Shaxsiy kompyuterlarning interfeyslari - Информатика и ИТ - Рефераты

Shaxsiy kompyuterlarning interfeyslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

590 KB

Shaxsiy kompyuterlarning interfeyslari Reja: 1. Kompyuter interfeyslari turlari. 2. ISA tizimli magistral 3. Kompyuterning resurslarini taqsimlash

Kompyuter interfeyslari turlari. Oldindan aytib q о ‗yish kerakki, bizning xolda shaxsiy kompyuter interfeyslari deganda faqat tashqi interfeyslar etiborda tutiladi, yani umuman kompyuterga nisbatan tashqi b о ‗lgan qurilmalar bilan ulanish vositasi. Shu bilan bir qatorda tashqi qurilmalar standartli (masalan, printer yoki modem) va shuningdek nostandart (masalan, о ‗lchov va boshqaruvchi modullar, asboblar, moslamalar ) b о ‗lishi mumkun. Xozirgi vaqtda kompyuterlar k о ‗p tashqi interfeyslarga ega b о ‗lishi mumkun. Ulardan eng k о ‗p tarqalganlari quydagilardir: -ISA tizimli shina (magistral); -PCI shinasi; -AGP shinasi; -PC Cards shinasi ( eski nomi PCMCIA) – odatda faqat noutbuklarda foydalaniladi; - parallel port (LPT- port) Centronics; - ketma-ket port (COM-port ) RS-232C; - ketma-ket port USB (Universal Serial Bus); - ketma-ket infroqizil port IrDA. Undan tashqari, kompyuterlar tashqi monitorni, klaviaturani, sichqonchani ulash uchun razyemlarga ega b о ‗lishi mumkun. Ba‘zi kompyuterlarda joylashtirilgan tarmoq adapterlari va modemlari mavjut b о ‗lganligi uchun tashqi telefon va tarmoq interfeyslariga egadirlar. Odatda standart tashqi qurilmalarni kompyuterga ulash xech qandek mumammo xosil qilmaydi, faqat mos standart kabel bilan qurilmani kompyuterga ulash va kompyuterga dasturiy drayverni о ‗rnatish kerak b о ‗ladi. Bu xolda foydalanuvchi tashqi interfeys xususiyatlarini bilishi shart emas. Infraqizil port b о ‗lgan xolda esa, kabel xam kerak b о ‗lmay qoladi. Ancha murakkab xolat kompyuterga nostandart qurilmani ulash kerak b о ‗lgan xolda xosil b о ‗ladi. Bu xolda foydalaniladigan interfeys xususiyatlarini batafsil bilish kerak va ular bilan samarali ishlashni xam bilish kerak.

K о ‗pincha nostandart tashqi qurilmalarni ulash uchun ISA tizimli magistrali, Centronics (LPT) parallel interfeysi va RS-232C (COM) ketma-ket interfeysi ishlatiladi. ISA tizimli magistral ISA tizimli shinasi (magistral) maxsus IBM PC AT turidagi shaxsiy kompyuterlari uchun loyixalashtirilgan va standart b о ‗lib qolgan. Ayni shu vaqtda, ISA magistralining standartlashtirishning xalqaro standartlar qomitalari tomonidan tasdiqlanmaganligi sababli, k о ‗p ishlab chiqaruvchilar bu maxsulotni firma standartidan ba‘zi chekinishlarga y о ‗l q о ‗ygan xolda ishlab chiqarmoqdalar. ISA aslida IBM PC va IBM PC XT kompyuterlarining magistralini kengaytirilgani edi. Unda manzil va axborotlarning razryadlar soni oshirilgan, apparatli uzulishlar va XBEB kanal y о ‗llarining soni oshirilgan va shuningdek takt chastotasi xam oshirilgan. Oldingi magistralning 62 kontaktli ra‘zemiga yana yangi 36 kontaktli ra‘zem q о ‗shilgan. Shunga qaramay moslik saqlanib qoldirilgan. ISA xususiyatlarining farqi quydagidan iborat, uning takt signali protsessorning takt signali bilan mos kelmaydi, shuning uchun undagi almashuv tezligi protsessor takt chastotasi bilan proportsional emas. ISA magistrali multipleksirlanmagan 16-razryali о ‗rtacha tezlikdagi tizimli magistrallar qatoriga kiradi (aloxida manzil va axborot shinalariga ega). Almashuv 8- yoki 16- razryadli axborotlar bilan amalga oshiriladi. Magistralda kompyuter xotirasiga va kiritish/chiqarish qurilmalariga aloxida ega b о ‗lish joriy etilgan (buning uchun aloxida signallar mavjut). Manzillanadigan xotiraning maksimal xajmi 16 Mbaytni (24 ta manzil y о ‗li) tashkil etadi. Kiritish/chiqarish qurilmalari uchun maksimal manzillash maydoni 64 Kbayt (16 ta manzil y о ‗li), vaxolangki barcha ishlab chiqariladigan kengaytirish platalari faqat 10 ta kichik manzil y о ‗llarini ishlatadilar (1 Kbayt). Magistral dinamik xotirani qayta tiklashni, radial uzulishlarni va xotiraga bevosita ega b о ‗lishni quvvatlaydi. Shuningdek magistralga ega b о ‗lishga xam y о ‗l q о ‗yilgan. ISA magistralining ra‘zyomi ikki qisimga b о ‗lingan, bu esa 8-razryadli kengaytirish platasining о ‗lchamini ixchamlashtirish imkoniyatini beradi.

