jalik yurituvchi sub’ektni faoliyatida ishtrok etadi resurslar bugungi buxgalteriya hisobi amaliyotida aktivlar deb e’tirof etilib, ularni shartli ravishda uzoq muddatli ( asosiy kapital va joriy aktivlar (aylanma kapital) kabi guruhlarga bolinadi.Ishlab chiqarishni amalga oshirishda, mahsulot sifatini yaxshilashda, rakobatbardoshligini oshirishda va ishlab chiqarish jarayonining qo’lamini ko’paytirishda xo’jalik sub’ektlar faoliyatida uzoq muddatli aktivlar mavkeyini yanada oshirishda xizmat qiladi 5 . Ular tarkibiga asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, kapital qo’yilmalar, uzoq muddatli investitsiyalar, o’rnatiladigan asbob-uskunalar, kapital qo’yilmalar, uzoq muddatli debitorlik qarzlari va kechiktirilgan xarajatlar kiradi. Xo’jalik sub’ektlarining jami aktivlari tarkibida joriy aktivlar yuqori mavqenitiklaydi. Joriy aktivlar o’zining harakatchiligi, tez pulga almashuvchanligi bilan xo’jalik sub’ekti faoliyatida yuqori samara korsatuvchi mablag’lardan bo’lib hisoblanadi. Xo’jalik sub’ektlarning joriy aktivlari uzoq muddatli aktivlardan farq qilib, bir ishlab chiqarish siklida to’la iste’mol qilinadi, o’z qiymatini tayyor mahsulotga o’tkazadi va ashyoviy-natura ko’rinishida ham, qiymat tavsifida ham tiklanadi va shu yo’sinda uzluksiz harakatda bo’ladi. Xo’jalik sub’ektlarining joriy aktivlari, pul mablag’lari , ularningkavalentlari va oladigan schyotlar bo’lib, xo’jalik muomolarining ushbu aktivlari quydagilarga bo’linadi: 5 Uzok mudatli aktivlarning buxgalteriya xisobi va audit metodologiyasini jamlashtirish masalalari .i.f.d. ilmiy darajasini olish uchun yozilgan avtoreferati.T.:2008.-19 b. 7– tovar-moddiy zahiralari; – oladigan schyotlar; – oldindan to’langan sarflar (berilgan bo’naklar); – debitorlik qarzlari; – pul mablag’lari va ularning ekvivalentlari; Joriy aktivlar to’g’risida xorijlik iqtisodchi olim V.V.Kovalev qo’yidagi fikrlarni bayon etgan: “Aylanma kapital –odatda aktivlar deb nomlanib, bir yildan ortiq bo’lmagan davrda xo’jalik sub’ekti qo’llamalarida ishtirok etuvchi mablag’lardir. Aylanma mablag’lar xo’jalik sub’ektining harakatlanuvchi aktivlari sifatida namoyon bo’ladi va bir ishlab chiqarish jarayonida yoki bir yil davomida ishlatiladigan pul mablag’lari tushuniladi. Yo.Abdullaev, A.Ibrohimov va M.Raximovlarning fikrlariga ko’ra, “Joriy aktivlar tarkibiga xo’jalik sub’ektining moddiy aylanma mablag’lari, pul mablag’lari, qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalar hamda qarshi tomonga bo’lgan debitorlik majburiyatlari kiritiladi” deb tariflangan. Ammo, bu yerda ham “qarshi tomonga bo’lgan debitorlik majburiyati “ tushunchasi tahrir etish hamda muddati kechiktirilgan xarajatlarning joriy qismini qo’shish maqsadga muvofiq. Amaldagi 1-sonli “Hisob siyosati va moliyaviy hisobot “ nomli BHMS 6 ning 69.2.-bandiga asosan joriy aktivlarga quydagicha ta’rif etilgan:”Asosan qayta takroriy sotish maqsadida yoki qisqa muddatda ushlab turilgan bo’lsa va undan hisobot vaqtidan keyngi 12 oy mobaynida foydalanish kutilayotgan bo’lsa, bunday hollarda u joriy aktiv sifatida taklif etilishi lozim “ deb izohlangan . Bizningcha, joriy aktivlarga berilgan mazkur ta’rif ham uning mohiyatini to’la ochib beraolmagan. Ishlab chiqarish uzluksizligini ta’minlash uchun xo’jalik sub’ekti tasarrufida bor bo’lgan resurslar zahirasiga, shuningdek, ularning normadan ortiqcha to’planib qolmasligiga ahamiyat berish lozim. Aks xolda mablag’larning aylanuvchanligi sekinlashadi va ishlab chiqarish jarayoni buziladi. 