Sug‘utra faoliyatida axborot kompleksi va texnologiyalari - Информатика и ИТ - Рефераты

Sug‘utra faoliyatida axborot kompleksi va texnologiyalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

Sug‘utra faoliyatida axborot kompleksi va texnologiyalari Reja: 1. Sug’urta faoliyati haqida tushuncha 2. O’zbekiston bozorida xizmat ko’rsatuvchi sug’urta kompaniyalar 3. Sug’urta kompaniyasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari ta’minoti

Sug’urta faoliyati haqida tushuncha Sug’urta faoliyati haqida tushuncha. Tabiy va boshqa stixiyali kuchli ta’siri natijasida yo`zaga keladigan zararlarni qoplash, oldini olish hamda ogohlantirish uchun maqsadli yo’nalishdagi pul fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish bilan bog’liq iqtisodiy munosabatlar yig’indisiga sug’urta deyiladi. Sug’urtaning harakterli belgilari quyidagilardan iborat: Sug’urta riskini mavjudligi. Risk-sug’urta munosabatlari paydo bo’lishining asosiy shartidir. Risk bo’lmas ekan, sug’urtaning bo’lishi etadi. Risk bahosini pulda ifodalanishi sug’urta stavkasini tashqil etadi. Risk doimiy ko’rsatkich emas, balki u doimo o’zgarib turadi. Bu o’zgarishlar iqtisoddagi va boshqa sohadagi o’zgarishlar bilan chambarchas bog’liqdir. Sug’urta tashkiloti riskni rivojlanishini, holatini doimo kuzatish lozim, ya’ni tegishli statistik hisob olib borishi, yig’ilgan ma’lumotlarni qayta ishlashi va tahlil qilishi kerak. Sug’urta munosabatlarida quyidagi tomonlar qatnashadilar: Sug’urtalovchi – sug’urta xizmatlarini ko’rsatishga ixtisoslashgan va tegishli litsenziyaga ega bo’lgan yuridik shaxslar. Tadbirkorlik faoliyatining muhim bo’g’ini hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining “Sug’urta faoliyati to’g’risida”gi Qonuniga ko’ra, sug’urta shartnomasiga muvofiq sug’urta tovoni (sug’urta puli) to’lovini amalga oshirish majburiyatini oluvchi yuridik shaxs sug’urtalovchi deb hisoblanadi. Sug’urtalovchilar turli mulk shakliga ega bo’lishi mumkin (davlat sug’urta tashkilotlari, aktsionerlik sug’urta tashkilotlari hamda o’zaro sug’urtalash jamiyatlari). Sug’urta faoliyatini olib boruvchi tashkilotlar davlat organlarining tegishli litsenziyasiga ega bo’lishi zarur. Sug’urtalanuvchi – sug’urtalovchi bilan aniq sug’urta munosabati o’rnatgan va tegishli sug’urta mukofotlarini to’lovchi yuridik yokijismoniy shaxs. Sug’urta vositachilari (sug’urta brokerlari)-sug’urtalovchi va sug’urtalanuvchi o’rtasida vositachilik fazifasini bajaruvchi yuridik shaxs. Maqomi bo’yicha vositachi sug’urtalanuvchining manfaatlarini himoya qiladi. Ko’rsatgan xizmatlari

