Аҳоли статистикаси - Экономика - Рефераты

Аҳоли статистикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

137.5 KB

Аҳоли статистикаси Режа: 1. Аҳоли сони ва таркибини статистик ўрганиш. 2. Аҳолини жинси, миллати, оилавий ҳолати, маълумотли даражаси ва бошқа белгилар бўйича ўрганиш. 3. Аҳолини табиий ва механик ҳаракати статистикаси. 4. Аҳоли табиий ҳаракатини ифодаловчи абсолют ва нисбий кўрсаткичлар: туғилиши, вафот этиши, табиий ўсиши. 5 . Аҳоли миграцияси турлари. Аҳоли миграциясининг абсолют ва нисбий кўрсаткичлари. 6. Никоҳдан ўтиш ва ундан ўчиш кўрсаткичлари.

Аҳоли статистик а с и стат ис тиканннг энг қадимги тармоғи ҳисобланади, Қадимги да с тлабк и ҳисоб оп е рациялари ха р бий ва хўжалик мақ с адларида а ҳ олини х ис обга олиш билан боғли қ ҳолда олиб бо рилган. Кўплаб маълумотларни ўрганиш натижасида аниқланган қонуниятлар бириичи марта аҳолининг туғилиши ва ўлиши билан боғлиқ жараёнларда ани қланган. Ҳозирги кунда ҳам аҳоли ҳар томонлама тадқиқотлар объекти ҳисобланади, чунки аҳоли ишлаб чиқариш жараёнининг бовосита иштирокчиси ва бу жараён натижасининг истеъмолчиси ҳам ҳисобланади. Ҳозирги кунда аҳолини, жамиятда рўй бераётган жараёнларни, турмуш шароитларини статистик ўрганишга қизиқиш орти б бормоқда. Аҳоли статист икаси нин г ўрга ниш объекти маълум худудда яшовчи одамлар йиғиндиси ҳисобланади. Хар қандай мамлакатнинг аҳолиси ўз таркиби бўйича бир хил эмас ва у вақт бўйича ўзгарувчан, шунинг учун аҳолининг яшаш қонуниятлари, унинг таркибий узгаришлари ва бошқалар аниқ шарт- шароитларни ҳисобга олган ҳолда ўрганилиши керак. Аҳоли ст атис т икасида ку з атиш б ир лиги кў п и н ча ало ҳ ида одам, индивид ҳ исобла н ади. Аммо битта оила ҳам бирлик бўлиши мумкин. Аҳоли статистикасида кузатиш объекти бўлиб эса турли хил йиғиндилар: бутун аҳоли, аҳолинипг алоҳида гуруҳлари, мсҳнат рес урслари ва хакозолар бўлиши мумкин. Ҳар қандай жойнинг аҳолиси йил давомида ўзгариб туради, шунинг учун умумий кўрсаткичларни ҳисоблаш учун статистикада аҳолининг йил мобайнидаги ҳарракати эътиборга олинади. ДА = МА + В И - В Я МА = ДА - ВЙ + ВЯ Бунда: ДА - доимий ах о ли сони; МА - ма в жуд аҳол и сони; ВЙ - вақти н ча йўқ бўлга н аҳоли сон и ; ВЯ - вақт и нча яшаётган аҳоли сони. Аҳолининг ўртача йиллик с они одатда од д ий ўртача арифметик

формула бўйича аниқланади. Бунда аҳолининг муайян давр бошидаги ва давр охиридаги сони кўрсаткичлари қўшилиб иккига бўлинади:2 ) ( 0 6 S S S   Аҳоли сони хақидаги маълумотлар бир иеча т е нг оралиқли саналарга, масалан, ҳар бир ой н инг биринчи кунига нисбатан берилган бўлса, аҳоли н инг ўртача йиллик сони ў ртача хронологик формула бўйича аниқланади: 1 ) 2 1 ...... 2 1( 1 2 1          n S S S S S n n Мамлакат аҳолиси унинг ҳудуд бўйича жойлаш и ш и ну қ таи на з аридаи шаҳар аҳол и си ва қ и шлоқ а ҳ олисига бўли н ади. Шаҳар аҳолисига шаҳарларда ва шаҳар кўринишидаги посёлкаларда яшовчи, қишлоқ аҳолисига эса қишлоқ жойларида яшовчи барча шахслар киради. Аҳоли стат и ст и ка с ида қу й и даги махсус коэффициентлар ҳам ҳ исобланади : а) аёлларни нг алоҳида ёшлари бўйича гуруҳлари учун туғилиш коэффициенти ; б ) К мах.туғ  (Т*1000)/ S 15-49 ёш аёллар Бу ерда Т – туғилган болалар сони; S - 15-49 ёшгача бўлган аёлларнинг ўртача йиллик сони; в) вафот этиш коэффициенти ; г) табиий ўсиш коэффициенти ; д) никох кўрш ва ажралиш коэффициенти; е) хаётийлик коэффициенти. Аҳоли сони ўзгарма с дан доимий бир хил бўл и б қолмайди. Аҳоли со ни ту ғ илиш, вафот этиш ҳисобига ў з гариб туради. Табиий ҳаракатни ифодаловчи кўрсаткичлар бу туғилиш, вафот этиш ва табиий ў сиш коэффициентларидир . I. А ҳолининг умумий туғилиш коэффициенти .