86 www.fmc.uz Joriy aktivlarni ishlab chiqarishda ishtrok etish xarakteri va unga ta’sir etish darajasiga ko’ra, shuningdek, hosil bo’lish manbalari bo’yicha tarkiblash mumkun. Joriy aktivlarning tasniflanishi keltirilgan bo’lib, ular quydagicha tarkib bo’yicha ajratiladi. I. Likvidlik darajasiga ko’ra : II. Joriy aktivlarning ishlab chiqarishdagi qatnashish o’rni va darajasiga ko’ra. III. Joriy aktivlarning me’yorlashtirish darajasiga ko’ra: IV. Joriy aktivlarni shakllanish manbasiga ko’ra: V. Joriy aktivlarning to’lovga layoqatligini baholashga tavakkalchilik darajasiga ko’ra esa. Iqtisodiyot sub’ektlarining faoliyatida xo’jalik aloqalari muhim o’rin tutadi. Chunki bu aloqalar orqali ta’minot, ishlab chiqarish , mahsulotlarni jo’natish va sotish jarayonlari amalga oshiriladi. Xo’jalik sub’ektlar faoliyatida joriy aktivlardan samarali foydalanish evaziga mahsulot tannarxi kamayishi, foydaning ko’payishi va rentabellik darajasining ortishiga erishiladi. Xo’jalik sub’ektining joriy aktivlari ishlab chiqarish va hisob-kitob funksiyalarini bajarishi bo’yicha tavsiflanishi lozim. Mablag’larning me’yordan ortiqcha saqlanishi esa ulardan samarasiz foydalanishga olib keladi. Joriy aktivlar yukoridagi singari tasniflanishi bilan bir katorda ularning tarkibiy tuzulishi Moliya vazirligi tomonidan 2002 yil 27 dekabrdagi 104 – sonli buyrugiga asosan kabul kilingan <<Buxgalteriya balansi>> (1-shakl) kuydagi kurinishda bulishni tavsiya etamiz (2-chizma). Ishlab chikarish boskichining kiskartirilishi aylanma mablaglar aylanuvchanligini kiskartiradi va faoliyatiga kuyida xolatlada ta’sir etadi: - zahiralar aylanish davrini kiskartiradi; - tugallanmagan ishlab chikarish aylanish davrini kiskartiradi; - tayyor maxsulotlar aylanish davrini kiskartiradi; Ishlab chikarish boskichining kiskartirilishi aylanma mablaglar aylanuvchanligini kiskartiradi va faoliyatiga kuyida xolatlada ta’sir etadi: - zahiralar aylanish davrini kiskartiradi; Tayyor maxsuotTugallanmagan ishlab chiqarishIshlab chiqarish zaxiralariTovar-moddiy zaxiralari, jami Tovarlar Boshqa debitorlik qarzlariXodimlar- ning boshqa operasiyalar bo’yicha qarziTa’sischilar- ning ustav kapitaliga ulushlar bo’yicha qarziMaqsad davlat jamg’armalariv a sug’urtalar bo’yichaByudjetga soliq va yig’imlar bo’yicha bo’nak to’lovlariMol yetkazib beruvchilar va pudrvtchilarga berilgan bo’naklar Qisqa mudatli investitsiyalarChet el valyuta- sidagi pul mablag’lari Kechiktirilgan xarajatlarXisob-kitob schyotidagi pul mablag’lari Kelgusi davr xarajatlari Kassadagi pul mablag’lari Boshqa joriy aktivlar, jamiPul mablag’lari, jamiDebitorlar, jami JORIY AKTIVLAR Xodimlarga berigan bo’naklar Boshqa pul mablag’lari va ekvivaletlariSho’’ba va qaram xo’jalikjamiyaat larning qarziAjratilgan bo’l- inmalarning qarziХаридор ва буюрт- мачиларнинг карзиshundan; muddati o’tgan- tugallanmagan ishlab chikarish aylanish davrini kiskartiradi; - tayyor maxsulotlar aylanish davrini kiskartiradi; Xujalik sub’ektlaridagi joriy aktivlarda asosiy urinni tovar-moddiy zahiralari egallaydi. 2- chizma. Joriy aktivlarning takomillashtirilgan tarkibi. 7 7 Chizma muallif tomonidan ishlab chikilgan. Chunki, bu bandda xojalik sub’ekti ishlab chikarishni yuritishga zarur bolgan xom-ashyo va materiallar jamlanadi. Unda xom-ashyo va materiallar, sotib olingan yarim tayyor maxsulotlar va butlovchi buyumlar, konstruksiyalar va detallar, urug, yem – xashak, yokilgi, idishlar va idishbob materiallar, extiyot kismlar, kayta ishlash uchun chetga berilgan materiallarning xakikiy tannarxi ( sotib olish va olib kelish bilan boglik xarajatlar) kursatiladi. 