uchun vositachi sug’urtalanuvchi emas, balki sug’urta tashkilotidan tegishli vositachilik haqini oladi. 1 O’zbekiston bozorida xizmat ko’rsatuvchi sug’urta kompaniyalar 1991 yilgacha, ya’ni O’zbekiston Respublikasi o’z mustaqilligini e’lon qilgo`nga kadar, mamlakatimizda sug’urta faoliyatini ushbu sohada yakayu-yagona bo’lgan davlat sug’urta organlari (Gostrax) amalga oshirgan. Iqtisodiyotni bozor munosabatlariga o’tkazish bilan bog’liq islohotlar natijasida davlat sug’urta organlariga raqobatda bo’la oladigan turli mulk shaklidagi sug’urta tashkilotlari vujudga kelgan. 2006 yilning 1 yanvar holatiga O’zbekistonda 25 ta sug’urta tashqiloti O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining sug’urta faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyalarga ega bo’lgan. Xozirga kelib O’zbekiston Respublikasida 31 ta sug’urta kompaniyalari faoliyat yuritishmoqda. Yildan yilga respublikamizda sug’urta tashkilotlari tomonidan yigib olinadigan sug’urta muqofotlari miqdori o’sib bormoqda. Buni qo’yidagi raqamlardan ham bilib olish mumkin: 2008 – 8349.3 mln so’m; 2001-16236,8 mln so’m, 2002-21606,3 mln.so’m; 2003 – 27064,5 mln so’m, 2004 – 32875,4 mln.so’m, 2005 – 42 mlrd.so’m, 2006 – 47,2 mlrd.so’m, 2007 – 56,8 mlrd.so’m, 2008 – 68,7 mlrd.so’m tashqil etgan. O’zbekistonda sug’urta bozorida faoliyat ko’rsatayotgan eng yirik sug’urta Tashkilotlari tarkibiga “O’zbekinvest” eksport-import milliy sug’urta kompaniyasini, “O’zagrosug’urta” davlat aktsionerlik sug’urta kompaniyasi va “UVT-inshurans” sug’urta kompaniyalarini kiritish mumkin. O’zbekiston Respublikasining tashki iqtisodiy faoliyatida qishloq xo’jalik mahsulotlarini eksporti muhim o’rin egallaydi. Buni quyidagi statistic ma’lumotlardan ko’rish mumkin. 2003 yilgi mamlakat eksport to`zilmasida qishloq xo’jalik korxonalarining asosiy mahsuloti va ayni yaog’da strategik g’om ashyo hisoblangan paxta tolasining ulushi 19,8 foizni tashkil etgan.

Chetga chiqarilgan oziq ovqat mahsulotlari jami eksport jaxmida 2,7% ni tashkil etib, uning salsoqli qismi qishloq xo’jalik mahsulotlariga to’g’ri keladi. Tajribaning ko’rsatishicha, eksport qilinayotgan qishloq xo’jalik mahsulotlarini importerga etkazishgacha bo’lgan jarayonda turli darajadagi xavf- xatarlar yo`zaga keladi. Bu xavf xatarlarning sodir bo’lishi oqibatida qishloq xo’jalik korxonalari katta miqdorda ziyon ko’rishlari mumkin. Hozirgi paytda Vatanimizda ishlab chiqilgan qishloq xo’jalik mahsulotlarini tijorat va siyosiy xavf-xatarlardan sug’urtalash ishlari, asosan, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar maqkamasining “O’zbekinvest” kompaniyasiga yuqlatilgan. Bugunda sug’urta tashkilotlarining javobgarlik hajmi transport vositalari orqali yuqlarni eksporterdan importergacha bo’lgan davrda tabiiy ofatlar, jumladan zilzila, suv toqini, yongin, o’g’irlik, yo’l-transport vositalari ro’y berishi tufayli ko’rilgan zararlardan, uchinchi shaxslarning xatti harakati natijasida keltirilishi mumkin bo’lgan zararlardan sug’urtaviy himoyalashni o’z ichiga oladi. Sug’urta ta’rif stavkalari bozorda eksportga mo’ljallangan yuqlarni sug’urtasi bo’yicha yo`zaga kelgan talab va taklifni, sug’urta tashkilotining ushbu sug’urta xizmatini ko’rsatish bilan bog’liq harajatlarni va harf xatar darajasini, yo`qlarning turi va holati inobatga olgan holda sug’urtalovchi tomonidan mutsaqil ishlab chiqiladi. Jahon tajribasidan ma’lumki ixtiyoriy tibbiy sug’o`rtaga alohida e’tibor karatilgan. Bo`nga birgina misol chet mamlakatlarda ish beruvchining yollanma ishchidan ish berishdan oldin talab qiladigan hujjati tibbiy sug’urta guvohnomasi hisoblanadi. Chunki har bir korxona tashkilotlar va fukorolar ayrim tibbiy maskanlarni mijozlari hisoblanadi. Ixtiyoriy tibbiy sug’urtani amalga oshirishda har ikki tomonni manfatlari hisobga olinishi muhimdir. Bu omil sug’urtalanuvchilarni rag’batlantiradi va ularni huquqiy asoslarini belgilaydi, u o’z navbatida ixtiyoriy tibbiy sug’urta faoliyatini rivojlanishini ta’minlaydi. Ixtiyoriy tibbiy sug’urtani mijozlari ishlab chiqarish korxonalari, fukorolar bo’lishi mumkin. Sug’urta tashkilotlari har bir sug’urtalanuvchi fuqarolar oldida ham huquqiy hqm moddiy javobgarlikni o’z zimmalariga oladilar.

