Жадваллар редакторида иқтисодий маълумотларни қайта ишлаш - Информатика и ИТ - Рефераты

Жадваллар редакторида иқтисодий маълумотларни қайта ишлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

358.5 KB

www.arxiv.uz Жадваллар редакторида иқтисодий маълумотларни қайта ишлаш Режа: 1.Excel электрон жадвали ва унинг имкониятлари. 2. Excel муҳитига кириш, файл яратиш ва уни юклаш. 3. Excel да жадвалларни таҳрирлаш. 4.Excel да меню билан ишлаш. 5.Excel нинг функциялар ва диаграммалар конструкторлари.

www.arxiv.uz Excel электрон жадвали ва унинг имкониятлари. Excel – бугунги кунда энг оммавийлашган электрон жадвал ли программадир. Ундан ишбилармон ва олимлар, бухгалтерлар ва журналистлар фойдаланадилар. Excel электрон жадвали қуйидаги кўринишга эга: Унинг ёрдамида турли рўйхатлар, каталоглар ва жадваллар юритилади, молиявий ва статистик ҳисоботлар тузилади, жамоат фикрини сўраш натижалари ва савдо корхонаси ҳолати ҳақида маълумотлар ҳисоб- китоб қилинади, илмий тадқиқотлар натижалари қайта ишланади, учётлар юритилади. Excel жадвал устун лари ва сатр лари бўйича йиғиндини ҳисоблайди, фоизларни, ўрта арифметикларни ҳисоблайди, унда турли стандарт функция лар - молиявий, математик, мантиқий ва статистик функциялардан фойдаланиш мумкин.

www.arxiv.uz Жадвалларни шакллантириш турлича бўлиши мумкин, маълумотларни форматлаш имкониятлари энг яхши текст- процессорларидаги кабидир. Шрифт ларни ўзгартириш, алохида сатр, устун ёки катакларни алоҳида ранг билан ажратиш, жадвал маълумотлари бўйича график лар ва диаграмма лар тузиш, жадвалга расмлар қўшиш мумкин. Программанинг кейинги версиялари жуда кенг имкониятларга эга. Excel жадвал маълумотлари устида бажара оладиган математик, мантиқий, бухгалтерия ва статистик функцияларнинг ўзи икки юздан ортик . Э лектрон жадваллар ҳисобот ва счётларни босмадан чиқариш имкониятига эга. Шунингдек, график ва диаграммалар тузиш тизимлари билан таъминланган. Excel муҳитига кириш, файл яратиш ва уни юклаш.

www.arxiv.uz MS Excel ни ҳар бир ишга тушуришда автоматик равишда янги ишчи ҳужжат яратилади ва у Book1 (китоб 1) номга эга бўлади. Excel нинг уч улчовли электрон жадвалининг хар бир варағи 256 та устунга ва 16384 та қаторга эга. Устунлар ҳарфлар ва ҳарфлар комбинациялари билан номланган, бу номлар устунларнинг сарлавҳалари дейилади. EXCEL - нинг ишчи экрани қуйидаги расмда келтирилган Excel да жадвалларни таҳрирлаш Нусҳалаш Жадвал элементларини нусҳалаш учун албатта маркировка қилиниши керак. Жадвалларни маркировка қилиш қатор бўйича чап ён томонидан устунлар бўйича эса бевосита ҳарфлар қаторидан ўрнатилади. Ячейка лар блоки эса сичқонча кўрсатгичини босган ҳолда суриш билан амалга оширилади.