8.1chizmada kengaytirish platasining tashqi k о ‗rinishi keltirilgan. Ra‘zyomlarning kontaktlarining vazifalari 14.1va 14.2 jadvallarda berilgan. Magistralda t о ‗rtta ma‘nba kuchlanishi mavjut: +5 V, -5 V, +12 V va -12 V, ularni kengaytirish platasida shilatish mumkun. 14.1-jadval Kontakt Zanjir Kontakt Zanjir A1 -I/O CH CK B1 GND A2 SD7 B2 RESET DRV A3 SD6 B3 +5 B A4 SD5 B4 IRQ9 (IRQ2) A5 SD4 B5 - 5 B A6 SD3 B6 DRQ2 A7 SD2 B7 -12 B A8 SD1 B8 0WS A9 SD0 B9 +12 B A10 I/O CH RDY B10 GND A11 AEH B11 -SMEMW A12 SA19 B12 -SMEMR A13 SA18 B13 -IOW A14 SA17 B14 -IOR A15 SA16 B15 -DACK3 A16 SA15 B16 DRQ3 A17 SA14 B17 -DACK1 A18 SA13 B18 DRQ1 A19 SA12 B19 -REFRESH A20 SA11 B20 SYSCLK A21 SA10 B21 IRQ7 A22 SA9 B22 IRQ6 A23 SA8 B23 IRQ5

A24 SA7 B24 IRQ4 A25 SA6 B25 IRQ3 A26 SA5 B26 -DACK2 A27 SA4 B27 T/C A28 SA3 B28 BALE A29 SA2 B29 +5 B A30 SA1 B30 OSC A31 SA0 B31 GND 14.2.jadval Kontakt Zanjir Kontakt Zanjir S1 -SBHE D1 -MEM CS16 C2 LA23 D2 -I/O CS16 C3 LA22 D3 IRQ10 C4 LA21 D4 IRQ11 C5 LA20 D5 IRQ12 C6 LA19 D6 IRQ15 C7 LA18 D7 IRQ14 C8 LA17 D8 -DACK0 C9 -MEMR D9 DRQ0 C10 -MEMW D10 -DACK5 C11 SD8 D11 DRQ5 C12 SD9 D12 -DACK6 C13 SD10 D13 DRQ6 C14 SD11 D14 -DACK7 C15 SD12 D15 DRQ7 C16 SD13 D16 +5 B C17 SD14 D17 -MASTER C18 SD15 D18 GND

Magistralga beruvchi (Master) vazifasini bajaruvchi sifatida protsessor, XBEB kontrolleri, qayta tiklash kontrolleri yoki boshqa qurilma bо‗lishi mumkun. Bajaruvchi (Slave) vazifasini ISA ga ulangan kompyuterning tizimli qurilmalari yoki kengaytirish platalari bajarishi mumkun. Magistralning eng kо‗p tarqalgan konstruktiv jixatdan tо‗liq bajarilgan moslama – ra‟zyomlar ( slotlar ), ularning bir xil nomli kontaktlari о‗zaro parallel ulangan, yani barcha ra‘zyomlar absolyut teng xuquqlidir. Slotlarga kengaytirish platalari о ‗rnatiladi, ular magistralning interfeys ra‘zyomlari bilan jixozlangan. Kengaytirish platalarining о ‗rnatilish soni kompyuter g‗ilofining turiga bog‗liq b о ‗lib, odatda 2 tadan 8 tagachan va xatto undan xam k о ‗p b о ‗lishi mumkun. 8.1 va 82-jadvallarida berilgan signallar nomidan oldin keltirilgan minus (-) belgisi, magistralning tegishli y о ‗lidagi signalning faol (ishchi) xolatiga kuchlanishning kichik qiymati t о ‗g‗ri kelishini bildiradi. Manzil va axborot y о ‗llarida mantiqiy nolga kuchlanishni kichik qiymati t о ‗g‗ri keladi, mantiqiy birga esa - yuqori (yani musbat mantiq). ISA signallarining vazifalari. ISA magistralining eng k о ‗p ishlatiladigan signallarining vazifalarini k о ‗rib chiqamiz. 14.1-chizma. ISA razyomining kontoklarini n о ‗merlanishi (IBM PC XT uchunfaqat A1...A31 va V1...V31).

SA0…SA19 - qayd qilinuvchi manzil razryadlari (ular almashuvning sikli davomida xaqiyqiydir). 16-razryadli s о ‗zlarga juft manzillar (SA0=0) mos keladi. LA17…LA23 – qayd qilinmaydigan manzil razryadlari. Xotirani manzillash uchun ishlatiladi. Faqat almashuv siklining boshlanishida xaqiyqiydir (manzil fazasida). BALE – manzil razryadlarini stroblash signali (signalning ma‘nfiy fronti manzilning xaqiyqiyligiga mos keladi). Asosiy vazifasi – qayd qilish registrida qayd qilinmagan manzil razryadlarini qayd qilishdan iborat. SBHE – axborot uzatish sikli turining signali (8- yoki 16-razryadli sikl). Katta baytlarni uzatish davrida faol. SD0…SD15 – axborotlar razryadi. SD0…SD7 y о ‗llaridan kichik baytlar uzatiladi, SD8…SD15 y о ‗llaridan esa katta baytlar uzatiladi. SMEMR, -MEMR – xotiradan axborotlarni о ‗qish stroblari. SMEMR signali faqat FFFFF dan (kichik 1 Mbayt atrofida b о ‗lgan) oshib ketmaydigan manzillarga murojat qilinganda, -MEMR signali esa xotiraning barcha manzillariga murojat qilinganda xosil qilinadi. SMEMW, -MEMW – xotiraga axborotlarni yozish stroblari. SMEMW SMEMR signali faqat FFFFF dan (kichik 1 Mbayt atrofida b о ‗lgan) oshib ketmaydigan manzillarga murojat qilinganda, -MEMW signali esa xotiraning barcha manzillariga murojat qilinganda xosil qilinadi. IOR – kiritish/chiqarish qurilmasidan axborotlarni о ‗qish strobi. Faol signalda manzillangan kiritish/chiqarish qurilmasi о ‗zidagi axborotlarni axborotlar shinasiga berishi kerak. IOW – kiritish/chiqarish qurilmasiga axborotlarni yozish strobi. Bu signal b о ‗yicha manzillangan kiritish/chiqarish qurilmasi axborotlarni axborotlar shinasidan qabul qilib olishi kerak. -MEM CS16 – signal xotiradan beruvchiga (Master) u 16-razryadli tashkillanishga ega ekanligi xaqida xabar berish uchun beriladi. Xotira manzilini tanilganiga javoban xosil qilinadi.