Tibbiy sug’urta tashkilotlari barcha sug’urtalanuvchi fuqorolarga huquqiy va jismoniy shaxslar tomonidan etkazilgan zararni bartaraf qilish uchun qilinayotgan barcha tibbiy yordam xajaratlari summasini huquqiy va jismoniy shaxslardan talab qilib undirish huquqiga ega bo’ladilar. Hozirda O’zbekiston Respublikasida faoliyat tashkilotlarining ro’yxati va elektron pochtalari ko’rsatayotgan sug’urta 1. O’zbekinvest” sug’urta tashkiloti – www.o`zbekinvest.o`z . 2. “TRANSINSURANCE” ST – transinsurance@trans.com.o`z 3. “Alfainvest” Mahsulot sug`urtasi sug`urta ximoyasini ta’minlaydi. Sug`urta ximoyasida 2 kishi ishtirok etadi: ximoyachi va ximoyalanuvchi. Birinchi tomonda sug`urtachi sifatida sug`urta kompaniyasi yoki jamiyat, yana nodavlat pensiya fondlari bo`ladi. Ikkinchi tomondan sug`urtalanuvchi xo`jalik sub’ekti va fukaro bo`lishi mumkin. Sug`urta ximoyasi shunday faoliyatki, bunda sug`urtalovchi sug`urtalanuvchini yoki o`zining har xil sabablarga ko`ra faoliyatini yo`qotgan taqdirda kompensatsiya oladi. Mahsulotni sug`urtasi o`z ichiga sug`urta shartnomasi, sug`urta polisi, yashil karta, nafaka shartnomasini oladi. Sug`urta polisi (ital – tilxat, kvitantsiya) sug`urtalanuvchiga sug`urtalanganligi haqida to`lov qog`ozi beriladi. Yashil karta – bu avtomobil egasini yul transport xodisasida boshqa shaxsga zarar etkazishdan majburiy sug`urtalanish. Sug`urta polisi rangi va shakligi ko`ra yashil karta nomini olgan. Rossiya sug`urtalovchilari orasida birinchilardan bo`lib, ochiq sug`urta aktsionerlik jamiyati «Ingosstrax»dir. OSAO «Ingrosstrax»ning asosiy faoliyati quyidagilarni sug`urtalashga yunaltirilgan: Eksport, import, tranzit yo`qlari, kema, fraxta, va boshqa mulklar, tarnsporlar ekspluatatsiyasi bilan bog`liq majburiyatlar, individlar va jamoalarni baxtsiz xodisalardan sug`urtalashdan iborat. U shuningdek boshqa texnik, iqtisodiy risklardan sug`urtani ham amalga oshiradi. Bugo`ngi kunda OSAO «Ingosstrax» o`z atrofida jaxonning 18 davlati va Rossiya Federatsiyasining 16 shaxrida ish yurituvchi transnatsional sug`urta