www.arxiv.uz Нусҳа олиш. Аж ратилган устун ёки сатрдан нусҳа олиш учун аввало нусҳалаш пиктограммаси босилади, шунда ажратилган сатр ёки устун атрофида билинар-билинмас ҳаракат пайдо бўлади. Шундан кейин нусха ж ойлашиши лозим бўлган сатр ёки устунга сичқонча кўрсатгичи олиб борилиб қирсиллатилади ва Enter босилади. Агар тас о дифан керакли маълумот ўчирилган бўлса уни Ctrl+z билан қайта тиклаш мумкин. Алоҳида олинган катакдаги кийматларни сичқонча билан қирсиллатиб сўнгра Del буйруғи билан ҳам ўчириш мумкин. Катакларни маркировка қилиш. Катак курсорини исталган катакка     тугмачалари билан ёки сичқонча кўрсатгичи билан силжитиш мумкин. Бир нечта катакларни маркировка қилиш учун, маркировка қилинмокчи бўлган соҳанинг чап юқор и ги қисми сичқонча билан босилади ва ушлаб турилиб силжитилади. Катакни маркировка қилиш учун исталган катакка сичқонча билан қирсиллатиш етарли. Клавиатурада маркировка қилиш учун катак курсори катакка олиб келинади ва Shift босилиб катак курс о ри силжитилади. Формулаларни таҳрирлаш . Формулаларни ёзишда хатоларга йўл қўйилиши мумкин. Шу сабабли уни таҳрирлашга тўғри келади. Бирор бир ячейкадаги формулани таҳрирлаш учун бу ячейка аввало маркировка қилиниши лозим. Cўнгра F2 тугмаси билан ёки сичқонча билан икки марта қирсиллатиб таҳрирлаш ҳолатига ўтиш лозим. Натижада формулалар қаторида ( пиктограммалар тагидаги ҳатор) активлашади. Масалан , Е19 ячейка маркировка қилиниб сўнгра таҳрирлаш ҳолатига ўтилса бўлади. Ф ормула қатори даги формула милтиллай бошлайди, демак таҳрирлаш мумкин; - таҳрирлаш Enter босилиб тугатилади.

www.arxiv.uz Cимволларни формуланинг исталган қисмига киритиш ёки ўчириш мумкин. Бунинг учун символ ёки символлар маркировка қилинади, cўнгра DEL тугмачасидан фойдаланиш ҳам мумкин. Жадвалнинг устунини маркировка қилиш учун унинг сарлавҳасига қирсилл а тилади, қаторларни маркировка қилиш учун эса чап четки йўлакчасига, сатр номерларига, номига қирсиллатилади. Бир нечта устун ёки қатор маркировка қилиниши учун уларнинг биринчиси маркировка қилиниш ҳолатида сичқонча билан босилган ҳолда силжитилади. Жадвалда ҳисоблашлар Катакларга сонлар бевосита катакнинг ўзига ёки формулалар қаторидан (киритиш қаторидан) киритилиши мумкин. Бунинг учун сонлар клавиатурадан терилиб сўнгра Enter босилса курсор турган ячейкага бу сон ёзилади. Сонлар ячейканинг ўнг четидан бошлаб жойлашади. Катакларда формулалар ишлатилиши мумкин. Киритилаётган формула = белгиси билан бошланади, бу белгидан кейин арифметик ифода ёзилиши мумкин. Унда арифметик амал белгилари + - * / ишлатилиши мумкин. Формулада бошқа варақларда жойлашган, ҳатто бошқа файлларда жойлашган катаклар адреслари ишлатилиши мумкин. Кўринарли бўлиши учун Excel нинг матн режими ишлатилади. Бу ҳолда ифода қиймати эмас , балки формула нинг ўзи катакка чиқади. Формулаларни киритиш A1 катак 10 ва B1 катак 20 қийматга эга бўлсин, ва С1 да А1/В1 формула киритамиз. Бунинг учун катак курсори С1 га олиб келинади ва киритиш каторида = А1/В1 киритилади. C1 да эса формула қиймати чиқади. Ёки = белгиси киритилгандан кейин А1 - катакга босиб сўнгра / киритилиб В1 га босиш керак.