I/O CS16 – signal kiritish/chiqarish qurilmasi tomonidan beruvchiga (Master) u 16-razryadli tashkillanishga ega ekanligi xaqida xabar berish va 16razryadli almashuv sikli zarurligi uchun beriladi. Manzilini tanilganiga javoban xosil qilinadi. I/O CH RDY – -IOR va -IOW signallarining oldi fronti b о ‗yicha bajaruvchi tomonidan olib tashlanadi (past qiymatga keltiriladi), agarda u beruvchining jadalligida kerakli amalni bajarishga ulgura olmasa. Yani bu signalni magistral b о ‗yicha asinxron almashuv uchun ishlatiladi. I/O CH CK – xoxishiy bajaruvchi tomonidan (kiritish/chiqarish qurilmasi yoki xotira) tuzatib b о ‗lmaydigan xatolik yuzaga kelganligi xaqida beruvchini (Master) xabardar qilish uchun beriladi. 0WS – bajaruvchi (Slave) tomonidan kutish taktini q о ‗ymasdan almashuv siklini о ‗tqazish zarurligi xaqida beruvchini (Master) xabardar qilish uchun beriladi. REFRESH – qayta tiklash signali, kompyuterning dinamik xotirasini qayta tiklash sikli bajarilayotganligi xaqida magistraldagi barcha qurilmalarni xabardor qilish uchun qayta tiklash kontrolleri tomonidan beriladi. RESET DRV – magistraldagi barcha qurilmalarni boshlong‗ich xolatga о ‗tqazish signali. Kompyuterning RESET boshlong‗ich xolatga о ‗tqazish tugmasini bosilganda, ma‘nbada uzulish xosil b о ‗lganda markaziy protsessor tomonidan ishlab chiqariladi SYSCLK – tizimli takt generatorining signali, magistralning takt signali. K о ‗pchilik kompyuterlarda protsessorning takt chastotasiga bog‗liq b о ‗lmagan xolda uning chastotasi 8 MGs teng. OSC – SYSCLK bilan sinxronlanmagan 14,31818 MGs chastotali kvars generatorining signali. IRQ – radial uzulishlarni s о ‗rash signali. IRQ tegishli y о ‗lida musbat о ‗tishi s о ‗rov b о ‗lib xizmat qiladi. DRQ – XBEB ni s о ‗rash signali. DACK – XBEB ni xavola qilinganligi xaqidagi signal.

AEN – XBEB s о ‗rov signalini bergan qurilmani tanlash. Ushbu XBEB siklida ishtirok etmayotgan barcha qurilmalarni о ‗chirib q о ‗yadi. ISA magistrali b о „yicha almashuv sikllari . Bu yerda amaliyotda q о ‗lashga yetarli darajada batafsilroq k о ‗rib chiqiladi. ISA magistrali b о ‗yicha axborotni dasturiy almashuv ish tartibida siklning t о ‗rtta turi bajariladi: -xotiraga yozish sikli; -xotiradan о ‗qish sikli; -kiritish/chiqarish qurilmasiga yozish sikli; -kiritish/chiqarish qurilmasidan о ‗qish sikli; Xotira va kiritish/chiqarish qurilmasi bilan almashuv sikllari bir biridan yozish va о ‗qishda ishlatiladigan strob signali xamda signallar orasidagi ushlanishlar vaqti bilan farq qiladi. Kiritish/chiqarish qurilmasi bilan almashuv sikli beruvchi tomonidan axborot razryadini belgilovchi – SBHE signalini va SA0…SA15 y о ‗llariga manzil kodini xavola qilish bilan boshlanadi. K о ‗pincha faqat 10 ta kichik razryad y о ‗llari SA0…SA9 ishlatiladi, chunki oldin loyixalashtirilgan k о ‗p kengaytirish platalari faqat ulardan foydalangan edi. Agarda almashuv 16razryadli b о ‗ladigan xolat b о ‗lsa, bajaruvchi о ‗z manzilini tanigach, olingan manzilga javoban -I/O CS16 – signalini xosil qilishi kerak. S о ‗ng о ‗qish yoki yozish buyrug‗i keladi. О ‗qish siklida beruvchi -IOR signalini xavola qiladi, bunga javoban bajaruvchi axborotlar shinasiga axborot berishi kerak. -IOR signali tugashi bilan bajaruvchi tomonidan bu axborotlar shinadan olinishi kerak. Yozish siklida beruvchi yoziluvchi axborotlarni xavola qiladi va ularni yozishni strob –IOW signali bilan birga kuzatib j о ‗natadi. Bajaruvchi bu axborotlarni qabul qilishi kerak (kafolat uchun - –IOW signalining orqa fronti b о ‗yicha). 14.2- chizmada kiritish/chiqarish qurilmasi bilan almashuv siklining vaqt diogrammasi keltrilgan. Sodda k о ‗rinishda berish uchun bitta chizmada yozish va xamda о ‗qish sikllari k о ‗rsatilgan, albatta ular turli vaqtda berilgan. Agarda bajaruvchi buyruqni magistral jadalligida bajarishga ulgira