Б ир й и лда ту ғ илганлар с он и ни 1000 га кў п айтирилади. Ҳосила аҳолининг ўртача йиллик сонига нисбатига тенг бўлади, яъни: К туғлиш  (Т*1000)/ S Бу ерда Т – туғилган болалар сони; S - аҳолининг ўртача йиллик умумий сони. 2. Вафот этиш коэффициенти. Вафот этиш коэффициенти йил давомида вафот этганлар сонини 1000 га кўпайтирилгач, олинган натижа аҳолини йиллик ўртача сони нисбатига тенг: К вафот  (В*1000)/ S . Бу ерда В – вафот этганлар сони. 3. Табиий ўсиш коэффициенти. К таб.ус  К туғ -К вафот 4. Никох қуриш коэффициенти: К никох  (Н*1000)/ S Н – никоҳ кўрганлар сони. 5. туғилиш ва вафот этиш орасидаги нисбат ҳаётийлик коэффициентини ҳисоблайди. 6. Ажралиш коэффициенти: К ажралиш  (А*1000)/ S Бу ерда А – ажрашганлар сони. Алоҳида а ҳ ол и п у нк тлари, ҳудудлари аҳолин и нг со н и ф а қ ат таби ий хара к ат натижасида ўзгармасдан, балки механик харакат натижасида ёки алоҳида шахсларнинг худудий кўчиши натижасида, яъни аҳоли миграцияси ҳам ўзгаради. Аҳолининг мамлакат ичкарисида у ердан бу ерга кўчиши ички миграция, бир мамлакатдан бошқа мамлакатга кўчиши эса ташқи миграция деб аталади. Ички ва ташқи миграция ҳар хил сабаблардан келиб чиқиши мумкин: масалан, иш қидириш сабабли. Ҳар бир аҳоли пункти ва умуман мамлакат учун аҳоли миграциясининг асосий кўрчсаткичлари қуйидагилар ҳисобланади: кириб келганлар сони,

чиқиб кетганлар сони ва уларнинг коэффициентлари. Кириб келиш коэффициенти қуйидагича ҳисобланади: К кириб келиш қ(кириб келганлар сони/S )*1000 Чиқиб кетиш коэффициенти қуйидагича ҳисобланади: К чиқиб кетиш қ (чиқиб кетганлар сони/ S )*1000 К мех.ў қ(кириб келганлар сони – чиқиб кетганлар сони)/ S *1000 Кириб келганлар ва чиқиб кетганлар сони мамлакат бўйича ҳисобланади, шунингдек, у жинси, ёши миграцияси сабаблари бўйича тақсимланади. Миграция ҳақидаги маълумотларнинг таҳлили аҳолининг давлатнинг қаерига ва қаеридан, қандай миқдорда кўчиши юз бераётганлигини кўрсатади, бу эса ўз навбатдаги кўплаб хўжалик ва бошқа тадбирларни режалаштиришда муҳим ҳисобланади. Аҳолининг келажакда маълум вақт оралиғидан кейин бўладиган сонини турли хил усуллар ёрдамида аниқлаш мумкин. Аҳоли сонининг умумий истиқболини маълум таҳлил қилинаётган маълум даврда аҳоли сонининг табиий ва механик ўсиши ҳақидаги маълумотлар асосида аниқланади. Масалан, агар аҳолининг сони муайян давр бошига маълум бўлса ва умумий ўсиш коэффициенти ҳисобланган бўлса, у ҳолда аҳоли сонининг t йилдан кейин бўладиган истиқболини қуйидаги формула билан ҳисоблаш мумкин. 1000 1     t b tb K S S ) ( ум.ыс S b – режалаштирилаётган давр бошига аҳоли сони; T – башорат қилинаётган йиллар сони; K ум.ўс – шу даврга аҳолининг умумий ўсиш коэффициенти. Умумий аҳоли сонини башорат қилишнинг бошқа усуси ҳам мавжуд. У динамика қаторларини эксттрополияция қилишга асосланади. Аҳоли сони истиқболини алоҳида ёш бўйича гуруҳларга ажратиб ҳам ҳисоблаш мумкин. Бунинг учун аҳоли сони ва ёш структураси ҳақида, ёши бўйича туғилиш коэффициентлари ҳақида маълумотлар ва хакозолар бўлиши

