Вариацион тоифадаги интеграл муносабатлар - Информатика и ИТ - Рефераты

Вариацион тоифадаги интеграл муносабатлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

216 KB

www.arxiv.uz Вариацион тоифадаги интеграл муносабатлар Режа: 1. T аянч таърифлар 2. Операторнинг симметриклиги ва мусбат аниқланганлиги 3.Ечимнинг ягоналик теоремаси 4. Чегаравий масаладан вариацион масалага ўтиш 5. Ечимнинг мавжудлиги ва ягоналиги

www.arxiv.uz Вариацион тоифадаги интеграл муносабатлар учун таянч таърифлар : Одатда табиатда юз берадиган физик ва механи к жараёнларни интеграл муносабат к ў ринишда ( масалан , энергиянинг са қ ланиш қо нуни , мумкин б ў лган к ў чишлар принципи ва бош қ алар ) ифодалаш мумкин , чунки у жараённи т ў ли қ ро қ ; ў рганишга имкон беради . Шунинг учун ҳ ам ҳо зирги кунда замонавий ҳ исобланган чекли элементлар усули (ЧЭУ) ҳа мда чегаравий элементлар усулларининг (ЧГЭУ) интеграл муносабатларга асосланганлиги бежис эмас. Интеграл муносабатларни вариацион ва проекцион каби тоифаларга ажратиш мумкин. Ю қо рида зи кр этилган ЧЭУ ва ЧГЭУ усулларининг асосини мо с равишда вариацион ҳ амда проекцион интеграл муносабатлар ташкил қ илади. Энди биз биринчи тоифага тегишли муносабатлар, яъни берилган чегаравий масалаларни уларга мо с б ў лган вариацион масалага алмаштириш билан шу ғ улланамиз. Шу муносабат билан аввал қ уйидаги зарурий тушунча ва таърифларни эслатиб ў тамиз. Таъриф-1: Агар n m nm u u     lim б ў лса, у ҳо лда нормалланган х фазода берилган [и п } кетма-кетлик фундаментал дейилади. Таъриф-2: Нормалланган метрик фазо Х т ў ла дейилади , а гар ихтиёрий фундаментал кетма-кетлик бу фазода я қ инлашувчи б ў лса. Таъриф-3: Нормалланган т ў ла фазо Банах фазоси дейилади. Таъриф-4: Агар Банах фазосида норма скаляр к ў пайтма ёрдамида ҳосил қ илинган б ў лса, у Гильберт Н фазоси дейилади . Таъриф-5: Чизи қ ли фазога тегишли б ў лган М т ў плам линеал (ёки чизиқли т ў плам) дейилади, агар M y x   , ва  , ў згармаслар учун M y x    б ў лса. Таъриф-6:  т ў плам Гильберт фазосида зич т ў плам дейилади, агар Гильберт фазосига тегишли H u  элементни  т ў пламга тегишли { и п } кетма- кетликнинг лимити сифатида олиш мумкин бўлса.

www.arxiv.uz Чизи қ ли оператор А берилган б ў либ, Гильберт Н фазосида зич б ў лган D А линеалда ани қ ланган б ў лсин. Таъриф-7:A D линеални Н га акслантирувчи А оператор симметрик дейилади, агар A D u   , учун қ уйидаги тенглик ў ринли б ў лса,     Av u Au , ,   . Таъриф-8: Н да зич б ў лган D A -линеалда аниқланган А оператор мусбат дейилади, агар у симметрик ва ушбу тенгсизлик ў ринли б ў лса,   0 ,  u Au . Таъриф-9: А оператор мусбат ани қ ланган дейилади, агар қ уйидаги тенгсизлик ў ринли б ў лса,   AD u u u Au   , , 2  , бу ерда 0 - ў згармас катталик. Операторнинг симметриклиги ва мусбат аниқланганлиги: [0,1] кесмада берилган қ уйидаги чегаравий масала қ аралаётган б ў лсин :  ) ( 2 2 x f dx u d  (1.1) 0 )1( ,0 )0(   u u (1.2) бу масалага мо с келувчи операторнинг симметриклиги ва мусбат ани қ ланганлиги к ў рсатилсин. Ечимни квадрати билан интегралланувчи функциялар фазоси L 2 дан излаймиз: 2 2 dx u d A   (1.3) [0,1] орали қл а биринчи ва иккинчи тартибли узлуксиз ҳосилаларга эга б ў лган ва чегарада нольга тенг б ў лган функциялар т ў плами D А да ани қ ланган оператордир. D A т ў плам Н фазода зич. У шбу скаляр к ў пайтмани қ араймиз:                    1 0 1 0 1 0 1 0 , , v Au dx vu dxvu vu dx vu Au  (1.4) бу ифода А операторнинг симметриклигини ифодалайди. Охирги ифодага v = u ни қў йиб А операторнинг мусбатлигини к ў рсатиш мумкин :