olmasa, u о ‗qish yoki yozish siklini tugallanishini I/O CH RDY (siklni olib tashlash deb ataluvchi) signalini olish xisobiga SYSCLK signalining T davrini butun soniga t о ‗xtatib tura oladi. Bu -IOR yoki -IOW signalining oldi frontini olganligiga javoban xosil qilinadi. I/O CH RDY signali past xolda 15,6 mks dan k о ‗p tura olmaydi, aks xolda protsessor NMI maskalanmagan uzulishga ishlov berish ish tartibiga о ‗tadi. T 14.2-chizma. Kirish/chiqarish qurilmasi bilan dasturiy almashuv sikllarining vaqt diagrammalari (barcha oraliqlar nanosekuntda). ISA qurilmalarini loyixalashtiruvchisiga avvalam bor apparat vositalarining tezligi bilan bog‗liq b о ‗lgan vaqt oraliqlariga etiborni qaratishi zarurdir. Masalan, manzil selektori manzilga ishlov berishi uchun 91 ns dan k о ‗p b о ‗lmagan vaqt ajratadi, о ‗qish siklida axborotlar buferi magistralga axborotlarni

110 ns dan k о ‗p bulmagan vaqt davomida berishi kerak b о ‗ladi. Xotira bilan dasturiy almashuv siklida xuddi shu signallar ishlatiladi, faqat -IOR о ‗qish strobi о ‗rniga –MEMR va - SMEMR о ‗qish stroblari q о ‗llaniladi, -IOW yozuv strobining о ‗rniga - MEMW va -SMEMR yozuv stoblari q о ‗llaniladi. Baytli yoki s о ‗zli axborotlarning о ‗lchamini aniqlash uchun – MEM CS16 signali q о ‗llaniladi. Asinxron ish tartibida almashuv uchun bu yerda shuningdek I/O CH RDY signali ishlatiladi. Eslatib о ‗tishimiz kerakki, xotira magistralning barcha manzil razryadlariga va LA17… LA23 ga xam ishlov berishi kerak. 14.3-chizmada xotira bilan almashuvning vaqt diogrammasi keltirilgan, bu chizmada 14.2. chizmadagi bir xil oraliqlardan faqat farq qiluvchi vaqt oraliqlari k о ‗rsatilgan. Sodda b о ‗lishi uchun bitta chizmada yozish xamda о ‗qish sikllari va shuningdek xotiradan о ‗qish sikli xam k о ‗rsatilgan. T 14.3-chizma. Xotira qurilmasi bilan dasturiy almashuv sikllarining vaqt diagrammalari (barcha oraliqlar nanosekuntda).

Xotiraga bevosita ega b о „lish (XBEB) sikli xolida almashuvning boshqa protokoli ishlatiladi. Chunki ISA magistrali kiritish/chiqarish qurilmasiga va xotiraga aloxida о ‗qish va yozish stroblariga ega, XBEB ish taritibida axborotlarni uzatish bitta mashina siklida amalga oshiriladi. Yani, agarda axborotlarni kiritish/chiqarish qurilmasidan xotiraga j о ‗natish zarur b о ‗lganda, u xolda bir vaqtda kiritish/chiqarish qurilmasidan axborotlarni о ‗qish ( -IOR signali b о ‗yicha) va ularni xotiraga yozish (- MEMW signali b о ‗yicha) amalga oshiriladi. Xuddi shundek xotiradan kiritish/chiqarish qurilmasiga axborotlarni j о ‗natish amalga oshiriladi (–MEMR va -IOW signallari b о ‗yicha ). XBEB sikli (8.4-chizma) almashuvni amalga oshirishni xoxlagan qurilma, bajaruvchidan DRQ signallarining biri yordamida XBEB s о ‗rashdan boshlanadi. Xozirdagi beruvchidan (masalan, protsessor) magistral b о ‗shagandan s о ‗ng XBEB kontrolleri t vaqtdan keyin tegishli -DACK signalini xosil qiladi, bu signal XBEB s о ‗ragan qurilmaga XBEB xavola qilinganligidan xabar beradi. S о ‗ng XBEB kontrolleri xotira yacheykasining manzilini xosil qiladi va u bilan xozirda b о ‗ladigan siklda axborot almashuvi amalga oshiriladi xamda AEN signali kiritish/chiqarish qurilmasiga XBEB ish tartibida murojat ketayotganligi xaqida xabar beradi. Shundan s о ‗ng о ‗qish strobi beriladi (-IOR yoki –MEMR ), unga javoban axborot uzatuvchi ma‘nba о ‗z axborotlarini axborotlar shinasiga xavola qiladi va yozish strobi (–MEMR yoki -IOW ) b о ‗yicha axborotlar axborot qabul qiluvchiga yoziladi. Bu yerda xam oddiy sikldagi kabi I/O CH RDY signalidan foydalanib asinxron almashuvni amalga oshirish mumkun ( uzaytirilgan sikl ) b о ‗ladi. Oddiylikni ta‘minlash uchun bitta chizmada ikki sikl k о ‗rsatilgan: xotiradan kiritish/chiqarish qurilmasiga uzatish va kiritish/chiqarish qurilmasidan xotiraga uzatish. Bu ikki sikllarda vaqt oralig‗i bir oz farq qiladi. Apparatli uzulishlarda almashuv protokoli juda xam oddiy, chunki radial uzulish ishlatiladi.Uzulishni xoxlagan bajaruvchi о ‗z s о ‗rovini (IRQ y о ‗llaridan birida musbat о ‗tish ) magistralga beradi. Uzulishlar kontrolleri bu s о ‗rovni olgach uni protsessorni uzulish s о ‗roviga о ‗zgartiradi. Protsessor, bajarayotgan buyruqni tugatgach, ushbu uzulishga ishlov berish dasturining boshlanish manziliga о ‗tadi,