керак. 1-масала. Мамлакат аҳолиси сони тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган. Мамлакат аҳолисининг ўртача ёшини ва берилган йиллар бўйича динамикасини аниқланг: Йиллар Аҳоли сони Шу жумладан. 15ёшгача 15-65ёш 65-80ёш 80 ёшдан катта 2006 117,06 26,03 82,51 2,22 2007 121,05 85,90 9,70 2,96 2008 123,61 20,41 12,45 3,72 2009 125,57 19,96 86,93 4,00 Масала ечими42, 35 06, 117 22,2 5, 87 30,6 5, 72 51, 82, 40 03, 26 5,7 2006         ёшўртача A 7, 37 05, 121 5, 87 96,2 5, 72 7,9 40 9, 85 49, 22 5,7 2007          ёшўртача A 3, 39 61, 123 72,3 5, 97 45, 12 5, 72 03, 87 40 41, 20 5,7 2008          ёшўртача A 7, 40 57, 125 00,4 5, 87 66, 15 5, 72 93, 86 40 96, 19 5,7 2009          ёшўртача A 2-масала. Мамлакат аҳолиси сони тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган (минг киши): йил бошидаги аҳоли сони 125 573, йил мобайнида 1221, туғилиб 924 ўлди. Мутлоқ механик қўшимча ўсиш –50 минг киши. Аҳолининг табиий ва механик харакати кўрсаткичлари аниқлансин: Масала ечими 1 . Йилохиридаги аҳоли сони: 125820 50 924 1221 125573     éA минг киши. 2. Ўртача аҳоли сони: 5, 125696 2 125820 125573 2 1      nÀ À À минг киши. 3. Туғилиш коэффициенти: 0097,0 5, 1256969 1221   тугK ёки 9,7 ‰ 00735,0 5, 1256969 924   ўл K ёки 7,35 ‰

32,1 924 1221   хаётийликK 93,1 5, 1256969 125573 125820    ўсишумумий K ‰ 35,2 35,7 7,9    ўсиштабиий K ‰ 93, 1  ўсишмеханик K ‰ - 2,35 ‰қ -0,42 ‰ 3-масала. Мамлакат аҳолиси сони тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган (минг киши.): 1.01.2009 йил – 125032; 1.03 –125132; 1.08 – 125372. 1.10 – 125484; 1.01.2010 йил –125573. Йил мобайнида 1229 минг бола туғилиб,877 минг киши ўлди. Аниқланг: 1. Ўртача аҳоли сони : 2. Туғилиш,ўлиш ва табиий ўсиш коэффциентларини. 3. Механик ўсиш коэффицентини. 4. Аҳолининг ҳаётийлик коэффицентини. Масала ечими 1. 8, 125320 3 2 5 2 3 125484 2 125372 5 125132 125032 0,2 2009             А минг киши 2. 8,9 8, 125320 1000 1229    тугK ‰ 3. 0,7 8, 125320 1000 877    ўлK ‰ 4. 8,2 0,7 8,9      ўл T ўсиштабиий K K K ‰ 5. 401,1 877 1229   хаётийлик K 8,2 8, 125320 125032 125573    ўсишмеханик K ‰ қ 4,5‰ – 2,8 ‰қ1,5‰ 4-масала. Қуйидаги аҳоли сони тўғрисида берилган шартли маълумотлар асосида ва ёшлар бўйича яшаш коэффициентлари асосида, меҳнатга лаёқатли ёшгакирувчи аҳолининг келгуси 3 йилданги сони аниқлансин: Ёш, йил Шартли ёшлар бўйича Аҳоли сони, киши

яшаш коэффициенти 13 0 ,996148 5320 14 0,995800 5028 15 0,995560 4180 Масала ечими : Аҳолининг истиқболдаги сони қуйидагича аниқланади: Биринчи йил учун:5299 996148,0 5320 À14    5007 995800,0 5028 À15    4161 995560,0 4180 À16    Иккинчи йил учун: 5277 995800,0 5299 À15    4985 995560,0 5007 À16    Учинчи йил учун: 5254 995560,0 5277 À16    Демак, меҳнатга лаёқатли ёшга кирувчи аҳоли сони: биринчи йили – 4161, иккинчи йили – 4985, учинчи йили – 5254, жами – 14400 киши.

Похожие

Ҳалқаро аҳоли статистикаси

Аҳоли турмуш даражаси статистикаси

Божхона статистикаси

Меҳнат бозори статистикаси. Миллий бойлик статистикаси

Халқаро туризм статистикаси