www.arxiv.uz        1 0 2 0 , dx u u Au (1.5) Энди А операторнинг мусбат аниқланганлигини кўрсатамиз. Бунинг учун ушбу ёрдамчи ифодани   , ) ( 0 dxx u x u x    (1.6) Коши-Буняковсқий тенгсизликни қўллаб, қуйидаги кўринишга келтирамиз:                1 0 2 0 2 dt t u dx x u x x u x (1.7) (1.7) ифоданинг ў нг ва чап томонини х бўйича [0,1] орали қл а интеграллаб топамиз :          1 0 1 0 2 2 dt t u dxx u ё к и   1 , , 2    u u Au (1.8) Бизга қ уйидаги оператор тенглама берилган б ў лсин: AD u H f f Au    , , (1.9) Ечимнинг ягоналик теоремаси: Теорема-1. Агар Гильберт H фазосида зич бўлган D A линеалда ани қ ланган А оператор мусбат б ў лса, (1.9) тенглама ягона ечимга эга б ў лади. Исбот: фараз қилайлик, иккита ечим мавжуд бўлсин, яъни А1= f, А2 =f, у ҳолда А(и 1 - и 2 ) = 0, бу ёр дамид а (А(и 1 -и 2 ), и1 -и 2 ) = 0 ифодани топамиз. Мусбат ани қ ланганликнинг таърифидан u 1 – u 2 = 0 , яъни и 1 = и 2 эқанлигини топиш мумкин.

www.arxiv.uz Теорема-2 (Рисс теоремаси) . Фараз қ илайлик А , D А со ҳа да ани қ ланган симметрик ва мусбат ани қ ланган оператор ҳа мда f H . У ҳ олда AD u 0 (1.9) тенгламанинг ечими бўлиши учу н у нинг қуйидаги фу нкционалг а F и = (Аи,и)-2( f ,и) (1.10) минимал қ иймат берувчи функция б ў лишлиги зарур ва етарли. Бу маълум теорема, унинг исботини, масалан, [13]-адабиётдан қа раш мумкин. Чегаравий масаладан вариацион масалага ўтиш: Қ уйидаги чегаравий масаладан - ), ( 2 2 x f dx u d  0 1  x U (0)=0, u (1)=0 (1.11) унга эквивалент б ў лган вариаци он масалага ў тилсин. Теореманинг шартига асосан биз 2 2 dx u d A   операторнинг симметриклигини ва мусбат ани қ ланганлигини текширишимиз керак. Бу шартларнинг бажарилишини юқорида к ў рган эдик. Демак, 2-теоремага асосан, (1.10) функционалга минимал қ иймат берувчи функция , (1.11) чегаравий масаланинг ечими б ў лар э к ан. Бу функционал қ уйидаги к ў ринишга эга б ў лади:                        1 0 1 0 1 0 2 2 2 2 2 , 2 , dx fu dx du fudx udx dx u d uf u Au Fu (1.12) Иккинчи теорема дифференциал ва вариацион масалаларнинг эквивалентлигини таъминлагани ҳолда, ечимнинг мавжудлиги масаласи очиқ қолади. Вариацион масалани ечимнинг мавжудлигини таъминлайдиган қилиб ифодалаш мумкин. Унинг учун D A да янги скаляр к ў пайтма     A A D u Au u      , , , , (1.13) ва мос равишда норма киритамиз:

www.arxiv.uz (1.14) п л ни киритилган норма бўйича тўлдириб [1], яьни Н А -тўла Гильберт фазосини кўриб оламиз. Бу фазо энергетик фазо ҳам деб юритилади. А операторнинг мусбат аниқланганлигидан ва (1.14) ифодадан ушбу муҳим тенгсизликни топамиз: A u u  1  (1-15) Бу тенгсизлик бирор кетма-кетликнинг Н А -фазода яқинлашувчилигидан Н фазода яқинлашувчилиги келиб чиқишини ифодалайди. (1.13) ифодадан фойдаланиб (1.19) ни қуйидаги кўринишда ёзиб оламиз: Fu=(u,u) A -2(f,u) (1.16) бу функционални энди фақат D A соҳадагина эмас, балки бутун Н фазода қараш мумкин, яъни функционалга минимум қиймат берувчи функцияни бутун Н А фазодан излаймиз. Бу ҳолда вариацион масаланинг ягона ечими мавжуд б ў лади: А операторнинг мусбат ани қл анганидан     A A D u u u u u Au    , , , 2 2 (1.17) ва D А ни (1.14)-норма бўйича кенгайтириб Н А -фазони қўрганлигимиз туфайли (1.17) тенгсизлик ихтиёрий H u учун ҳам ўринли бўлиб қолаверади. Энди қуйидаги функционалнинг чегараланганлигини кўрсатиш мумкин:   A A uc f u f u f u       1 , (1-18) у ҳолда Рисс теоремасига асосан [1] шундай A H u 0 мавжудки, ихтиёрий A H u учун юқоридаги функционални скаляр кўпайтма шаклида ифодалаш мумкин. (и,f) = (и, и о ) А (1.19) Охирги ифодадан фойдаланиб (1.16)-функционални қуйидаги кўринишда ёзиб олиш мумкин:         A A A A A A H u u u u u u u u uf u u Fu         , , 2 , , 2 , 2 20 0 (1.20) Бу ифодадан F и функционал ўзининг минимал қийматига A H u u   0 и да эришишини кўриш мумкин. Бу элементга Аи = f тенгламанинг

www.arxiv.uz умумлашган ечими дейилади. Агар AD u бўлса, у ҳолда умумлашган ечим классик ечим билан устма-уст тушади. Энди умумлашган ечимнинг мавжуд ва ягоналигини таъминлайдиган рисс теоремасининг умулашмаси бўлган Лакс-Мильграм теоремасини келтирамиз. Теорема 3. Фараз қилайлик. Н Гильберт фазоси ва қуйидаги шартларни қаноатлантирувчи бир чизиқли, яъни ҳар икки аргумент бўйича ҳам чизиқли бўлган форма бўлсин.   H v u v uk v u a H H     , , , (1.21)   0 , , , 2     k v v u a H (1.22) у ҳолда ҳар қандай чегараланган f функционални қуйидаги кўринишда ифодалаш мумкин:     H v vz a v f    , , , (1.23) бу ерда H z ва f(х) функционал билан бир қийматли равишда аниқланади ҳамда қуйидаги тенгсизлик ўринли бўлади: H H f z 1  Ечимнинг мавжудлиги ва ягоналиги: Қуйидаги чегаравий масалада умумлашган ечимнинг мавжудлиги ва ягоналиги исботлансин. l x f dx u dE     0 2 2 (1.25) u( 0 )= 0 , u(l)= 0 (1.26) бу ерда Е - const, f - берилган маълум функция. Лакс-Мильграм теоремасини қўллаш учун аввал ечимни қайси функциялар фазосидан излаш кераклигини аниқлаб олайлик. Маълумки, чегаравий масаланинг ечимини 1 г фазода излай олмаймиз, чунки у ҳолда тенгламани чап қисмини ифодаловчи оператор 2 2 dx u d E A   (1.27) ҳар доим ҳам маънога эга эмас, чунки 1 2 фазога тегишли ҳар қандай функция ҳам иккинчи тартибли ҳосилаларга эга эмас. Агар ечимни иккинчи тартибли ҳосилаларга эга бўлган функциялар фазосида қаралаётган бўлса, бу фазо А