uning manzili ishlatilayotgan IRQ signalining nomeri b о ‗yicha aniqlanadi. Protsessor uzilishga ishlov berib b о ‗lgach asosiy dasturga ishlov berish uchun qaytadi. Kompyuterning resurslarini taqsimlash. Apparat vositalarning arxitekturasidan tashqari va tizimli shina k о ‗rsatgichlari xar qandek kompyuterning xususiyatlarini uning resurslarini standart tomonidan taqsimlanishi aniqlab beriladi. Bu taqsimlash orqali о ‗rnatilgan qoidalarga dasturlovchilar xam rioya qilishlari kerak (tizimli va amaliy dasturlarni loyixalashtiruvchi dasturchilar) va q о ‗shimcha vositalarni loyixalashtiruvchilari xamda xatto kompyuterga yangi kengaytirish platasini о ‗rnatuvchi foydalanuvchilari xam. Bu qoidalarni ozgina b о ‗lsa xam buzilgan xollarda kompyuterning ishida bashorat qilib b о ‗lmaydigan buzilish b о ‗lishi mumkun va dastlabki yuklashni amalga oshirib b о ‗lmasligi xamda kompyuterni butkul ishdan chiqish xolati yuzaga kelishi mumkun. Bu xolda resurslarni taqsimlash deganda quydagilarni tushinish kerak b о ‗ladi: -tizimli xotirani manzillar maydonini taqsimlash, xotirani aloxida xududlarini maxsus maqsadlar uchun ajratish; -kiritish/chiqarish qurilmasining manzillar maydonini taqsimlash, shuningdek kompyuterning tizimlik vositalari uchun xam; -uzulishlarni s о ‗rash kanallarini taqsimlash, shu jumladan tizimli qurilmalar uchun xam; -xotiraga bevosita ega b о ‗lishga s о ‗rash kanallarini taqsimlash. Tushunarliki, agarda dasturlovchi xotira manzilining tizimli ishlarga ajratilgan qismini (masalan, displey xotirasi uchun yoki tizimli jadvallarga) ishlatishni xoxlasa, u xolda kompyuterning ish faoliyati buziladi. Agarda bajarilayotgan dastur qandaydir axborotni standart tomonidan tizimli xotiraning doimiy xotiraga (ROM) ajratilgan manzillariga yozishga urinishi b о ‗lsa, u xolda yozilayotgan axborot yoqoladi va dastur ishlashdan t о ‗xtaydi. Agarda xaborotni

vidio xotira uchun ajratilgan xotira manzillariga yozilsa, u xolda vidiomonitor ekranida tasvir siljigan xolda aks ettiriladi. Agarda kompyuterga о ‗rnatilayotgan kengaytirish platasi xotiraning manzillar maydonini not о ‗g‗ri (boshqa qurilmalar band qilgan) manzillarini ishlatsa, u xolda uning ishlashi mumkun b о ‗lmay qoladi va xatto kompyuterning qurilmalari xam ishdan chiqishi extimoldan xoli emas (chunki о ‗qish siklida xotirani manzillar maydonidagi ikki qurilma о ‗z axborotlarini bir vaqtda shinaga bersalar, bu xolat bufer mikrosxemalarining kuyishiga sababchi b о ‗lishi mumkun). Agarda kengaytirish platasi xamda kiritish/chiqarish qurilmasini loyixalashtiruvchisi yoki yangi kengaytirish platasini о ‗rnatayotgan foydalanuvchi о ‗z qurilmasini manzilini tizimli qurilmalardan birining manzili bilan yoki boshqa kengaytirish platasining manzili bilan bir xil qilib о ‗rnatib q о ‗ysa, u xolda bu qurilmaga murojat b о ‗lganda konflikt yuzaga keladi. Bu xolda yozish siklida axborot bitta qurilmaga emas ikkita yoki undan k о ‗p qurilmaga yozilishi mumkun, о ‗qish siklida esa axborotlar shinasiga bir vaqtda о ‗z axborotlarini bitta qurilma emas bir necha qurilma beradi. Yani yozish siklida tizimli qurilmalarning о ‗rnatilgan ish tartibi buzilishi mumkun (masalan, uzulish kontrolleri yoki XBEB kontrolleri) yoki о ‗qish siklida yangi о ‗rnatilgan kengaytirish platasining not о ‗g‗ri ishlashi, xatto magistralga bir vaqtda axborot bergan qurilmalarning birini ishdan chiqishiga olib kelishi mumkun. Agarda kompyuterga yangi kengaytirish platasini о ‗rnatilish vaqtida uning uchun uzilishni s о ‗rash kanalini not о ‗g‗ri о ‗rnatilsa, bu xol ushbu s о ‗rovga xizmat k о ‗rsatmaslikka olib keladi. Shuningdek yangi plata konflikt xolatda b о ‗lgan tizimli qurilmadan b о ‗ladigan s о ‗rovlarga xam xizmat k о ‗rsatmaslikka olib keladi. Eng yomon xolatda bu yangi kengaytirish platasini yoki tizimli qurilmani ishdan chiqishiga olib keladi. Xuddi shuningdek xotiraga bevosita ega b о ‗lish s о ‗roviga kanal nomerini not о ‗g‗ri tanlanganda, tizim qurilmasining XBEB s о ‗roviga xizmat k о ‗rsatish t о ‗xtatilishi mumkun, yoki tizimli qurilma yoki yangi kengaytirish platasi ishdan