guruxlarini birlashtiradi. «Ingosstrax»da Internet-agentligi mahsulot sug`urtasi bo`yicha elektron tijorat ishlarini olib boradi. Internet agentligining tarkibiga «konferentsiya» «taklif va shikoyatlar» ham kiradi. «Konferentsiya» e’lonlari orqali Internet foydalanuvchilari o`z savollariga javob olishlari mumkin. Masalan, Internet agentligi fukarolik majburiyatlari bo`yicha sugirta polisini narxini hisoblab beradi. Mahsulot sug`urtasi sug`urta ximoyasini ta’minlaydi. Sug`urta ximoyasida 2 kishi ishtirok etadi: ximoyachi va ximoyalanuvchi. Birinchi tomonda sug`urtachi sifatida sug`urta kompaniyasi yoki jamiyat, yana nodavlat pensiya fondlari bo`ladi. Ikkinchi tomondan sug`urtalanuvchi xo`jalik sub’ekti va fukaro bo`lishi mumkin. Sug`urta ximoyasi shunday faoliyatki, bunda sug`urtalovchi sug`urtalanuvchini yoki o`zining har xil sabablarga ko`ra faoliyatini yo`qotgan taqdirda kompensatsiya oladi. Mahsulotni sug`urtasi o`z ichiga sug`urta shartnomasi, sug`urta polisi, yashil karta, nafaka shartnomasini oladi. Sug`urta polisi (ital – tilxat, kvitantsiya) sug`urtalanuvchiga sug`urtalanganligi haqida to`lov qog`ozi beriladi. Yashil karta – bu avtomobil egasini yul transport xodisasida boshqa shaxsga zarar etkazishdan majburiy sug`urtalanish. Sug`urta polisi rangi va shakligi ko`ra yashil karta nomini olgan. Rossiya sug`urtalovchilari orasida birinchilardan bo`lib, ochiq sug`urta aktsionerlik jamiyati «Ingosstrax»dir. OSAO «Ingrosstrax»ning asosiy faoliyati quyidagilarni sug`urtalashga yunaltirilgan: Eksport, import, tranzit yo`qlari, kema, fraxta, va boshqa mulklar, tarnsporlar ekspluatatsiyasi bilan bog`liq majburiyatlar, individlar va jamoalarni baxtsiz xodisalardan sug`urtalashdan iborat. U shuningdek boshqa texnik, iqtisodiy risklardan sug`urtani ham amalga oshiradi. Bugo`ngi kunda OSAO «Ingosstrax» o`z atrofida jaxonning 18 davlati va Rossiya Federatsiyasining 16 shaxrida ish yurituvchi transnatsional sug`urta guruxlarini birlashtiradi. «Ingosstrax»da Internet-agentligi mahsulot sug`urtasi bo`yicha elektron tijorat ishlarini olib boradi.

Internet agentligining tarkibiga «konferentsiya» «taklif va shikoyatlar» ham kiradi. «Konferentsiya» e’lonlari orqali Internet foydalanuvchilari o`z savollariga javob olishlari mumkin. Masalan, Internet agentligi fukarolik majburiyatlari bo`yicha sugirta polisini narxini hisoblab beradi. Sug’urta kompaniyasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari ta’minoti Butun jaxon global tarmogi (Internet) sug’urta kompaniyalarining xizmatlarini tarkatuvchi bo`lib faoliyat ko`rsatadi. Hamda mijazlarga xizmat ko`rsatish turini yangilash va sifatini oshirish maqsadida faydalaniladi. Yirik kompaniyalar o`z investitsiyalarini Internet orqali joylashtirmokdalar foydalanuvchilar (haridorlar) Ushbu imkoniyatdan unumli foydalanmokdalar. MORGAN STANLEY DEAN WITTER (AKSh) sug’urta okmpaniyasining utkazgan statistik tadqiqotlari shuni ko`rsatiki dunyodagi eng yirik kompaniyalar 1999 yil oxiriga kadar WEBning imkoniyatlaridan kam foydalanganlar. Ular asosan o`z saytlarida quyidagi xizmat turlari haqidagima’lumatlarni joylashtirgan. Sug`urta biznesiga AKTni joriy qilish kata ahamiyatga ega bo`lib, sug`urta kompaniyalarining AKTga bo`lgan talab va manfaatdorliklari yil sayin ortib bormokda. Hozirgi kunda sug`urta biznesini axborotlashtirish quyidagi ko`rinishlardat shakllantiriladi: asosiy biznes jarayonlarni avtomatlashtirish uchun axborot tizimi majmuasini (ERP-tizimlar) joriy qilish; mijozlar bilan o`zaro munosabatlarni boshqarish tizimlarini joriy qilish (CRM-tizimlar va Business Intelligence); Internet-sug`urta. Sug`urta qiluvchilar o`rtasida polislarni ro`yxatga olish, sug`urtalash va qayta sug`urtalash, brokerlik va agentlik shartnomalarini yuritish, buxgalterlik hisobi va xodimlar ro`yxatini yuritish kabi to`liq funktsiyalar to`plamini o`z ichiga oluvchi ERP- tizimlar zamon talabidan kelib chiqqan holda qo`llanilib butunlay boshqaruv tizimini avtomatlashtirishga imkon beradi. ERPtizimlar sug`urta kompaniyalarida sug`urta shartnomalari, risklar, mukofotlar, to`lovlar , kompaniyalarning statistik va iqtisodiy hisob kitoblari uchun zarur bo`lgan barcha axborotlar haqidagi boshlangich ma’lumotlarni tuplab berish maqsadida keng joriy qilinib, bu tizim ma’lumotnoma va klassifikatorlar tuzish, sug`urta shartnomasi va polislarni