www.arxiv.uz операторга нисбатан киритилган норма бўйича тўла эмас. шунинг учун А операторни шундай кенгайтириш керакки, унга мос функциялар тўплами Гильберт фазосини ташкил қилсин. Бунинг учун (1.25) тенгламани биринчи тартибли ҳосилаларга эга бўлиб, (1.26) ни қаноатлантирувчи V функцияга кўпайтириб [о, l ] оралиқ бўйича интеграллаймиз         l l dxx vx f dxx v dx u d E 0 0 2 2 (1.28) бу ифоданинг чап қисмини бўлаклаб интеграллаб қуйидаги ифодани оламиз: a(u,v)=(f,v) (1.29) бу ерда dx dx dv dx du E  1 0 v) a(u, (1.30)        1 0 , dxx vx f v f (1.31) Шундай қилиб, и(х) в а v(x) функцияларни ушбу 0 1 H фазога тегишли деб қараймиз:           1 10 ,0 0 , ,0 ,0 H v lv v l x xv l H      дифференциал тенгламанинг чап қисми f (х) ни L 2 фазога тегишли деб фараз қилайлик, у ҳолда ( f , V ) - чизиқли ва узлуксиз функционалдир 0 1 H фазода. Энди Лакс-Милырам теоремасининг биринчи шартини текширамиз   01 21 0 2 2 21 0 2 2 21 0 2 21 0 2 , H u E dx v dx du dx u dx du E dx dx du E dx dx du E v ua l l l l                                                             (1.32) Бу охирги ифодадан би р чизиқли форманинг симметриклигини ва узлуксизлигини кўриш мумкин . Энди (1.29) форманинг мусбат аниқ л анганлигини кўрсатамиз. Бунинг учун қуйидаги тенгсизликдан фойдаланамиз  l l L L v C v ,02 ,02 1 2  (1.33) бу тенгсизликни осонгина исботлаш мумкин :        x dxx u x v 0

www.arxiv.uz Коши-Буняковский тенгсизлигидан фойдаланиб топамиз           2 0 2 0 2 2 ,02l L l x vx dx x v x dx x v x x v         бу ифодани [о,f] оралиқ бўйича интеграллаб юқоридаги (1.33) тенгсизликни топиш мумкин. [7]   2 , 1 2 1 2 ,02 ,02 l C v C v l l l l    бу тенгсизлик ёрдамида а ( u , u ) ифоданинг мусбат аниқланганлигини кўрсатиш мумкин :                                  2 2 0 2 0 2 0 2 ,02 ,02 v v 2 2 2 ),( l l L L l l l l E dx x v dx x v E dx x v E vv a      1,2 min2 2 l E C (1.34) бу тенгсизлик бир чизиқли форманинг мусбат аниқланганлигини, яъни Лакс- Милырам теоремасининг иккинчи шартини бажарилишини ифодалайди. Шундай қилиб, Лакс-Мильграм теоремасига асосан (1.25), (1.26) чегаравий масаланинг ечими мавжуд ва ягона. Бу масалани ечиш қуйидаги функционалга минимум берувчи функцияни топишга эквивалент           l l fudx dx dx du E u J 0 0 2 2 Адабиётлар : 1. A . Ҳолжигитов ва бошқалар. «Чекли ва чегаравий элементлар усули» Тошкент-1994.

www.arxiv.uz 2. П. Бенерджи. Р. Беттерфилд. Методы граничных элементов в прикладных науках. Москва -19 84. 3. Бриббия К. Вроубел Л. Методы граничных элементов М.:-1987. 4. Сабопподьер Ж.К. Кулон Ж.Л Методы конечных элементов и САПР М.:-1983. 5. Кроуч С., Сторфилд А. Методы граничных элементов в механике твердого тела. М. :-19 87. 6. Сьярле Ф. Метод конечных элементов для эллиптических задач. M.:- 19 80. 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Проекцион тоифадаги интеграл муносабатлар

Интеграл хотира қурилмалари схемотехникаси

Реляцион маълумотлар модели тушунчалар муносабатлар

Эластиклик назариясининг чегаравий масалаларидан чегаравий интеграл тенгламаларга ўтиш

Интеграл операцион кучайтиргичлар схемотехникаси. Уларнинг ишлаш принципи ва структураси