www.arxiv.uz Мураккаб формулалар Фойдаланувчи кўп аргументли ва кўп ҳисобланувчи ўзининг мураккаб формулаларини тузиши мумкин. Мисол. C - устунда (соатларда) бирон ишни бажариш учун кетган вақт ёзилган. D устунда эса бир соат иш вақтининг нархи ёзилган, Е устунда эса шу ишни бажариш учун тўланадиган сўм ёзилган. E16 ячейкага ҳамма ишлар суммаси ёзиш талаб қилинади: = E 12+ E 13+ E 14. Ҳосил бўлган суммадан қўшимча қиймат сол иғ ини ундириш учун уни (0.15) - га кўпайтиринг: = E 16*0.15 Энди E 19 ячейкада қўлга бериладиган сўмни ҳисоблаш керак. Бунинг учун қуйидаги амалларни бажариш лозим : = ( E 12+ E 13+ E 14)*1.15 Аммо = Е16+Е17 бажариш лозим эди. Бундан ташқари СУММ функциясидан ҳам фойдаланиш лозим эди: = CУММ ( Е12:E14)*1.15 Excel да меню билан ишлаш. Ишчи варақлари номини ўзгартириб сақлаш. Ишчи варақларининг номини ўзгартириш учун «Файл» менюси очилиб ундан «Сохранить как » буйруғи билан мулоқот ойнага кирилади ва у ерда янги ном киритилади ва ОК босилади. Қатор ва устун ўлчовларини ўрнатиш. Аввало қатор ёки устун ажратилади, яъни маркировка қилинади. Бунинг учун исталган устунни танлаб унинг сарлавҳасига сичқонча билан қирсиллатилади. Сўнгра Format менюсидан « столбец» танланади. Унда «Ширина» Width директиваси чақирилса мулоқот ойна си очилади. Бу

www.arxiv.uz муло қо тда “Ширина столбца“ деган майдонга 10 ёзсак унинг эни 10 символли бўлади. Кенгайтириш ва торайтиришни (устун ёки қаторни) сичқонча билан ҳам ўрнатиш мумкин. Бунинг учун кўрсатгични устун чегараларига олиб борсак стрелка икки томонлама куринишга келади, биз шу ҳолатда сичқончани босиб исталганча энни чўзишимиз ёки қисқартиришимиз мумкин. Операцияни бекор қилиш. Хато киритилган операцияни бекор қилиш учун( охирги операцияни ) “Отменить” директиваси (Edit - редактирование пунктида) ишлатилади ёки пиктограммадан фойдаланиб бекор қилиш мумкин. Маълумотларни нусҳалаш. Нусҳаланиши лозим бўлган катаклар маркировка қилинади. Cунгра Edit (редактирование) дан Copy директиваси танланади. Шундан кейин маркировка қилинган соҳани компьютер рамкага олади. Cўнгра сичқонча кўрсатгичи нусха жойлашиши керак бўлган жойда қирсиллатилади ва Enter босилади. Нycхалашни инструментлар қаторидаги пиктограмма орқали ҳам амалга ошириш мумкин. Маълумотларни ўчириш. Қийматлари ўчирилиши лозим бўлган катаклар маркировка қилинади, сўнгра Edit (редактирование) дан Clear - ёрдамчи меню чақирилади. Бунда қўйидаги директивалар бор : All - катаклар қиймати ва формати бекор қилинади (ўчирилади); Formats - фақат катаклар форматини бекор қилади.; Con t ents - фақат ячейкалар қиймати ўчирилади; Notes - катаклардаги фақат коментариялар ўчирилади. Excel да ишчи варақни чоп қилиш . Excel да ишчи варақни чоп қилишдан олдин кўриб чиқиш лозим . К ўриб чиқиш Просмотр пиктограммаси билан ёки Файл менюсидаги Просмотр буйруғи билан амалга оширилади. Одатда ишчи варағи жадвалдаги энг четки