1- jadval Foydalanishning iqtisodiy mazmuniga ko’ra Tovar - moddiy zahiralari guruhlari Tovar- moddiy zahiralarning nomlari Iqtisodiy mazmuni 1 Xom-ashyo Maxsulotning moddiy asosini tashkil etadigan mexnat ashyolaridir 2 Materiallar Xom-ashyoga ta’sir etish uchun kullaniladigan va maxsulotga ma’lum iste’mol xususiyatini berishda foydalaniladigan vositalardir 3 Sotib olingan yarim tayyor maxsulotlar va butlovchi kismlar Ma’lum darajada ishlov boskichidan utgan, lekin xali provard maxsilot darajasiga yetkazilmagan maxsulotlar 4 Yokilgi Kumir, benzin, torf, gaz va neft’ maxsulotlari 5 Extiyot kismlar Mashina va jixozlarni tuzatishda, ishdan chikkan kismlarni almashtirishda kullaniladigan mashina va mexanizmlarning detal’ agregat va kismlar 6 Kurilish materiallari Bevosita kurilish va montaj ishlari jarayonida, kurilish kisimlarini tayyorlashda, bino va inshootlarning aloxida konstruksiya va kurilmalarni kutarishda va kurib tugatishda foydalaniladi 7 Idish va idish materiallari Turli material va maxsulotlarni urash, joylashtirish, tashish xamda saklashda ishlatiladigan buyuumlar 8 Inventar’ va xujalik anjomlari Xujalik faoliyatida ishlatiladigan inventar’ buyumlar, kiradi 9 Boshka tomonga kayta ishlashga berilgan materiallar Xojalik sub’ekti balansida turgan, kayta ishlash uchun boshka xujalik sub’ektiga berilgan materiallar 10 Boshka materiallar Yukorida kursatib utilmagan boshka materiallar Mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi, tannarxning pasayishi, foyda va ishlab oshishi, xo’jalik sub’ektini moddiy resurslar bilan belgilangan assortimenti va sifati bo’yicha ta’minlashiga bog’liq. Joriy aktivlarning shakillanish manbalariga nazar tashlaydigan bo’lsak, uning asosiy manbasi sifatida o’z aylanma mablag’larining mavjud xisobi hisoblanadi. Ya’ni, xo’jalik sub’ektining o’z manbalari birinchi navbatda uzoq muddatli aktivlarini qoplovchi manba bo’lishi hamda qolgan kismgina joriy aktivlarni qoplashga tegishli bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari xo’jalik sub’ektlari joriy aktivlarini bank kreditlari xisobiga, kreditorlik qarzlari hisobiga hamda boshqa manbalar hisobiga shakllantirishi mumkun. Xo’jalik sub’ekti imkon qadar joriy aktivlarni kreditorlik qarzlari hisobiga shakllantirmasligi lozim bo’ladi. 2. Joriy vositalar tahlilining maqsadi va vazifalari. Iqtisodiyotni modernizasiya qilish sharoitida iqtisodiyotni boshkarishda zarur bo’lgan axborot bilan ta’minlashda o’ziga xos bo’lgan tizimga ehtiyoj seziladi. Axborot to’plash, umumlashtirish va ishlashning eng muhim vositalaridan biri buxgalteriya hisobidir. Joriy aktivlar hisobida ularning harakatlarini tarkibiytuzilishi bo’yicha hujjatlashtirib borish dolzarb masalalardan biri bo’lib qoplanadi. Buxgalteriya hisobida joriy aktivlarning asosiy tarkibiy elementi xisoblangan tovar-moddiy zahiralarini to’g’ri baholash muhim ahamiyatga ega. 21-sonli «Tovar- moddiy zahiralar» nomli BHMSning 13-bandiga asosan tovar-moddiy zahiralar tashkilotning buxgalteriya balansiga tannarxi bo’yicha kiritiladi, u xarid qiymati (etkazib beruvchiga to’lanadigan summalar) va ularni xarid qilish bilan bog’liq bo’lgan barcha xarajatlarni ichiga oladi- deb ifodalangan. Ishlab chiqarishning moddiy sharoitlaridan biri mehnat buyumlari xisoblanadi. Amalda ular TMZlar deb ataladi. Asosiy vositalardan farq qilib, materiallarning har bir turi bo’yicha me’yoriy miqdori korxona tomonidan mustaqil