ro`yxatga olish , qayta sug`urtalash shartnomalarini yuritish, shartnomalarni asosiy ko`rsatkimchlarini kiritish yoki hisob-kitob qilish, brcha shartnomalar bo`yicha hisob-kitoblarni avtomatlashtirish funktsiyalarni o`z ichiga oladi va buxgalterlik, sug`urta hamda qayta sug`urtalash bloklari o`rtasida ikki tomonlama axborot ayrboshlash mavjudligini e’tiborga oladi. Sug`urta xizmatlari iste’molchilariga xizmat ko`rsatish sohasida aynan zamonaviy AKTlarni joriy kilinishi raqobatchilar bilan ko`rashda kushimcha ustunliklarni beradi. Sug`urta tashkilotlarida ERP tizimlaridan tashqari CRM (customer relationship management) boshqaruv tizimlaridan hozirgi kunda keng foydalanib kelinmokda. CRM – strategiyalari mijozlarga xizmat ko`rsatish, savdo va marketing sohasidagi biznes jarayonlarni avtomatlashtirish va takomillashtirishga imkon beruvchi maxsus texnologiyalar va dasturiy ta’minotlar majmuasi kurpinishida amalga oshiriladi. Bu esa xizmatlar buyurtmachilariga eng optimal vaqt mobaynida va eng qulay aloqa tarmoqlari orqali daromad keltiruvi takliflar qilish imkoniyatini beradi. Sug`urta tarmogidagi hozirgi vaziyatda biznes tuzilishini anik darajada ishlab chiqish, risklarning real darajasini bexato baholash hamda bu risklar bahosini mos holda belgilashga imkon beruvchi Business Intelligence (BI) vositalaridan foydalanish lozimdir. Business Intelligence(tadbirkor intellekt) tizimini sug`urta tashkilotlarida joriy qilish analitik axborotlar muxitiga tegishli bo`lgan quyidagi ko`rsatkichlarni samarali ta’minlab beradi: • Ma’lumotlarni o`z vaqtida va anik kiritish: • Ma’lumotlar integratsiyasini amalga oshirish: • Ma’lumotlarni interpretatsiya qilishni soddaligi: • Ma’lumotlar mutanosibligi: • Axborotlardan hamkorlikda foydalanish:

Sug`urtachilar Business Intelligence turidagi dasturiy mahsulotlar yordamida quyidagi ko`rinishdagi jarayonlarni amalga oshirib, bu ularga turli vaziyatlardagi risklarni oldindan aniklash va boshqarishga imkon beradi: - manfaatli mijozlarni saralab olish; -bo`lib utgan yo`qotishlarni taxlil qilish; -mos kelishlikni taxlil qilish; Muvofiqlashtirilgan marketingdan foydalanish; Kompaniya faoliyatini taxlil qilish. Ayni damda sug`urta kompaniyalarini instituttsional rivojlantirishdagi eng progressiv AKT Internet-sug`urta hisoblanadi. Internet-sug`urta-bu mijozni sug`urta kompaniyasi (bevosita o`zining sayti orqali) bilan kelgusida zarur sug`urta mahsulotini tanlash uchun virtual mulokot qilish va o`z navbatida joriy xizmatlarni namoyish qilish, sug`urta qoplamalarini olishni Internet-texnologiyalaridan foydalanib amalga oshirishga imkon beruvchi moliyaviy bozor segmentidir. Sug`urta kompaniyalari birinchi bosqichda xususiy Internet saytlarini yaratishlari lozim va bu elektron vizitka funktsiyasini amalga oshirib, unda mijoz bilan aloqalarni urnatish yullari haqidagi ma’lumotlar, litsenziyalar, sotiladigan mahsulotlarning qisqacha tasniflari berib boriladi. Keyingi bosqichda sug`urta kompaniyalari o`z Internet – vakolatxonalarini rivojlantirish yulida e’tiborlarini mukofotlarini onlayn-to`lovlar orqali amalga oshirish, mijozni sug`urta ro`yxatiga kirishi va personlashtirilgan ma’lumotlarni yangilab borish kabi yo`nalishlardagi sug`urta xizmatlariga qaratishlari lozim. Ayni damda respublikamiz sug`urta kompaniyalari Internet sug`urta segmentidagi Internet muxitida ikki yo`nalishdagi biznes echimlardan biridan foydalanib faoliyat yuritish imkoniyatiga ega bo`ladilar: • Internetda sug`urta biznesini tashkil qilish (virtual vakolatxonalar ochish; Internet orqali sug`urta polislarini olish; sug`urta shartnomalarini Internet orqali kuzatib borish; barcha sanab utilgan sug`urta ko`rinishlarini birlashtiruvchi portallar)

• Internet bilan bog`liq risklarni sug`urta qilish (kiberjinoyatchilik; elektron qurilmalarni sug`urta qilish; moliyaviy risklarni sug`urta qilish; turli ko`rinishdagi javobgarliklarni sug`urta qilish va boshqalar). O`zbekistonda Internet sug`urtani rivojlantirilishi istiqbolli ahamiyatga ega bo`lib, O`zbekiston Respublikasida 2003 yil dekabr oyida qabul qilingan «Elektron raqamli imzo haqida», 2004 yil may oyida qabul qilingan «Elektron tijorat haqida» , «Elektron hujjat aylanishlar tizimi» haqidagi qonunlar bu tizimni rivojlantirishning huquqiy asoslari hisoblanadi. Yangi turdagi bunday xizmatlarni joriy qilish kelgusida sug`urta xizmatlari bozori xajmining o`sishi, mijozlarga samarali va sifatli xizmatlar ko`rsatish, kompaniya daromadlarini o`sishiga shu bilan birga raqobatbardoshligini oshishi, sug`urta kompaniyasini tashki bozorda ham samarali faoliyat yuritish imkoniyatlariga ega bulishlariga xizmat qiladi.

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati: 1. Kenneth C.Loudon, Jane P.Loudon. Management Information Systems. New York, 2016. Page 669. 2. S.S.Gulomov, B.A.Begalov. Informatika va axborot texnologiyalari. Darslik.- T.: “Fan”. 2010.- 628 bet. 3. Informatsionnie texnologii v ekonomike i upravlenii: uchebnik /pod red. prof. V.V. Trofimova. 2-e izd., pererab. i dop.- M.: Yurayt, 2016.- 482 s. 4. Avtomatizirovannie informatsionnie texnologii v ekonomike: uchebnik / Pod red. prof. G.A. Titorenko. 2-e izd. Pererab. i dop. - M.: Yuniti, 2015. -399 s. 5. Kenjabayev A.T., Jumaniyazova M.Yu., Tillyashayxova M.A. Informatika va axborot texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. “Iqtisod-moliya”. 2013, 160 bet. Internet sayti: www. http://el.tfi.uz/pdf/mddj22.uzk.pdf - Toshkent moliya instituti elektron kutubxonasi ;

Похожие

G’aznachilikda axborot kompleksi va texnologiyalari

Menejment sohasi axborot kompleksi va texnologiyalari

Bank tizimida axborot kompleksi va texnologiyalari

Buxgalteriya hisobida axborot kompleksi va texnologiyalari

Axborot tizimlari va texnologiyalari