www.arxiv.uz ёзувлар ва сонлар чегараси билан автоматик тарзда рамкага олинади ва у ишчи варағини ташкил қилади. Уни чоп қилишдан олдин кўриб чиқиш мумкин. Ишчи варағига энг четки бўш устун ва бўш сатр кирмайди. Excel да функциялар ва диаграммалар конструктори. Функциялар . Жадвал ҳисобларини амалга ошириш учун формулалар бўйича ҳисоблаш керак бўлади. Бу ҳисоблашларда баъзи формулалар ва уларнинг комбинациялари жуда тез-тез учрайди. Excel да бундай ҳисоблаш жараёнлари функциялар шаклида программалаштирилган бўлиб, бу функциялар сони 20 дан ортиқдир. Excel да бу функциялар алфавит бўйича жойлаштирилган. Бу функцияларни категориялар бўйича излаш осон бўлади. Функция аргументи битта ячейкани ёки бутун бир ячейкалар гуруҳидан иборат бўлиши мумкин. Функция конструктори аргументни қандай беришлигини кўрсатиб беради. Функция конструкторини ишга тушуриш учун натижа жойлашадиган ячейкани ажратиш лозим, ва сўнгра функция конструктори пиктограммасига босиб қуйидаги мулоқотни очиш мумкин:

www.arxiv.uz Ўртача арифметик қийматни ҳисоблаш. Жадвалдаги қийматларнинг ўртача қийматини ҳисоблайди. Ўртача арифметик қиймат жойлашган ячейка аввало ажратилиши лозим ва функциялар конструкторига қирсиллатиш лозим. Шунда конструкторнинг мулоқот ойнаси очилади. Ундан Statistical категорияси танланади, сўнгра Average (ўртача қиймат) қирсил л атилади. Шундан кейин Next конструктор билан ишлашнинг 2-чи кадамига ўтамиз. Иккинчи қадамда функция аргументи кўрсатилади. Бу ерда ажратиш учун сичқончани Ctrl билан бирга ишлатиш мумкин ёки клавиатура ишлатилади. Сўнгра Finish босилади ва жадвалда ўртача қиймат чиқади. Масалан = Average (B4:B9) формула қаторига ёзилса курсор турган жойда ўртача арифметик қиймат Enter босилиши билан ҳосил б ў лади . Юкор и ги расмда AMP функцияси мулоқоти келтирилган. Бу функция воситаларнинг қийматининг эксплуатация натижасидаги йиллик амортизация нархини ҳисоблашни таъминлайди. Масалан Сиз 3000 сўмлик юк автомашинасини сотиб олдингиз дейлик , бу автомобил ь 10 йил ишлатилгандан кейин унинг нархи 1700 сўм аниқланса у ҳ о л да функцияга

www.arxiv.uz қуйидагича мурожаат қилинади AMP( 3000,1700,10) ва функция йиллик амортизация нархини 1300 сўм эканлигини ҳисоблаб чиқаради. Формулалар қаторида ҳам функцияни таҳрирлаш ишларини олиб бориш мумкин. Йиғиндиларни ҳисоблаш.  - бу пиктограммада сичқончани қирсиллатсак , формулалар қаторида =СУММ ёзилади, сўнгра аргументлар келтирилади, аргументлар қуйидагича автоматик тарзда ёзилади, масалан = СУММ(А1:A10). Агар пиктограммасиз формулалар қаторидан =СУММ(А1:А10) (қавс ичидаги ифода лотин алифбосида киритилади) терилса ва Enter босилса курсор турган жойда йиғинди ҳосил бўлади. Жадваллар орасидаги боғланишларни ўрнатиш. Excel 5.0 да уч ўлчовли ҳужжатларни ишлаш имконияти яратилган. Шу сабабли ҳар хил жадваллар орасида исталган боғланишлар осонгина амалга оширилади. Excel да бошқа жадвалга қарашли ячейкаларга ҳам осонгина мурож а ат килинади ва бу ячейкага тегишли формулалар ўзгартирилса ячейка қиймати ҳам ўзгаради. Мисол. Қуйидаги жадвалда фирманинг 1996 йилги товаро о бороти келтирилган: A B C D E 1 1996 йилги сотиш натижалари 2 Прог р ам- малар Январь Феврал ь Март Квартал 3 Редакторлар 122.5 13470 14816 29511 4 Маълум от базаси 9566 10523 1157 5 31664 5 Excel 132.5 14923 16415 32663 6 Графика 19980 9020 9922 29922 7 Бошка м. 360 396 4356 11918