belgilanadi. Materiallar harakati bilan bog’liq xarajatlar o’z vaqtida hujjatlarda rasmiylashtirish ularning hisobini to’g’ri yuritishni ta’minlaydi. Xo’jalik sub’ektlarga materiallarning o’z vaqtida keltirilishni ta’minot bo’limi nazorat qilib boradi. Mol otkazib beruvchilardan olingan schyot va boshqa hisob-kitob xujjatlari, eng avvalo , xo’jalik sub’ekti buxgalteriyasiga topshiriladi, ular tekshiriladi, royxatga olinadi. Shundan so’ng bu hujjatlar xo’jalik sub’ektining ta’minot bo’limiga topshiriladi. Joriy aktivlarni hisobda to’g’ri aks ettirish va yuritishda buxgalteriya hisobining asosiy vazifalaridan bo’lib kuyidagilar xisoblanadi. –joriy aktivlarni samarali boshqarishda buxgalteriya hisobi ma’lumotlarni umumlashtirish; –xo’jalik sub’ektining joriy aktivlarini samarali boshqarish uchun axborot bilan ta’minlash, –joriy aktivlarning hisob-kitoblarni tartibga soluvchi me’yoriy xujjatlar asosida joriy aktivlar hisobini o’z vaqtida amalga oshirish; –tovar-moddiy zahiralar xo’jalik sub’ekti tomonidan ishlab chikarish limitlar va smetalarga muvofiq foydalanishning amaldagi koidalarga rioya qilish kassada , banklardagi hisob-kitob, valyuta va boshqa schetlarda pullar borligi va butligini nazorat qilish; –kiska muddatli investisiyalarning holati va harakati to’g’risida ishonchli ma’lumotlarni shakllantirish; –debitorlik qarzlarini o’z vaqtida hisobiga olinishini va ularni schotlarda to’g’ri aks ettirish; –hisob-kitob to’lov intizomga rioya qilinishi ustidan nazorat olib joriy aktivlar harakati bo’yicha hisobotlarni o’z vaqtida tuzish va solik organlarga taqdim etish. Xo’jalik sub’ektlarning asosiy ko’rsatkichlaridan biri hisoblangan joriy aktivlar bilan ta’minlanganlik darajasiga asosiy e’tibor berilgan. Xo’jalik sub’ekti o’z maqsadini muvaffaqiyatli hal etishda ishlab chiqarish bilan ta’minlanish holatiga alohida e’tibor beradi. Ishlab chiqarish jarayoning bir maromda amalga oshirilishi ko’p xo’jalik sub’ektining ishlab chiqarish zahiralari bilan birga ham bog’liqdir. Shu kunda xo’jalik sub’ektlarining iqtisodiy ahvoli barqaror bulmagan ishlab chiqarish zahiralarini sotib olishlari uchun o’z mablagiga ega bo’lmagan hollarda bank kreditidan ham foydalinishi mumkun . tavakkalchilik shaklidan qat’iy nazar tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda yetarli darajada mablag’lar bilan ta’minlanishi taqozo etadi. Jami mablag’ tarkibida joriy aktivlar har qanday sharoitida asosiy va butun mavqeni egallaydi. Joriy aktivlar o’zining harakatchalligi, tez pulga aylanuvchanligi bilan xo’jalik sub’ekti faoliyatida yuqori samara qirituvchi mablag’lar bo’lib hisoblanadi. Xo’jalik sub’ektlari faoliyati joriy aktivlardan samarali foydalanish evaziga mahsulot tannarxi kamayishi, foydaning ko’payishi va rentabellik darajasining ortishiga erishiladi. Biroq bu joriy aktivlarni qay tarzda shakllanishi va ulardan foydalanishga bevosita bog’liq. Bu sohadagi xo’jalik muomolarini takomillashtirishda hisob, taxlil va nazorat qilish masalalari muhim ahamiyat kasb etadi. Joriy aktivlarning manbalarnini shakllanishida o’z mablag’larining yetishmovchiligiga xo’jalik sub’ekti o’z faoliyatiga bog’liq yoki bog’liq bo’lmagan sabablar natijasida yuzaga keladi. Xo’jalik sub’ektida mavjud bo’lgan o’z joriy aktivlari saqlanish holati yetarli darajada taminlanmaganligini, joriy aktivlardan noqonuniy foydalanish natijasida, bo’lmagan foyda hisobidan kapital qurilish evaziga ma’lum summani yokotilishiga sabab bo’ladi. Xo’jalik sub’ekti tomonidan amalga oshirilayotgan