chiqishi mumkun. Yani kompyuterning resurslarini standart qoidalariga amal qilgan xolda taqsimlanishi bu kimningdir injiqligi emas, xayotiy zaruratdir. T о ‗g‗ri, oxirgi vaqtda ushbu muammoni xal qiluvchi avtomatik ravishda resurslarni taqsimlash texnologiyasi keng tarqalmoqda Plug-and-Play ( PnP, P&P ). Bu xolda foydalanuvchi faqat kerakli platasini kompyuterga ulashining о ‗zi yetarlidir, barcha resurslarni taqsimlash operatsiyasini kompyuterning о ‗zi mustaqil ravishda bajaradi va xar qandek konflikt xolatni avtomatik ravishda bartaraf etiladi. Lekin buning uchun ikkita shartni bajarish kerak b о ‗ladi. Birinchidan , PnP texnologiyasini ushbu kompyuter va uning dasturiy ta‘minoti quvvatlashi kerak. Ikkinchidan , bu texnologiyani kompyuterga ulanayotgan qurilma xam quvvatlashi kerak b о ‗ladi. Buni aniqlash ancha oson: agarda platada plata k о ‗rsatgichlarini о ‗rnatuvchi ulash moslamasi yoki mexanik о ‗chirib yoquvchi moslama b о ‗lsa (kiritish/chiqarish portlarining manzillari, ishlatilayotgan uzulish nomeri, xotiraning asos manzili, XBEB kanalining nomeri), u xolda dadil aytish mumkunki tarkibini tanlash, kompyuterning resurslarini standartga asosan taqsimlanishini xisobga olish foydalanuvchining zimmasiga tushadi. Albatta kompyuterga yangi kengaytirish platasini о ‗rnatishdan oldin diqqat bilan qurilmaning y о ‗riqnomasini о ‗qib chiqish va unga aniq rioya qilish kerak b о ‗ladi. Batafsil PnP ish tartibini ishlashi keyinroq bayon qilinadi. Endi kompyuterda qabul qilingan standart resurslarni taqsimlashni k о ‗rib chiqamiz. Xotirani standart belgilaganidek taqsimlashni oldingi bobda bayon qilingan edi. 8.3. jadvalda sag‗al batafsilroq xotira manzillarini taqsimlash bayon qilingan. Xotira manzillari Vazifasi 000000…0003FF Uzulish vektorlar jadvali 000000…09FFFF DOS xotirasi va foydalanuvchi dasturlari 0A0000…0AFFFF EGA yoki VGA displey xotirasi 0B8000…0B7FFF MDA monoxrom displey xotirasi

0B8000…0BFFFF CGA displey xotirasi 0C0000…0C3FFF EGA/VGA uchun DXQ BIOS 0C8000…0DFFFF Kiritish/chiqarish qurilma xotirasi 0E0000…0EFFFF Ona platadagi BIOS DXQ zaxirasi 0F0000…0FFFFF Ona platadagi DXQ BIOS 14.3. jadval. Xotira manzillarining taqsimlanishi (axborotlar manzili о ‗n oltilik kodda berilgan) Jadvaldan k о ‗rinib turibtiki, kiritish/chiqarish qurilma tarkibiga kirgan xotira uchun faqat 92 Kbaytli xudud ajratilgan (C8000…DFFFF manzillar). Bu xududda kiritish/chiqarish qurilmasining operativ xotirasi va shuningdek doimiy xotirasi xam joylashishi mumkun. Ba‘zida kiritish/chiqarish qurilmasining xotirasi shuningdek S0000...S7FFF manzillar xududini xam egallashi mumkun. Shuni tushunish muxumki, barcha dasturiy va apparat vositalar uchun umumiy b о ‗lgan bu taqsimlashdan tashqari, xar bir operatsion tizim uchun aloxida xususiyatli xotirani taqsimlash xam mavjutdir, tizimli dasturlarni bajarishda buzilishini oldini olish uchun ularni xam xisobga olish zarurdir. Zamonaviy kompyuterlarda ancha oldin eskirgan displeylar CGA va MDA ishlatilmasligini qayd qilib о ‗tishimiz kerak albatta. Shaxsiy kompyuterning kiritish/chiqarish qurilmasining manzillarini manzillar maydonida standart taqsimlash 8.4. jadvalda keltirilgan. Qayd qilib о‗tilganidek, standart kiritish/chiqarish qurilmasiga 64 K manzillashga ruxsat beradi (yani 16 razryadli manzilni ishlatish mumkun). Biroq kngaytirish platalarining juda kо‗pi appatat qismini soddalashtirish uchun faqat 10 ta kichik razryadlarni ishlatadi, bu esa xammasi bо‗lib 1 K (yoki 1024) manzilga mos keladi (000 dan 3FF gachan). Shu bilan bir qatorda 16- razryadli kiritish/chiqarish porti juft manzillarga ega, yani ular xammasi bо‗lib 512 bо ‗lishi mumkun. Manzillar Vazifasi 000…01F 1 XBEB kontrolleri

020…03F 1 uzulish kontrolleri 040…05F Dasturlanuvchi taymer 060…06F Klaviatura kontrolleri 070…07F Real vaqt soati 08F…09F XBEB saxifalar registri 0A0…0BF 2 uzulish kontrolleri 0C0…0DF 2 XBEB kontrolleri 0F0…0FF Matematik soprotsessor 170…177 Qattiq disk jamlovchisi (ikkinchi) 1F0…1F7 Qattiq disk jamlovchisi (birinchi) 200...207 О‗yin porti (joystik) 278…27F 2 LPT parallel porti 2C0…2DF 2 EGA adapteri 2F8…2FF 2 COM ketma-ket porti 3000…31F О‗xshash platalar 320…32F XT qattiq disk jamlovchisi 360…36F Zaxira manzil 370…377 Yumshoq disk jamlovchisi (ikkinchi) 378…37F LPT1 parallel porti 380…38F 2 SDLC bisinxron almashuv kontrolleri 3A0…3AF 1 SDLC bisinxron almashuv kontrolleri 3B0…3DF VGA adapteri 3B0…3BF MDA displey va printer adapteri 3C0…3CF 1EGA adapteri 3D0…3DF CGA adapteri 3F0…3F7 Yumshoq disk jamlovchisi (birinchi) 3F8…3FF 1COM ketma-ket porti 14.4. jadvali. Kiritish/chiqarish qurilma manzillarini taqsimlash.