www.arxiv.uz 0 8 Cуммаси 2665 6 518 96 5708 4 13567 8 Ҳ ар бир йил учун ало ҳ ида бет ажратилади. Бу йилги маълум бир квартал натижасини ўтган йилги шу вақтга солиштириш талаб қилинади. Бошқа варақдаги маълумотга мурожаат қилиш учун бу варақ номини ва ундаги мос ячейка адресини беришимиз лозим. Масалан , Oborot95.xls даги B3 ячейкага мурожаат қилиш учун қуйидаги формулани ёзиш лозим : =“Оborot95 “ ! B3 Диаграммалар қуриш. Excel да жадвал шаклида берилган катталиклар учун диаграммалар қуриш имконияти мавжуд. Диаграммалар қуришдан аввал жадвалда ҳамма ишларни тугатиш лозим, шу жумладан жадвални форматлаш ишларини ҳам. Cўнгра диаграммалар конструктори чақирилади. Бу иш асосий пиктограмма лар қаторидаги диаграммалар конструктори ни босиш билан амалга оширилади. Диаграмма конструктори диаграммани қаерга жойлаштиришни кўрсатишни кутади. Сичқонча стрелкаси учи пиктограмма формасини олади. Биз чап юқор и ги бурчакка қирсиллатсак у ерда пунктир чизиқлар билан тўртбурчак ҳосил бўлади. Уни ўнг бурчакка қараб судрасак у каттаради. Шундан кейин конструктор мулоқот мулоқот ойнасини очади. Аммо аввало жадвал сарлавҳасигача тўлиқ ажратилган бўлиши лозим. Сўнгра Next (дальше) буйруғи кнопкаси босилади. Бизга тавсия қилинган диаграмма нусҳалари ичидан кераклисини танлаб оламиз. Энди конструктор ҳосил бўлган диаграммани кўриш учун ҳавола қилади ва ма ъ қул бўлса бу диаграммага ном берилади. Энг охирида Finish кнопкаси босилади. Excel программага қўшимча объектлар киритиш Excel жадвалларига, диаграммаларига матнлар иллюстрациялар ва расмлар киритиш мумкин. Расм ёки матн киритиш куйидагича амалга оширилади:

www.arxiv.uz - рисунок пиктограммаси босилса экранга ҳамма расм чизиш инструментлари чиқади ва ундан фойдаланиб ўзингиз расмлар чизишингиз мумкин;

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар: 1. Информатика. Учебник.- 3-е изд.,перераб.- М.:Финансы- статистика, 1999.- 529-558 бетлар. 2. Рахматуллин У., Лындаева Н. Super самоучитель работы на персональном компьютере. Самарканд, 1999. - 113-120 б етлар . 3. Насреддинова Ш.С. Windows 95 учун Excel 7.0 саҳифаларида.- Т.:Ўзбекистон, 1999.- 3-54 бетлар. 4. Т.Х.Холматов, Н.И.Тайлоқов. Амалий математика, дастурлаш ва компьютернинг дастурий таъминоти. Ўқув қўлланма. Т.:Меҳнат, 2000.- 214-225 бетлар. 5. Колесников А. Excel 2000. К.: изд. группа ВНУ, 1999.- 87-104 бетлар. 6. Глушаков С.В.,Мельников И.В. Персональный компьютер. Учебный курс.-Харьков : Фолио: Ростов Н/Д: Феникс: 2000.- 291-365 бетлар. 7. Информатика. Базовый курс./ Симонович С.В. и др. Спб.:изд.: Питер, 2000.- 302-327 бетлар. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Маълумотларни параллел қайта ишлаш

Электрон жадваллар билан ишлаш

Машинада иқтисодий ахборотларни қайта ишлаш ва информация ташувчилар

Жадваллар

Иқтисодий информатика назарий асослари, маълумотларни классификациялаш ва кодлаштириш