iqtisodiy shart-sharoit ham joriy aktivlar holatiga samarali darajada o’z tasirini o’tkazadi. Foydanaliyotgan tovar-moddiy zahiralar bahosining o’sishi orqali xo’jalik sub’ektida yuqori miqdorda joriy aktivlar yetishmovchiligini keltirib chiqaradi. Ushbu yetishmovchilikni to’ldiruvchi manbalardan biri inflyasiya jarayonida yuqori foyz stavkali kreditlar hisoblanadi. Mamlakatda amalga oshirilayotgan moliyaviy siyosat xo’jalik sub’ektining odatiy moliyaviy-ishlab chiqarish faoliyatini ragbatlantirishi mumkin, jumladan, joriy aktivlardan samarali foydalanishi ta’minlaydi. Bunda muhim rolni mamlakat davlat soliq siyosati egallaydi. Masalan, mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga qator anikllarning bog’likligi, xo’jalik sub’ektida qo’shilgan qiymat solig’i, daromad soliqlari bo’yicha bo’nak to’lovlari yuzasidan hisoblashishlar xarajatlarining ortishiga olib keladi. Joriy aktivlarni hisobga olishda ularni to’g’ri baholashda quydagilarga alohida e’tibor qaratish lozim: –investisiya qarorlarini qabul qilish ; –ishlab chiqarish qarorlari qabul qilish; –moliyaviy qarorlar ; –daromadlar, foyda va dividentlar to’g’risida qarorlar qabul qilish nuktai nazaridan dolzarb hisoblanadi. Bugungi fan-texnika taraqiy etayotgan sharoitda xo’jalik sub’ektlarining buxgalterlari tomonidan amalga oshiriladigon operativ hisob-kitob ishlarining ko’pchilik qismi komp’yuterlarda maxsus dasturlar orqali amalga oshirilmoqda. Xo’jalik sub’ektini joriy aktivlar bilan ta’minlanganlik tahlilida: joriy aktivlar bilan ta’minlanganlikni tahlil qilishda joriy aktivlarni belgilangan nomativlar bilan summada va aylanish kunlarida taqqoslash; –o’z va qarz mablag’larining muomalaridagi ishtrokini aniqlash; -joriy aktivlarning umuman va turlari bo’yicha shakllanish manbalarini tahlil qilib chiqish zarur. Korxonaning joriy aktivlarini taxlili uch bosqichda amalga oshiriladi:  Korxonaning joriy aktivlari xolatining tahlili  Korxonaning joriy aktivlar bilan ta’minlanganlik tahlili  Korxonaning joriy aktivlardan foydalanish samaradorligi tahlili Korxonaning joriy aktivlari xolatining tahlili. Korxonaning joriy aktivlari holatini tahlil qilishda joriy aktivlarning ma’lum sanaga mavjud hajmi, ularning yil va qator yillardagi o’zgarishini hisoblab chiqish, o’z joriy aktivlarining joylashtirilishini tahlil qilish kerak bo’ladi. Joriy aktivlar tahlili joriy aktivlarni tavsiflovchi, tahlil qilinayotgan yil boshi va ohiriga bo’lgan ko’rsatkichlarni, ularning bir yildagi o’zgarishlarini aniqlashdan boshlanadi. Bu ma’lumotlar buxgalteriya balansi aktivi 2-bo’limi (A2) yakunidan olinadi. Mablag’lar harakatchanligining tahlili. Balans ma’lumotlariga asoslanib, korxona mablag’larini tez pulga aylanish holati o’rganiladi. Bunday tahlilning zaruriyati bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarda qattiq moliyaviy cheklanishlarning paydo bo’lishi va olingan qarzlarni qaytarish imkoniyatlarini o’z vaqtida hisoblab, baho berishda ko’rinadi. Ayniqsa to’lov majburiyatlarining muddati korxona mulki faoliyat natijasida pulga aylanish muddatiga mos kelishi, moliyaviy holatini yaxshilanishiga ta’sir ko’rsatadi. Shu bois korxona aktivlarining harakatchanligini tahlil qilgan holda qarzlarni qaytarishga yetarli yoki yetishmasligi muntazam o’rganilishi lozim.

Похожие

Asosiy vositalar hisobi
Asosiy vositalar harakati hujjatlashtirish
Asosiy vositalar ta'mirini hisobga olish
Asosiy vositalar amortizatsiyasi. Eskirish hisobi
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar hisobi