Jadvaldan k о ‗rinib turibtiki, b о ‗lishi mumkun b о ‗lgan manzillarning k о ‗p qismini tizim qurilmalari tomonidan band qilingan, b о ‗sh manzillar uncha k о ‗p emas. Zaxira manzillari – bu tizimning keyingi kengaytirilishiga m о ‗ljallab band qilib zaxiralangan manzillardir. 8.5. jadvalda apparat uzulishlar nomerini standart taqsimlash va ularga uzulishlar vektorlar jadvalidagi (INT) mos nomerlar keltirilgan. IRQ uzulish nomeri INT Vazifasi 0 08 Dasturlanuvchi taymer 1 09 Klaviatura kontrolleri 2 0A Ikkinchi kontrollerni kaskadlashtirish 8 70 Real vaqt soati (faqat AT) 9 71 IRQ2 ga dasturiy qayta manzillangan 10 72 Zaxira 11 73 Zaxira 12 74 Zaxira 13 75 Matematik soprotsessor 14 76 Qattiq disk kontrolleri 15 77 Zaxira 3 0V 2 SOM ketma-ket port

4 0S 1 COM ketma-ket port 5 0D 2 LTP parallel port 6 0E Yumshoq disk kontrolleri 7 0F 1 LTP parallel port 14.5. jadval. Apparat uzulishlar kanalini taqsimlash. Jadvaldan k о ‗rinib turibtiki, k о ‗pchilik IRQ kirishlar kompyuterning tizimli resurslari bilan band. Faqat t о ‗rtta kanal b о ‗sh (zaxiralangan): 10, 11, 12, 15, ular ISA magistral ra‘zyomining 16-razryadli qismida joylashgan. T о ‗g‗ri, ba‘zida kompyuterlarda faqat bitta parallel port yoki (juda kam xolda) faqat bitta ketma- ket port ishlatiladi va unda yana IRQ3 va IRQ5 b о ‗sh b о ‗lib qoladi. IRQ0…IRQ2, IRQ8 va IRQ13 signallar tizimli plataga berilgan va kengaytirish platalariga ularni ishlata ololmaymiz. Kompyuterda ikkita 8-razryadli uzulishlar kontrolleri ishlatiladi. IRQ0…IRQ7 signallari ulardan birinchisiga tegishlidir, IRQ8…IRQ15 signallari esa ikkinchisiga tegishlidir. Ikkinchi uzulishlar kontrollerni kaskadlash uchun IRQ2 kirishi biriktirilgan (8.6. chizma). Shuning uchun uzulishga sо‗rov о‗sish tartibi bо‗yicha quyidagi xizmat kо‗rsatish ustunliklariga ega: IRQ7, IRQ6, IRQ5, IRQ4, IRQ3, IRQ15, IRQ14, IRQ12, IRQ11, IRQ10, IRQ9. Bundek ulanish sxema tarixiy bо‗lib, chunki IBM PC XT kompyuterlarida faqat bitta 8kanalliy uzulishlar kontrolleri ishlatilgan, IBM PC AT о‗tilganda esa uzulishga sо‗rov kanallar sonini ikki xissa oshirilganligi uchun unga ikkinchi kontroller qо ‗shilgan. Zamonaviy kompyuterlarda ikkala uzulish kontrollerlari birgalikda boshqa kontrollerlar bilan birga bitta mikrosxema tarkibiga kirishi (bitta g‗ilofda) mumkun, lekin uzulishlarning taqsimlanishi avvalgidek mosligi taminlangandir. XBEB kanal nomeri Vazifasi 0 Zaxira 1 SDLC bisinxron almashuv kontrolleri

2 Yumshoq disk kontrolleri 3 Zaxira 4 Ikkinchi kontrollerini kaskadlashtirish 5 Zaxira 6 Zaxira 7 Zaxira 14.6.jadvali. Xotiraga bevosita ega b о ‗lishni s о ‗rash kanalini standart taqsimlanishi. Xotiraga bevosita ega b о ‗lishni s о ‗rash kanalini standart taqsimlash 14.6. jadvalda xavola qilingan. Uzulish kontrolleri xolidagidek, bu yerda xam ikkita kontroller tadbiq etilgan, ulardan biri boshqasi bilan kaskadlangan. DRQ xar bir y о ‗liga ISAqurilmalarining bitta chiqishi b о ‗lishi kerak. Birinchi XBEB kontrolleriga (DRQ0…DRQ3 signallari) mos keladigan kanallar faqat 8-bitli almashuvga m о ‗ljallangan, ikkinchi kontrollerga (DRQ5…DRQ7 signallari) mos kelgan 16- bitli almashuvga m о ‗ljallangan. DRQ4 kanali ikkita XBEB kontrollerini kaskadlash uchun ishlatiladi va shuning uchun unga foydalanuvchi ega b о ‗la olmaydi. DRQ0 s о ‗rov signali eng yuqori va DRQ7 – eng past ustunlikka egadirlar. IBM PC XT da DRQ0 kanali dinamik xotirani qayta tiklash uchun ishlatilgan. XBEB kanalining xar biri axborotlarni 16-megabayt doirasidagi manzillar maydonida 64 Kbayt dan (0, 1, 2, 3 kanallar) 128 Kbayt gachan (5, 6, 7 kanallar) bloklab uzatishi mumkun. protsessorga Tizimli shinaIRO 0 0 Uzilish kontrolleri 1 IRQ Uzilish kontrolleri 1 IRQ 1 2 7 0 7 IRO 15

IRO 2IRO 1 IRO 7 IRO 8 14.4-Rasm. Ikkita uzulish kontrollerining ulanishi. Tabiiyki, oddiy foydalanuvchi uchun bu axborotlarning barchasini esda saqlab qolishi albatta qiyin, shuningdek ozgina xatolikka y о ‗l q о ‗yilsa noxushliklar b о ‗lishi mumkun. Aynan shu fikirlar sababli Compaq Computer, Intel, Microsoft va Phoenix Technologies firmalari tomonidan 1993 yili Plugand- Play (PnP) texnologiyasi taklif etilgan, kompyuterning tarkiblash ishlarini barchasini kompyuterning о ‗ziga yuklatilgan. Foydalanuvchi manzil maydoni xaqda, uzulishlar va bevosita ega b о ‗lish kanallari xaqida xech narsa bilmasligi mumkun, u faqat platani ulaydi xolos va u birdaniga t о ‗g‗ri ishlashni boshlaydi. T о ‗g‗ri, shu bilan bir qatorda kompyuterning barcha qisimlari (kiritish/chiqarishning asos tizimi BIOS, operatsion tizim, amaliy dasturiy ta‘minot, ulangan qurilmalar ) PnP ish tartibini kuvvatlashi kerak. PnP texnologiyasi kompyuter ishlatadigan barcha interfeyslarda ishlashi kerak: ISA, PCI, VIB, IDE, RS-232 va boshqalar. Bu texnologiya uchun PCI tizimli shinasi eng k о ‗p moslangan, buning uchun maxsus inobatga olingan vositalar mavjut, bu esa unga yagona tizimli shina standarti b о ‗lib qolish uchun yanada k о ‗proq imkoniyati beradi. Kompyuterni ishga tushirish uchun yoqilganda, PnP dan uning dastlabki yuklash dasturi BIOS yuuklash jaroyonida zarur b о ‗lgan qurilmalarni aniqlaydi. S о ‗ng BIOS bu qurilmalarning xar biridan PnP- qurilmalar xotirasida saqlanuvchi uning yagona nomerini (identifikator) s о ‗raydi. Shundan s о ‗ng BIOS qurilmalar о ‗rtasidagi barcha konfliktlarni xal qiladi. Shu bilan bir qatorda kompyuterni yuuklash uchun kerak b о ‗lmagan qurilmalarga xizmat k о ‗rsatilmaydi. Operatsion tizimni yuklab b о ‗lgandan s о ‗ng maxsus dasturiy drayver ishga tushadi – tarkib (konfiguratsii) menedjeri (configuration manager), u shinalarni nomerlash drayveri (bus enumeraors) yordamida tizim resurslarini

talab etuvchi qurilmalarni aniqlaydi. Agarda ulangan qurilmalar PnP quvvatlamasa va о ‗zi xaqida axborot bera olmasa, u xolda bundek axborotni xosil qilinayotgan axborotlar bazasiga q о ‗lda kiritish kerak b о ‗ladi. Xozirdagi tarkibi xaqidagi yig‗ilgan barcha axborot, operativ xotiraning hardware tree xududida saqlanadi. Bu axborotni qurilmalar о ‗rtasida tizim resurslarini taqsimlash uchun resurslar arbitri- dasturi (resource arbitrator) foydalanadi. Shundan s о ‗ng tarkib menedjeri shinalarni nomerlovchi orqali PnP- qurilmalarga kompyuterning qaysi resurslari ularga biriktirilganligi xaqida va ushbu axborot dasturi ega b о ‗lishi mumkun b о ‗lgan shu qurilmalarning registrlarida (yoki flash-EPROM) saqlanadi. Shu bilan resurslarni taqsimlash b о ‗yicha PnP ishi tugaydi va shundan s о ‗ng kompyuter barcha qurilmalarga standart tariqada murodat qilib о ‗z ishini davom ettiradi. Shuningdek qayt qilib о ‗tishimiz kerakki, ba‘zi kompyuterlarda tashqi qurilmalarni ― qaynoq ulash‖ imkoniyati inobatga olingan (yani kompyuterning energiya manbasini uzmasdan turib). PnP ish tartibi bu imkoniyatni xam quvvatlashi kerak, yani resurslarni nafaqat dastlabki yuklashdagina taqsimlash emas, balkim kompyuterning ishi davomida qurilmalarni ulanib borishi b о ‗yicha xam resurslarni taqsimlash kerak b о ‗ladi.

Qo ' shimcha adabiyotlar 1. Kodirov A.A. Paxta tozalash va to‗qimachilik sanoati korxonalari jarayonlarini avtomatlashtirish. –Toshkent. TTESI, 2011. 2. Pod red. K.A. Pupkova. Metodi klassicheskoy i sovremennoy teorii avtomaticheskogo upravleniya Uchebnik. Tom 1-5. - M.: MGTU im. Baumana, 2004. 3. Vlasov K . P . Teoriya avtomaticheskogo upravleniy . Ucheb. posobiye. 4. Xarkov. Izd-vo Gumanitarniy sentr, 2007.

Похожие

Shaxsiy kompyuterlarning asosiy va qo`shimcha qurilmalari

Shaxsiy kompyuterlarning turlari, modellari va texnik ko‘rsatkichlari

Shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta’minoti. Dasturiy ta’minotning tasniflanishi. Amaliy dasturlar ta’minoti

Kiritish – chiqarish va aloqa qurilmalari, ularning interfeyslari

Shaxsiy kompyuterlarni takomillashtirish